Ο Joachim S. Bauer διερευνά τη μετανεωτερικότητα ως ένα κατακερματισμένο, μηδενιστικό παράδειγμα που διαλύει την αλήθεια, την ταυτότητα και την ιεραρχία μέσω της αποδόμησης και την αντιπαραβάλλει με την έκκληση του Alexander Dugin για μια ιερή, ιεραρχική και κολεκτιβιστική τάξη ριζωμένη στην παράδοση.
Η μετανεωτερικότητα είναι η δυσπιστία των μεγάλων αφηγήσεων.
— Ζαν-Φρανσουά Λυοτάρ
Η μεταμοντέρνα κοινωνία είναι πλουραλιστική και εξατομικευμένη. Δεν γνωρίζει ούτε απόλυτες αλήθειες ούτε παραδοσιακές δομές. Το έθνος, η θρησκεία και η οικογένεια είναι ξένα προς αυτήν. Είναι μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία στην οποία οι ταυτότητες δεν διαμορφώνονται πλέον από αξίες αλλά από κατανάλωση. Η εργασία είναι ευέλικτη. Η κοινωνία είναι πολυπολιτισμική και ποικιλόμορφη. Είναι μια κοινωνία σε μια συνεχώς επιταχυνόμενη διαδικασία μετασχηματισμού, βασισμένη σε μια κουλτούρα θεάματος, ατομικότητας και αυτονομίας. Ωστόσο, αν δεν υπάρχουν πλέον συλλογικές ταυτότητες, ο κόσμος καταλήγει στον μηδενισμό, κρυμμένο στη ρητορική του ανθρωπισμού. Ο άνθρωπος γίνεται θεός και το άτομο γίνεται το κράτος, του οποίου το σώμα — όπως όλα τα άλλα που υπάρχουν — μπορεί να μεταβληθεί κατά βούληση. Το εξατομικευμένο άτομο γίνεται ο μοναδικός στόχος. Είναι ένα χαοτικό ον χωρίς σχέσεις με τον εξωτερικό του κόσμο. Αυτό που υπάρχει από την άποψη της αλήθειας και της τάξης είναι προϊόν της συνείδησής του
Αλήθεια και Αντίληψη στη Μετανεωτερικότητα
Δεδομένου ότι δεν υπάρχει πλέον μια καθολική αλήθεια, όλα είναι διφορούμενα και γεμάτα από κοινωνικά εξαρτημένες ιεραρχίες που δεν έχουν φυσική προέλευση (Jacques Derrida). Η μεταμοντέρνα κοινωνία δεν αναγνωρίζει κανένα πρωτότυπο νόημα. Όπως περιγράφεται από τον Jean Baudrillard, είναι ένας κόσμος όπου η πραγματικότητα και η προσομοίωση δεν μπορούν πλέον να διακριθούν. Ό,τι υπάρχει είναι κατασκευασμένο. Η πραγματικότητα δίνει τη θέση της σε σημάδια που την επηρεάζουν και τελικά την αντικαθιστούν πλήρως. Στο τέλος, τα σημάδια αναφέρονται μόνο στον εαυτό τους. γίνονται ομοιώματα. Τα σημάδια δεν είναι πλέον αναπαραστάσεις της πραγματικότητας. γίνονται η νέα πραγματικότητα, καθαρή σκηνοθεσία (ο Baudrillard το αποκαλεί αυτό υπερπραγματικότητα).
Η αντικειμενοστραφής οντολογία (OOO) υποστηρίζει ότι τα αντικείμενα υπάρχουν ανεξάρτητα από την αντίληψη και την ερμηνεία ενός υποκειμένου. Όλες οι οντότητες - όλα όσα υπάρχουν - γίνονται κατανοητά ως ίσα αντικείμενα. Η ειδική θέση του ανθρώπου, η αντίληψη και η ερμηνεία του, αφαιρείται έτσι. Η μετανεωτερικότητα απορρίπτει επίσης την ειδική θέση του ανθρώπου, αντ' αυτού αναλύει και κριτικάρει τις κυρίαρχες δομές εξουσίας και τις έννοιες της πραγματικότητας και της υποκειμενικότητας. Ως εκ τούτου, το OOO είναι σε μεγάλο βαθμό ασύμβατο με την κλασική μεταφυσική, η οποία προϋποθέτει την κεντρική θέση του ανθρώπου στην οντολογία.
Έθνος-Κράτος, Ρόλοι των Φύλων και Κοινωνία
Μέσω της αποδόμησης και της αμφισβήτησης των σχέσεων εξουσίας, η μετανεωτερικότητα αμφισβητεί επίσης το έθνος-κράτος και τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων. Το έθνος-κράτος δεν θεωρείται ως μια φυσική και αναπόφευκτη τάξη, αλλά ως το αποτέλεσμα μιας ιστορικής, διαλεκτικής διαδικασίας που διαμορφώνεται από τη δυναμική της εξουσίας. Διαμορφώνει την ταυτότητά του μέσω του αποκλεισμού επειδή μπορεί να περιλαμβάνει ή να αποκλείει ταυτότητες και να καθορίζει ποιος ανήκει και ποιος όχι. Οι διαδικασίες παγκοσμιοποίησης αντιμετωπίζονται πιο θετικά. Για τη μεταμοντέρνα φιλοσοφία, προσφέρουν μια αναζωογονητική αλλαγή από τις άκαμπτες (αλλά σε καμία περίπτωση θεόσταλτες ή φυσικές) δομές του έθνους-κράτους και επιτρέπουν την εμφάνιση νέων διαμορφώσεων.
Οι άκαμπτοι ρόλοι των φύλων εξαφανίζονται επίσης μέσω της ανάλυσης των ιστορικών δομών εξουσίας. Θεωρητικοί όπως η Judith Butler τονίζουν την επιτελεστικότητα του φύλου. Ως κοινωνικό κατασκεύασμα, το φύλο συγκροτείται μέσω της γλώσσας και της πρακτικής. Ακριβώς όπως το φύλο γίνεται ρευστό, η κοινωνία στο σύνολό της μπορεί να επανερμηνεύεται και να επανασυναρμολογείται ατελείωτα.
Ακόμη και η σχέση μεταξύ ανθρώπινης και ζωικής «κοινωνίας» αμφισβητείται στη μεταμοντέρνα σκέψη. Ο Μισέλ Φουκώ επαναπροσδιορίζει τα όρια μεταξύ ζώου και ανθρώπου και επισημαίνει τις δομές εξουσίας που καθορίζουν τη ζωή και τον θάνατο. Σε αυτή την κατανόηση, τα ζώα υπόκεινται επίσης σε πολιτικές σχέσεις εξουσίας. Ο Ντεριντά αμφισβητεί τη διχοτόμηση μεταξύ ανθρώπου και ζώου και την ιστορική άποψη των ζώων ως «βιολογικές μηχανές» και απλά αντικείμενα.
Η μετανεωτερικότητα ως εποχή απόλυτου μηδενισμού
Η μεταμοντέρνα κοινωνία μπορεί να υπάρξει μόνο ως μηδενιστική κοινωνία. Αναγνωρίζει μόνο τις αξίες του φιλελευθερισμού – όλα τα άλλα είναι ξένα προς αυτόν. Ενάντια στον μεταμοντέρνο κονστρουκτιβισμό, ο Αλεξάντερ Ντούγκιν υποστηρίζει ότι ο φιλελευθερισμός κατασκευάζει το δικό του σύνολο δυτικών αξιών: η διαφορετικότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο ίδιος ο φιλελευθερισμός δεν είναι καθολικές αξίες όπως ισχυρίζεται ο φιλελευθερισμός (κάτι που είναι παράδοξο αφού ο φιλελευθερισμός απορρίπτει τα καθολικά). Είναι όργανα της δυτικής φιλελεύθερης καταπίεσης.
Ο αποδομισμός, ο οποίος σχετικοποιεί τα πάντα αλλά δεν προσφέρει εναλλακτική τάξη, πρέπει επομένως να απορριφθεί, σύμφωνα με τον Ντούγκιν. Τα ιδανικά της μετανεωτερικότητας χρησιμεύουν μόνο για τη διάλυση των παραδοσιακών αξιών και κοινωνιών.
Η μετάβαση από τη νεωτερικότητα στη μετανεωτερικότητα συμβαίνει μέσω μιας αλλαγής στις αξίες. Οι προτεραιότητες μετατοπίζονται από υλιστικές σε μετα-υλιστικές αξίες. Ενώ η οικονομική ασφάλεια παραμένει σημαντική, δεν ταυτίζεται πλέον με την ευτυχία. Αντίθετα, η ποιότητα ζωής αποκτά σημασία. Ο Zygmunt Bauman μίλησε για τη «δυσφορία στη μετανεωτερικότητα», αναφερόμενος στο βιβλίο του Sigmund Freud Civilization and Its Discontents. Για τον Φρόιντ, αυτό σήμαινε τη θυσία της ευτυχίας του ατόμου για χάρη της ασφάλειας (ακόμη και ο φασισμός, εν μέρει, πρόσφερε τέτοια ασφάλεια).
Ο Μπάουμαν, ωστόσο, εννοεί το αντίθετο: τη θυσία της ασφάλειας για την ευτυχία. Η ασφάλεια και η μέγιστη απόλαυση είναι δύσκολο να συμβιβαστούν, καθώς η επιδίωξη της ευτυχίας επιτρέπει μόνο περιορισμένη ασφάλεια. Η λεγόμενη «ηθική παρόρμηση» είναι αποσυνδεδεμένη. Δεν προέρχεται πλέον από την κοινωνία αλλά από την «πολιτική ζωής» του ατόμου, το οποίο αναπτύσσει τη δική του ηθική.
Το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων
Για τον Ρώσο στοχαστή, η μόνη εναλλακτική λύση είναι η επιστροφή στην παράδοση και την ταυτότητα. Μόνο έξω από τον φιλελευθερισμό και τις άλλες δύο πολιτικές ιδεολογίες του φασισμού και του σοσιαλισμού μπορεί κανείς να αποκαταστήσει μια τάξη αξιών απαλλαγμένη από τη δυτική κυριαρχία. Σε αντίθεση με τη σύγχρονη κοινωνία, η μετανεωτερικότητα δεν αναγνωρίζει μετα-αφηγήσεις (Jean-François Lyotard). Η εποχή των μεγάλων αφηγήσεων τελειώνει στη μετανεωτερικότητα και οι ιδεολογίες δεν παρέχουν πλέον νόημα.
Από τον ορθολογισμό, την τάξη και την ιεραρχία προκύπτει το χάος. Από μια γραμμική και προσανατολισμένη στο στόχο ιστορία αναδύονται αμέτρητες υποκειμενικές ιστορίες — πάντα εξαρτώμενες από το πλαίσιο, την προοπτική και την κατασκευή. Σε αντίθεση με τη νεωτερικότητα, η μετανεωτερικότητα βλέπει την ιστορία ως καθαρό χάος. Δεν γνωρίζει ούτε τάξη ούτε σκοπό. Η ιστορία γίνεται μια αλυσίδα θραυσμάτων, των οποίων το νόημα αναδύεται από αυθαίρετες ερμηνείες.
Η τέχνη στη μεταμοντέρνα κοινωνία είναι αφηρημένη και άτυπη. σπάει τις συμβάσεις. Η μοναδικότητα και η δημιουργικότητα της μοντέρνας τέχνης ξεπερνιούνται στη μετανεωτερικότητα: η μεταμοντέρνα τέχνη αναφέρεται σε στυλ από παλαιότερες εποχές. Εδώ, η μετανεωτερικότητα, απορρίπτοντας τη φιλελεύθερη ιστορική πρόοδο, μπορεί ελεύθερα να αντλήσει από το παρελθόν και να ανασυνδυάσει στοιχεία.
Η έμφαση στην υποκειμενικότητα και η απόρριψη του απόλυτου και καθολικού μετατοπίζει την εστίαση στην προοπτική του ατόμου. Η τέχνη γίνεται μια συλλογή σημείων που ερμηνεύονται μεμονωμένα και ανασυνδυάζονται κατά βούληση. Πέρα από την τέχνη, ο μεταμοντερνισμός είναι επίσης μια φιλοσοφική ρήξη με την παράδοση του θετικισμού και χρησιμεύει ως διάγνωση των καιρών. Ο Jean-François Lyotard βλέπει τη μετανεωτερικότητα ως το τέλος των «μεγάλων αφηγήσεων». Η επιστήμη δεν είναι πλέον απαλλαγμένη από συμφέροντα. Αντίθετα, προωθεί τη μετανεωτερικότητα και τον Διαφωτισμό.
Τι συμβαίνει με το θέμα στη μετανεωτερικότητα;
Το εξατομικευμένο άτομο, κεντρικό στη μετανεωτερικότητα, οδηγεί επίσης σε μια νέα κατανόηση του ανθρώπινου σώματος. Και αυτό μπορεί τώρα να διαβαστεί με διάφορους τρόπους — κατασκευασμένο και αποδομημένο. Αυτό είναι εμφανές σήμερα στη γενετική μηχανική και την ανάπτυξη τεχνητών οργάνων.
Ο τελικός στόχος της μετανεωτερικότητας αναφέρεται ως «Ανοιχτή Κοινωνία». Για τον Σόρος, τα μοντέρνα και μεταμοντέρνα στοιχεία (ανθρώπινα δικαιώματα, δημοκρατία, ελεύθερες αγορές) είναι κεντρικά - και για τον Πόπερ, για τον οποίο ο ορθολογισμός παραμένει κρίσιμος. Στην «Ανοιχτή Κοινωνία», το άτομο πρέπει να ξεπεραστεί για να γίνει ο αυθεντικός υπεράνθρωπος ή μετα-άνθρωπος.
Σύμφωνα με τον Gilles Deleuze, το υποκείμενο στη μετανεωτερικότητα γίνεται η ενότητα της αμφιθυμίας και του υπερντετερμινισμού. Η έννοια του υποκειμένου αντικαθίσταται από αυτή του «ριζώματος». Μια βοτανική έννοια, το ρίζωμα αναφέρεται σε οριζόντια αναπτυσσόμενα φυτά. Όταν τραβιέται από το έδαφος, το στέλεχος καταστρέφεται, αλλά το φυτό ζει.
Η ανθρώπινη δομή, αντίθετα, είναι κάθετη: το στέμμα, τα κλαδιά και ο κορμός αντιπροσωπεύουν τη συνείδηση και τη σκέψη. Η επιφάνεια αντανακλά την επιθυμία — όχι λογική ή επιχειρηματολογία. Το πρόβλημα προκύπτει επειδή αυτή η κάθετη ιεραρχία αποτυγχάνει να συλλάβει την πολυπλοκότητα του παρόντος. Ο Ντελέζ και ο Φελίξ Γκουαταρί εισάγουν έτσι την αρχή του ριζώματος: μη ιεραρχική, πλήρως οριζόντια, βασισμένη σε ελεύθερους συνειρμούς και όχι σε διατεταγμένες δομές.
Η μετανεωτερικότητα ως μονοπάτι προς τη μητριαρχία
Η μετανεωτερικότητα, τελικά, είναι μια όξυνση της μητριαρχικής λογικής. Η ανδρική λογική - ιεραρχίες, ταυτότητες, διχοτομίες - έρχεται σε αντίθεση με τα γυναικεία πρότυπα σκέψης, που συνδέονται με ρευστές έννοιες του υποκειμένου, της κοινωνίας και της ταυτότητας. Οι μεταμοντέρνες και μητριαρχικές θεωρίες μοιράζονται την αποδόμηση: αμφισβήτηση, αποσυναρμολόγηση και ανακατασκευή. Η εξουσία, η γλώσσα και ο λόγος διαμορφώνουν ταυτότητες, κοινωνίες και συστήματα τάξης.
Το φύλο γίνεται «φύλο» και οι παραδοσιακοί ρόλοι των φύλων διαλύονται. Το έθνος-κράτος παύει να είναι μια απόλυτη αλήθεια και θεωρείται προϊόν μιας ιστορίας φορτωμένης με εξουσία. Στη μητριαρχική κοινωνία – όπως και στις θεωρίες του Φουκώ, του Ντελέζ, του Γκουαταρί, του Μπάτλερ, του Λυοτάρ και του Λακάν – όλα είναι ρευστά, ποτέ σταθερά, πάντα εξαρτημένα από την ερμηνεία και τη γλώσσα. Η γλώσσα ειδικότερα γίνεται το μεταμοντέρνο εργαλείο για τη διαμόρφωση της πραγματικότητας. Εκφράζει και διαμορφώνει δύναμη.
Ο πλουραλισμός, η ποικιλομορφία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η δημοκρατία είναι μητριαρχικές αξίες που αντικαθιστούν τις κλασικές πατριαρχικές ιεραρχίες. Τα δίκτυα παίρνουν τη θέση των ιεραρχιών και των δομών (όπως η φθίνουσα σημασία του έθνους-κράτους, που αντικαταστάθηκε από υπερεθνικούς οργανισμούς και την παγκοσμιοποίηση). Η μητριαρχική αρχή εκδηλώνεται με διαλύσεις: όρια μεταξύ ζώου και ανθρώπου θολούρας. Όλες οι οντότητες - πραγματικές ή φανταστικές - είναι ίσα στοιχεία. Όλα συνδέονται με τα πάντα. είναι ένα ολιστικό σύστημα. Η αλήθεια, όπως είναι γνωστή στη νεωτερικότητα, είναι ξένη προς τη μετανεωτερικότητα. Το πλαίσιο καθορίζει τι είναι αληθινό και τι ψευδές. Δεν υπάρχει γενική αλήθεια στη μητριαρχική ή μεταμοντέρνα λογική.
Πώς μπορεί να ξεπεραστεί η μετανεωτερικότητα;
Στη Νοομάχια του, ο Ντούγκιν κάνει διάκριση μεταξύ της Απολλώνιας, της Διονυσιακής και της Κυβελικής παράδοσης. Η απολλώνια σκέψη είναι ορθολογική, τακτοποιημένη, ιεραρχική και σταθερή. Η διονυσιακή σκέψη είναι χαοτική, μυστικιστική και παθιασμένη. Ο Κυβελιανός Λόγος αντιπροσωπεύει τη διάλυση. Όλα αναμειγνύονται και διαλύονται. Σύμφωνα με τον Ντούγκιν, η Κυβελική λογική κυριαρχεί στη Δύση. Δομές γνωστές από τη νεωτερικότητα διαλύονται και θολώνουν. Οι ταυτότητες, οι ιεραρχίες και τα πλαίσια αποσυντίθενται.
Πώς μπορεί λοιπόν τελικά να ξεπεραστεί η μετανεωτερικότητα; Η λύση δεν βρίσκεται στην επιστροφή στη νεωτερικότητα, αλλά σε μια νέα τάξη πέρα από τις τρεις πολιτικές ιδεολογίες του σοσιαλισμού, του φιλελευθερισμού και του φασισμού. Μόνο με την επιστροφή στις συλλογικές ταυτότητες και τις παραδοσιακές (όχι μεταμοντέρνες) αξίες μπορεί να κερδηθεί η απόσταση από τον Κυβελιανό Λόγο των μετανεωτερικών δυτικών κοινωνιών και να αποκατασταθούν οι απολλώνιες και διονυσιακές αρχές.
Μόνο τότε το άτομο παύει να είναι ένα απομονωμένο υποκείμενο και γίνεται μέρος ενός μεγαλύτερου συνόλου: μιας συλλογικότητας. Το άτομο είναι ενσωματωμένο σε μια ιερά δομημένη κοινωνία που απορρίπτει τον μετα-και τον μετανθρωπισμό. Αυτή είναι μια ιεραρχικά οργανωμένη κοινωνία. Ο Ντούγκιν μιλά για τον Homo hierarchicus, το αντίστοιχο του Homo equalis της ισότιμης μεταμοντέρνας κοινωνίας. Ο Homo equalis αντιπροσωπεύει τις σύγχρονες έννοιες της ισότητας και του ατομικισμού. Το αντίστοιχό του, Homo hierarchicus, αντιπροσωπεύει το άτομο που είναι ενσωματωμένο σε μια ανώτερη δομή και μεγάλη ιεραρχία. Είναι μέρος μιας παραδοσιακής, λειτουργικά διαφοροποιημένης ιεραρχικής κοινωνίας, προσφέροντας μια εναλλακτική λύση στις φιλελεύθερες δυτικές μεταμοντέρνες δημοκρατίες. Multipolar Press
(Μετάφραση από τα γερμανικά)
Ο Joachim S. Bauer (γεν. 1994) είναι πολιτικός επιστήμονας και οικονομολόγος, ειδικός στη μεταμοντέρνα θεωρία και αναπληρωτής γενικός γραμματέας του Ινστιτούτου Suworow στη Βιέννη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου