ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΠΟΛΗΣ-ΚΡΑΤΟΥΣ[4ος αιώνας π.Χ.ενας κόσμος που αλλάζει]-ΜΕΡΟΣ Γ΄

 

Λέων της Χαιρώνειας, μνημείο που στήθηκε με εντολή του
Φιλίππου προς τιμήν του Ιερού Λόχου

ος αιώνας.π.Χ, ένας κόσμος που αλλάζει - 4. Ως τη μάχη της Χαιρώνειας (Μέρος Γ) - Τέλος

ΤΕΛΟΣ ΕΠΟΧΗΣ

Η ορθότητα της πολιτικής σκέψης του Ισοκράτη έχει αμφισβητηθεί ήδη από την αρχαιότητα. Ο ανιψιός του Πλάτωνα και διάδοχός του στην Ακαδημία, ο Σπεύσιππος, έγραψε σε μία επιστολή προς τον Φίλιππο το 343:  « Ο Ισοκράτης, όταν ήταν νέος, έστελνε στην Αθήνα άθλια αντιμακεδονικά γράμματα. Τώρα που είναι ηλικιωμένος... σου απηύθυνε έναν λόγο. Αλλά πρόκειται για τον ίδιο λόγο που είχε γράψει στην αρχή για τον Αγησίλαο, στη συνέχεια με κάποιες μεταβολές τον πούλησε στον Διονύσιο της Σικελίας και έπειτα, με μία τομή εδώ και μία προσθήκη εκεί, προσπάθησε να τον στείλει στον Αλέξανδρο των Θηβών. Τελικά, με τον τρόπο που έχει να γίνεται απεχθής, τον έστειλε σε σένα.».
Ωστόσο, αυτό που οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στον Ισοκράτη είναι πως είχε αντιληφθεί ότι η εποχή της πόλης-κράτους είχε πλέον παρέλθει. Αυτός ήταν ο λόγος που αναζητούσε στους σπουδαίους ηγέτες της εποχής του, εκείνον που θα μπορούσε να ενώσει όλες τις ελληνικές πόλεις, εξέλιξη που θεωρούσε αναπόφευκτη προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο περσικός κίνδυνος. Οφείλουμε επίσης να παραδεχτούμε πως τελικά επιβεβαιώθηκε, όταν, λίγα χρόνια μετά, ο ελληνισμός εξαπλώθηκε ως την Ινδία με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Τα γεγονότα εξελίχθηκαν αστραπιαία.  Ο Φίλιππος έχει καταλάβει την Άμφισσα και την Ελάτεια της Φωκίδας και ο Δημοσθένης αγωνίζεται να πείσει τους Αθηναίους και τις υπόλοιπες πόλεις να ετοιμαστούν για να αντιμετωπίσουν την επερχόμενη σύγκρουση. Παρά τις προσπάθειες του Φωκίωνα να τους αποτρέψει από μία τέτοια ενέργεια, η απόφαση λαμβάνεται την απόφαση Αθήνας υποστηρίζουν η Θήβα και άλλες μικρότερες πόλεις και ένας στρατός μεγαλύτερος των Μακεδόνων παρατάσσεται στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας την 3η Αυγούστου του 338, για να υποστούν πανωλεθρία. Ο ιερός λόχος των Θηβαίων έπεσε μέχρις ενός, ενώ, υπό την πίεση του νερού γιου του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου, οι Αθηναίοι στρατηγοί Χάρης και Λυσικλής τράπηκαν σε φυγή διασώζοντας ένα τμήμα του στρατεύματος, ανάμεσά τους και τον Δημοσθένη. Ο νικητής Φίλιππος τιμώρησε αυστηρά τους άλλοτε συμμάχους του Θηβαίους εξορίζοντας και θανατώνοντας τους πρωταίτιους και εγκαθιστώντας φρουρά στην πόλη τους, ενώ οι Αθηναίοι τον αναγνώρισαν ως κυρίαρχο και έτυχαν επιεικούς μεταχείρισης. Και στις υπόλοιπες πόλεις που αναγνώρισαν την κυριαρχία του επέστρεψε τους αιχμαλώτους και τους επέτρεψε να διατηρήσουν την αυτονομία τους. Η μόνοι που εξακολούθησαν να αντιστέκονται ήταν οι Λακεδαιμόνιοι, που χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν την εισβολή του Φιλίππου για να υποταχθούν.
Στοχεύοντας στην επισημοποίηση της αναγνώρισής του από όλες τις ελληνικές πόλεις, ο Φίλιππος τους κάλεσε σε σύνοδο όπου τους ανακοίνωσε πως προετοιμάζεται να εκστρατεύσει εναντίον της Περσίας, όχι μόνο για να απελευθερώσει τις ελληνικές πόλεις που ήταν στην κυριαρχία τους, αλλά και για να εκδικηθεί για τις επιδρομές του Ξέρξη κατά το παρελθόν. Όλες οι πόλεις ψήφισαν υπέρ της αναγόρευσής του σε στρατηγό αυτοκράτορα, εκτός από την Σπάρτη, η οποία όμως ήταν πλέον τόσο εξασθενημένη, ώστε ο Φίλιππος δεν ασχολήθηκε καν.

Έτσι, το 338, ο Φίλιππος γίνεται κυρίαρχος των ενωμένων πια ελληνικών πόλεων. Εκείνη τη χρονιά, πεθαίνει ο Ισοκράτης σε ηλικία 98 ετών, ενώ ο Δημοσθένης εκφωνεί τον επιτάφιο λόγο για τους Αθηναίους που έπεσαν στη μάχη της Χαιρώνειας. Δύο χρόνια μετά τον θάνατο του Φιλίππου, ο Δημοσθένης εξακολουθεί να πρωτοστατεί στον αγώνα κατά των Μακεδόνων και της φιλομακεδονικής παράταξης στην Αθήνα. Όταν ο Κτησιφώντας προτείνει να στεφανωθεί ο Δημοσθένης στα Μεγάλα Διονύσια, ο Αισχίνης επιτίθεται ακόμα μία φορά κατηγορώντας τον για παρανομία. Η δίκη έγινε τελικά έξι χρόνια αργότερα και έχουν σωθεί τόσο ο λόγος του Αισχίνη «Κατά Κτησιφώντος» όσο και η απολογία που έγραψε ο Δημοσθένης «Περί του στεφάνου». Ο Αισχίνης έχασε αυτή τη μάχη και αμέσως μετά έφυγε από την Αθήνα.

Αγάλματα από την ανασκαφή στην Καλαυρεία
(Πόρος)

Το 324, όμως, ο Δημοσθένης βρέθηκε ο ίδιος κατηγορούμενος για κατάχρηση, όταν ένας Άρπαλος είχε καταχραστεί χρήματα από τον βασιλικό θησαυρό και δραπέτευσε λίγο μετά τη φυλάκισή του. Ο Δημοσθένης, που ήταν ανάμεσα στους επιθεωρητές που επέβλεπαν τον θησαυρό που είχε δημευτεί, θεωρήθηκε ύποπτος κατάχρησης ενός τμήματός του. Εγκατέλειψε την Αθήνα και επέστρεψε ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου για να ξεσηκώσει και πάλι τους αντιμακεδόνες, χωρίς επιτυχία.  Κυνηγημένος από τους στρατιώτες του Αντίπατρου, κατέφυγε στο ναό του Ποσειδώνα στον Πόρο (αρχαία Καλαυρεία), όπου αυτοκτόνησε με δηλητήριο, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Πλουτάρχου.

Ο σπουδαίος αγώνας του Δημοσθένη για την διατήρηση της ανεξαρτησίας της Αθήνας, επισκιάστηκε από τα κατοπινά κατορθώματα του Μ. Αλεξάνδρου. Για κάποιους, δεν ήταν παρά ένας ρομαντικός ονειροπόλος που σπατάλησε δυνάμεις σε έναν αγώνα χαμένο εκ των προτέρων. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν πως αν είχε εισακουστεί εγκαίρως, ίσως ο Φίλιππος να μην είχε επικρατήσει και η ελληνική ιστορία να είχε πάρει άλλο δρόμο, ενώ δεν έλειψαν και εκείνοι που αμφισβήτησαν την ακεραιότητά του, θεωρώντας πως, όπως ο Φίλιππος χρηματοδοτούσε του φίλομακεδόνες της Αθήνας, έτσι και ο Πέρσης βασιλιάς φρόντιζε για την επιτυχία της αντιμακεδονικής παράταξης, επειδή η διχόνοια που επέφερε στις ελληνικές πόλεις εξυπηρετούσε τα συμφέροντά του.
Όποια και αν ήταν τα κίνητρά του πάντως, σαράντα χρόνια μετά τον θάνατό του, οι Αθηναίοι έστησαν το  μπρούτζινο άγαλμά του στην αγορά και εξέδωσαν το εξής τιμητικό διάταγμα: «από όλους τους πολιτικούς άνδρες της εποχής του ο Δημοσθένης είναι εκείνος που υποστήριξε καλύτερα την ελευθερία και τη δημοκρατία».

 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Μ. Αλέξανδρος στη Βαβυλώνα (Le Brun)

Η πολιτική σκέψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη δεν είχε πια κανέναν νόημα κατά την εκπνοή του 4ου αιώνα, εφόσον ο θεσμός της πόλης – κράτους είχε φτάσει στο τέλος του. Ούτε η ρητορεία είχε πια την ίδια αξία, χωρίς την ύπαρξη του πολίτη που παίρνει αποφάσεις, αν και ως τέχνη δεν εγκαταλείπεται. Η Αθήνα δεν είναι πια το πολιτικό κέντρο της Ελλάδας, εξακολουθεί όμως να είναι το σημείο συνάντησης των καλλιτεχνών και των διανοουμένων του νέου, διευρυμένου ελληνικού κόσμου.
 Το 323, χρονιά που πέθανε ο Αλέξανδρος, ο Αριστοτέλης εγκαταλείπει την Αθήνα καθώς η αντιμακεδονική παράταξη αγριεύει, και καταφεύγει στη Χαλκίδα, όπου θα πεθάνει λίγο αργότερα. Στην Αθήνα καταφθάνει ο νεαρός Επίκουρος για να υπηρετήσει στον στρατό, ένας φιλόσοφος που μερικά χρόνια αργότερα θα ιδρύσει τη σχολή του στον Βοτανικό και θα ανταγωνιστεί επί σαράντα χρόνια την Ακαδημία. Η σχολή του, που ονομάστηκε «Κήπος», και η σχολή των Στωικών θα είναι τα κυρίαρχα φιλοσοφικά ρεύματα των επόμενων ετών, τα οποία θα θέσουν στο επίκεντρο της ηθικής διδασκαλία την προσωπική, ψυχική γαλήνη.
Ο ελληνικός κόσμος έχει εισέλθει σε μία περίοδο αυτοκρατοριών και η δημοκρατία θα παραμείνει μία ανάμνηση μέχρι τον 17ο  αιώνα, όταν οι υπήκοοι των μοναρχών της Ευρώπης θα την διεκδικήσουν και πάλι.

- ΤΕΛΟΣ - 

Σχετικά με τη σειρά κειμένων «4ος αιώνας π. Χ, ένας κόσμος που αλλάζει» 
1. Όλες οι χρονολογίες στα κείμενα της σειράς είναι π.Χ, εκτός εάν αναφέρεται διαφορετικά.
2. ΠΗΓΕΣ:  
Jacqeline de Romilly, Προβλήματα της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, Καρδαμίτσας
Albin Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας,  Αφοι Κυριακίδη
Lawrence A. Tritle, The Greek World in the Fourth Century, Routledge
Donald Kagan, σειρά διαλέξεων για την ιστορία της αρχαίας ελληνικής πόλης, Πανεπιστήμιο Yale, http://videolectures.net/yaleclcv205f07_kagan_lec01/
Κ. Παπαρρηγόπουλου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Ελευθερουδάκης.
Τα αρχαία κείμενα των Ελλήνων συγγραφέων που αναφέρονται.