Η επικρατούσα σήμερα «κουλτούρα της μετρησιμότητας» – η οποία εμφανίστηκε με την επιστημονική επανάσταση του δέκατου έκτου και δέκατου έβδομου αιώνα – βασίζεται στην ιδέα ότι τα φαινόμενα μπορούν να ποσοτικοποιηθούν, να μετρηθούν και να αναλυθούν μέσω μαθηματικών εργαλείων και μεθόδων. Εξ ου και η υπόθεση ότι η ανθρωπότητα θα βρεθεί μέσα σε ένα «Μεγάλο Αντικείμενο», δηλαδή σε ένα είδος μηχανής-σύμπαντος (δεν είναι σαφές ότι δημιουργήθηκε από ποιον, ούτε για τι) που ο Άγγλος επιστήμονας Rupert Sheldrake στο δοκίμιό του The Illusions of Science σχημάτισε με υποδειγματικό τρόπο:
Η φύση συμπεριφέρεται σαν μηχανή
το σύμπλεγμα ενέργειας-ύλης δεν μπορεί να αλλάξει
οι νόμοι της Φύσης παραμένουν αμετάβλητοι
η ύλη δεν έχει κανένα είδος συνείδησης
η φύση δεν έχει σκοπό ή στόχο
η βιολογική κληρονομιά μεταδίδεται στην ύλη
ό,τι μένει στη μνήμη αφήνει υλικά
ίχνη ο νους είναι προϊόν μόνο του εγκεφάλου
τα ψυχικά φαινόμενα είναι ψευδαισθήσεις
η μηχανιστική υλική ιατρική είναι η μόνη που λειτουργεί
Ηγετικές προσωπικότητες όπως ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος, ο Κέπλερ και ο Νεύτωνας έπεισαν τη λεγόμενη δυτική κοινωνία ότι το σύμπαν μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο μέσω της λογικής και της συστηματικής παρατήρησης. Ένα όραμα που συμμερίζεται ο Καντ (Κριτική του Καθαρού Λόγου, 1781), ο οποίος ανακήρυξε τη διάνοια «νομοθέτη της φύσης» και οργανωτή της εμπειρίας σύμφωνα με a priori κατηγορίες.
Σε αυτό το κλίμα «ριζοσπαστικής αισιοδοξίας» διαμορφώθηκαν τόσο ο ουτοπικός σοσιαλισμός του δέκατου όγδοου και δέκατου ένατου αιώνα (Ανρί ντε Σαιν-Σιμόν, Σαρλ Φουριέ, Λουί Μπλανκ) όσο και ο κομμουνισμός που γεννήθηκε στο Λονδίνο το 1848 (Μαρξ και Ένγκελς, «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος»), και οι δύο προβλήθηκαν προς την ιδέα ενός μέλλοντος ελαφρύτερου από την κούραση της εργασίας χάρη στην αυτοματοποίηση και απαλλαγμένου από ασθένειες χάρη στις νέες επιστημονικές «ανακαλύψεις».
Ακόμα περιμένουμε την πραγματοποίηση αυτών των ρόδινων προβλέψεων. Η μάταιη αναμονή, ωστόσο, δεν εμπόδισε διάφορους διανοούμενους να φανταστούν ιδανικές κοινωνίες βασισμένες στη συνεργασία και την τεχνολογική πρόοδο. Ένα όραμα που υιοθετήθηκε και επεκτάθηκε στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα από την σιωπηρή διανθρωπιστική θρησκεία, και ειδικότερα από το ρεύμα που ονομάζεται «εξωτροπισμός» (από την εξτροπία, μια έννοια αντίθετη στην εντροπία), που ιδρύθηκε στις δεκαετίες του '80 και του '90 από τον φιλόσοφο Max More, με τον οποίο άνοιξε ένας νέος «δρόμος σωτηρίας», ο οποίος μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:
1. Αντι-εντροπική
δυναμική Η εξωτροπία θα πρέπει να επιδιώκεται ως σύμβολο τάξης, ευφυΐας και ανάπτυξης έναντι της φυσικής υποβάθμισης (π.χ. Alcor και κρυογονική).
2. Τεχνολογική
αισιοδοξία Η επιστήμη και η καινοτομία θα λύσουν πανάρχαια προβλήματα όπως ο θάνατος, οι ασθένειες και η έλλειψη πόρων.
3. Αυτοκατευθυντικότητα
Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να τροποποιεί τον εαυτό του κατά βούληση, χωρίς ηθικούς ή/και βιολογικούς περιορισμούς (π.χ. wokism, θεωρίες φύλου).
4. Διαρκής
αυτομετασχηματισμός Τα βιολογικά όρια μπορούν να ξεπεραστούν μέσω της βιοτεχνολογίας, της κυβερνητικής και της τεχνητής νοημοσύνης.
5. Διαστολή στο σύμπαν
Ο αποικισμός του διαστήματος θα επιτρέψει τη δημιουργία ενός μετα-ανθρώπινου πολιτισμού σε άλλους πλανήτες (π.χ. Άρης).
Αναπτύσσοντας με τεχνοκεντρικό τρόπο, το εξωτροπικό μανιφέστο βασίζεται στην ιδέα ότι η τεχνολογική πρόοδος, καθοδηγούμενη από τις αρχές του ορθολογισμού και της αέναης επέκτασης, θα ξεπεράσει τελικά όλα τα όρια. Με αυτόν τον τρόπο, η βελτίωση του ατόμου (σωματική, γνωστική και συναισθηματική) θα διασφαλιστεί από τη συνεργιστική πρόοδο της βιοτεχνολογίας, της τεχνητής νοημοσύνης, της κρυοσυντήρησης και της νανοτεχνολογίας.
Πέρα από τις ουτοπίες, η θεωρία του More – ένα μείγμα παράδοσης του Διαφωτισμού και αμερικανικής επιστημονικής φαντασίας – είχε την προνοητικότητα να καταλάβει ότι το παγκόσμιο γεωπολιτικό σύστημα κινούνταν προς την πολυπολικότητα, οπότε έστρεψε το βλέμμα του προς την Ανατολή. Από τον Ταοϊσμό άντλησε την ιδέα της βελτιστοποίησης της ζωτικής ενέργειας (qi), προσαρμόζοντάς την στην έννοια της ευφυούς αυτοβελτίωσης. Από τον Βουδισμό (ειδικά το Ζεν και τη Βατζραγιάνα) έκανε κάποιους παραλληλισμούς μεταξύ της υπέρβασης των βιολογικών ορίων και της απελευθέρωσης από τον κύκλο της σαμσάρα (αναγέννηση). Από τον Ινδουισμό (και τη Γιόγκα) πήρε την έννοια της moksha (απελευθέρωση), που προορίζεται να οδηγήσει σε τεχνικές που στοχεύουν στην υπέρβαση των φυσικών ορίων μέσω της τεχνολογίας (biohacking).
Αν εξαιρέσουμε την προληπτική πτυχή της ετροπιανιστικής προσέγγισης (ενεργή τροποποίηση της πραγματικότητας), ξένη προς τις ανατολικές παραδόσεις που αντίθετα ευνοούν την αποδοχή και την αποστασιοποίηση, δεν υπάρχουν πραγματικές καινοτομίες σε αυτό το ρεύμα, αλλά επανερμηνείες της αρχαίας γνώσης. Αλλά από την άλλη πλευρά, όπως έγραψε ο Fritjof Capra στο διάσημο δοκίμιό του The Tao of Physics (1975): οι «εκπληκτικές ανακαλύψεις» της φυσικής στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα (κυρίως, αγγλοαμερικανική), είναι επανεπεξεργασίες αρχαίων αντιλήψεων για το σύμπαν της ευρασιατικής μήτρας.
Ως εκ τούτου, βρισκόμαστε μπροστά σε μια «αποικιοκρατία επιστροφής»:
• Βουδιστική Θεωρία Χορδών «Δίχτυ του Ίντρα»/Πολυσύμπαντα ↔ (κοσμήματα που αντανακλώνται στο άπειρο).
• Ολογράμματα και πραγματικότητα Κβαντικής Πληροφορίας ↔ ως προβολή (maya στην Advaita Vedanta).
• Οικο-μετανθρωπισμός ↔: ανιμιστικά και πανθεϊστικά οράματα (από τον σαμανισμό της Σιβηρίας στον Ηράκλειτο, μέχρι τον Σπινόζα), με μόνη προσθήκη κινδύνων που μεταμφιέζονται σε «μέτρα διάσωσης του πλανήτη» (π.χ. greenwashing υψηλής τεχνολογίας και γεωμηχανική).
• Ηθική της τεχνητής νοημοσύνης και ερωτήσεις μεταφόρτωσης μυαλού ↔ που υπάρχουν ήδη στη συζήτηση «αρχαίος υλισμός εναντίον πλατωνικού ιδεαλισμού»: «Μπορεί το μυαλό να μηχανοποιηθεί;»
Αυτός είναι ο λόγος που ο Χιγκς δεν ανακάλυψε τον θεό, ούτε ο Δαρβίνος μπόρεσε να αποδείξει την ανυπαρξία του. Με άλλα λόγια (και παραφράζοντας τον Max Planck): εδώ και δεκαετίες η ανθρωπότητα προχωρά «από κηδεία σε κηδεία». Αντί να προχωρήσουμε προς ένα καλύτερο μέλλον (όπως πίστευαν στην αρχή του Διαφωτισμού και του Θετικισμού), κάναμε ό,τι μπορούσαμε για να αναπαράγουμε ήδη ψημένες ιδέες και να πουλήσουμε δευτερογενείς ελπίδες, αφήνοντας χώρο για νέες απογοητεύσεις.
Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η σύγχρονη επιστήμη δεν έχει αναπτύξει ένα βαθύτερο όραμα για το άπειρο από αυτό που κατέχει ο αρχέγονος άνθρωπος, αλλά έχει επιτρέψει στον επιστημονικό πολιτισμό να μεταμορφωθεί σε μια ακμάζουσα βιομηχανία. Ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, επειδή η μεταπολεμική Ευρώπη ήταν πολύ απασχολημένη με το να μαζεύει τα ερείπια και να ξεκαθαρίζει λογαριασμούς με τις ιδεολογίες που κληρονόμησε από τον ναζιστικό-φασισμό, τις οποίες δεν έχει καταφέρει ακόμη να ξεπεράσει.
Η κινεζική κοινωνία έχει αποδειχθεί πιο προσεκτική (χάρη στην κομφουκιανική έννοια του zhōngyōng), η οποία έχει επενδύσει τεράστιο κεφάλαιο στην τεχνολογία χωρίς να εγκαταλείψει τον παραδοσιακό πολιτισμό ή να κόψει τους δεσμούς με το παρελθόν της. Στη Δύση, θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει το ίδιο πράγμα: ήταν προβλέψιμο ότι η επιστημονική γνώση δεν θα ήταν αρκετή για να σώσει την ανθρωπότητα από τον εαυτό της.
Ο κόσμος μας, από την άλλη πλευρά, έχει εμπλακεί στη συγκρουσιακή σχέση μεταξύ της τεχνικής νοημοσύνης του ανθρώπου και της ανωριμότητάς του. Απόδειξη αυτού είναι το θανατηφόρο θέαμα που προσφέρει η επίσημη επιστήμη, το οποίο μπορεί να μεταφραστεί σε μια επαναλαμβανόμενη προβολή πλαισίων που ανήκουν σε μια αναχρονιστική νοοτροπία χωρισμένη σε προκαθορισμένες κατηγορίες (π.χ.: «υποκείμενο/αντικείμενο», «φύση/κοινωνία»).
Εν τω μεταξύ, η κριτική σκέψη μαραζώνει και οι πολιτιστικές ελίτ έχουν εξουδετερωθεί από τον νεοφιλελευθερισμό και το διαδίκτυο (π.χ. κοινωνικά δίκτυα, YouTube, Netflix). Μεταξύ των μεσήλικων, ο πολιτισμός έχει γίνει χόμπι, όπως η τηλεόραση ή η κηπουρική, ενώ μεταξύ των νέων έργα αφηρημένης και χωρικής συλλογιστικής (π.χ. εύρεση μοντέλων σε μια σειρά σχημάτων, πίνακες Raven), αλλά λείπουν γενικές γνώσεις, δηλαδή γλωσσικές δεξιότητες και αριθμητικές δεξιότητες (φαινόμενο Flynn).
Κινούμενη ανάμεσα σε χίπικες αναμνήσεις, ψυχεδέλεια, τεχνολογικό φετιχισμό και αυτοαναφορικότητα, η ίδια «καλιφορνέζικη ιδεολογία» εκφυλίζεται σε τεχνικές λεπτομέρειες για χάρη της. Χρωματισμένο από τον νεογνωστικισμό, οι τελετουργίες του λαμβάνουν χώρα στους Ναούς της Επιστήμης (MIT, πολυτεχνεία, ερευνητικά κέντρα κ.λπ.), ενώ ο θεϊσμός διοικείται από πολύ ισχυρά λόμπι που ενεργούν ως ανώτερες ή ημι-θεϊκές οντότητες που υπερασπίζονται κολοσσιαία οικονομικά συμφέροντα.
Ας είμαστε ξεκάθαροι: στα χαμόκλαδα αυτού του σκοτεινού χωριού που κυβερνάται από τον υπερμανισμό και τον μαγικό επιστημονισμό, εξακολουθούν να υπάρχουν μη μηχανιστές επιστήμονες, αλλά οι μελέτες τους απομακρύνονται συστηματικά από την προσοχή του ευρύτερου κοινού, για το οποίο, όπως πάντα, ισχύουν οι θεωρίες που δημιουργούνται από το μοντέλο παραγωγής και υποκατάστασης που εισήγαγε η Βιομηχανική Επανάσταση του δέκατου όγδοου-δέκατου ένατου αιώνα (οικονομοκρατική και αγγλοσαξονική), υποστηρικτής του επιστημονικού προοδευτισμού κατά βούληση.
Αν θέλαμε να συμπυκνώσουμε την ανθρωπολογία της προόδου σε μια εικόνα, θα μπορούσαμε να σχεδιάσουμε την πάλη μεταξύ της πυραμίδας (παγκόσμιο σύμβολο της μεταμόρφωσης, της θεϊκής τάξης και της αναζήτησης της απόλυτης αλήθειας) και του πύργου (σύμβολο της ύβρεως, της αλαζονείας και του υλισμού).
Η πυραμίδα είναι σταθερή, στηρίζεται σε μια φαρδιά και συμπαγή βάση (πολιτισμός + πολιτισμός), ενώ ο πύργος βρίσκεται συνεχώς σε ισορροπία λόγω της «κάθετης» δομής του, ή «ολοκληρωτικής», που υποκινεί τους ανθρώπινους οικοδόμους να τον ανεβάζουν όλο και πιο ψηλά. Το παραλήρημα της παντοδυναμίας του συνδέεται με τον γνωστικό μύθο του καθρέφτη (ο υλικός κόσμος είναι μια ψευδαίσθηση που πρέπει να ξεπεραστεί), που σήμερα εκφράζεται πλαστικά από τον «Ναό του Dataism» – το αρχηγείο του Oracle στο Redwood City της Καλιφόρνια – που αποτελείται από μια σειρά από πολύ ψηλούς ουρανοξύστες ή πύργους που αντανακλούν τις σιλουέτες τους στο νερό.
Φαίνεται ότι οι τιτάνες της τεχνολογίας έχουν επίγνωση του βάρους του κατακερματισμού της γνώσης στη δημιουργία περιττών κατηγοριών «επιστημόνων χωρίς πολιτισμό» και «εμπόρων χωρίς επιστήμη». Ή, ίσως, αυτό το χαρισματικό κέντρο με μυστικιστική εμφάνιση θα έπρεπε να ληφθεί χωρίς φιλοσοφίες, αποτελώντας έκφραση του ανθρώπινου ονείρου να μειώσει την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας σε καθαρά δεδομένα, σε κυρίαρχους αλγόριθμους.
Και στις δύο περιπτώσεις, ωστόσο, ο δεδομενισμός αποκαλύπτει τα ίδια όρια που αποκάλυψε ο Γνωστικισμός, ο οποίος μπέρδεψε τον στοχασμό με την ουσία, την αφαίρεση με τη ζωή, καταδικάζοντας τον εαυτό του να δραπετεύσει αιώνια από τη φυλακή της ύλης. Σήμερα είναι η σειρά των κεντρικών γραφείων της Oracle στο Redwood City να εκφράσουν την επιθυμία να ξεφύγουν από την υλικότητα, σύμβολο της ιδεολογίας που έχει αντικαταστήσει την πραγματικότητα με την αναπαράστασή της. Η ουσία, ωστόσο, είναι η ίδια.
Ομοίως, οι μετανθρωπιστές που αγωνιούν να μετατρέψουν τη διαδικασία της επανεκτίμησης σε ανύψωση ή απελευθέρωση, κινδυνεύουν να παρασυρθούν στην τροχιά ενός νέου κέντρου άγνωστης, και όχι απαραίτητα θετικής, φύσης, από το οποίο θα ακτινοβολούν νέες και πιο εξελιγμένες ψευδαισθήσεις. Καλύτερα να ελπίζουμε σε μια «μεταρρύθμιση της σκέψης» (Edgar Morin), δηλαδή σε μια ολοκληρωμένη γνώση ικανή να επιδιορθώσει τα ρήγματα μεταξύ των κλάδων, επανασυνδέοντας τον άνθρωπο με τον κόσμο.
Αντίθετα: αυτή η γνώση θα μπορούσε ήδη να είναι ενεργή στις αόρατες πτυχές του παρόντος και να εργαστεί για την επίλυση της σύγκρουσης «πύργος εναντίον πυραμίδας». Αλλά δεν χρειάζεται να προτρέχουμε: είμαστε όλοι πολύ εμπλεκόμενοι για να παράγουμε αξιόλογα αποτελέσματα σε σύντομο χρονικό διάστημα, ενώ η κριτική σκέψη χρειάζεται ψυχραιμία για να αρχίσει να εργάζεται ξανά, και επομένως να αναγνωρίσει το δίκτυο στο οποίο οι ανθρώπινοι και οι μη ανθρώπινοι δρώντες κινούνται με την ίδια αξιοπρέπεια, συναντιούνται και συγκρούονται.
Είναι ακριβώς η παραβίαση του αρχικού συμφώνου που συγκέντρωσε τους ανθρώπους σε σύνολα σχέσεων με ζώα, φυτά και ορυκτά, που μας έφερε εδώ που είμαστε τώρα. Προσφέροντάς μας, αν μη τι άλλο, τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε ότι ο άνθρωπος, τελικά, δεν υπήρξε ποτέ πραγματικά μοντέρνος, έχοντας παραμείνει μαθητευόμενος μάγος (B. Latour, We have never been modern, Elèuthera, Μιλάνο, 2018). https://www.ereticamente.net/
**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου