Οι κιονίσκοι του Μελκάρτ (ή η άλλη, λιγότερο γνωστή, «Στήλη της Ροζέττης»)
Ο κιονίσκος του Μουσείου του Λούβρου/ πηγή: Magnus Manske – Wikipedia
Στα τέλη του 17ου αιώνα, είχε διαδοθεί στους κύκλους των Ευρωπαίων λογίων η φήμη ότι στη Μάλτα υπήρχε ένα ζεύγος κιονίσκων που πιθανώς κρατούσε το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση του φοινικικού αλφαβήτου και της φοινικικής γλώσσας. Κύριος υπεύθυνος για τη διάδοση της πληροφορίας αυτής ήταν το δίκτυο διοίκησης του Τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννου, στην κυριαρχία του οποίου βρισκόταν την εποχή εκείνη το Αρχιπέλαγος της Μάλτας.
Οι κιονίσκοι ήταν γνωστό στοιχείο της φοινικικής τέχνης. Οι δύο συγκεκριμένοι, όμως, δεν ήταν απλώς ενεπίγραφοι, αλλά έφεραν δίγλωσση επιγραφή, στα φοινικικά και τα αρχαία ελληνικά. Κανείς δεν ήξερε με βεβαιότητα πότε, πού και πώς είχαν βρεθεί. Ένας θρύλος ήθελε να έχουν βρεθεί στα τέλη του 15ου αιώνα στο ψαροχώρι Μάρσασλοκκ, όπου υπήρχε ένας μεγάλος ναός του Μελκάρτ/ Ηρακλή. Κάποιος ιερωμένος είχε ισχυριστεί ότι οι κιονίσκοι βρίσκονταν στην είσοδο της έπαυλης του Μαλτέζου ιστορικού Ιωάννη Φραγκίσκου Αμπέλα, στη Μάρσα. Άλλοι υποστήριζαν ότι το ζεύγος των κιονίσκων είχε βρεθεί στο νησί Γκόζο.
Το 1687 αντίγραφα του κειμένου των επιγραφών στάλθηκαν στον Ιωαννίτη ιππότη Βαρθολομαίο του Πότσο, στη Βερόνα. Παραδόθηκαν σε ένα Βερονέζο ευγενή, τον Φραγκίσκο Σπαραβιέρο, ο οποίος λίγα χρόνια μετά δημοσίευσε το ελληνικό κείμενο της επιγραφής. Το 1741, ο Γάλλος λόγιος Μισέλ Φουρμόν επιχείρησε να μεταφράσει το φοινικικό κείμενο, χωρίς επιτυχία. Δώδεκα χρόνια αργότερα, ο Ιωαννίτης ιππότης Γκυγιό ντε Μαρν δημοσίευσε τα κείμενα της επιγραφής στις δύο γλώσσες, χωρίς να προσπαθήσει να τα μεταφράσει. Το 1758, ο ηγούμενος Ιωάννης-Ιάκωβος Μπαρτελεμύ κατόρθωνε να αποκρυπτογραφήσει το φοινικικό κείμενο με σχεδόν απόλυτη επιτυχία. Η εργασία του δημοσιεύθηκε το 1764. Η φοινικική γλώσσα μπορούσε πια να αποκαλύψει όλα τα μυστικά της στους ερευνητές. Το 1782. ο Μέγας Μάγιστρος των Ιωαννιτών Εμμανουήλ του Ροάν-Πολντύκ προσέφερε τον έναν από τους δύο κιονίσκους στον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΣΤ΄, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για το έργο του ηγούμενου Μπαρτελεμύ. Ο κιονίσκος αυτός βρίσκεται σήμερα στο Λούβρο, ενώ ο δεύτερος στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Μάλτας, στη Βαλλέττα.
Το φοινικικό κείμενο της επιγραφής/ πηγή: Wikipedia, χρήστης Vermondo
«lʾdnn lmlqrt bʿl ṣr ʾš ndrʿbd[k] ʿbdʾšr wʾḥy ʾsršmršn bn ʾsršmr bn ʿbdʾšr kšmʿqlm ybrkm» [«Στον Κύριό μας, τον Μελκάρτ, τον άρχοντα της Τύρου, αφιερώνεται από τον δούλο του, τον Αμπντόσιρ (= δούλο του Οσίριδος) και από τον αδελφό του τον Οσιρσαμάρ (= τον ευλογημένο από τον Όσιρη), γιους του Οσιρσαμάρ, γιου του Αμπντόσιρ, επειδή εισάκουσε τις προσευχές τους! Είθε να τους ευλογεί!»]
Η επιγραφή στα ελληνικά έχει ως εξής:
Το ελληνικό κείμενο της επιγραφής των Κιονίσκων του Μελκάρτ/ πηγή: Wikipedia, χρήστης Vermondo
«Διονύσιος καὶ Σαραπίων οἱ Σαραπίωνος Τύριοι Ἡρακλεῖ ἀρχηγέτει».
Το περιεχόμενο της δίγλωσσης επιγραφής (που χρονολογείται στον 3ο αι. π.Χ.) επιβεβαιώνει τον υψηλότατο βαθμό του πολιτισμικού συγκρητισμού που χαρακτήριζε ανέκαθεν τις φοινικικές κοινωνίες. Αμφότεροι οι δωρητές φέρουν ονόματα που μνημονεύουν ένα θεό της Αιγύπτου. Στην εξελληνισμένη μορφή των ονομάτων τους, όμως, προτιμούν να παραπέμψουν στον Διόνυσο και τον Σέραπη. Κι όλα αυτά, χωρίς να ξεχνάμε την παραδοσιακή ταύτιση του πολιούχου της Τύρου με τον Ηρακλή.
