Η Μπαγκαβάτ Γκίτα .
Γράφει η Κρυσταλλία Ιωαννίδου.
Η Μπαγκαβάτ Γκίτα είναι μια σειρά απο κείμενα που πήραν γραπτή μορφή μεταξύ του 5ου και 4ου αιώνα π. Χ. Το περιεχόμενό τους όμως, αναφέρεται σε παραδόσεις πανάρχαιων χρόνων που διατηρήθηκαν με τη μορφή μύθων σε όλη τη διάρκεια της Ινδικής προϊστορίας και ιστορίας. Κα στα δύο αυτά έπη θα συναντήσουμε όχι μόνο παλιά στοιχεία των αρχέγονων μυστηρίων που αποτελούν κλειδιά για την πνευματική εξέλιξη της ανθρωπότητας, αλλά και πολύ σημαντικά στοιχεία της εσωτερικής φιλοσοφίας και συμβολολογίας.
Κατά
τη γνώμη των μελετητών, τα ηρωικά γεγονότα που διαδραματίζονται σε αυτό το επικό
έργο (τη Μαχαμπαράτα) αναφέρονται στην πρώτη προσπάθεια των Άριων να αφομοιώσουν
τον τοπικό πολιτισμό των Δραβίδων, την 3η χιλιετία π. Χ., στο τέλος της Ντβαπάρα
Γιούγκα, της εποχής δηλαδή που προηγήθηκε της σημερινής εποχής ή Κάλι Γιούγκα,
όπως αποκαλείται στην εσωτερική Ανατολική παράδοση. Συντάκτης της Μαχαμπαράτα
υπήρξε ο θρυλικός Βυάσα ή Κρίσνα Δβαϊπαγιάνα, που συνέλεξε σκόρπια τμήματα από
τους ύμνους και τις μπαλάντες που εξυμνούσαν τα ηρωικά κατορθώματα των ηρώων του
έργου, και τέλος δημιούργησε ένα εκπληκτικού μήκος έργο που αριθμούσε γύρω στα 6
εκατομμύρια στίχους. Σήμερα σώζονται περίπου 200.000 στίχοι, αρκετοί για να
κάνουν αυτό το έπος το μεγαλύτερο της ανθρώπινης ιστορίας, επτά φορές μεγαλύτερο
από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια μαζί. Η Μαχαμπαράτα, που είναι ένας θησαυρός
Ινδουιστικής παράδοσης, δεν προσφέρει μόνο θρησκευτικά σύμβολα και στοιχεί για
την εξέλιξη των λατρειών της Ινδίας, αλλά συναντάμε σε αυτήν μοναδικούς
διαλόγους που έρχονται να συμπληρώσουν το βαθύ εσωτερικό και συμβολικό νόημα
όλης της ηρωικής υπόθεσης. Αποκορύφωμα αυτού του υπερβατικού κειμένου είναι το
τμήμα της Μπαγκαβάτ Γκιτά, αυτοτελές μέρος του έπους και ένα από τα πιο βαθιά
εσωτερικά κείμενα που γράφθηκαν ποτέ.
Η λέξη Μαχαμπαράτα σημαίνει «Μεγάλος πόλεμος» γιατί, όπως στη φιλοσοφία του Ηράκλειτου, η εξιλεωτική πορεία της ανθρωπότητας αλλά και του κάθε όντος στη γη, ολοκληρώνεται μέσω της σύγκρουσης και του πολέμου ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο, τη γνώση και την άγνοια, την αρετή και την κακία, το φως και το σκοτάδι. Μόνο όταν ο ον ξεπεράσει την πολεμική αντιπαράθεση των δυαδικών αντιθέτων μπορεί να φθάσει στο Απόλυτο, στην μακαριότητα, τη μεγάλη ειρήνη, την έσχατη Σοφία. Αυτός είναι ο εξωτερικός συμβολισμός του θρόνου της Χαστιναπούρα, της Ιερής πόλης των Ελεφάντων για την οποία γίνεται ο πόλεμος που κορυφώνει το έπος. Χαστιναπούρα σημαίνει στα σανσκριτικά, «πύλη των ελεφάντων». Χαστίν είναι ο ελέφαντας και μεταφράζεται συμβολικά σαν πύλη της Σοφίας. Οι σοφοί της Ινδίας θεωρούσαν πάντα τον ελέφαντα σαν το σύμβολο του Σοφού. Η ηρεμία ή καλοσύνη – λέγεται ότι σηκώνει τα πόδια του για να μην πατήσει το μονοπάτι των μυρμηγκιών – τα γαλήνια βήματα και η δύναμή του να πολεμάει οποιονδήποτε εμποδίζει την πορεία του, είναι τα χαρακτηριστικά του σοφού που σαν τον ελέφαντα ακούει υπομονετικά το βρυχηθμό των άγριων θηρίων, αλλά και το γλυκό τραγούδι των αηδονιών. Η Χαστιναπούρα λοιπόν σημαίνει το ανώτερο επίπεδο συνείδησης του ανθρώπου. Δηλαδή εκείνη τη μεταφυσική περιοχή όπου αυτός ταυτίζεται πραγματικά με τη θεότητα. Γι’ αυτό η Χαστιναπούρα είναι η συμβολική πόλη για την οποία πολεμούν εκείνοι που αξίζουν κατά το νόμο, τη βασιλεία, εναντίον των παρείσακτων που θέλουν να την αποκτήσουν ύπουλα με τη βία και την παρανομία.
Αρχίζει σαν μια αρχαία τραγωδία στο πεδίο μάχης του Κουρουκσέτρα, λίγο πριν από τη γενική σύρραξη. Το ποίημα είναι μια συνομιλία ανάμεσα στον Αρζούνα, τον μεγάλο πολεμιστή που ανήκει στην παράταξη των Παντάβα, και τον αρματηλάτη του τον Κρίσνα που ενσαρκώνει τη θεία ουσία. Η συνείδηση του Αρζούνα επαναστατεί στη σκέψη του πολέμου και του φόνου και της εμφύλιας σύρραξης. Από ένα λόγο ο Αρζούνα βλέπει στο αντίπαλο στρατόπεδο φίλους και συγγενείς, γιατί ο πόλεμος έχει κηρυχθεί σε δύο κλάδους της ίδιας βασιλικής οικογένειας. Έτσι ο Κρίσνα τον παροτρύνει στο σημείο αυτό με μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές όλου του έπους, πώς να κάνει το χρέος του σαν πολεμιστής και να δώσει το μοιραίο σύνθημα. Από αυτό το πρόβλημα πάνω στην ηθικότητα της προσωπικής πράξης του Αρζούνα, ο Κρίσνα περνά σε μια βαθιά διδασκαλία πάνω στα προβλήματα του ατομικού καθήκοντος και της κοινωνικής συμπεριφοράς, καθώς και σε θέματα γενικής ηθικής. Του λέει ότι δεν είναι δυνατό ούτε και επιθυμητό να μένουμε αδρανείς, γιατί η πράξη είναι σημαντικότερη από την αδράνεια.
Στην πλοκή του έπους διακρίνουμε διάφορα σημαντικά πρόσωπα τα οποία, πέρα από την πιθανή ιστορική τους σημασία, εκφράζουν αναμφίβολα συγκεκριμένα συμβολικά εσωτερικά στοιχεία, η ερμηνεία των οποίων θα μας επιτρέψει να δούμε το έργο από μια πιο βαθιά και εσωτερική σκοπιά και να καταλάβουμε καλύτερα τις αιώνες αλήθειες που κρύβονται πίσω από το μύθο. Σε γενικές γραμμές πρόκειται για τον μακροχρόνιο αγώνα που έκαναν τα πέντε αδέλφια Παντάβα, οι γιοι του βασιλιά Παντού, για να ανακτήσουν το θρόνο του πατέρα τους που τον είχε σφετεριστεί ο θείος τους Δριταράστρα. Αυτός είχε εκατό γιους, ο πρωτότοκος των οποίων, ο Δουρυοδάνα, αποπειράται να δολοφονήσει σε ενέδρα τους Παντάβα, που αναγκάζονται να εκπατρισθούν για να σωθούν πηγαίνοντας να ζήσουν στα δάση, μεταμφιεσμένοι σε ιερείς. Ο πέντε Παντάβα συμβολίζουν τους πέντε φορείς συνείδησης του ανθρώπου, ουσιαστικά τον άνθρωπο στην πορεία του για την κατάκτηση της σοφίας την οποία χάνει όταν, εγκαταλείποντας τις ουράνιες πνευματικές περιοχές από τις οποίες προήλθε, κατεβαίνει στον κόσμο της πολλαπλότητας. Οι εκατό γιοι του σφετεριστή βασιλιά Δριταράστρα, είναι οι λεγόμενοι Κουράβα. Ο αριθμός εκατό είναι καθαρά συμβολικός και σημαίνει «πάρα πολλά». Είναι σημειολογικός κωδικός αριθμός που συναντάμε σχεδόν σε όλους τους αρχέγονους μύθους, πολιτισμούς και ιερά κείμενα.
Ο μεγαλύτερος από τους εκατό γιους, ο Δουρυοδάνα, είναι το σύμβολο του ανθρώπινου εγωισμού, του πονηρού, ύπουλου και ψεύτικου «εγώ» μας που άδικα θέλει να πάρει τα ηνία της ζωής μας, εξοστρακίζοντας τις αρετές μας και περιορίζοντας τον ανώτερο εσωτερικό μας εαυτό. Ο Δουρυοδάνα είναι το σύμβολο της ανθρώπινης κακίας που κρύβεται, αλλά εξουσιάζει συνήθως την ανθρώπινη καρδιά. Ο πατέρας τους, ο βασιλιάς Δριταράστρα, είναι τυφλός αλλά δεν είναι πραγματικά κακός. Είναι το σύμβολο της εσωτερικής βασιλείας που τυφλή δεν κυβερνάει σωστά, αφού της λείπει το φως της αλήθειας, της σοφίας και του δικαίου. Άλλη μια σημαντική διδασκαλία, καλυμμένη κάτω από το πέπλο του συμβόλου και της παραβολής, είναι αυτή που αναφέρεται στον ιερό γάμο των αδελφών Παντάβα με την πριγκίπισσα Δρωπάτι. Ένας βασιλιάς κοντά στον τόπο της εξορίας των Παντάβα, ζητάει σύζυγο για την κόρη του και θα την δώσει σε αυτόν που θα καταφέρει να λυγίσει το τόξο του. Αυτή ήταν μια τελετουργία πολύ διαδεδομένη σε όλους τους λαούς ανατολικής προέλευσης. Τη συναντάμε σε πολλούς μύθους, ακόμη και στην Ομηρική Οδύσσεια, όταν ο Οδυσσέας μπροστά στους μνηστήρες της Πηνελόπης στην Ιθάκη λύγισε το βασιλικό τόξο και πέρασε το βέλος του από τις οπές των πελέκων.
Η πράξη του λυγίσματος του τόξου δεν συμβολίζει τόσο ένα πολεμικό άθλο αλλά, από εσωτερική άποψη, την τέλεια νοητική συγκέντρωση, επιδεξιότητα και σταθερότητα, βασική προϋπόθεση για την πνευματική ανάβαση των ανθρώπων. Επίσης, η ίδια εικόνα του τοξότη που λυγίζει και τεντώνει το τόξο χρησιμοποιείται πολύ συχνά με αυτή την εσωτερική έννοια που αναφέραμε, σε βουδιστικές παραβολές και κυρίως στο Ζεν. Ο Αρζούνα, ο οποίος είναι και ο βασικός ήρωας της Μπαγκαβάτ Γκιτά, ο τρίτος των Παντάβα, κατορθώνει να λυγίσει το τόξο και να πετύχει το στόχο που απαιτούσε η δοκιμασία. Μετά από διάφορες περιπέτειες, οι πέντε Παντάβα παντρεύονται από κοινού την Δρωπάτι. Πέρα από το εθιμοτυπικό του γεγονότος, η Δρωπάτι συμβολίζει την κατακτημένη συνείδηση, την ψυχή, όπως κάθε θηλυκή αρχή στους αρχαίους ηρωικούς μύθους. Σε άλλο κλειδί ερμηνείας, η Δρωπάτι συμβολίζει το επίπεδο budhi, δηλαδή τη φώτιση – την αφυπνισμένη συνείδηση – ενώ ο Αρζούνα συμβολίζει την ανθρώπινη ανώτερη νοητική συνείδηση (manas) που βρίσκεται ανάμεσα στην τετράδα της προσωπικότητας και το ανώτερο εγώ, που κορυφώνεται με τον Κρίσνα ή σύμβολο του Atma.
Στη συνέχεια της αφήγησης βλέπουμε τον Δουρυοδάνα να παροτρύνει ξανά τον πατέρα του να εκστρατεύσουν εναντίον των Παντάβα, για να αρπάξουν την νύφη Δρωπάτι. Όμως ο βασιλιάς Δριταράστρα, ακούγοντας την προτροπή ενός σοφού συμβούλου του, χαρίζει το μισό βασίλειο στους Παντάβα, ο πρεσβύτερος των οποίων, ο Γιουντίστιρα, αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση. Παρασυρμένος όμως από το πάθος του για τυχερά παιχνίδια, ο Γιουντίστιρα θα τα χάσει όλα στα ζάρια. Τη βασιλεία, τη γυναίκα του Δρωπάτι και τα αδέλφια του, και θα τα κερδίσει ο εξάδελφός του ο κακός και πονηρός Δουρυοδάνα. Ο Γιουντίστιρα είναι το σύμβολο της κατώτερης διάνοιας, του kama-manas, του διαποτισμένου από το πάθος νου, ο οποίος αν και μπορεί να κυβερνήσει σωστά το βασίλειό του (συμβολικά, τη ζωή του), εύκολα παρασύρεται προς το κακό και γίνεται έρμαιο των παθών που επωάζονται μέσα του. Έτσι, οι Παντάβα αναγκάζονται να ζήσουν εξόριστοι ξανά στην ερημιά για άλλα 12 χρόνια. Αφού λήξει η τιμωρία τους γυρίζουν πίσω και ζητούν να τους επιστραφεί το βασίλειο που τους ανήκει. Ο Δουρυοδάνα όμως αρνείται, παρά τις συμβουλές του Κρίσνα ο οποίος συμβουλεύει και τις δύο πλευρές, και τους Παντάβα και τους Κουράβα, γιατί σαν σύμβολο του ανώτερου εγώ ή Atma, οφείλει να βρίσκεται πέρα από το καλό και το κακό. Η άρνηση του Δουρυοδάνα θα προκαλέσει την τελική ρήξη και τον πόλεμο.
Στη Μπ. Γκ. τονίζεται ιδιαίτερα η ουσία της δράσης και ένας κώδικας ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σε μια μεγάλη μάχη, γνωστή ως μάχη της Κουρουκσέτρα (7 χλμ. από το Δελχί), νικούν οι Παντάβα που έχουν τη βοήθεια του Κρίσνα, ο οποίος συμμετέχει άοπλος ως αρματηλάτης του πρίγκιπα Αρζούνα, και εδώ φθάνουμε στο πιο φημισμένο κεφάλαιο της Μαχαμπαράτα, τη Μπαγκαβάτ Γκιτά ή Θεϊκό Άσμα. Στην αρχή της παρουσιάζονται ο Κρίσνα και ο Αρζούνα πάνω στο πολεμικό άρμα, που είναι έτοιμος να δώσει το σύνθημα για την έναρξη της εμφύλιας σύγκρουσης. Από ένα λόφο ο Αρζούνα βλέπει το πεδίο της μάχης όπου βρίσκονται αντιμέτωποι οι δύο εχθρικοί στρατοί. Στο σημείο αυτό έχουμε μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές του όλου έπους. Ο Αρζούνα διστάζει να δώσει το μοιραίο σύνθημα. Λυπάται τους συγγενείς – τα εξαδέλφια του που θα πεθάνουν. Λυπάται τις δύο οικογένειες, φοβάται το θάνατο και αρνείται να πολεμήσει για να αποφύγει την καταστροφή του γένους του. Τότε ο Κρίσνα αρχίζει να του λέει με θαυμαστά λόγια εκείνες τις εξαιρετικά βαθιές διδασκαλίες της εσωτερικής φιλοσοφίας.
Η Μπαγκαβάτ Γκιτά,
τα Μπράχμα Σούτρας και οι Ουπανισάντ
Μολονότι η Μπαγκαβάτ Γκιτά δεν θεωρείται shruti, δηλαδή εξ αποκαλύψεως διδασκαλία όπως οι Βέδες αλλά smriti, δηλαδή παράδοση, αναγνωρίζεται σαν το έργο που έχει επί αιώνες τώρα τη μεγαλύτερη επίδραση πάνω στη ζωή του λαού της Ινδίας. Την κύρια έμπνευσή της την αντλεί από τις Ουπανισάντ και συνενώνει σε μια περιεκτική σύνθεση όλα τα στοιχεία της φιλοσοφίας της Βεδάντα και της Σάμκυα, καθώς και της τεχνικής της Γιόγκα. Με τη μορφή διαλόγου ανάμεσα στον Κρίσνα και τον Αρζούνα, διδάσκει βήμα-βήμα, σκαλί-σκαλί τους τρόπους (Γιόγκα) με τους οποίους ο άνθρωπος, ανάλογα με το χαρακτήρα του και τις ικανότητές του, ακολουθώντας τους δρόμους της Γνώσης, της Λατρείας, των Ανιδιοτελών έργων ή της προσήλωσης της σκέψης, μπορεί να φθάσει στην ένωση με την υπέρτατη πραγματικότητα. Έτσι, η Μπ. Γκ. αποτελεί και μια περιεκτική πραγματεία πάνω στις τέσσερις κύριες σχολές Γιόγκα που αναγνωρίζει η Ινδική εσωτερική φιλοσοφία. Δηλαδή, τη Γνιάνα Γιόγκα (ή γιόγκα της Γνώσης), την Μπάκτι Γιόγκα (ή γιόγκα της Αφοσίωσης), την Κάρμα Γιόγκα (ή γιόγκα της Ανιδιοτελούς υπηρεσίας, των ανιδιοτελών λόγων) και τη Ράγια Γιόγκα (ή γιόγκα της προσήλωσης της σκέψης).
Η λέξη Μαχαμπαράτα σημαίνει «Μεγάλος πόλεμος» γιατί, όπως στη φιλοσοφία του Ηράκλειτου, η εξιλεωτική πορεία της ανθρωπότητας αλλά και του κάθε όντος στη γη, ολοκληρώνεται μέσω της σύγκρουσης και του πολέμου ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο, τη γνώση και την άγνοια, την αρετή και την κακία, το φως και το σκοτάδι. Μόνο όταν ο ον ξεπεράσει την πολεμική αντιπαράθεση των δυαδικών αντιθέτων μπορεί να φθάσει στο Απόλυτο, στην μακαριότητα, τη μεγάλη ειρήνη, την έσχατη Σοφία. Αυτός είναι ο εξωτερικός συμβολισμός του θρόνου της Χαστιναπούρα, της Ιερής πόλης των Ελεφάντων για την οποία γίνεται ο πόλεμος που κορυφώνει το έπος. Χαστιναπούρα σημαίνει στα σανσκριτικά, «πύλη των ελεφάντων». Χαστίν είναι ο ελέφαντας και μεταφράζεται συμβολικά σαν πύλη της Σοφίας. Οι σοφοί της Ινδίας θεωρούσαν πάντα τον ελέφαντα σαν το σύμβολο του Σοφού. Η ηρεμία ή καλοσύνη – λέγεται ότι σηκώνει τα πόδια του για να μην πατήσει το μονοπάτι των μυρμηγκιών – τα γαλήνια βήματα και η δύναμή του να πολεμάει οποιονδήποτε εμποδίζει την πορεία του, είναι τα χαρακτηριστικά του σοφού που σαν τον ελέφαντα ακούει υπομονετικά το βρυχηθμό των άγριων θηρίων, αλλά και το γλυκό τραγούδι των αηδονιών. Η Χαστιναπούρα λοιπόν σημαίνει το ανώτερο επίπεδο συνείδησης του ανθρώπου. Δηλαδή εκείνη τη μεταφυσική περιοχή όπου αυτός ταυτίζεται πραγματικά με τη θεότητα. Γι’ αυτό η Χαστιναπούρα είναι η συμβολική πόλη για την οποία πολεμούν εκείνοι που αξίζουν κατά το νόμο, τη βασιλεία, εναντίον των παρείσακτων που θέλουν να την αποκτήσουν ύπουλα με τη βία και την παρανομία.
Αρχίζει σαν μια αρχαία τραγωδία στο πεδίο μάχης του Κουρουκσέτρα, λίγο πριν από τη γενική σύρραξη. Το ποίημα είναι μια συνομιλία ανάμεσα στον Αρζούνα, τον μεγάλο πολεμιστή που ανήκει στην παράταξη των Παντάβα, και τον αρματηλάτη του τον Κρίσνα που ενσαρκώνει τη θεία ουσία. Η συνείδηση του Αρζούνα επαναστατεί στη σκέψη του πολέμου και του φόνου και της εμφύλιας σύρραξης. Από ένα λόγο ο Αρζούνα βλέπει στο αντίπαλο στρατόπεδο φίλους και συγγενείς, γιατί ο πόλεμος έχει κηρυχθεί σε δύο κλάδους της ίδιας βασιλικής οικογένειας. Έτσι ο Κρίσνα τον παροτρύνει στο σημείο αυτό με μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές όλου του έπους, πώς να κάνει το χρέος του σαν πολεμιστής και να δώσει το μοιραίο σύνθημα. Από αυτό το πρόβλημα πάνω στην ηθικότητα της προσωπικής πράξης του Αρζούνα, ο Κρίσνα περνά σε μια βαθιά διδασκαλία πάνω στα προβλήματα του ατομικού καθήκοντος και της κοινωνικής συμπεριφοράς, καθώς και σε θέματα γενικής ηθικής. Του λέει ότι δεν είναι δυνατό ούτε και επιθυμητό να μένουμε αδρανείς, γιατί η πράξη είναι σημαντικότερη από την αδράνεια.
Στην πλοκή του έπους διακρίνουμε διάφορα σημαντικά πρόσωπα τα οποία, πέρα από την πιθανή ιστορική τους σημασία, εκφράζουν αναμφίβολα συγκεκριμένα συμβολικά εσωτερικά στοιχεία, η ερμηνεία των οποίων θα μας επιτρέψει να δούμε το έργο από μια πιο βαθιά και εσωτερική σκοπιά και να καταλάβουμε καλύτερα τις αιώνες αλήθειες που κρύβονται πίσω από το μύθο. Σε γενικές γραμμές πρόκειται για τον μακροχρόνιο αγώνα που έκαναν τα πέντε αδέλφια Παντάβα, οι γιοι του βασιλιά Παντού, για να ανακτήσουν το θρόνο του πατέρα τους που τον είχε σφετεριστεί ο θείος τους Δριταράστρα. Αυτός είχε εκατό γιους, ο πρωτότοκος των οποίων, ο Δουρυοδάνα, αποπειράται να δολοφονήσει σε ενέδρα τους Παντάβα, που αναγκάζονται να εκπατρισθούν για να σωθούν πηγαίνοντας να ζήσουν στα δάση, μεταμφιεσμένοι σε ιερείς. Ο πέντε Παντάβα συμβολίζουν τους πέντε φορείς συνείδησης του ανθρώπου, ουσιαστικά τον άνθρωπο στην πορεία του για την κατάκτηση της σοφίας την οποία χάνει όταν, εγκαταλείποντας τις ουράνιες πνευματικές περιοχές από τις οποίες προήλθε, κατεβαίνει στον κόσμο της πολλαπλότητας. Οι εκατό γιοι του σφετεριστή βασιλιά Δριταράστρα, είναι οι λεγόμενοι Κουράβα. Ο αριθμός εκατό είναι καθαρά συμβολικός και σημαίνει «πάρα πολλά». Είναι σημειολογικός κωδικός αριθμός που συναντάμε σχεδόν σε όλους τους αρχέγονους μύθους, πολιτισμούς και ιερά κείμενα.
Ο μεγαλύτερος από τους εκατό γιους, ο Δουρυοδάνα, είναι το σύμβολο του ανθρώπινου εγωισμού, του πονηρού, ύπουλου και ψεύτικου «εγώ» μας που άδικα θέλει να πάρει τα ηνία της ζωής μας, εξοστρακίζοντας τις αρετές μας και περιορίζοντας τον ανώτερο εσωτερικό μας εαυτό. Ο Δουρυοδάνα είναι το σύμβολο της ανθρώπινης κακίας που κρύβεται, αλλά εξουσιάζει συνήθως την ανθρώπινη καρδιά. Ο πατέρας τους, ο βασιλιάς Δριταράστρα, είναι τυφλός αλλά δεν είναι πραγματικά κακός. Είναι το σύμβολο της εσωτερικής βασιλείας που τυφλή δεν κυβερνάει σωστά, αφού της λείπει το φως της αλήθειας, της σοφίας και του δικαίου. Άλλη μια σημαντική διδασκαλία, καλυμμένη κάτω από το πέπλο του συμβόλου και της παραβολής, είναι αυτή που αναφέρεται στον ιερό γάμο των αδελφών Παντάβα με την πριγκίπισσα Δρωπάτι. Ένας βασιλιάς κοντά στον τόπο της εξορίας των Παντάβα, ζητάει σύζυγο για την κόρη του και θα την δώσει σε αυτόν που θα καταφέρει να λυγίσει το τόξο του. Αυτή ήταν μια τελετουργία πολύ διαδεδομένη σε όλους τους λαούς ανατολικής προέλευσης. Τη συναντάμε σε πολλούς μύθους, ακόμη και στην Ομηρική Οδύσσεια, όταν ο Οδυσσέας μπροστά στους μνηστήρες της Πηνελόπης στην Ιθάκη λύγισε το βασιλικό τόξο και πέρασε το βέλος του από τις οπές των πελέκων.
Η πράξη του λυγίσματος του τόξου δεν συμβολίζει τόσο ένα πολεμικό άθλο αλλά, από εσωτερική άποψη, την τέλεια νοητική συγκέντρωση, επιδεξιότητα και σταθερότητα, βασική προϋπόθεση για την πνευματική ανάβαση των ανθρώπων. Επίσης, η ίδια εικόνα του τοξότη που λυγίζει και τεντώνει το τόξο χρησιμοποιείται πολύ συχνά με αυτή την εσωτερική έννοια που αναφέραμε, σε βουδιστικές παραβολές και κυρίως στο Ζεν. Ο Αρζούνα, ο οποίος είναι και ο βασικός ήρωας της Μπαγκαβάτ Γκιτά, ο τρίτος των Παντάβα, κατορθώνει να λυγίσει το τόξο και να πετύχει το στόχο που απαιτούσε η δοκιμασία. Μετά από διάφορες περιπέτειες, οι πέντε Παντάβα παντρεύονται από κοινού την Δρωπάτι. Πέρα από το εθιμοτυπικό του γεγονότος, η Δρωπάτι συμβολίζει την κατακτημένη συνείδηση, την ψυχή, όπως κάθε θηλυκή αρχή στους αρχαίους ηρωικούς μύθους. Σε άλλο κλειδί ερμηνείας, η Δρωπάτι συμβολίζει το επίπεδο budhi, δηλαδή τη φώτιση – την αφυπνισμένη συνείδηση – ενώ ο Αρζούνα συμβολίζει την ανθρώπινη ανώτερη νοητική συνείδηση (manas) που βρίσκεται ανάμεσα στην τετράδα της προσωπικότητας και το ανώτερο εγώ, που κορυφώνεται με τον Κρίσνα ή σύμβολο του Atma.
Στη συνέχεια της αφήγησης βλέπουμε τον Δουρυοδάνα να παροτρύνει ξανά τον πατέρα του να εκστρατεύσουν εναντίον των Παντάβα, για να αρπάξουν την νύφη Δρωπάτι. Όμως ο βασιλιάς Δριταράστρα, ακούγοντας την προτροπή ενός σοφού συμβούλου του, χαρίζει το μισό βασίλειο στους Παντάβα, ο πρεσβύτερος των οποίων, ο Γιουντίστιρα, αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση. Παρασυρμένος όμως από το πάθος του για τυχερά παιχνίδια, ο Γιουντίστιρα θα τα χάσει όλα στα ζάρια. Τη βασιλεία, τη γυναίκα του Δρωπάτι και τα αδέλφια του, και θα τα κερδίσει ο εξάδελφός του ο κακός και πονηρός Δουρυοδάνα. Ο Γιουντίστιρα είναι το σύμβολο της κατώτερης διάνοιας, του kama-manas, του διαποτισμένου από το πάθος νου, ο οποίος αν και μπορεί να κυβερνήσει σωστά το βασίλειό του (συμβολικά, τη ζωή του), εύκολα παρασύρεται προς το κακό και γίνεται έρμαιο των παθών που επωάζονται μέσα του. Έτσι, οι Παντάβα αναγκάζονται να ζήσουν εξόριστοι ξανά στην ερημιά για άλλα 12 χρόνια. Αφού λήξει η τιμωρία τους γυρίζουν πίσω και ζητούν να τους επιστραφεί το βασίλειο που τους ανήκει. Ο Δουρυοδάνα όμως αρνείται, παρά τις συμβουλές του Κρίσνα ο οποίος συμβουλεύει και τις δύο πλευρές, και τους Παντάβα και τους Κουράβα, γιατί σαν σύμβολο του ανώτερου εγώ ή Atma, οφείλει να βρίσκεται πέρα από το καλό και το κακό. Η άρνηση του Δουρυοδάνα θα προκαλέσει την τελική ρήξη και τον πόλεμο.
Στη Μπ. Γκ. τονίζεται ιδιαίτερα η ουσία της δράσης και ένας κώδικας ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σε μια μεγάλη μάχη, γνωστή ως μάχη της Κουρουκσέτρα (7 χλμ. από το Δελχί), νικούν οι Παντάβα που έχουν τη βοήθεια του Κρίσνα, ο οποίος συμμετέχει άοπλος ως αρματηλάτης του πρίγκιπα Αρζούνα, και εδώ φθάνουμε στο πιο φημισμένο κεφάλαιο της Μαχαμπαράτα, τη Μπαγκαβάτ Γκιτά ή Θεϊκό Άσμα. Στην αρχή της παρουσιάζονται ο Κρίσνα και ο Αρζούνα πάνω στο πολεμικό άρμα, που είναι έτοιμος να δώσει το σύνθημα για την έναρξη της εμφύλιας σύγκρουσης. Από ένα λόφο ο Αρζούνα βλέπει το πεδίο της μάχης όπου βρίσκονται αντιμέτωποι οι δύο εχθρικοί στρατοί. Στο σημείο αυτό έχουμε μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές του όλου έπους. Ο Αρζούνα διστάζει να δώσει το μοιραίο σύνθημα. Λυπάται τους συγγενείς – τα εξαδέλφια του που θα πεθάνουν. Λυπάται τις δύο οικογένειες, φοβάται το θάνατο και αρνείται να πολεμήσει για να αποφύγει την καταστροφή του γένους του. Τότε ο Κρίσνα αρχίζει να του λέει με θαυμαστά λόγια εκείνες τις εξαιρετικά βαθιές διδασκαλίες της εσωτερικής φιλοσοφίας.
Η Μπαγκαβάτ Γκιτά,
τα Μπράχμα Σούτρας και οι Ουπανισάντ
Μολονότι η Μπαγκαβάτ Γκιτά δεν θεωρείται shruti, δηλαδή εξ αποκαλύψεως διδασκαλία όπως οι Βέδες αλλά smriti, δηλαδή παράδοση, αναγνωρίζεται σαν το έργο που έχει επί αιώνες τώρα τη μεγαλύτερη επίδραση πάνω στη ζωή του λαού της Ινδίας. Την κύρια έμπνευσή της την αντλεί από τις Ουπανισάντ και συνενώνει σε μια περιεκτική σύνθεση όλα τα στοιχεία της φιλοσοφίας της Βεδάντα και της Σάμκυα, καθώς και της τεχνικής της Γιόγκα. Με τη μορφή διαλόγου ανάμεσα στον Κρίσνα και τον Αρζούνα, διδάσκει βήμα-βήμα, σκαλί-σκαλί τους τρόπους (Γιόγκα) με τους οποίους ο άνθρωπος, ανάλογα με το χαρακτήρα του και τις ικανότητές του, ακολουθώντας τους δρόμους της Γνώσης, της Λατρείας, των Ανιδιοτελών έργων ή της προσήλωσης της σκέψης, μπορεί να φθάσει στην ένωση με την υπέρτατη πραγματικότητα. Έτσι, η Μπ. Γκ. αποτελεί και μια περιεκτική πραγματεία πάνω στις τέσσερις κύριες σχολές Γιόγκα που αναγνωρίζει η Ινδική εσωτερική φιλοσοφία. Δηλαδή, τη Γνιάνα Γιόγκα (ή γιόγκα της Γνώσης), την Μπάκτι Γιόγκα (ή γιόγκα της Αφοσίωσης), την Κάρμα Γιόγκα (ή γιόγκα της Ανιδιοτελούς υπηρεσίας, των ανιδιοτελών λόγων) και τη Ράγια Γιόγκα (ή γιόγκα της προσήλωσης της σκέψης).
Η Μπαγκαβάτ Γκιτά είναι ένα από τα πιο
σημαντικά έργα της εσωτερικής φιλοσοφίας και ένα από τα αριστουργήματα της
παγκόσμιας λογοτεχνίας. Γι’ αυτό και πάντα κατείχε μια μοναδική θέση στην Ινδική
μεταφυσική σκέψη, στη θρησκεία και την ηθική. Όταν μιλάμε για ηθική αναμιγνύουμε
συνήθως δύο διαφορετικές έννοιες που σκόπιμο είναι να ξεχωρίσουμε. Με τη μια
έννοια, την πιο συνηθισμένη, η λέξη αυτή συνδέεται με τα έθιμα, τα ήθη και τους
κώδικες συμπεριφοράς και καλής διαγωγής, που διακρίνουν διαφορετικούς λαούς και
που αλλάζουν κατά τη διάρκεια των διαφόρων ιστορικών εποχών. Αυτή όμως είναι μια
ηθική περιορισμένη στις κοινωνικέ δομές και στους ανθρώπινους χαρακτήρες και
συνεπώς, στερημένη από ουσιαστικό εσωτερικό νόημα. Με την άλλη έννοια, την πιο
μεταφυσική, η λέξη ηθική εννοεί εκείνες τις πάγιες αρχές, τα αρχέτυπα που
χαρακτηρίζουν την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου και δεν αλλάζουν ούτε
φθείρονται με την πάροδο του χρόνου. Αυτή λοιπόν η ηθική είναι αιώνια και ανήκει
από κοινού σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής, πιστεύω,
κοινωνικής τάξης και χρώματος κλπ, που αποτελούν επιφανειακές και εξωτερικές
διαφορές. Η διαχρονική της φύση άλλωστε δίνει το στίγμα αυτή της υπερβατικής
ηθικής έννοιας.
Η συγκριτική μελέτη όλων των αρχαίων πολιτισμών, των φιλοσοφικών ρευμάτων και θρησκειών είναι αυτή που θα μας επιτρέψει να ξαναβρούμε αυτές τις αιώνιες αρχές, που αποτέλεσαν, αποτελούν και θα αποτελούν τη φωτεινή ακτινοβόλα αιώνια Σοφία. Και η Μπ. Γκ., μπορεί χωρίς αμφιβολία, να χαρακτηρισθεί σαν ένα από τα μεγαλύτερα και λαμπρότερα μνημεία-δείγματα αυτής της διαχρονικής ηθικής. Το κεντρικό σημείο της διδασκαλίας του Κρίσνα στον Αρζούνα, γύρω από το οποίο περιστρέφονται όλα τα ηθικά και εσωτερικά φιλοσοφικά διδάγματα, είναι η αιτιολόγηση της δράσης, η ανάγκη της οποίας προκαλείται από τους δισταγμούς του ευρισκόμενου πάνω στο πολεμικό άρμα του Αρζούνα, πριν την τελική μάχη. Για τον Κρίσνα, η δράση ή το κάρμα πρέπει να είναι αυτοσκοπός και να μην αποβλέπει στους καρπούς ή τα αποτελέσματα. Έτσι, ορίζεται η έννοια της ορθής δράσης, εκείνης δηλαδή που όταν πραγματοποιείται, γίνεται χωρίς να περιμένουμε τους καρπούς της, ενεργώντας με ανιδιοτέλεια από καθήκον, δηλαδή από Ντάρμα όπως θα έλεγαν οι Ινδοί φιλόσοφοι.
Αυτή η αποστασιοποίηση από τα αποτελέσματα της δράσης αποτελεί την οδό της Κάρμα Γιόγκα, την ενδιάμεση ανάμεσα στην οδό της Γνώσης (Γνιάνα Γιόγκα) και της Μυστικιστικής Αφοσίωσης (Μπάκτι Γιόγκα) που, όπως είχαμε αναφέρει, είχαν θεσπισθεί στην προγενέστερη ινδική εσωτερική και θρησκευτική παράδοση, και που η ίδια η Μπ. Γκ. αποδέχεται και εναρμονίζει. Άλλο ένα σημαντικό σημείο στη διδασκαλία της είναι αυτό που αφορά τις επανόδους της θεότητας στη γη, δηλαδή τη θεωρία των Αβατάρα. Η πίστη της καθόδου της θεότητας ανάμεσα στους ανθρώπους υπήρχε από πολύ παλιά στην Ινδία, πρώτη φορά όμως διατυπώνεται τόσο όμορφα στη Μπ. Γκ. Ο ίδιος ο Κρίσνα που εμφανίζεται στον Αρζούνα σαν Διδάσκαλος και πνευματικός οδηγός του, θα του αποκαλύψει ότι είναι ένας Αβατάρα του θεού Βισνού, δηλαδή μια ενσάρκωση σε ανθρώπινο σώμα του δεύτερου Ηλιακού Λόγου της αγάπης και της σοφίας, που κατέβηκε με σκοπό να επαναφέρει το δίκαιο (Ντάρμα). Γιατί σύμφωνα με τις διδασκαλίες της Μπ. Γκ., κάθε φορά που το καλό και δίκαιο χάνεται, ξαναεμφανίζεται η θεότητα με τη μορφή ενός Αβατάρα, λέξη που σημαίνει απεσταλμένος, αγγελιοφόρος.
Στη Μπ. Γκ., η ατομική ψυχή, ο πνευματικός εαυτός, ο ουράνιος άνθρωπος ονομάζεται και purusha, όπως και στη θεοσοφική ορολογία, και πηγάζει από το απόλυτο πνεύμα. Το πεδίο δράσης της, ή υπόσταση μέσα στην οποία ενεργεί το πνεύμα, ονομάζεται prakriti. Η έννοια prakriti δεν αντιστοιχεί ακριβώς με την έννοια της ύλης στη Δύση. Η Prakriti είναι κάτι πιο αιθέριο, είναι η υλική υπόσταση του κάθε κοσμικού πεδίου εκδήλωσης, και οι τρεις διαιρέσεις της εμφανίζονται σαν ιδιότητες της διαφοροποιημένης ύλης. Οι τρεις ιδιότητές της είναι οι gunas. Πρώτη η έννοια της sattva, είναι το αρμονικό αγνό και ανώτερο στοιχείο, δηλαδή η αγνή αταραξία ανάμεσα στην αδράνεια και τη φθορά ή tamas, και στην υπερβολή, τη θυμικότητα και επιθυμία ή rajas. Η κατάσταση sattva μοιάζει με την έννοια του μέσου όρου στην Κινέζικη φιλοσοφία του Κομφούκιου και του Λάο-τσε, της «Μέσης Οδού» στο βουδισμό, και στη Δύση τη συναντάμε στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, και άλλους φιλοσόφους με το Μέτρο. Αυτός ο κώδικας αποτελεί το «χρυσό κανόνα» της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Την αποφυγή των ακροτήτων, όχι για να επικρατήσει μια μετριότητα σχεδόν αδρανής αλλά αντίθετα, για να φθάσει κανείς σε μια υπερβατική δράση που φέρνει αρμονία και γαλήνη.
Η Μπαγκαβάτ Γκιτά είναι ο άνθρωπος και η μάχη του, η ανθρωπότητα και η μάχη της για να κατακτήσει την Αιωνιότητα και να ενωθεί με τα βαθύτερα επίπεδα του πνεύματος. Ο Ανατολικός Αρζούνα είναι ο Αβραάμ της Παλαιάς Διαθήκης που βάζει την ελπίδα πάνω από τον ανθρώπινο πόνο του, ο Ηρακλής και οι άθλοι του, ο Προμηθέας, ο υπεράνθρωπος του Νίτσε, ο ιδανικός χριστιανός του Κίκερμαρτ. Ο Αρζούνα είναι ο Άνθρωπος που μέσα στην αμφιβολία του και έκπληκτος μπροστά στη μικρότητά του, συνειδητοποιώντας τις ανθρώπινες αδυναμίες του θέλει να ανέβει πάνω από τη θνητή προσωπικότητά του, προσπαθώντας το αδύνατο με το οποίο θα ήθελε να ταυτισθεί. Δεν είναι ο ήρωας ενός Ανατολικού μύθου που έρχεται μέσα από τα χρόνια να μιλήσει για κάτι άγνωστο, για μια άπιαστη, ξεπερασμένη φιλοσοφία. Είναι ένας από εμάς, ο Μαθητής στο ξεκίνημά του στην Ατραπό της Αναζήτησης. Ο Πλάτων μιλάει για γη φυλακισμένη ψυχή με τα χαμένα φτερά της, που δεν μπορεί να πετάξει. Αυτός ο άνθρωπος είναι και ο Αρζούνα, που επιθυμεί να βρει πάλι τα φτερά του και πετώντας, να ξαναβρεί την αθάνατη φύση του.
Δύο είναι οι πόλοι των αγίων στην Ινδουιστική σκέψη. Ο πρώτος είναι η απάρνηση του κόσμου και η απομάκρυνση από αυτόν μέσα από τον ασκητικό βίο, και ο δεύτερος εκφράζεται με την αλτρουιστική εξυπηρέτηση και την ανιδιοτελή υπηρεσία. Αυτός ο δεύτερος, έχει τονιστεί σε πολλά Ινδουιστικά κείμενα αλλά προπαντός στη μεγάλη ηθική πραγματεία της Μπ. Γκ. Ο Μαχάτμα Γκάντι μας βεβαιώνει πως στη Μπ. Γκ. βρήκε ο ιδεώδες του αλτρουισμού και της ανιδιοτελούς προσφοράς. Ο Κρίσνα λέει στη Γκιτά:
«Ο Άνθρωπος που απορρίπτει κάθε επιθυμία και προχωρεί χωρίς να φθονεί κανένα και να επιδιώκει τίποτε, χωρίς κτητικότητα και εγωισμό, φθάνει στην ειρήνη. Τούτο σημαίνει, ω γιε του Πρίθα, να μένεις προσηλωμένος στην εκτέλεση του καθήκοντος αλλά ποτέ στους καρπούς των πράξεών σου. Μην αφήνεσαι να παρασυρθείς από την επιδίωξη παρόμοιων καρπών, αλλά ούτε να σε κυριεύσει η αδράνεια. Να είσαι ένας πιστός οπαδός του κανόνα και πέταξε από πάνω σου κάθε προσκόλληση. Κάνε την εργασία σου αδιάφορος, και για τις επιτυχίες και για τις αποτυχίες. Ο κανόνας προστάζει να είσαι πάντα ίδιος με την ίδια διάθεση.»
Κατά την Άννα Μπέζαντ, τη μαθήτρια της Έλενας Π. Μπλαβάτσκυ και παγκόσμια πρόεδρο της Θεοσοφικής Εταιρείας για πολλά χρόνια, που είχε μελετήσει την Ινδική σκέψη βαθιά, το κεντρικό δίδαγμα της Μπ. Γκ. είναι ότι ο άνθρωπος δεν χρειάζεται να αποτραβηχτεί από τον κόσμο για να πραγματοποιήσει την ένωσή του με τη θεία ουσία. Γιατί μια τέτοια ένωση (Γιόγκα) επιτυγχάνεται και μέσα στο θόρυβο και τις έννοιες της ζωής, αφού τα εμπόδια για μια τέτοια λυτρωτική ένωση βρίσκονται μέσα μας και όχι έξω από εμάς. Σε μια από τις πολλές ομιλίες της για την Μπ. Γκ., που ήταν και το αγαπημένο της θέμα, μιλώντας για την Ατραπό της Μαθητείας αναφέρει:
«Από τη στιγμή που θα μάθετε να διαχωρίζετε την ανώτερη από την κατώτερη συνείδηση, τον Εαυτό σας από το νου και να αποκτήσετε τη δύναμη να ενεργείτε χωρίς να χάνετε το πραγματικό εγώ, τότε ο νους επιτελεί τέλεια τα καθήκοντά του ενώ ο Εαυτός παραμένει σε ανώτερα επίπεδα. Ποτέ μην εγκαταλείψετε το εσωτερικό ιερό, όσο πολυάσχολος και αν είστε. Έτσι ο άνθρωπος προετοιμάζεται για τη Μαθητεία.» Και συνεχίζει: «Θα αναφερθώ ξανά στη διδασκαλία του Κρίσνα στη Μπαγκαβάτ Γκιτά. Στη δέκατη έκτη συνομιλία, θα βρείτε ένα μεγάλο κατάλογο με ιδιότητες που πρέπει να καλλιεργήσει κανείς ώστε στο μέλλον να γεννηθεί με αυτές. Ονομάζονται ‘θείες ικανότητες’ όπως λέει ο Κρίσνα στον Αρζούνα. ‘Είσαι γεννημένος με θείες ιδιότητες, ω Παντάβα’. Για να τις ενσωματώσετε πρέπει να τις καλλιεργείτε μια-μια στη καθημερινή σας ζωή. Η αγνότητα, για παράδειγμα, είναι μία από αυτές. Ο μαθητής πρέπει να ελέγχει τη δράση του, να ελέγχει ό,τι λέει. Τα λόγια του να είναι αγνά, να προσέχει ώστε η κάθετου λέξη να είναι η αγνότερη που θα μπορούσε να πει, όπως αν τολμούσε να μιλήσει μπροστά στον διδάσκαλό του, του οποίου τα μάτια εντοπίζουν και το παραμικρό ίχνος ακαθαρσίας που το ανθρώπινο μάτι δεν βλέπει. Αλλά και στη σκέψη του πρέπει να είναι αληθινός ο μαθητής, χωρίς να μολύνεται ο νους του από τις σκιές του ψεύδους.»
«Η ίδια διαδικασία ακολουθείται και με τη συμπόνια. Το πρωί διαλογίζεται στη συμπόνια και την υπόλοιπη μέρα θα την εκφράσει με καλοσύνη στους ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Όπου βλέπει ανάγκη, θα προσπαθεί να την ικανοποιήσει, θα προσπαθεί να καταπραΰνει τη θλίψη και να ελαττώσει την εξαθλίωση. Θα ζει και θα σκέφτεται τη συμπόνια, θα την κάνει μέρος του χαρακτήρα του. Το ίδιο και με τη γενναιότητα. Θα σκέφτεται την ευγένεια του ισχυρού ανθρώπου που καμιά εξωτερική συνθήκη δεν μπορεί να καταπιέσει και να μειώσει. Ο άνθρωπος που – όπως λέει ο Κρίσνα στον Αρζούνα – δεν χαίρεται για την επιτυχία του ούτε δυστυχεί για την αποτυχία και δεν βρίσκεται στο έλεος των καταστάσεων, θλιμμένος σήμερα που τα πράγματα είναι άσχημα ή χαρούμενος αύριο που όλα πάνε καλά. Στα προβλήματα θα συλλογίζεται το Αιώνιο και όλα εξαφανίζονται.»
«Μελετήστε τη Μπαγκαβάτ Γκιτά», συνεχίζει η Άννα Μπέζαντ, «καλλιεργήστε και τις υπόλοιπες αρετές που αναφέρονται εκεί, την αυταπάρνηση, την ειρηνικότητα, την αφοβία. Να τις σκέφτεστε και να τις εξασκείτε αλλά όχι όλες μαζί. Κανένας δεν έχει αρκετό καιρό για να μπορεί να διαλογίζεται καθημερινά σε όλες. Πάρτε τις μια-μια και ενσωματώστε τις στο χαρακτήρα σας. Εργαστείτε σταθερά. Μη φοβάστε το χρόνο που αφιερώνετε ούτε τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσετε. Γιατί καθετί που αποκομίζετε είναι παντοτινό. Όποιος εκπαιδεύεται έτσι, όποιος κάνει όσα περισσότερα μπορεί και αφιερώνει χρόνο, σκέψη και κόπο στην προετοιμασία του για τη μεγάλη μάχη, τότε θα βρει και τον διδάσκαλό του, ή καλύτερα, ο Διδάσκαλος θα τον βρει και θα εκδηλωθεί στην ψυχή του. Οι Διδάσκαλοι», μας λέει η Άννα Μπέζαντ, «όπως και ο Κρίσνα στη Μπ. Γκ., ψάχνουν πάντα στον κόσμο να βρουν μια ψυχή πρόθυμη και έτοιμη να βοηθηθεί. Αλλά οι καρδιές μας είναι κλειδαμπαρωμένες γι’ αυτούς και δεν μπορούν να εισέλθουν. Ο Διδάσκαλος παρακολουθεί πάντα και περιμένει, επιθυμεί να μας βρει και να μας διδάξει.»
Η συγκριτική μελέτη όλων των αρχαίων πολιτισμών, των φιλοσοφικών ρευμάτων και θρησκειών είναι αυτή που θα μας επιτρέψει να ξαναβρούμε αυτές τις αιώνιες αρχές, που αποτέλεσαν, αποτελούν και θα αποτελούν τη φωτεινή ακτινοβόλα αιώνια Σοφία. Και η Μπ. Γκ., μπορεί χωρίς αμφιβολία, να χαρακτηρισθεί σαν ένα από τα μεγαλύτερα και λαμπρότερα μνημεία-δείγματα αυτής της διαχρονικής ηθικής. Το κεντρικό σημείο της διδασκαλίας του Κρίσνα στον Αρζούνα, γύρω από το οποίο περιστρέφονται όλα τα ηθικά και εσωτερικά φιλοσοφικά διδάγματα, είναι η αιτιολόγηση της δράσης, η ανάγκη της οποίας προκαλείται από τους δισταγμούς του ευρισκόμενου πάνω στο πολεμικό άρμα του Αρζούνα, πριν την τελική μάχη. Για τον Κρίσνα, η δράση ή το κάρμα πρέπει να είναι αυτοσκοπός και να μην αποβλέπει στους καρπούς ή τα αποτελέσματα. Έτσι, ορίζεται η έννοια της ορθής δράσης, εκείνης δηλαδή που όταν πραγματοποιείται, γίνεται χωρίς να περιμένουμε τους καρπούς της, ενεργώντας με ανιδιοτέλεια από καθήκον, δηλαδή από Ντάρμα όπως θα έλεγαν οι Ινδοί φιλόσοφοι.
Αυτή η αποστασιοποίηση από τα αποτελέσματα της δράσης αποτελεί την οδό της Κάρμα Γιόγκα, την ενδιάμεση ανάμεσα στην οδό της Γνώσης (Γνιάνα Γιόγκα) και της Μυστικιστικής Αφοσίωσης (Μπάκτι Γιόγκα) που, όπως είχαμε αναφέρει, είχαν θεσπισθεί στην προγενέστερη ινδική εσωτερική και θρησκευτική παράδοση, και που η ίδια η Μπ. Γκ. αποδέχεται και εναρμονίζει. Άλλο ένα σημαντικό σημείο στη διδασκαλία της είναι αυτό που αφορά τις επανόδους της θεότητας στη γη, δηλαδή τη θεωρία των Αβατάρα. Η πίστη της καθόδου της θεότητας ανάμεσα στους ανθρώπους υπήρχε από πολύ παλιά στην Ινδία, πρώτη φορά όμως διατυπώνεται τόσο όμορφα στη Μπ. Γκ. Ο ίδιος ο Κρίσνα που εμφανίζεται στον Αρζούνα σαν Διδάσκαλος και πνευματικός οδηγός του, θα του αποκαλύψει ότι είναι ένας Αβατάρα του θεού Βισνού, δηλαδή μια ενσάρκωση σε ανθρώπινο σώμα του δεύτερου Ηλιακού Λόγου της αγάπης και της σοφίας, που κατέβηκε με σκοπό να επαναφέρει το δίκαιο (Ντάρμα). Γιατί σύμφωνα με τις διδασκαλίες της Μπ. Γκ., κάθε φορά που το καλό και δίκαιο χάνεται, ξαναεμφανίζεται η θεότητα με τη μορφή ενός Αβατάρα, λέξη που σημαίνει απεσταλμένος, αγγελιοφόρος.
Στη Μπ. Γκ., η ατομική ψυχή, ο πνευματικός εαυτός, ο ουράνιος άνθρωπος ονομάζεται και purusha, όπως και στη θεοσοφική ορολογία, και πηγάζει από το απόλυτο πνεύμα. Το πεδίο δράσης της, ή υπόσταση μέσα στην οποία ενεργεί το πνεύμα, ονομάζεται prakriti. Η έννοια prakriti δεν αντιστοιχεί ακριβώς με την έννοια της ύλης στη Δύση. Η Prakriti είναι κάτι πιο αιθέριο, είναι η υλική υπόσταση του κάθε κοσμικού πεδίου εκδήλωσης, και οι τρεις διαιρέσεις της εμφανίζονται σαν ιδιότητες της διαφοροποιημένης ύλης. Οι τρεις ιδιότητές της είναι οι gunas. Πρώτη η έννοια της sattva, είναι το αρμονικό αγνό και ανώτερο στοιχείο, δηλαδή η αγνή αταραξία ανάμεσα στην αδράνεια και τη φθορά ή tamas, και στην υπερβολή, τη θυμικότητα και επιθυμία ή rajas. Η κατάσταση sattva μοιάζει με την έννοια του μέσου όρου στην Κινέζικη φιλοσοφία του Κομφούκιου και του Λάο-τσε, της «Μέσης Οδού» στο βουδισμό, και στη Δύση τη συναντάμε στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, και άλλους φιλοσόφους με το Μέτρο. Αυτός ο κώδικας αποτελεί το «χρυσό κανόνα» της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Την αποφυγή των ακροτήτων, όχι για να επικρατήσει μια μετριότητα σχεδόν αδρανής αλλά αντίθετα, για να φθάσει κανείς σε μια υπερβατική δράση που φέρνει αρμονία και γαλήνη.
Η Μπαγκαβάτ Γκιτά είναι ο άνθρωπος και η μάχη του, η ανθρωπότητα και η μάχη της για να κατακτήσει την Αιωνιότητα και να ενωθεί με τα βαθύτερα επίπεδα του πνεύματος. Ο Ανατολικός Αρζούνα είναι ο Αβραάμ της Παλαιάς Διαθήκης που βάζει την ελπίδα πάνω από τον ανθρώπινο πόνο του, ο Ηρακλής και οι άθλοι του, ο Προμηθέας, ο υπεράνθρωπος του Νίτσε, ο ιδανικός χριστιανός του Κίκερμαρτ. Ο Αρζούνα είναι ο Άνθρωπος που μέσα στην αμφιβολία του και έκπληκτος μπροστά στη μικρότητά του, συνειδητοποιώντας τις ανθρώπινες αδυναμίες του θέλει να ανέβει πάνω από τη θνητή προσωπικότητά του, προσπαθώντας το αδύνατο με το οποίο θα ήθελε να ταυτισθεί. Δεν είναι ο ήρωας ενός Ανατολικού μύθου που έρχεται μέσα από τα χρόνια να μιλήσει για κάτι άγνωστο, για μια άπιαστη, ξεπερασμένη φιλοσοφία. Είναι ένας από εμάς, ο Μαθητής στο ξεκίνημά του στην Ατραπό της Αναζήτησης. Ο Πλάτων μιλάει για γη φυλακισμένη ψυχή με τα χαμένα φτερά της, που δεν μπορεί να πετάξει. Αυτός ο άνθρωπος είναι και ο Αρζούνα, που επιθυμεί να βρει πάλι τα φτερά του και πετώντας, να ξαναβρεί την αθάνατη φύση του.
Δύο είναι οι πόλοι των αγίων στην Ινδουιστική σκέψη. Ο πρώτος είναι η απάρνηση του κόσμου και η απομάκρυνση από αυτόν μέσα από τον ασκητικό βίο, και ο δεύτερος εκφράζεται με την αλτρουιστική εξυπηρέτηση και την ανιδιοτελή υπηρεσία. Αυτός ο δεύτερος, έχει τονιστεί σε πολλά Ινδουιστικά κείμενα αλλά προπαντός στη μεγάλη ηθική πραγματεία της Μπ. Γκ. Ο Μαχάτμα Γκάντι μας βεβαιώνει πως στη Μπ. Γκ. βρήκε ο ιδεώδες του αλτρουισμού και της ανιδιοτελούς προσφοράς. Ο Κρίσνα λέει στη Γκιτά:
«Ο Άνθρωπος που απορρίπτει κάθε επιθυμία και προχωρεί χωρίς να φθονεί κανένα και να επιδιώκει τίποτε, χωρίς κτητικότητα και εγωισμό, φθάνει στην ειρήνη. Τούτο σημαίνει, ω γιε του Πρίθα, να μένεις προσηλωμένος στην εκτέλεση του καθήκοντος αλλά ποτέ στους καρπούς των πράξεών σου. Μην αφήνεσαι να παρασυρθείς από την επιδίωξη παρόμοιων καρπών, αλλά ούτε να σε κυριεύσει η αδράνεια. Να είσαι ένας πιστός οπαδός του κανόνα και πέταξε από πάνω σου κάθε προσκόλληση. Κάνε την εργασία σου αδιάφορος, και για τις επιτυχίες και για τις αποτυχίες. Ο κανόνας προστάζει να είσαι πάντα ίδιος με την ίδια διάθεση.»
Κατά την Άννα Μπέζαντ, τη μαθήτρια της Έλενας Π. Μπλαβάτσκυ και παγκόσμια πρόεδρο της Θεοσοφικής Εταιρείας για πολλά χρόνια, που είχε μελετήσει την Ινδική σκέψη βαθιά, το κεντρικό δίδαγμα της Μπ. Γκ. είναι ότι ο άνθρωπος δεν χρειάζεται να αποτραβηχτεί από τον κόσμο για να πραγματοποιήσει την ένωσή του με τη θεία ουσία. Γιατί μια τέτοια ένωση (Γιόγκα) επιτυγχάνεται και μέσα στο θόρυβο και τις έννοιες της ζωής, αφού τα εμπόδια για μια τέτοια λυτρωτική ένωση βρίσκονται μέσα μας και όχι έξω από εμάς. Σε μια από τις πολλές ομιλίες της για την Μπ. Γκ., που ήταν και το αγαπημένο της θέμα, μιλώντας για την Ατραπό της Μαθητείας αναφέρει:
«Από τη στιγμή που θα μάθετε να διαχωρίζετε την ανώτερη από την κατώτερη συνείδηση, τον Εαυτό σας από το νου και να αποκτήσετε τη δύναμη να ενεργείτε χωρίς να χάνετε το πραγματικό εγώ, τότε ο νους επιτελεί τέλεια τα καθήκοντά του ενώ ο Εαυτός παραμένει σε ανώτερα επίπεδα. Ποτέ μην εγκαταλείψετε το εσωτερικό ιερό, όσο πολυάσχολος και αν είστε. Έτσι ο άνθρωπος προετοιμάζεται για τη Μαθητεία.» Και συνεχίζει: «Θα αναφερθώ ξανά στη διδασκαλία του Κρίσνα στη Μπαγκαβάτ Γκιτά. Στη δέκατη έκτη συνομιλία, θα βρείτε ένα μεγάλο κατάλογο με ιδιότητες που πρέπει να καλλιεργήσει κανείς ώστε στο μέλλον να γεννηθεί με αυτές. Ονομάζονται ‘θείες ικανότητες’ όπως λέει ο Κρίσνα στον Αρζούνα. ‘Είσαι γεννημένος με θείες ιδιότητες, ω Παντάβα’. Για να τις ενσωματώσετε πρέπει να τις καλλιεργείτε μια-μια στη καθημερινή σας ζωή. Η αγνότητα, για παράδειγμα, είναι μία από αυτές. Ο μαθητής πρέπει να ελέγχει τη δράση του, να ελέγχει ό,τι λέει. Τα λόγια του να είναι αγνά, να προσέχει ώστε η κάθετου λέξη να είναι η αγνότερη που θα μπορούσε να πει, όπως αν τολμούσε να μιλήσει μπροστά στον διδάσκαλό του, του οποίου τα μάτια εντοπίζουν και το παραμικρό ίχνος ακαθαρσίας που το ανθρώπινο μάτι δεν βλέπει. Αλλά και στη σκέψη του πρέπει να είναι αληθινός ο μαθητής, χωρίς να μολύνεται ο νους του από τις σκιές του ψεύδους.»
«Η ίδια διαδικασία ακολουθείται και με τη συμπόνια. Το πρωί διαλογίζεται στη συμπόνια και την υπόλοιπη μέρα θα την εκφράσει με καλοσύνη στους ανθρώπους του περιβάλλοντός του. Όπου βλέπει ανάγκη, θα προσπαθεί να την ικανοποιήσει, θα προσπαθεί να καταπραΰνει τη θλίψη και να ελαττώσει την εξαθλίωση. Θα ζει και θα σκέφτεται τη συμπόνια, θα την κάνει μέρος του χαρακτήρα του. Το ίδιο και με τη γενναιότητα. Θα σκέφτεται την ευγένεια του ισχυρού ανθρώπου που καμιά εξωτερική συνθήκη δεν μπορεί να καταπιέσει και να μειώσει. Ο άνθρωπος που – όπως λέει ο Κρίσνα στον Αρζούνα – δεν χαίρεται για την επιτυχία του ούτε δυστυχεί για την αποτυχία και δεν βρίσκεται στο έλεος των καταστάσεων, θλιμμένος σήμερα που τα πράγματα είναι άσχημα ή χαρούμενος αύριο που όλα πάνε καλά. Στα προβλήματα θα συλλογίζεται το Αιώνιο και όλα εξαφανίζονται.»
«Μελετήστε τη Μπαγκαβάτ Γκιτά», συνεχίζει η Άννα Μπέζαντ, «καλλιεργήστε και τις υπόλοιπες αρετές που αναφέρονται εκεί, την αυταπάρνηση, την ειρηνικότητα, την αφοβία. Να τις σκέφτεστε και να τις εξασκείτε αλλά όχι όλες μαζί. Κανένας δεν έχει αρκετό καιρό για να μπορεί να διαλογίζεται καθημερινά σε όλες. Πάρτε τις μια-μια και ενσωματώστε τις στο χαρακτήρα σας. Εργαστείτε σταθερά. Μη φοβάστε το χρόνο που αφιερώνετε ούτε τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσετε. Γιατί καθετί που αποκομίζετε είναι παντοτινό. Όποιος εκπαιδεύεται έτσι, όποιος κάνει όσα περισσότερα μπορεί και αφιερώνει χρόνο, σκέψη και κόπο στην προετοιμασία του για τη μεγάλη μάχη, τότε θα βρει και τον διδάσκαλό του, ή καλύτερα, ο Διδάσκαλος θα τον βρει και θα εκδηλωθεί στην ψυχή του. Οι Διδάσκαλοι», μας λέει η Άννα Μπέζαντ, «όπως και ο Κρίσνα στη Μπ. Γκ., ψάχνουν πάντα στον κόσμο να βρουν μια ψυχή πρόθυμη και έτοιμη να βοηθηθεί. Αλλά οι καρδιές μας είναι κλειδαμπαρωμένες γι’ αυτούς και δεν μπορούν να εισέλθουν. Ο Διδάσκαλος παρακολουθεί πάντα και περιμένει, επιθυμεί να μας βρει και να μας διδάξει.»
Πηγή: http: www.theosophicalsociety.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου