Η ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ[Μια ματια στην προιστορία..Ανατολιτες,Πελασγοι,Ιαονες,Αθηνά και Ατεν]



Πώς ονομαζόταν ό λαός πού κατοικούσε τήν ' Αττική ατά προϊστορικά  χρόνια δεν ξέρουμε. Ούτε καί ώς πότε ζοϋσε έτσι. Οί αρχαίοι τούς είπαν Πελασ­γούς. Ό Ηρόδοτος μάλιστα μας βεβαιώνει ότι: «... Αθηναίοι δέ,επί μεν Πελασ­γών εχόντων τήν νΰν Ελλάδα καλεομένην έ'σαν Πελασγοί,ούνομαζόμενοι Κρα­ναού..». Οί ϊδιοι όμως οί Αθηναίοι δέν τό παραδέχτηκαν ποτέ,γιατί λογάριαζαν τούς Πελασγούς όπως έμεϊς σήμερα τούς Γύφτους. Τούς έλεγαν μάλιστα καί Πε­λαργούς σάν τά πουλιά πού αποδημούν, επειδή πολλοί άπ' αυτούς πήγαιναν άπό τόπο σέ τόπο. Τούς θεωρούσαν βέβαια σπουδαίους χτίστες, όπως σέ μας ήταν οί Κιούσηδες άπό τήν "Ηπειρο. Τόσο μάλιστα τούς ξεχώριζαν ώστε,άφοϋ τούς έβα­λαν νά λιθοτριγυρίσουν τήν Ακρόπολη μέ τά τείχη τά λεγόμενα Πελασγικά, τούς περιόρισαν, καθώς πιστεύεται, σέ μιά ειδική συνοικία κάτω άπό τόν Ιερό Βράχο, στό Πελαργικό. "Επειτα, στά σκοτεινά εκείνα χρόνια, τούς απομάκρυναν πέρα άπό τόν Ίλισό, στά κράσπεδα τοΰ Υμηττού, πού τά έκαναν περιβόλια μέ τήν καλλιέρ­γεια. "Ωσπου μιά μέρα, άπό ζήλεια γιά τήν προκοπή τους ή καί γιά τιμωρία κάποιας γυναικείας προσβολής, τούς έδιωξαν ολότελα άπό τή χώρα σάν ανεπιθύμητους.

Πάντως, έτσι ή αλλιώς οί Αθηναίοι δέν ήθελαν νά τούς λένε οί άλλοι Πελασ­γούς. Καί μέ τή χαριτωμένη αφέλεια πού πάντα τούς χαρακτήριζε,πίστευαν ακρά­δαντα ότι είναι γηγενείς, αυτόχθονες. Κοινός τους πρόγονος —έλεγαν — ήταν ό Έρεχθέας πού γεννήθηκε από τούτη εδώ τή γη, όπως γεννιέται άπό τό χώμα τό τζιτζίκι. ' Αχαλίνωτη ή φαντασία τους, πότε τόν θέλει πρόγονο, πότε θεό επώνυμο

τού Ποσειδώνα, καί συχνά βασιλιά. Τόν συγχέει μάλιστα μέ διάφορα ονόματα καί τόν αποκαλεί Έρεχθέα, ή Έρυσίχθονα, ή Έριχθόνιο, πού καί τά τρία υποδηλώ­νουν τό σεισμό. Στοϋ χρόνου τά κλωθογυρίσματα τόν κάνει ένα μέ τόν Κέκροπα, ϊσως γιατί τότε «κερκώπη» έλεγαν τό τζιτζίκι. Τέλος τόν έκαναν παιδί της Αθηνάς καί τοϋ Ηφαίστου πού τό έ'θρεψε ή δική μας γη, σάν άλλη μάνα.Παιδί της Τέχνης πού νίκησε τη Φύση, γιατί ήταν πολύ παράξενη ή γέννηση του μιας καί ξεφύτρωσε χωρίς γονιούς. Καί ήταν ακόμη περισσότερο παράξενη τούτη ή γέννηση γιατί ό "Ηφαιστος ήταν παιδί της "Ηρας δίχως νάχει πατέρα.Καί ή Αθηνά, αυτή δίχως μητέρα, σάν τή Σκέψη βγήκε άπό τό κεφάλι τοϋ Δία.

Ή νεότερη ιστορία πιστεύει ότι τά χρόνια εκείνα οί άνθρωποι της Αττικής λάτρευαν έ'να τοτέμ. Πρώτα κάποιο σερπετό, κι έπειτα μιά κουκουβάγια. "Οσο άσχημη είναι ή ιδέα, τόσο είναι καί αξιοπρόσεκτη όπως θά δοϋμε άπό τήν αλληλου­χία πού παρουσιάζουν οί παραδόσεις. Είναι άραγε λατρείες δυό λαών διαφορετι­κών, πού ήρθε ό ένας υστέρα άπό τόν άλλο; Είναι τά λατρευτικά σύμβολα δυό μερίδων τοΰ ίδιου λαοϋ πού, πρίν καλοξυπνήσουν στόν πολιτισμό, τρώγονται ανα­μεταξύ τους, στόν τόπο αυτό τοϋ αιώνιου άλληλοφαγωμοϋ; Ή παράδοση χαρα­κτηριστικά λέει ότι ή κουκουβάγια έφαγε τό σερπετό. Οί μελετητές πιστεύουν ότι αύτη ή κουκουβάγια έδωσε τήν επωνυμία «γλαυκώπις» στήν Αθηνά. Δέν τήν παραδέχονται σάν γαλανομάτα, όπως οί αρχαίοι ' Αθηναίοι πού έβαζαν στά αγάλ­ματα της μάτια γαλανά. Στό επίθετο της αυτό διακρίνουν τό πρόσωπο της κουκου­βάγιας πού είχε πάντα σύμβολο της ή Αθηνά, σάν νά τής χάρισαν σοφία τά νυχτο­πούλια εκείνα τής μοναξιάς. "Οσο γιά τό σερπετό, οί αρχαίοι Αθηναίοι δέν έπαψαν ποτέ νά τό λατρεύουν μυστικά σάν τόν «οϊκουρό όφι» τους,ανακατεύοντας τόν Κέ­κροπα, πού είχε μία παράξενη ουρά, μέ τόν θαμμένο στήν 'Ακρόπολη κοινό τους πρόγονο καί μέ τόν Ποσειδώνα. Όλόκληρους αιώνες, ευλαβικοί στή δεισιδαιμονία τους οί Αθηναίοι, κάθε πρωτομηνιά, τοϋ ανέβαζαν μιά πελώρια μελόπιτα πού ό φύλακας τοϋ τάφου δέν παρέλειπε ποτέ νά καταβροχθίζει. Καί τόσο πίστευαν στήν πραγματική του ύπαρξη, ακόμη καί στά φωτισμένα χρόνια τής ακμής τής Αθήνας, ώστε, τόν καιρό πού κατέβαινε ό Ξέρξης, τότε μόνον αποφάσισαν νά εγκαταλεί­ψουν τήν πόλη, όταν είδαν ότι έμεινε άψάγωτη ή μελόπιτα καί είπαν πώς έφυγε κι αυτότό σερπετό.Μήπως καί οί σύγχρονοι Αθηναίοι, χωρίς νά τό καταλαβαίνουν, δέν εξακολουθούν νά λατρεύουν τον χθόνιο εκείνο θεο, αφού το «φίδι τοϋ σπιτιού» ποτέ δέν τό σκοτώνουν;

Αυτός λοιπόν στάθηκε ό Έρεχθέας, πολυώνυμος καί πολυσχιδής. Είναι ό πρώ­τος Αθηναίος. Κι όταν αργότερα οί επίγονοι θά υψώσουν στήν Ακρόπολη τούς καλλιμάρμαρους ναούς, τόν πιό κομψό,τόν πιό ιδιόρρυθμο, τόν πιό χαριτωμένο, σ' αυτόν θά τόν αφιερώσουν. Τά άγια των αγίων μας, ό κόσμος θά τά ξέρει σάν Ερεχθείο.Οί ευπατρίδες τής Αττικής, μέ τόν καιρό, θά εξελιχθούν. Θά προσκυ­νήσουν τούς ' Ολύμπιους θεούς, μά δέν θά λησμονήσουν τήν απώτατη καταγωγή τους. Καί γιά νά δείξουν παραστατικά ότι είναι γνήσιοι απόγονοι τοΰ ' Ερεχθέα, θά θυσιάζουν άπό τό ϊδιο τό κορμί τους,προσφορά ευλαβική, καίγοντας τά μπροστινά μαλλιά τους, καί πλέκοντας τ' άλλα σάν φιδίσια ουρά, θά τά στριφογυρίζουν σφιχτή κοτσίδα στήν κορφή τής κεφαλής καί, υπερήφανοι, θά τά στολίζουν μ' έ'να χρυσό τζιτζίκι.

 οί ελκεχίτονες ' Ιάονες

Φτάνουμε τώρα στό λεπτότερο ζήτημα, στήν καταγωγή τών Αθηναίων πού κυρίως μας ενδιαφέρουν. "Αν τήν αναλύσουμε ορθολογικά, θά καταλάβουμε καλύ­τερα τήν εξέλιξη πού θά πάρει ή αθηναϊκή περιπέτεια.

Τούς Αθηναίους ό "Ομηρος τούς χαρακτηρίζει παραστατικά ώς «έλκεχίτονας Ίάονας». Τούς ονομάζει δηλαδή: Ίάονες με μακριά πουκαμίσα. Οί σοφοί βεβαιώ­νουν ότι οί σχετικοί στίχοι είναι παρέμβλητοι χωρίς νά προσέξουν ότι, άν προστέ­θηκαν στά ομηρικά έπη τήν εποχή τοϋ Πεισίστρατου πού τά συνέλεξε, αυτό σημαί­νει ότι ακόμη καί οί τότε Αθηναίοι διατηρούσαν τήν ανάμνηση ότι οί προγονοί τους φορούσαν «πουκαμίσα».

Τόν τύπο «"Ιων» πουθενά δέν τόν μεταχειρίζεται ό ποιητής, μολονότι ό ίδιος άνηκε στήν ιωνική φυλή. Τόν αναφέρει, υστέρα άπό πολλά χρόνια, καί τόν αποδίδει ό Ηρόδοτος στους Αθηναίους, επειδή τάχα έτσι ονομάστηκαν άπό τό γιό τοϋ Ξούθου "Ιωνα, όταν σάν αρχιστράτηγος τους τούς γλίτωσε άπό τη βαρβαρική επιδρομή τοϋ Εΰμολπου στόν πόλεμο τής ' Ελευσίνας. ' Η περίεργη αυτή διαφορά δέν περιορίζεται μόνο στόν τύπο της επωνυμίας.Επεκτείνεται στόν τόπο καί στό χρόνο. Οί "Ιωνες ασφαλώς είναι απόγονοι τών Ίαόνων.
Οί Ίάονες, οί πρόγονοι, ήταν αρκετά Σημίτες, πού με τόν καιρό καί τόν συγχρωτισμό θά γίνουν "Ελληνες, στό αθηναϊκό χωνευτήρι. Οί επίγονοι "Ιωνες είναι πιά "Ελληνες άπό τήν κορφή ώς τά νύχια. Καί ενώ οί Ίάονες ήρθαν άπό τήν Ανατολή σάν πρόσφυγες, αντίθετα οί "Ιωνες πήγαν άπό τήν Αθήνα στήν Ανα­τολή καί δημιούργησαν τό Μικρασιατικό Πανιώνιο. Κι όμως ενώ οί σοφοί διαισθά­νονται, δέν πιστοποιούν — γιατί λείπουν οί χειροπιαστές αποδείξεις — τήν πιθανό­τατη άποψη ότι αυτοί οί ' Ιάονες δέν είναι άλλοι άπό τούς ανατολίτες θαλασσοπό­ρους τής δεύτερης χιλιετίας πού οί αρχαίοι ονόμαζαν Φοίνικες. Πιθανόν είναι ότι, τότε, δίχως τά σημερινά μέσα καί τίς καθημερινές αρχαιολογικές ανακαλύψεις πού βοηθούν τήν ιστορική έ'ρευνα, κατά κάποιο τρόπο συγχώνευαν τούς παλιούς κατοί­κους τής Φοινίκης μέ τούς καθαυτό Σημίτες πού έμειναν αργότερα στήν ϊδια περιοχή καί ονομάζονταν καί αυτοί Φοίνικες. "Ετσι δυό διαφορετικοί πολιτισμοί συγχωνεύτηκαν, ίσως άπό τήν έλλειψη πληροφοριών καί ιστορικής συνείδησης πού εκτείνεται σ' ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα μιας χιλιετίας, ανάμεσα στή δεύτερη καί στήν πρώτη δηλαδή χιλιετία π.Χ.
Ιάονες λοιπόν θά ήταν αυτοί οί «Φοίνικες» πού μαθαίνουμε άπό τόν 'Ηρόδοτο ότι έ'φτασαν στή Φοινίκη άπό τήν Ερυθρά Θάλασσα. Τό συμπέρασμα αυτό στηρί­ζεται στό γεγονός ότι στήν Ερυθρά Θάλασσα ζούσε έ'νας λαός μέ τό όνομα «Μιναϊοι». Τό όνομα αυτό μπορούμε νά τό διακρίνουμε καί στόν ελληνικό τύπο
«'Ιάονες», στον αιγυπτιακό «Ούινίμ», στόυ εβραϊκό«Γιαβάυ» κι ακόμα στόν άραβικό «Γιουνάν» όπως επικράτησε νά ονομάζουν γενικά τούς"Ελληνες σ' όλη την ανατολή.Υπάρχουν δμως καί μερικές περίεργες συμπτώσεις. Οί Λατίνοι όνόμαζαν-τους Φοίνικες«Πούνι», πού θυμίζει πολύ την αιγυπτιακή επωνυμία «Π - Ούινίμ». Τ : Πί» εδώ είναι αιγυπτιακό άρθρο. ' Αλλά κα!οί Κρήτες της Μινωικής εποχής θά . : σάζονταν μάλλον «Μινώοι», επωνυμία πού πλησιάζει πολύ τόν τύπο «Μιναϊοι» καί δηλώνει ίσως τή μακρινή τους συγγένεια μέ τούς Ίάονες, άν λάβουμε υπόψη ότι τό ψηφίο «Μί» εδώ μπορεί νά είναι άρθρο τής άγνωστης μας μινωικής ■ ·_σσας. Τό «Φοινίκη» όμως μπορεί νά εξηγηθεί κάλλιστα σάν «κόκκινη χώρα», 3πό τό «φοινικοΰν» χρώμα, όπως άλλωστε καί οί Εβραίοι τήν ονόμαζαν «Χαναάν», πού σημαίνει ακριβώς τό κόκκινο χρώμα, τό «χνά».
Οί «έλκεχίτονες ' Ιάονες» πάντως θά πρέπει νά μιλούσαν γλώσσα σημιτική όταν Εφτασαν στην Ελλάδα, όπως φαίνεται άπό τά πολλά σημιτικά τοπωνύμια πού μας άφησαν.

Στήν ηπειρωτική Ελλάδα, ή παλαιότερη εμφάνιση τών Ίαόνων φαίνεται νά εϊ νά ταυτιστεί μέ τήν εγκατάσταση αυτών πού γνωρίζουμε σάν Μινύες. Πολλοί μελετητές συνδέουν τούς Μινύες, τόν μυστηριώδη αυτό λαό, μέ τούς Αίο-i⁷c, δίνοντας τους έ'τσι μιά προέλευση εντελώς βορινή. Μετά όμως από τήν αποκάλυψη τοΰ Μινωικού πολιτισμού, μόνο μέ τούς Κρητικούς αυτής τής εποχής θά απορούσαμε νά τούς συνδέσουμε. "Ετσι εξηγούνται καί τά μεγαλουργήματα τους σέ διάφορα μέρη τής Ελλάδας καί κυρίως στόν Βοιωτικό ' Ορχομενό. Είναι χρυσο­θήρες καί πάμπλουτοι. Πατέρας τοϋ μυθικού Μινύα αναφέρεται ό Χρύσης, γιός τής Χρυσογένειας. Μά καί ό Φρίξος πού γύρευε χρυσάφι στήν Κολχίδα, καί ό "Ιάσων πού οργάνωσε γιά τόν Ί'διο σκοπό τήν Αργοναυτική εκστρατεία, φαίνεται νά ήταν Μινύες.

Τά χρόνια εκείνα, όμως, μόνο οί Κρητικοί ήταν μεγάλοι ποντοπόροι. "Οπου πήγαιναν, έχτιζαν κι άπό μιά λιμενική βάση, μιά «μινώα»— σήμερα θά λέγαμε «τά Κρητικά». Σπουδαίοι μεταλλωρύχοι, αυτοί θά άνοιξαν ασφαλώς τά μεταλλεία τοΰ Λαυρίου, καί τά βάφτισαν έ'τσι στή γλώσσα τους γιά τίς πολυδαίδαλες «λαύρες» τών σκοτεινών υπόγειων διαδρόμων τους. θαλασσοπόροι λοιπόν οί Μίνωες, πού μπορούμε νά ονομάσουμε καί Μινύες άλλά καί 'Ιάονες,άνοιξαν τά ύγρά κέλευθα, αυτά πού αργότερα θά βρουν εύκολο καί στρωμένο μονοπώλιο νά συνεχίσουν οί Φοίνικες. Αυτοί πάλι, όπως δείχνουν τά φοινικικά μνημεία,φαίνεται πώς θά ήταν έμποροι καί μεταπράτες δίχως καμιά αίσθηση καλλιτεχνίας,δίχως ψυχή καί δίχως πνοή. "Ισως γιατί παρέμειναν Σημίτες, δίχως πολλές σχέσεις μέ τόν ελληνικό πολι­τισμό.



Χωριστά άπό τούς Μινύες πού ήρθαν άπό τήν Κρήτη, ή Μεσόγειος μας έφερε κι άλλους μετανάστες λογιών λογιών. "Αλλους γιά μέταλλα, άλλους γιά εμπόριο, κι άλλους σάν ναυαγούς καί σάν πρόσφυγες. "Ολοι βρήκαν μιάν εγκάρδια φιλοξενία. Τή μεταναστευτική αυτή κίνηση οί αρχαίοι τή χαρακτήρισαν «αποικίες», ορίζοντας τις μάλιστα μέ τά ονόματα του Δαναού, τοϋ Κάδμου καί τοϋ Κέκροπα. Πολλοί σοφοί επιχείρησαν νά τίς σβήσουν μέ μιά μονοκοντυλιά, γιατί έλεγαν πώς ουδέποτε υπήρξαν καί ότι όσα ειπώθηκαν γΓ αυτές ήταν πολύ νεότερες εκδοχές τής φαντα­σίας τών ' Αθηναίων. Τή γνώμη αυτή τήν ανέτρεψε καί ή αρχαιολογική σκαπάνη μέ τά νεότερα ευρήματα, καί ή λογική μέ τίς παρατηρήσεις πού μπόρεσε νά κάνει, χάρη στά καινούρια δεδομένα. 'Από τόν εποικισμό τών Ανατολιτών δύο περιπτώ­σεις κυρίως μας ενδιαφέρουν. Τοΰ Κάδμου στή Βοιωτία καί, περισσότερο, τοΰ Κέ­κροπα στήν Αττική.

«Κάδμος» είναι ή ελληνική παρήχηση μιας σημιτικής λέξης πού σημαίνει τόν«Ανατολίτη». Είναι άραγε μιά καραβιά άνθρωποι; Δυό; Τρεις; Περισσότερες; Κι ήρθαν δλες μαζί; Δεν τό ξέρουμε. ' Η παράδοση μας λέει ότι οί ' Ανατολίτες αυτοί ακολουθούσαν ένα γελάδι. Οί Καδμείοι θά ξαπλωθούν σ' όλη τή Βοιωτία, την Εύβοια, τή Φωκίδα, τή Λοκρίδα καί θά καταλήξουν στόν Σπερχειό. Είναι τό μόνο ποτάμι της προκοπής. Στή γλώσσα τους, θά τό πουν «Έλ-ούέντ» πού σημαίνει «τό ποτάμι». Τό ελληνικό αυτί θά τό παραλάβει σάν «Έλλάδα-ποταμό» καί γιά τοϋτο,αργότερα, θά χτίσουν στίς δχθες του μιά πόλη πού θά τήν τραγουδήσει ό"Ομηρος σάν «καλλιγύναικα Ελλάδα». Μήπως καί σήμερα τόν Σπερχειό δέν τόν λέμε «Ελ­λάδα»; Καί στόν μαυρόγειο κάμπο της Λαμίας, στίς εκβολές του, τόν λέμε«Αλα­μάνα». Κι αυτή ή λέξη εΐναι ή ελληνική παρήχηση τοΰ σημιτικού «Άλ-χεμίν» πού σημαίνει ακριβώς τή μαύρη γη.

"Επρεπε λοιπόν νά φτάσουν έκεΐ οί Ανατολίτες του Κάδμου γιά νά βαφτίσουν τήν Ελλάδα στά γάργαρα νερά τοΰ Σπερχειού. Επίκαιρα μάλιστα τό έκαναν, αφού έκεϊ πήρε σάρκα καί όστα ή ελληνική υπόσταση μέ τόν αλληγορικό σχηματι­σμό τής ελληνικής οικογένειας.

Τό «Κέκροψ» εξάλλου εξηγείται μέ τήν έννοια τοΰ Δυτικού. Γιατί τάχα; Σέ σχέση μέ τόν Ανατολίτη Κάδμο; Ή πιθανότερη εκδοχή τής σημασίας πού αποδί­δεται στήν επωνυμία τής αποικίας αυτής είναι δτι ξεκίνησε άπό τήν Σάιν τής Αιγύ­πτου πού ανέκαθεν εθεωρείτο μητρόπολη τής Αθήνας. Πράγματι ή Σάις βρίσκεται δυτικά τής Φοινίκης άπό δπου φαίνεται νά έφυγαν οί πρόσφυγες τοΰ Κάδμου. Ό Κέκροπας όμως δέν έ'φερε στήν Αττική κανένα γελάδι, δπως ό Κάδμος στή Βοιω­τία. "Εφερε κάτι άλλο. Τό μυστηριώδες «Άτεν» πού θά εξελιχθεί πολύ περίεργα στόν εξελληνισμό του.

Οί νεότερες έρευνες μας δείχνουν δτι οί αποικίες αυτές πού ξεκίνησαν κατά καιρούς άπό τήν ανατολική λεκάνη τής Μεσογείου οφείλονται στίς τρομερές μετα­κινήσεις πού προκάλεσαν στήν Αίγυπτο δύο σημαντικά περιστατικά. ' Η Κάθοδος τών Ύκσώς (πού μεταφράσαμε ώς «Ποιμένες-Βασιλεϊς») μας έφερε τόν "Ιναχο καί τόν Δαναό. Τόν Κάδμο πάλι καί τόν Κέκροπα τούς έξαπέστειλε ή "Εξοδος τών Εβραίων, μέ τίς μεγάλες άντιγνωμίες της. Καί άπό τή Βίβλο, άλλά καί άπό τίς σύγχρονες ανακαλύψεις, ξέρουμε ότι ό περιούσιος αυτός λαός πού εΐχε πολλαπλα­σιαστεί στήν Αίγυπτο, άπό πρόσφυγας πού ήταν προσπάθησε νά γίνει κυρίαρχος. — "Επεισε λοιπόν τόν Φαραώ τής ΙΗ'Δυναστείας, τόν Άμένοφη τόν Δ', νά διώξει τό ιερατείο τοΰ "Αμμουν-Ρά, καί νά επιβάλει τό «'Άτεν» τοΰ Ηλιακού Δίσκου πού συμβόλιζε τό μονοθεϊσμό τους, καί φυσικά νά καταπολεμήσει τά είδωλα στή ζωο-μορφική θρησκεία τών Αιγυπτίων. Άπό διάφορες καταστροφές μνημείων καί πα­ραχαράξεις επιγραφών καταλαβαίνουμε δτι έγινε μιά μεγάλη επανάσταση. Αυτή όμως κατέληξε στή νίκη τοΰ Άμμωνος καί είχε ώς αποτέλεσμα τήν "Εξοδο τών 'Εβραίων. ' Η εποχή της συμπίπτει απόλυτα μέ τήχρονολογία πού αποδίδεται στίς αποικίες αυτές. Καί άπό διάφορα στοιχεία μπορούμε νά θεωρήσουμε δτι ό χαρακτη­ρισμός τοΰ Κάδμου καί τοΰ Κέκροπα υποδηλώνει ομάδες ανθρώπων πού έφυγαν βέβαια άπό τήν Αίγυπτο μέ τήν"Εξοδο, άλλά σέ διάφορα σημεία αποσπάστηκαν άπό τό κύριο σώμα τοΰ Μωυσή,εϊτε γιατί δέν μποροΰσαν είτε καί γιατί δέν θέλησαν νά τόν ακολουθήσουν στήν πολυχρόνια πορεία του πρός τή Γη τής ' Επαγγελίας.

"Ετσι, πολλοί έφτασαν στή Βοιωτία — δπως ονομάστηκε αργότερα — μέ τόν Χρυσό Μόσχο πού εξελληνίστηκε στή μυστηριώδη αγελάδα, δηλαδή στόν ζωομορ-φικό θεό "Απη. "Αλλοι, οί Γεφυραΐοι κυρίως, ακολούθησαν τόν Κάδμο, άλλά έμει­ναν πιστοί στόν απρόσωπο μονοθεϊσμό τους, τόν Γιαχουέ τών Εβραίων. "Αλλοι, τέλος, πού ήρθαν μέ τόν Κέκροπα,έφεραν στήν Αττική τό "διο τό 'Άτεν. "Ενα μυστηριώδες φώς. Οί ντόπιοι τό είδαν σάν κάτι άυλο, αιθέριο, λαμπρό, γιατί έμοιαζε σάν άχνη άπό τόν καταγάλανο ουρανό. Καί μέ τήν ποιητική τους φαντασία τό έβαλαν φλόγα ακοίμητη νά ακτινοβολεί στοΰ κάθε γένους τήν εστία. "Ετσι, σέ μιά

αποθέωση άπό φως άνέσπερο, σιγά σιγά, τοϋ έδωσαν μιά ανθρώπινη μορφή στό πρώτο εικόνισμα μας, στόν Δαίδαλο, στό Ξόανο, στό Παλλάδιο.Αποδιωγμένο από τούς φανατικούς τοϋ "Αμμουν-Ρά της Αιγύπτου, μόνο στά φιλόξενα χώματα της Αττικής μπορούσε νά βρει τήν τελειότερη έκφραση του. Γιατί, άν στήν Παλαι­στίνη έγινε ό σκυθρωπός, ό γκρινιάρης, ό τρομερός «'Αντοναΐ», στόν τόπο δπου ό άνθρωπος έπλασε «κατ' εικόνα καί όμοίωσίν του» τούς θεούς, τό άνέσπερο"Ατεν δέν άργησε νά πάρει τήν υπόσταση καί τή μορφή της Παρθένου, της Πολιάδας, τής Παλλάδας καί τής ' Εργάνης Αθηνάς, παρήχηση τής δικής του ονομασίας.

Ή εκδοχή αυτή μπορεί βέβαια νά φανεί πολύ παράξενη, επειδή ή γλαφυρή μυθολογία μας, στήν παραστατική της ποίηση, παρουσιάζει τήν Αθηνά νά βγαίνει πάνοπλη άπό τό κεφάλι τοϋ Δία μέ μιά σκεπαρνιά τοΰ Ηφαίστου, καί επειδή ή νεότερη έρευνα δέν παραδέχεται τήν ύπαρξη τών αποικιών καί επομένως έχει κάθε λόγο νά μήν τίς συνδέει μέ τήν "Εξοδο τών ' Εβραίων. ' Εντούτοις τήν Σάιν,τή μακρινή μητρόπολη τής Αθήνας, μιά πολύ παλιά παράδοση — πού διαβάζουμε στόν«Τίμαιο» τοΰ Πλάτωνα — μας βεβαιώνει δτι τήν έκτισε ή Νηίθ, μιά θεά πού θυμίζει ηχητικά τό "Ατεν, ή τουλάχιστον ανεστραμμένη τή λέξη, σάν αλληγορία τοϋ"Ατεν τόν καιρό τοϋ διωγμού. Θά καταλάβουμε δέ καλά τή σχέση τους άν προσέ­ξουμε τόν Ηρόδοτο πού, σάν αυτόπτης, αναφέρει δτι: «στήν Σάιν καί στό Ιερό τής 'Αθηνάς πίσω άπό τό ναό, βρίσκεται ό τάφος εκείνου τοϋ οποίου τό όνομα δέν στοχάζομαι δσιο νά αναφέρω σέ μιά τέτοια περίσταση». Γιατί άραγε ό γλαφυρός περιηγητής καί ιστορικός, ευλαβέστατος λάτρης τών ' Ολύμπιων, δέν στοχάζεται δσιο νά αναφέρει τό σύμβολο τοΰ «"Ατεν»; Θά προσέβαλε μήπως αιγυπτιακή θεότητα; Κάθε άλλο. Προφανές είναι δτι ξέρει καλά τή σχέση πού συνδέει τό"Ατεν, τή Νηίθ καί τήν Αθηνά. Νά διαψεύσει δμως τή γέννηση τής Αθηνάς άπό τό κεφάλι τοϋ Νεφεληγερέτη, αυτό, βέβαια, «δέν στοχάζεται νά εΐναι δσιο»...

Μιά πληροφορία πού διαβάζουμε στά Βοιωτικά τοΰ Παυσανία ενισχύει μάλιστα αυτή τήν εκδοχή. Ό περιηγητής αναφέρει δτι είδε στή Βοιωτία,«έν ύπαίθρω», βωμό καί άγαλμα τής Αθηνάς. Προσθέτει μάλιστα δτι, σ' αυτούς πού νομίζουν πώς ό Κάδμος ήρθε στή Θήβα άπό τήν Αϊγυπτο καί όχι άπό τή Φοινίκη, έ'χει νά αντιπαραθέσει αυτής ακριβώς τής Βοιωτικής Αθηνάς τήν επωνυμία. Στή Βοιωτία τήν αποκαλούν Άθηνά-'Όγκα όπως δηλαδή καί οί Φοίνικες, καί όχι Άθηνά-Σάιν όπως τήν άποκαλοϋσαν οίΑιγύπτιοι.

' Εάν λοιπόν παραδεχτούμε τίς αποικίες τοΰ Κάδμου καί τοϋ Κέκροπα σάν παρα­κλάδια τής Εξόδου πού εγκατέλειψαν τόν Μωυσή στήν περιπλάνηση του, μοιραία έπεται ότι τίς δυό αυτές μορφές τής ' Αθηνάς μπορούμε νά αποδώσουμε στό "Ατεν. Γιατί αλλιώς πώς νά εξηγήσουμε δτι ακόμη καί στόν2ο αιώνα μ.Χ. γινόταν συζήτη­ση «άν ό μυθικός Κάδμος ήταν Φοίνικας ή Αιγύπτιος» καί δτι ή απόδειξη τής αλήθειας θά έπρεπε νά αναζητηθεί στίς δυό αυτές ' Αθηνάδες; Καί ποιά τάχα ήταν ή μεταξύ τους διαφορά; Πρόδηλο είναι δτι ή αποικία τοΰ Κέκροπα μέ τήν 'Αθηνά-Σάιν αποσπάστηκε πρώτη, ϊσως μεμονωμένη άπό τούς άλλους Εβραίους πού αναχώρησαν μέσω τοϋ Σουέζ. ' Ενώ είναι φανερό δτι ή αποικία τοϋ Κάδμου ακο­λούθησε τήν περιπλάνηση τοϋ Μωυσή καί έλαβε μέρος στήν επανάσταση πού ανάστησε τόν Χρυσό Μόσχο καί επανέφερε τήν ειδωλολατρία. "Ετσι τό "Ατεν πού ακολουθούσε τόν Κάδμο μεταμορφώθηκε στήν 'Αθηνά-'Όγκα καί έφτασε στή Βοιωτία δπου στήθηκε ό ναός της κοντά στίς Ώγύγιες Πύλες τών Θηβών, πού τίς μετονόμασαν μάλιστα σέ Πύλες «Όγκαΐδας» καί «Νηίτας» ϊσως γιατί ή θεότητα μεσα στίς άλλες επωνυμίες της διατηρούσε καί τό χαρακτηρισμό τής θεάς Νηίθ πού συμβόλιζε τό «Ύπέρτατον"Ον», μέ άλλα λόγια τόν μόνο καί αποκλειστικό θεό τής μονοθεϊας. "Ολα αυτά δέν μπορούν νά είναι τυχαία. '/σχετίζονται μεταξύ τους.

Μάταια λοιπόν οί σοφοί ζήτησαν νά σβήσουν τίς περίφημες αποικίες πού μάς παρέδωσαν οί αρχαίοι λογογράφοι. ^ΤΗταν αληθινές μεταναστεύσεις πού προκλή­θηκαν από ορισμένα περιστατικά. Ιδιαίτερα τοΰ Κάδμου καί τοΰ Κέκροπα. Πρέ­πει νά συσχετιστούν μέ τήν "Εξοδο των Εβραίων. Τά ήθη, τά έθιμα καί οί πρώτες ύλες πού έφεραν μαζί τους γιά τήν εξυπηρέτηση των υλικών καί πνευματικών αναγκών τοΰ ανθρώπου, χάρη στό άναδημιουργικό δαιμόνιο τοΰ τόπου, μέ τήν εξέ­λιξη, θά φτάσουν κάποτε τό τέλειο.

Τούς ' Ανατολίτες αυτούς τούς εϊδαμε νά ανεβαίνουν ως τόν Σπερχειό. Δέν ξέρουμε άν τούς σταμάτησε ή δυσκολία νά περάσουν τό ποτάμι. 'Ορισμένα Ίχνη πείθουν ότι στήν αρχαιότητα ήταν πολύ ορμητικό. Τό πιθανότερο είναι ότι έκεΐ συναντήθηκαν μέ έ'να άλλο ανθρώπινο κύμα πού κατέβαινε από τή Θεσσαλία καί ξαπλώθηκε στά κράσπεδα της "Οθρης. ^ΤΗταν οί Αιολείς, τμήμα τής ελληνικής οικογένειας πού έκανε τότε τήν πρώτη εμφάνιση της σ' αυτό τό χώρο. Οί άνθρωποι αυτοί είναι πολύ ήμεροι. Εΐναι καλοί γεωργοί.Διακρίνονται γιά τό αίσθημα τής ανάγκης τής ιδιοκτησίας. Είναι ευτυχείς επειδή ήρθαν σ' έναν τόπο πού σέβεται τήν καλλιεργημένη γή, άφοϋ ό ανώνυμος λαός, πού κατοικούσε ανέκαθεν αυτά τά μέ­ρη, πάντοτε καθόρισε τό τί ανήκει στό κάθε γένος. Αγαθοί, ευγενικοί, μέ αναπτυγ­μένη τήν αντίληψη, δέν θά πειράξουν τίποτε άπό όσα βρήκαν. Δέν ήρθαν γιά νά αρπάξουν. Θέλουν νά ζήσουν αρμονικά μέ κάθε γείτονα, ντόπιο, πού διατηρεί ακό­μη τήν παρθενική του απλότητα, καί μέ τόν άλλο κόσμο πού ήρθε άπό τήν ' Ανατο­λή. "Ολα μάς δείχνουν ότι δέν έγινε καμιά σύγκρουση όταν συναντήθηκαν οί τρεις αυτές φυλές. Κάθε άλλο. Φαίνεται πώς άρχισαν νά ζουν αρμονικά, σάν νά καταλά­βαιναν ότι ό ένας έχει ανάγκη τόν άλλο. "Ετσι μέ τόν καιρό ανακατεύτηκαν τόσο πολύ, ανακάτεψαν καί τίς γλώσσες πού χρησιμοποιούσαν γιά νά συνεννοηθούν καί σιγά σιγά σχηματίστηκε μιά καινούρια γλώσσα πού είχε πάρει πάμπολλα στοιχεία κι από τίς τρεις, ανάλογα μέ τήν επίδραση, τήν επιβολή καί, ιδίως, τίς ανάγκες πού προέκυψαν.

Εκείνο πού συνέτεινε πολύ στήν αφομοίωση, ήταν ή πνευματική υπεροχή τών Ελλήνων. ^ΤΗταν κατά βάθος ποιητές. Τή ζωή τήν έβλεπαν σάν ένα περιβόλι γεμάτο άνθη κι ευωδιές, σάν ένα δώρο ασύγκριτο πού αγαπούσαν μέ όλη τή δύνα­μη τής ψυχής τους. Γιά τό δώρο αυτό αισθάνονταν μιά απέραντη ευγνωμοσύνη πού τούς οδηγούσε στήν πεποίθηση πού είχαν γιά τίς ύπερκόσμιες δυνάμεις.Πίστευαν στήν προστασία. Κι όπως τή ζητούσαν, γιά τήν καθημερινή τους ζωή, άπό τούς δυνατότερους, έτσι αισθάνονταν τήν ανάγκη, γιά τόν ψυχικό τους κόσμο, νά προ­σωποποιήσουν τήν αόρατη προστασία. Μόνο πού τήν εκπροσώπηση τοΰ θείου τή θέλουν όμορφη, υπερήφανη, μεγαλόπρεπη. Δέν ξέρουμε άν τά χθόνια σεβάσματα τών ντόπιων τούς τρόμαξαν. Ούτε κι άν οί παράξενες λατρείες πού έφεραν οί άλλοι άπό τήν Ανατολή τούς ξένισαν. Μέ τόν καιρό, θά τά απορροφήσουν όλα, γιατί είναι μεγάλη ή πνευματική τους υπεροχή κι είναι απείρως πιό όμορφη ή μορφή πού δίνουν στή θεότητα. Στή μεγάλη τους ευγνωμοσύνη προσκυνούν τόν ήλιο, τό φεγγάρι, τή βροχή, τή θαλπωρή, τή χαραυγή, τή δύναμη, τήν τέχνη, τή σοφία, τή γή, τή θάλασσα, τόν αέρα, καί ιδίως τό νερό. Καί όλα αυτά τά βλέπουν άνθρωπό-μορφα,σάν άντρες ευγενείς, σάν γυναίκες όμορφες, σάν κοπέλες δροσερές.

Κύματα κύματα λοιπόν έφταναν οί Αιολείς καί απλώθηκαν άπό τούς πρόποδες τοΰ ' Ολύμπου ώς τίς απαλές βουνοπλαγιές τοΰ Ελικώνα. Στόν πρώτο έχτισαν μέ τή φαντασία τους τό παλάτι τών θεών. Στόν άλλο εγκατέστησαν τίς Μοΰσες. "Ετσι, όλες οί παράξενες θρησκείες, πού έφερνε τό δέος τών ανθρώπων άπό τήν Αφρική, τήν Ασία ή τήν Ευρώπη, έσμιξαν στόν ήμερο τόπο μας καί, χάρη στήν ψυχική διάθεση πού ακτινοβολούσε μέ τή χαμογελαστή του όψη, πήραν τή θεία μορφή τών αθανάτων
Συνεχίζεται...
Ολα τα πιό πάνω αποτελουν αποσπάσματα που μεταφερω απο τό βιβλιο του Γιώργου και Λάμπρου Κορομηλά "Η ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ"
Και δυο λόγια για το Ατεν απο την Βικιπαιδεια[επ αυτου θα δειτε στήν επομενη ανάρτηση κι αλλες λεπτομέρειες -αποψη των ανω συγγραφεων]
ΑΤΕΝ

Με το αρχαίο όνομα «Ατέν της ημέρας», δηλαδή «ο ηλιακός δίσκος, από τον οποίο γεννάται το φως της ημέρας», εννοείται η εκείνη η θεότητα της αιγυπτιακής μυθολογίας που προέκυψε από την αντίδραση του φαραώ Ακενατόν προς την αυξανόμενη ισχύ του ιερατείου του Άμωνα. Πρόκειται για μια αναγέννηση της ηλιακής λατρείας του Ρα, με όλες τις αφαιρετικές ενοθεϊστικές τάσεις της σύμπτυξης της θεϊκής ιδιότητας σε μία μοναδική οντότητα. Μέσω αυτής της αντίδρασης η ηλιακή λατρεία απέκτησε νέο νόημα και περιεχόμενο, υποβιβάζοντας προσωρινά τη λατρεία του Άμμωνα, καθώς ο νέος φαραώ δεν ανεχόταν την παντοδυναμία που απαιτούσε να έχει ο «νεόπλουτος» θεός. Αυτό συνέβη το τέταρτο έτος της βασιλείας του γιου και διαδόχου του Αμένοφι Γ', μέσω της μεταρρύθμισης που εισήγαγε, καθώς η μόνη επίσημη θρησκεία ήταν αυτή του Ατέν.

Ο μεταρρυθμιστής φαραώ άλλαξε το όνομά του Αμένοφις (ο Άμων είναι ευχαριστημένος) σε Ακενατόν (η δόξα του Ατέν), και εγκαταλείποντας τις Θήβες εγκαταστάθηκε σε νέα πρωτεύουσα, την Ιχουτατόν (Ikhoutaton = ο ορίζοντας του Ατέν), τη σημερινή Τελλ ελ Αμάρνα (Tell el Amarna), την οποία ίδρυσε στη Μέση Αίγυπτο, σε δόξα του ηλιακού δίσκου.

 

γάλματα του Ατέν δεν υπήρχαν. Μόνο σε ανάγλυφα και ζωγραφικές παραστάσεις απεικονιζόταν, πάντοτε με μορφή μεγάλου κόκκινου δίσκου, από τον οποίο εκπέμπονταν, με μορφή ριπιδίου, μακριές ακτίνες. Οι ακτίνες καταλήγουν συνήθως σε χέρια που παίρνουν από τους βωμούς τις προσφορές ή δίνουν στο βασιλιά, τη βασίλισσα και τις κόρες τους τα ιερογλυφικά της ζωής και της δύναμης^[2]

Η λατρεία του, της οποίας ο μόνος ιερέας ήταν ο Φαραώ, εκτελείτο σε ναό ο οποίος έμοιαζε με τους αρχαίους ηλιακούς ναούς του Παλαιού Βασιλείου και ονομαζόταν όπως και το περίφημο ιερό του Ρα στην Ηλιούπολη, Χετ Μπεμπέν (Het benben-ο πύργος του οβελίσκου). Στο ναό και στο άκρο ευρύχωρης αυλής υψώνονταν ο οβελίσκος του Ηλίου. H λατρεία του περιλάμβανε την προσφορά καρπών και γλυκισμάτων και την απαγγελία ύμνων, που τους είχε συνθέσει ο ίδιος ο φαραώ προς τιμήν του θεού του, με τους οποίους υμνούσε τον ήλιο, όπως άλλοτε, ως δημιουργό της ανθρωπότητας και ευεργέτη του κόσμου.

Στους ύμνους αυτούς όμως δεν γίνονταν πλέον κανένας υπαινιγμός των μυθολογικών παραδόσεων, με τις οποίες έβριθαν άλλοτε οι ύμνοι προς τον Ρα. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα να είναι δυνατή η χρήση τους, όχι μόνον από τους κατοίκους της κοιλάδας του Νείλου, παρά και από τους ξένους, που μπορούσαν να τους ψάλλουν.

Μέσω των ύμνων διακηρυσσόταν ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εξίσου παιδιά του Ατέν, γεγονός οδηγεί στην υπόθεση ότι η συγκεκριμένη απόπειρα ενοθεϊσμού προοριζόταν ως αυτοκρατορική θρησκεία, αν λάβουμε υπ' όψιν ότι την εποχή εκείνη η αιγυπτιακή ηγεμονία εκτείνονταν μέχρι την Ασία, όπου λατρεύονταν ο συριακός Άδωνις των Συρίων και ο εβραϊκός Αντονάι^[3].

Όσο καιρό έζησε ο Φαραώ Ακενατόν, δεν υπήρχε στην Αίγυπτο άλλη επίσημη θεότητα από τον Ατέν. Οι άλλοι θεοί καταδιώχθηκαν ενώ κηρύχθηκε ξαφνικά πόλεμος εναντίον του Άμωνα και της τριάδας του. Οι ναοί του απογυμνώθηκαν από τους θησαυρούς του προς όφελος των ναών του Ηλιακού Δίσκου, τα αγάλματα και τα ανάγλυφά του καταστράφηκαν, και το όνομά του, το οποίο άρχισε να διώκεται και στα πλέον δυσπρόσιτα μέρη, διαγράφηκε από παντού, ακόμη και από τα βασιλικά ονόματα όπως το όνομα του Αμένοφι Γ', πατέρα του Ακενατόν.

Η λατρεία του Ατέν παρήκμασε γοργά μετά το θάνατο του Ακενατόν, δίνοντας τη θέση της στην ανανεωμένη λατρεία του Άμωνα Ρα