ΑΡΙΟΙ,ΕΘΝΙΚΟΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ,ΙΠΠΟΤΕς ΤΗς ΔΥΣΗς ΚΑΙ ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ...Μέρος Γ΄

ΠΑΡΕΚΒΑΣΗ Η ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΙΣΘΗΣΗ

Εκτός από τη σβάστικα, χαρακτηριστικό σύμβολο του Εθνικοσοσιαλισμού υπήρξε το μοτίβο «ξίφος και στεφά­νι νίκης», το οποίο αξιοποιήθηκε από τη συνολική προ­παγανδιστική τέχνη του, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το γλυπτό σύμπλεγμα που φιλοτέχνησε ο Γιόζεφ Τόρακ για την επίστεψη του Πεδίου του Αρεως της Νυρεμβέρ­γης, το οποίο εμπνέεται άμεσα από την αρχαία ελληνική τέχνη. Οι φιγούρες που το αποτελούν συνθέτουν ένα αέ­τωμα κλασικής μορφής και η θεματολογία του - εμπνευ­σμένη από το ηρωικό στοιχείο - είναι ίδιας σύλληψης με αυτή πολλών αετωμάτων ναών της αρχαίας Ελλάδας.

Ας τη συγκρίνουμε με τα δύο αετώματα του ναού του Δία της Ολυμπίας. Στο ανατολικό αέτωμα της Ολυμπίας παριστάνεται η προετοιμασία της ιπποδρομίας μεταξύ Πέλοπα και Οινόμαου, κριτής της οποίας είναι ο Δίας, ύψιστος των θεών και εκπρόσωπος της δικαιοσύνης. Στιβαρά σώματα (θεών, ανθρώπων και αλόγων), όπως και στη σύνθεση του Τόρακ. Και στις δύο συνθέσεις, το ηρωικό στοιχείο είναι ο κυρίαρχος χώρος της καλλιτε­χνικής σύλληψης. Υπάρχει όμως μια σημαντική διαφο­ρά: οι ελληνικές μορφές κυριαρχούνται από μια βαθιά αγωνία για την έκβαση του αγώνα, η οποία παραμένει σ' ένα επίπεδο συγκρατημένης νευρικότητας που εκφράζε­ται με μια βαθιά αυτοσυγκέντρωση κα μια τραγική ακι­νησία.

Αντίθετα, οι μορφές του Τόρακ ζουν την πληρότητα ε­νός θριάμβου μέσα από μια έξαρση κοινοτικού πνεύμα­τος: οι πολεμιστές είναι τέσσερις, αλλά όχι «αυθύ­παρκτοι». Ο καθένας τους κρατά από ένα μόνο «τμήμα» της πολεμικής εξάρτησης (ξίφος, ασπίδα, χαλινάρια α­λόγων), χάρη στην οποία έχει επέλθει «ήδη» ο θρίαμβος Που «προσωποποιείται» στην κεντρική μορφή της Νίκης.

Το δυτικό αέτωμα απεικονίζει τη μυθική μάχη μεταξύ Λαπίθων και Κενταύρων με «κριτή» τον Απόλλωνα, θεό του φωτός. Στη σύνθεση του Τόρακ, ο Απόλλωνας, ο δω­ρικός θεός του φωτός και του πολέμου, αντικαθίσταται από τη Νίκη και οι Λαπίθες (σύντροφοι του Πειρίθου) α­πό τους Αριους Γερμανούς «ήρωες». Το αέτωμα της Ολυμπίας συμβολίζει την τιμή και το δίκαιο που αποκα­τέστησαν οι Λαπίθες, εξοντώνοντας τους «ανθρώπους-κτήνη» Κενταύρους, όπως οι Νέοι Γερμανοί «αποκα­τέστησαν» την τιμή και το δίκιο της ράτσας τους, εξο­ντώνοντας τους «υπάνθρωπους» και τους κάθε είδους συνεργούς τους. Είναι βέβαια καταφανές πως σε όλο αυ­τόν το συμβολισμό, το βιολογικό στοιχείο εξαίρεται πολλαπλά: στο ζεύγος «εύρωστος ήρωας - τιμητής της δικαιοσύνης» αντιπαρατίθεται το ζεύγος «κτηνάνθρωπος- καταπατητής του δικαίου». Ο ίδιος ο Απόλλωνας συνδυάζει «κάλλος» και «ισχύ», στοιχεία που, στο σύ­μπλεγμα του Τόρακ, λειτουργούν ως προϋποθέσεις της «παρουσίας» της Νίκης, η οποία αντιστοιχεί στον Απόλ­λωνα.

Υπάρχει όμως μια βαθιά διαφορά μεταξύ των δύο συνθέσεων. Ενώ στο ελληνικό αέτωμα οι «αντίπαλοι» Κένταυροι απεικονίζονται και μάλιστα σε πράξεις βίας, στο έργο του Τόρακ υπάρχουν μόνο οι «Ιδικοί» (Ημέτεροι). Οι «Άλλοι» δεν υφίστανται! Η Διαφορά ε­ξαφανίζεται φαντασιακά και απομένει για να απεικονι­στεί μόνο το επιθυμητό αποτέλεσμα: η ολοσχερής εξαφά­νιση του Άλλου, του Διαφορετικού, του Εχθρού...

Η γενική τεχνοτροπία και η θεματική σύλληψη του έρ­γου του Τόρακ αποπνέει τον ίδιο ηρωισμό με εκείνο των αετωμάτων της Ολυμπίας. Αλλά το πνεύμα είναι ριζικά διαφορετικό. Οι δύο ελληνικές γλυπτές συνθέσεις είναι τραγικές: απεικονίζουν την προετοιμασία για την επιτέ­λεση της ηρωικής πράξης (ανατολικό αέτωμα), ή την επι­τέλεση αυτή καθαυτή της ηρωικής πράξης (δυτικό αέτω­μα). Δηλαδή τα συγκινησιακά φορτισμένα στάδια, όπου χρειάζεται και η αυστηρότερη αυτοπειθαρχία από μέ­ρους των «ηρώων». Αντίθετα, η εθνικοσοσιαλιστική σύνθεση απεικονίζει το αποτέλεσμα της ηρωικής πρά­ξης: φιλοτεχνημένη σε μια περίοδο κατά την οποία η Γερμανία δεν μπορούσε με κανέναν τρόπο να θεωρηθεί ως «θριαμβευτής» κατά του Εχθρού (1938: ούτε τα κρε-ματόρια είχαν συστηματοποιηθεί, ούτε ο πόλεμος είχε αρχίσει), εκφράζει απλώς τη ρατσιστική φαντασίωση της τελειότητας, προβάλλοντας «μυθικά» το μέλλον στο πα­ρόν.
Ι.ΛΟΥΚΑΣ

Συνεχίζεται......