Ο Markus Krienke αποτελεί έναν από του σημαντικότερους φιλοσόφους της Ελβετίας. Καθηγητής μοντέρνας φιλοσοφίας και κοινωνικής ηθικής στο πανεπιστήμιο του Λουγκάνο. Ξεκάθαρος στις απόψεις του υπερασπίζεται έναν ουμανισμό που βασίζεται στο διάλογο και στην ελευθερία.
Συνέντευξη στον Απόστολο Αποστόλου
Απόστολος Αποστόλου: Ο Paul Valéry υποστήριξε ότι η πολιτική είναι η τέχνη να εμποδίζεις τους ανθρώπους να ενδιαφέρονται για αυτό που τους απασχολεί. Ο Arturo Graf είπε επίσης ότι η πολιτική είναι πολύ συχνά η τέχνη της προδοσίας των πραγματικών και νόμιμων συμφερόντων για να δημιουργήσεις άλλα φανταστικά και άδικα. Πως θα σχολίαζες αυτές τις απόψεις Markus;
Markus Krienke: Σίγουρα πρόκειται για «αποτελεσματικές» φράσεις, αγαπητέ Απόστολε, που καταγγέλλουν μια αντίληψη ή εκφράζουν μια πραγματική ανησυχία που έχουν πολλοί στη σημερινή μας δημοκρατία: ενώ τυπικά συνεχίζει να λειτουργεί (η βουλή λειτουργεί με τις καθιερωμένες διαδικασίες, τα κόμματα τρέχουν για εκλογές και πολιτικά αξιώματα κατέχονται σύμφωνα με το σύνταγμα κ.λπ.), επί της ουσίας ο λαός δεν είναι πλέον κυρίαρχος γιατί τις αποφάσεις και τους νόμους τις λαμβάνουν «μεγιστάνες», «λόμπι», «πολυεθνικές», «ολιγαρχικές δυνάμεις», «ελίτ». Αυτή η κατάσταση αναφέρεται συχνά ως «μεταδημοκρατία». Αυτή η τάση έχει σίγουρα επιταχυνθεί από τη νέα ψηφιακή εξέλιξη που διαπερνά την κοινωνία και την καθημερινή δυναμική όλο και περισσότερο, αναγκάζοντας τα άτομα να επιδιώκουν όλο και περισσότερα «φανταστικά συμφέροντα» αντί για τα «πραγματικά “. Σε αυτό το σημείο, για να κερδίσει τις εκλογές ο πολιτικός δεν πρέπει πλέον να «χτίζει» συναίνεση αλλά μάλλον να «πουλάει» ένα προϊόν, δηλαδή την επιτυχία της «πολιτικής του». Κάτω από αυτή τη δυναμική, τα «πραγματικά συμφέροντα» των ανθρώπων δεν είναι πλέον επίκαιρα αλλά «φανταστικά», που εντάσσονται στο «μάρκετινγκ» του πολιτικού. Η «κρίση της δημοκρατίας», κατά την άποψή μου, ξεκινά εδώ: τα «λόμπι» και ο «λαϊκισμός» είναι μάλλον οι πολιτικές συνέπειες στη διαχείριση της εξουσίας που αξιοποιούν στο έπακρο τις συνθήκες μιας ταχέως μεταβαλλόμενης κοινωνίας που μεταμορφώνει την ίδια την πολιτική και την καθιστά «μάρκετινγκ». Ωστόσο, θα ήθελα να τονίσω ότι δεν είναι μια διαδικασία «αναγκαιότητας χωρίς εναλλακτική», επομένως δεν θεωρώ αδύνατο να κατανοήσουμε την πολιτική σήμερα όχι αποκλειστικά με τη σκέψη των Paul Valéry και Arturo Graf αλλά με εκείνη του Konrad Adenauer, ο οποίος την όρισε ως « τέχνη σ’ επίπεδο ηθικής βάσης, αυτό που είναι γνωστό ως σωστό».
Απόστολος Αποστόλου: Σήμερα πολλοί μιλούν για το τέλος της πολιτικής που καθόρισε τον θάνατο της δεξιάς και της αριστεράς καθώς και τα ιδανικά που συνέδεαν τις δύου χώρους . Υποστηρίζουν επίσης ότι το πολιτικό προσωπικό είναι ανεπαρκές για να αντιμετωπίσει τα μεγάλα σύγχρονα ζητήματα και σχεδόν πάντα τα αντιμετωπίζει με δημαγωγικό τρόπο. Οφείλουμε να πούμε ότι αυτές οι απόψεις είναι βάσιμες και εκφράζουν αλήθεια;
Markus Krienke: Πολλοί σύγχρονοι λαϊκιστές, όπως το «Κίνημα των 5 αστέρων» στην Ιταλία, αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ότι εκφράζουν έναν «νέο τρόπο άσκησης της πολιτικής», πέρα από τις κατηγορίες της «δεξιάς-αριστεράς» πιστεύοντας ότι ανήκουν σ’ ένα τύπο πολιτικής που έχει τις ρίζες του στην κουλτούρα του 19ου αιώνα και του ‘900, αλλά με τη παρουσία των νέων τεχνολογιών σε μια κοινωνία της «μετανεωτερικότητα». Το κοινοβούλιο και η «παλιά πολιτική κάστα» που ασκούσε την εξουσία με σχεδόν δημαγωγικό τρόπο θα ανήκει στο παρελθόν και τα μέσα τεχνολογίας θα πρέπει να διαμορφώνουν άμεσα αυτό που εκφράζει η «βούληση του λαού» και ταυτόχρονα να θεμελιώνουν τη βούληση του. Έτσι το «νέο κόμμα», θα μετατρέπεται σε πολιτική πραγματικότητα. Θα συμβαίνει, αυτό που πολλοί φιλόσοφοι ήλπιζαν ήδη πριν από μερικές δεκαετίες (π.χ. ο Emanuele Severino) και τόνιζαν ότι χάρη στην τεχνολογία θα ξεπερνιούνται οι «παλιές ιδεολογίες». Αλλά όπως έδειξε το «πείραμα της Ιταλίας», αυτή η τεχνολογική ουτοπία δεν υλοποιείται, ακριβώς επειδή στην πολιτική δεν μπορεί κανείς να ξεπεράσει αυτό το κεντρικό παράδειγμα που είναι ο άνθρωπος. Για αυτόν τον λόγο, αυτό που αρμόζει στη δημοκρατία δεν είναι η «τεχνολογική τελειομανία», αλλά – όπως έλεγε ο φιλόσοφος Antonio Rosmini – «αντιτελειομανία». Και μέρος της «αντι-τελειότητας» είναι ότι οι κοσμοθεωρίες μας είναι πάντα θεμιτά διαφορετικές και ένας υγιής ανταγωνισμός μεταξύ «δεξιού» και «αριστερού» εγγυάται τελικά την ελευθερία μας. Επομένως, το γεγονός ότι δεν είμαστε πλέον σε θέση να δημιουργήσουμε σχετική συναίνεση για τη «δεξιά» ή την «αριστερά» είναι αναμφίβολα σημάδι κρίσης στο δημοκρατικό μας σύστημα. Ωστόσο η κρίση, δεν είναι λόγος να το κηρύξουμε εκείνο που υπάρχει ως «νεκρό». Η δημοκρατία, στην πραγματικότητα, δεν είναι, όπως είπε ο Τσόρτσιλ, «η χειρότερη μορφή διακυβέρνησης, εκτός από όλες τις άλλες μορφές», αλλά μάλλον το καλύτερο σύστημα, καθώς είναι καταλληλότερο για τη διαχείριση των «κρίσεων» της κοινωνίας: στην κρίση της « δεξιά» και της «αριστεράς», μόνο η δημοκρατία καταφέρνει να διατηρήσει μια κάποια σταθερότητα στο πολιτικο-κυβερνητικό σύστημα.
Απόστολος Αποστόλου: Σε μια συνομιλία, που είχα με τον φιλόσοφο Diego Fusaro μου είπε ότι ο νέος ολοκληρωτισμός του πολιτισμού της κατανάλωσης δεν χρειάζεται πλέον θρησκεία και εξουσία. Πώς βλέπεις μια τέτοια άποψη;
Markus Krienke: Καταρχάς, δεν συμφωνώ – πρέπει να το πω ξεκάθαρα, αγαπητέ Απόστολε – να χαρακτηρίζεται η καταναλωτική κοινωνία ως «ολοκληρωτική». Αποτελεί ακατάλληλη χρήση του όρου. Είναι αλήθεια ότι ο καταναλωτισμός είναι ένας ακρωτηριασμός της ελεύθερης οικονομίας που είναι απαραίτητος για μια εξίσου ελεύθερη κοινωνία. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τη δημιουργία μιας ελεύθερης κοινωνίας χωρίς ελεύθερη αγορά, ο Luigi Sturzo ή άλλοι μεγάλοι εμπνευστές της πολιτικής σκέψης ήταν πεπεισμένοι για αυτό («Εάν η ελευθερία παραβιάζεται στον οικονομικό τομέα, βλάπτεται εξίσου, κατά τη γνώμη μου, στον πολιτιστικό, στην πολιτικό και κοινωνικό τομέα και αντίστροφα. Δεν υπάρχει παράδειγμα στην ιστορία μιας ελευθερίας που να στέκεται μόνη της » όπως έλεγε ο Luigi Sturzo). Και χάρη στην υλοποίηση μιας τέτοιας ελεύθερης κοινωνίας στη σύγχρονη εποχή μπορέσαμε να ξεπεράσουμε τις μορφές θρησκείας και εξουσίας που εμπόδισαν τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν τον εαυτό τους και να αυτοπροσδιοριστούν. Αυτό μας επέτρεψε να ανακαλύψουμε ότι Η ελεύθερη κοινωνία χρειάζεται θρησκεία και αρχές που σίγουρα αμφισβητούνται και αμφισβητούνται από την καταναλωτική δυναμική της κοινωνίας. Γύρω από αυτόν τον άξονα πρέπει να ξανασκεφτούμε την κοινωνία και τη δημοκρατία μας, σε σχέση με τη κρίση, επομένως, δεν είναι η θρησκεία και η εξουσία, όπως φαίνεται να επιβεβαιώνει ο Fusaro, αλλά η ελευθερία. Και σίγουρα, για να το ανακτήσει, χρειάζεται ένα νέο πολιτιστικό έργο, έναν νέο ανθρωπισμό, που να είναι ικανός να συγκρατήσει τις διάφορες κοινωνικές διαστάσεις – δημοκρατία, οικονομία, πολιτισμό, θρησκεία, εξουσία κ.λπ. – και όχι αντίθετα να τους διχάζει δαιμονοποιώντας άλλους και εξιδανικεύοντας άλλους. Η εξιδανίκευση της «θρησκείας και εξουσίας» εις βάρος της οικονομικής ελευθερίας είναι στην πραγματικότητα μέρος μιας ρητορικής της νέας δεξιάς ταυτότητας που επιδιώκει κάθε άλλο παρά να ανησυχεί για μια νέα κοινωνική συνοχή. Αποτελεί έναν «λαϊκισμός», κατά κάποια έννοια που πέρα από την ανεπάρκεια πολλών όρων, ωστόσο διαμορφώνει ένα πρόγραμμα κριτικής ο Fusaro που μπορεί να βρίσκει εφαρμογή στη σημερινή κοινωνία.
Απόστολος Αποστόλου: Η καθηγήτρια Valentina Pazè λέει ότι το αυξανόμενο χάσμα μεταξύ πολιτών και θεσμών που καταγράφεται στις περισσότερες σύγχρονες δημοκρατίες δεν αποδίδεται μόνο στην αδιαφορία, ή τη διαμαρτυρία, οι οποίες είναι περισσότερο ή λιγότερο συνειδητές, ενάντια σε μια ανεπαρκή και διεφθαρμένη πολιτική τάξη. Υποδηλώνει κάτι πιο σοβαρό: μια ριζική απώλεια της πίστης στη δημοκρατία ως όχημα αλλαγής και κοινωνικής χειραφέτησης, που σήμερα πλήττει ιδιαίτερα τους φτωχότερους και τους μειονεκτούντες. Σύμφωνα λοιπόν με την καθηγήτρια Valentina Pazè ζούμε «στην πολιτική χωρίς πολίτες» όπου υπάρχουν «πολίτες χωρίς πολιτική.» Ποιά είναι η γνώμη σου?
Markus Krienke: Με αυτή την ερώτηση, αγαπητέ Απόστολε, επιστρέψαμε στην αρχή αυτής της συνέντευξης και ο κύκλος έκλεισε. Στην ασφαλώς σωστή ανάλυση της συναδέλφου μου Valentina Pazè, ωστόσο, ρωτάω εάν το ζήτημα της σχέσης μεταξύ «ανεπαρκούς πολιτικής τάξης» και «απώλειας εμπιστοσύνης στη δημοκρατία» είναι λίγο πολύ αυτό μεταξύ κοτόπουλου και αυγού, ποιος έκανε το αυγό. Είναι, κατά τη γνώμη μου, δύο συμπληρωματικές εκφράσεις που λέει πολλά για την κοινωνία μας και την «κατάσταση της υγείας» της. Ο αυξανόμενος ατομικισμός – του οποίου ο καταναλωτισμός είναι μόνο μέρος ή φαινόμενο – πριν διαλύσει τη δημοκρατία, διαλύει την κοινωνική σφραγίδα αυτή καθαυτή και κάνει τις κοινωνίες μας όλο και λιγότερο περιεκτικές. Και αν οι κοινωνίες γίνονται όλο και λιγότερο δημοκρατικές και γίνονται όλο και περισσότερο θύματα του λαϊκισμού, ακριβώς στο βαθμό που δεν είναι πλέον σε θέση να συμπεριλάβουν τους φτωχούς και τους μειονεκτούντες, τότε καταλαβαίνουμε ότι η απώλεια της ένταξης σημαίνει επίσης απώλεια της ελευθερίας για όλους. Κάνουμε λάθος αν πιστεύουμε ότι η δημοκρατία είναι ένας «μηχανισμός» που λειτουργεί και αν δεν λειτουργεί τότε φταίνε κάποιοι διεφθαρμένοι πολιτικοί, που εξαιτίας τους αποκτάμε και το «δικαίωμα» της απογοήτευσης από την πολιτική. Για τον προαναφερθέντα Luigi Sturzo, «η ελευθερία κατακτάται κάθε μέρα, η μάχη αρχίζει με τον άνθρωπο και τελειώνει μόνο με τον άνθρωπο»: αν δεν παλεύουμε καθημερινά για την ένταξη και την πραγματοποίηση της δημοκρατίας, αργά ή γρήγορα χάνουμε την ελευθερία μας. Αυτή ακριβώς είναι η επικίνδυνη δυναμική του «ατομικισμού» ή του «καταναλωτισμού», γιατί μας παραπλανούν λέγοντας ότι η ελευθερία είναι μόνο ένα ατομικό δικαίωμα αλλά όχι και ένα καθήκον.
Μετάφραση: Απόστολος Αποστόλου https://theflagreport.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου