ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΗΣΤΕΙΑ ΣΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ Ε.Α.Μ......(Ο ΚΑΡΑΛΙΒΑΝΟΣ)[ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΗΣΤΕΙΑΜέρος Ε΄]

από την κοινωνική ληστεία στο αντάρτικο

Στις αρχές της δεκαετίας του '30, η κοινωνική ληστεία είχε δεχτεί ιδιαίτερα σοβαρά πλήγματα από τους διωκτικούς μηχανισμούς ενός όλο και πιο οργανωμένου κράτους. Οι ελάχιστες εναπομείνουσες ομάδες είναι πλέον ολιγάριθες (από δύο έως δέκα το πολύ άτομα), αφού η μετακίνηση τους γίνεται μια υπόθεση ολοένα και πιο δύσκολη.

Ωστόσο, ενώ η ληστεία είχε περίπου εξαφανιστεί προς τα μέσα της δεκαετίας αυτής, στα χρόνια της Κατοχής αναζωπυρώθηκε ως κοι­νωνική πρακτική. Η σκληρή αντιπαράθεση με τις δυνάμεις κατοχής έσπρωξε αρκετά ανυπότακτα κεφάλια να πάρουν πρώτοι το δρόμο προς το βουνό. Οι πρώτοι αυτοί ένοπλοι ληστές (Κοντολαταίοι, Καραλιβαναίοι, Βελεντζαίοι, Στάθης και Ολγα Τζιβάρα. Πλιάτσικο-λούκας, κ.α.) έδρασαν κυρίως στην ορεινή περιοχή μεταξύ Λαμίας και Αμφισσας. Στην Ιδια περιοχή, λίγο αργότερα, εμφανίστηκαν και οι πρώτες οργανωμένες αντάρτικες δυνάμεις υπό την ηγεσία του Αρη Βελουχιώτη Οι αντάρτες πέρασαν από λαϊκό δικαστήριο τις ληστρικές συμμορίες και όσους προσχώρησαν ο' αυτές (Καραλιβαναίοι, Κο­ντολαταίοι, Πολύχρονοι) τους ενσωμάτωσαν, ενώ όσοι δεν το δέχτηκαν [Στάθης και Όλγα Τζιβάρα. Βλαχόγιαννος, κ.α.) τους εκτέλεσαν.

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η πρώτη συνάντηση του τακτικού αντάρ­τικου με τους ληστές και εξίσου αντάρτες στη συνέχεια Καραλι-βαναίους, όπως την περιγράφει ο Δ,Δημητρίου στο βιβλίο του Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης:

"Πιο μπρος ακόμα, ο ψηλός και πυκνός ελατός. Είχε μέρος καθαρό από κάτω και παχύ ίσκιο. Είδαμε ιότε εκεί, άλλους τέσοερεις-ηέντε νομαιαίους, οι δυο-τρεις κάθονταν σε μεγάλα λιθάρια. Οι Καραλιβαναίοι! Αναπηδήσαμε με δέος. Ήσαν άγριοι και απροσπέλαστοι. Σχεδόν δε γύρισαν ναμσς κοιτάξουν. Κύλη­σαν μόνο αργά ια ασπράδια των ματιών τους απάνω μας. Σου πιανόταν η ανάσα να τους βλέπεις.[στην φωτ/α οι Καραλιβαναίοι]

Ο Καραλίβανος, μαύρος σαν καψαλισμένος, κορμί σαν παλαι­στής, κοντός, το μάτι του έκοβε σαν ατσάλι, τα γένια ίου αριά και δίνανε μια διαβολική έκφραση στο μούτρο του. Τα μαλλιά αριά κι αυτά, μαύρα και ίαια έπεφταν μπροστά στα μούτρα του χωρισμένα στα δυο, σαν να τα είχε ρίξει επίτηδες αν γίνει πιο άγριος, και μας έριξε ένα βλέμμα μέσα ατϊαυτά. Κρατούσε το όπλο του οριζόντιο στο γύναια, φορούσε ντρίλινη καμιζόλα και χακί περιακελίδα, η ποδεσιά ιου τσαρούχι καουτοουκένιο με μια σπονούλσ φούντα μπροστά αριά κι αυτή σαν τα γένια του. Η αρματωσιά του, ούτε και μπορεί να περάσει οπό το νου ανθρώ­που, πόσα αλύσια και πόσα μπιχλιμπίδια, πούλιες και ασήμια είχε αρμάθα απάνω του. Οι φυοιγγοθ;ήκες του βαριές, σταυ­ρωτές, όλο μεράκι. Τρόμαξα με το βλέμμα του. σαν απολειφάδια μας είδεΟ Μπόφας. λίγο πιο πίσω. τελείως αλλιώπκος Καθότανε κι αυτός σ ενα λιθάρι. Πιο λαμπερός. Με πιο γούστο όλα απάνω του. ξανθος στα μαλιά, πυρρός σιο πλοόοια γένια του, καιαγά-λανα οον ουρανός τα ολάνοιχια μάτια του. Αστραφτε πάστρα κι απορούσες, πως μπορούσε να ναι έτσι ίσο κονιιού εδώ πάνω: Καθόταν ποζάτος σα νο' Λεγε. 'Καμαρώοτε με' Δεν είμαι σπου¬δαίος. " Κι αυτό ακριβώς τον χαλούσε, ότι το κανε επίδειξη. Με την πρώτη ματια πάθαινε πανωλεθρία από τον σκυθρωπό Καραλιβσνο,


Πιο πέρα ακόμα, πήρε το μάτι μου τον Θεοχαρη. Ένα ξανθό λιγνό παλικάρι, καλαρματωμένος παοτρικοτατος κι αυτός, μυτερό λιγοστό γενάκι έκοβε το γερό σαν γερακίοιο το ασυχαστο μάτι του. Και σβέλ Γος. ολόκληρος σαν γεράκι, έτοιμος να ορμήσει οου' ρχόταν Πήρε το μάτι μου και τον Πλιατσικολούκα. Ήταν ο πιο ογκώδης απ όλους. Σαν βουνό. Καθόταν κατάχαμα, αρματω¬μένος γερά κι αυτός, δεν τον ένοιαζε όμως τόσο η εμφάνιση. Λερός, γήινος.

0 Γιωργος Φουσέκης. σαν μόλις να χε ερθει κοντά και δεν είχε ταιριάξει ακόμα μαζί τους Ενα απλό χωριατόπουλο, όλο ντομπροσυνη και παιδική περιέργεια, -κάλο παλικάρι αυτό1• έλεγες Κι αληθεια. τέλειο κι ατρόμητο παλικάρι βγήκε-Οι ληστ αντάρτες που εντσχτηκαν στις οργανωμενες δυνάμεις του ΕΛΑΣ

'σίγουρα αποτέλεσαν τα στελέχη της μύησης, τους δασκάλους στον κλεφτοπόλεμο Ησαν τα αγρίμια του βουνού, γεννημένοι με σα σπς λαγκαδιές που γι αυτούς η βουνίσια ζωη από παρά¬δοση, ήταν ο τρόπος ζωής τους. Ορμητικοί και ατρόμητοι πολε¬μιστές, χωρίς να λογαριάζουν τον κίνδυνο, έπεσαν σχεδόν όλοι. δίνοντας ηρωικά τη ζωή τους στον αντάρτικο αγώνα". Οι λησταντάρτες αιποί θ' αποτελέσουν λοιπόν τον "συνδετικό κρίκο" μίας μακραίωνης παράδοσης ανταρσίας, της κλέφτικης και κατόπιν ληστρικής καΐ του βραχιβιου σχετικά αντάρτικου, δυο δηλαδη κοινω¬νικών πρακτικών βίαιης αντίθεσης με την αυτοκρατορική ή κρατική εξουσία που σημάδεψαν τα βουνά της ελλαδικής χερσονήσου για αωνες.

Ετσι διαβάζοντας κανείς τη βιβλιογραφία που υπάρχα σχετικά με το ζήτημα της κοτνωνικιΊς ληστείας στον ελλαδικό χώρο κατά τον 19 αιώνα και στις πρώτες τρεις δεκαετίες του εικοστού, σίγουρα θα βρει γραπτά αποσπάσματα, τα οποία θα ιτου φερουν αμέσως στο μυαλό περιστάσεις και γεγονΟτα που προηγήθηκαν ή έγιναν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου Εδώ δε θα επιχειρηθεί μία ταυτηση των δύο αυτών ιστορικών ένοπλων ομόδων, των ληστών που εμφανίστηκαν μετά τον εθνικοαπελευθερωιικό αγώνα του 21 και ίτν ανταρτών που γέμισαν τα βουνά για άλλη Μ»α φορά λίγο καιρό μετά από τη λήξη του εθνι¬κοαπελευθερωτικού αγώνα ίου ΕΑΜ ΕΛΑΣ και τη διάλυση του. Απλά, θα γίνει ένας παραλληλισμός των μορφών δράσης των δύο αυτών ομάδων, αφού και οι δύο. αναπτύσσοντας τη δράση τους στο βουνό, αποτελούν τους κυριότερους ένοπλους γενεσιουργούς μιας ισχυρής παράδοσης ανταρσίας απέναντι στην εγκαθίδρυση και επιβολή του αστικού εθνικού κράτους και τη ολοκληρωτ ική διάλυση των κοινοτικών δομών.

Ασφαλώς δεν υπάρχει μία οχυρή σύνδεση μεταξύ της παράδοσης της κοινωνικής ληστείας και του αντάρτικου ίου εμφυλίου, δίχως αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχουν ορισμένα παροδείγμαια οικογενειών ή και μεμονωμένων ατόμων που είχανε αναπτύξει ληστρική δράση και στα χρόνια της κατοχής και του εμφυλίου εντάχθηκαν από τους πρώ¬τους κιόλας στις γραμμές του ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού αντίστοιχα.

Η δράση των κοινωνικων ληστων απέβλεπε στην προσπάθεια διατηρησης των τοπικών σχέσεων εξουσιοκς που το εθνικο κρατος ερχοταν να διαλύσει και στην αναδιανομή του πλουσίων ή τραπεζών Αντιθέτως, οι επιδιωξεις των ανταρτων του ΔΣΕ βρίσκονταν σε μία τελείως διοφορετικη και κοινωνική βαση. οπου απέβλεπε στην εγκαθιδρυση μιας λαϊκής εξουσίας, θεμελιωμένης στην ισοτητα και την αμεση δημοκρατια
Οπως προαναφέρθηκε, και οι δύο αυτές ένοπλες ομάδες προέκυψαν ύστερα από έναν αιματηρό εθνικοαπελευθερωιικό αγώνα και την επικράτηση ενός κρατικού μηχανισμού που στήθηκε από τη ντόπια ανερχόμενη οστική τάξη με τη στήριξη των εκάστοτε ξένων μεγάλων δυνάμεων. Οπως οι αντάρτες του ΕΛΑΣ υποχρεώθηκαν να παραδώ
σουν τα όπλα μετά την ταπεινιωτικη συμφωνια της Βαρκιζας ετσι κι εκατόν τριάντα περίπου χρόνια πριν, χιλιαδες ατακτοι του εθνικοαπελευθερωτικου αγωνα κληθηκαν να παραδώσουν τα όπλα ενώπ ιον του Βαυαρικου στρατου που είχανε καταφτάσει για την συγροτησουν το νέο κρατος. Διαβάζοντας κανείς το σχετικό απόσπασμα από τα απομνημονευματα του Νέζερ για την παράδοση των οπλων απ τους αγωνιστες της Επανάστασης, του 'ρχονται στο νου τα της παράδοσης των όπλων από τοους Ελλασίτες"Μόλον που η παραδοσις των οπλων τουςί επότισεν ανέκφραστον πικριαν διοτι εχοριζοντο από τας αγαπητας των πανοπλία με τας οποιας ειχον πολεμήσει υπερ της εθνικής των ανεξαρτισια εντουτοις δεν εγινε καμια αταξιακατά την πιαράδοσιν, και μονον συγκινητικές σκηνες ετάραραξαν την καρδίαν μας Ειδωμεν ηλικιωμένουςσχεδόν με λευκός τρίχας να κλαινε ως παιδιά και να χύνουν δακρυα Η παράδοσις των όπλων εφερεν απελπισιαν θέλοντας να παραδόσουν εις ξένας χείρας τον πολύτιμον θησαυρόν των, έρριψαν στους κρημνούς των και τα άλλα όπλα.


Ορισμένοι ήταν ξυπόλυτοι, ενώ άλλοι γύρισαν στον τόπο τους με μαύρο μπαϊράκι. Αλλοι που δεν είχαν ούτε να φανε. αναγκάστηκαν να το πάρουν από τους μεγαλονυκοκυραίους που είχαν μείνει στις περιουσίες τους ακλόνητοι, όπως και επί Τουρκίας, κι ακόμα καλύτεραΙδιαίτερο ενδιαφέρον έδειχναν και οι αντάρτες του ΔΣΕ για τις περιουσίες των πλουσίων, για τις αποθήκες τροφίμων της Διεθνούς βοήθειας (ΟΥΝΡΑ) που ελέγχονταν από τις δυνάμεις της χωροφυλακής και του Εθνικού Στρατού αλλά και για τραπεζικές χρηματαποστολές και καταστήματα. Αυτή η δασταση των συγκροτημένων ενεργειών του ΔΣΕ έχει παραγκωνσιει ιδιαίτερα από το ΚΚΕ. αφού αντιβαίνει καθολικά με την κυρίαρχη αστική νομιμότητα, η οποία σε συντριπτικό βαθμό καθορίζει το σύνολο της μεταπολεμικής δράσης του ΚΚΕ. θα μπορούσαμε εδώ ν αναφέρουμε κόποια σχετικα παραδείγματα.


Ως πρώτο παράδειγμα μπόρα να αναφερθεί η απαλλοτρίωση των χρημάτων που φυλασσόταν στην Αγροτική Τράπεζα και το Ταχύ δρομικό Ταμιευτήριο πις Αμαλιάδας, ύστερα από την επίθεση διακο¬σίων περίπου ανταρτών σης 24 Νοεμβρίου του 47 Ένα άλλο παρά¬δειγμα απαλλοτρίωσης προς επιμελήτειακή εκμετάλλευση ήταν εκείνη του μπλόκου οε αυτοκίνητα στο δρόμο Τρόιολης Καλαμάτας, της κατάσχεσης μεγάλης ποσότητας τσιγάρων του Καρέλια και ι ης παράδοσης τους στο αρχηγείο του ΔΣΕ στο Μαίναλο.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό γνώρισμα τόσο των ληστών όσο και των ανταρτών του ΔΣΕ ήταν η ιδιαίτερα σκληρή τους στάση απέναντι στους χωροφύλακες διώκτες τους. Και οι δύο αυτές ομάδες ενόπλων συνήθιζαν να εκτελούν επι τόπου άνδρες της χωροφυλακής που έπε¬φταν στα χέρια τους προκειμένου να διασώσουν ή να αναπτύξουν τον• *ζωτικό χώρο μέσο στον οποίον κινούνταν.

Τόσο στις ληστρικές επιχειρήσεις και τις συμπλοκές των ληστών με τη χωροφυλακή όσο και στον ανταρτοπόλεμο του ΔΣΕ. ο αιφνν διασμός αποτελούσε το πιο καθοριστικό για την εππυχή κατάληξη τους. Δεν ε»να-, λίγες οι περιπτώσεις που ληστές μεταμφιέστηκαν σε χωροφύλακες για τις επιχειρησιακές ανάγκες μιας ληστείας η έστηναν ενέδρας στους διώκτες τους.

Ως παράδειγμα πετυχημένου αιφνιδιασμού από την πλευρά του ΔΣΕ μπορεί να θεωρηθεί η επιχείρηση στη βυτίνα ιον Απρίλιο ή -κατ άλλους τον Μάρτιο του '47. Οι αντάριες του Μαινάλου αιχμαλώτισαν τα δυο λεωφορεια της γραμμής και ως επιβατες εφτασαν σ αυτην με τον πιο απρόσμενο τρόπο.Αιφνιδιασαν την φρουρά  και χωρις συγκρουση και θύματα,μπορεσαν να εφοδιαστουν με ειδη που ειχαν ανάγκη

Το φαινόμενο της ληστείας ως  πρακτικη αναδιανομης του πλουτου  αλλά και το αντάρτικο ως μορφή πιά αγώνα διαλύθηκαν στα βουνά, όπως κι οι κοινωνικες δομές που τα στήριζαν. Η συγκέντρωση του πληθυσμου στα αστικα κεντρα σημαινε και την μεταφορα  των δυο αυτών "φαινομένων» στο αστικο περιβάλλον Ωστόσο, στο νέο αυτό περιβάλλον δεν κατάφεραν να αποκτησουν διάσταση μιας διευρυμένης κοινώνικης πρακτικής αλλά περιοριστηκαν  σε πολύ συγκεκριμένους κύκλους.

Η παράδοση ανταρσίας απέναντι στην κυριαρχια του κρατους,οποια μορφή και να πήρε. Οποιαδήποτε κυριαρχα ιδεολογικα γνωρισματα κ αν είχε, έχει ιδιαίτερη σημασία να εξετάζεται, ακριβώς γιατί εκεί αναδει­κνύεται με ξεκάθαρο τρόπο η κάθετη διαφοροποίηση που μπορεί να υπάρχει μεταξύ μιας κοινωνίας κοχ του κρότους. Η διαφοροποίηση αυτή σήμερα είναι ολοένα και πιο δυσανάγνωστη, αφού η έννοια του κοινωνικού ιστού περνάει ίσως την πιο βαθιά της κρίση από τις απαρχές των ανθρώπινων κοινωνιών.

==
"Στην πλατεία της Κουκουβίστας, έκπληκτοι οι κάτοικοι του χωριού παρακολουθούν τον Καραλίβανο, τον Θεοχόρη, τον Μπάφα, τον Πλιατσικολούκα, τον Φυσέκη, τον Σαράντη να ορκίζονται με παπά και με σημαία, και σαν να μην ήταν αρκετό αυτό. ακούνε το θηρίο τον Καραλίβανο να τους ζητάει συγνώμη και να υπόσχεται ότι στο μέλλον δεν πρόκειται να αδικήσει ξανά κανέναν. Πλάι τους ο Αρης παρακολουθεί μειδιών.


Αυτοί οι τρομεροί πολεμιστές ανήκουν πια στον ΕΛΑΣ. και όχι μόνο θα τιμήσουν τον όρκο τους, αλλά και θα αποδειχτούν τιμή για τον στρατό όπου κατετάγησαν, ο μόνιμος αξιωματικός και συμπολεμιστής τους Γ.Κατσίμπας Θα γράφει συνεπαρμένος γι'αυτοΰς: "Δασωτά πουρνάρια τα μαλια. σπιθαμές τα γενιομούστακα. γεμάτοι άγρια μεγαλοπρέπεια. Αϊτοί. Κείνος ο Καραλίβανος έτοιμος για πέταμα.Πρώτη μου φορά έβλεπα άνθρωπο να περπατάει χωρίς ν αγγίζει τη γης. Αστρίτης το μάτι του. Κάθε εκατό χρόνια τα δάσα με τα στοιχειά σκαρώνουν μεσ'τη νύχτα από έναν Καραλίβανο για να τον καμαρώσουν".


Ο Δήμος Καραλίβανος, από τη Σεγδίτσα της Γκιώνας, ήταν κατάδικος οτις φυλακές Κασσάνδρας.Με τη γερμανική εισβολή, οργανώνει στάση, δραπετεύει και φεύγει για τα γνώριμα λημέρια του. Ένας άτυχος δεσμοφύλακας των φυλακών Λάρισας του πέφτει στο δρόμο του. του ξυπνάει άσχημες μνήμες.-Μου πήρε ίο μπιτονι με το λάδι. μου πήρε και τα παπούτσια μου ακόμα, και με ματσοοκώσε κιόλας, έλεγε ο δεσμοφύλακας παραπονούμενος


Τα αποσπασματα της χωροφυλακής τον κυνηγούν χωρίς αποτέλεσμα και ο ίδιος είναι πολυ επιφυλακτικός με όσους προ¬σπαθούν να τον εντάξουν οε αντιστασιακές οργανώσεις, όπως με τον δροστηριο αθηναίο δικηγορο Αλέκο Σεφεριάδη. που είχε εγκατασταθεί στην Κουκουβίστα καί ενεργεί γα λογαριασμό των Αγγλων ή με τον οντιπρόσωπο του ΕΑΜ δικηγόρο Φώτη Τσίγκο. Θα χρειαστεί να του μιλήσει ο Αρης στη γλώσσα του. Χωρίς περιττές θωπείες:, «ναι για την πατρίδα ναι. για την ελευθερία. άλλα τον στριμώχνει κιόλα

-Ντουφέκια έχετε, ντουφέκια έχουμε κι όποιον πάρει ο χάρος, του ξεκαθάρισε.•

ί[από το Άρης. ο αρχηγός των ατακτων- του Δ.Χαριτόπουλου