Ο κωμικοτραγικός κομμουνισμός του John Lennon

Οι στίχοι του «Imagine» είναι κατάφωρα σοσιαλιστικοί. Ο Λένον δήλωσε ότι το τραγούδι είναι μια πολιτική δήλωση και «ουσιαστικά είναι το Κομμουνιστικό Μανιφέστο».

Άρθρο του DW MacKenzie, δημοσιευμένο στις 25/06/2014.

 Απόδοση Νίκος Μαρής

Νωρίτερα αυτή τη χρονιά, ο Chris Kjorness περιέγραψε τη σημασία της επιχειρηματικότητας για την ανάδυση των Beatles. Οι Beatles έγιναν παγκόσμιο φαινόμενο όταν έφτασαν στις ΗΠΑ πριν από πενήντα χρόνια, χάρη στην επιχειρηματική εγρήγορση και τη φαντασία του Brian Epstein. Το 1964 ήταν επίσης η χρονιά της έναρξης αυτού που έγινε η πιο θαυμαστή και σεβαστή συνεισφορά του Τζον Λένον στη σύγχρονη μουσική: Το τραγούδι «Imagine».

Αρκετά ποιήματα στο βιβλίο Grapefruit της Yoko Ono, του 1964, ενέπνευσαν τον Lennon να συνθέσει το «Imagine». Σύμφωνα με τον Lennon, το «Imagine [...] θα πρέπει να πιστωθεί ως τραγούδι των Lennon/Ono. Πολλά από αυτά - οι στίχοι και η ιδέα - προήλθαν από τη Yoko, αλλά εκείνες τις μέρες ήμουν λίγο πιο εγωιστής, λίγο πιο φαλλοκρατικός και παρέλειψα τη συνεισφορά της, αλλά ήταν ακριβώς από το Grapefruit».

Οι στίχοι του «Imagine» είναι κατάφωρα σοσιαλιστικοί. Ο Λένον δήλωσε ότι το τραγούδι είναι μια πολιτική δήλωση και «είναι ουσιαστικά το Κομμουνιστικό Μανιφέστο». Ο Λένον απέρριπτε τον σοσιαλισμό όπως τον ασκούσαν στη Ρωσία και την Κίνα, αλλά προτιμούσε τον «ωραίο, βρετανικό σοσιαλισμό».

Η άποψη ότι ο σοσιαλισμός μπορεί να είναι βρετανικός (british) αντί για βάναυσος (brutish) είναι προϊόν συγκεχυμένης σκέψης. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι στίχοι του «Imagine» έχουν προκαλέσει έντονα συναισθήματα, αλλά γι' αυτό ακριβώς το όραμά του τραγουδιού για τον σοσιαλισμό είναι ανεφάρμοστο. Ο Λένον δήλωσε ότι ο στίχος «και χωρίς θρησκεία, επίσης» («and no relegion, too) του «Imagine» είχε στόχο να βάλει ένα τέλος στο «ο Θεός μου είναι μεγαλύτερος από τον Θεό σου». Εάν καταργούσαμε τα εθνικά σύνορα, την θρησκεία, την ιδιοκτησία, όλα τα πράγματα που -τουλάχιστον φαινομενικά- διχάζουν τους ανθρώπους, τότε υποτίθεται ότι θα μπορούσαμε να επιτύχουμε την παγκόσμια αρμονία.

Το πρόβλημα είναι ότι το όραμα του Λένον είναι απίστευτα ασαφές και χωρίς λεπτομέρειες. Επιτρέπει σε κάθε άτομο να φανταστεί τη δική του προσωπική ουτοπία. Αυτό είναι ένα από τα βασικά ελαττώματα του σοσιαλισμού: δεν υπάρχει μια αντικειμενική έννοια καλής κοινωνίας ή κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ο προτεινόμενος τερματισμός της ιδιοκτησίας σημαίνει τερματισμό των δικαιωμάτων ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Ο τερματισμός των δικαιωμάτων ιδιωτικής ιδιοκτησίας δεν θα τερμάτιζε την διχόνοια μεταξύ όλων των ανθρώπων, θα μεγιστοποιούσε αυτήν την διχόνοια. Αντί για το «ο Θεός μου είναι μεγαλύτερος από τον δικό σου», ο σοσιαλισμός έχει ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα το «η δική μου κοινωνική δικαιοσύνη είναι καλύτερη από την δική σου».

Ο Λένον ισχυρίστηκε ότι αντιτίθεται στον τύπο του σοσιαλισμού που εφαρμόζουν «κάποιοι ανόητοι Ρώσοι», όμως η πραγματικότητα είναι ότι όλες οι σοσιαλιστικές κοινωνίες παράγουν εκ φύσεως αντίπαλες φατρίες, που η καθεμία προσπαθεί να επιβάλει το δικό της σχέδιο για όλη την κοινωνία, με βάση τη δική της, συγκεκριμένη αντίληψη περί κοινωνικής δικαιοσύνης. Αυτό που καθιστά αδύνατη την αρμονία στο σοσιαλισμό είναι η απόλυτη έλλειψη οποιασδήποτε αντικειμενικής αντίληψης για το τι πρέπει να είναι ο σοσιαλισμός, σε συνδυασμό με τις δυνάμεις της ανθρώπινης φαντασίας.

Το επιχειρηματικό είδος της φαντασίας και της διορατικότητας που ασκεί ο Brian Epstein είναι αυτό που παράγει το μεγαλύτερο εφικτό επίπεδο κοινωνικής αρμονίας. Ο Epstein αντιλήφθηκε με ακρίβεια τη δυνατότητα των Beatles να διασκεδάζουν έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Η εμπορική επιτυχία των Beatles προήλθε από ειρηνικές συναλλαγές για δίσκους και εισιτήρια, και όλο αυτό το εμπόριο οδήγησε πολλούς ανθρώπους σε μια επικερδή απασχόληση, μερικοί από τους οποίους, μάλιστα, μπορεί να μην εκτιμούσαν πραγματικά τη μουσική των Beatles.

Το είδος του κόσμου που περιγράφεται στο «Imagine» από τον John Lennon και τη Yoko Ono είναι μια πηγή τραγικής διαίρεσης και καταστροφής (αν και ο Lennon και ο Ono δεν μπορούν να κατηγορηθούν για κανένα συγκεκριμένο παράδειγμα καταστροφών εμπνευσμένων από την ουτοπία). Ένας ανόητος Ρώσος ονόματι Στάλιν δολοφόνησε εκατομμύρια ανθρώπους, για να επιβληθεί το δικό του όραμά για τον σοσιαλισμό, αντί για το όραμα του Τρότσκι για τον σοσιαλισμό. Έπειτα, υπάρχει εκείνος ο χαριτωμένος Κινέζος Μάο, αυτός ο έξυπνος Καμποτζιανός Πολ Ποτ, αυτός ο χαρισματικός Βιετναμέζος Χο Τσι Μινχ...

Ο Χάγιεκ σημείωσε ότι, αν έπρεπε να ζήσει σε μια σοσιαλιστική κοινωνία, θα προτιμούσε να την κυβερνούν Αμερικανοί ή Άγγλοι, αλλά τελικά ο αμερικανικός ή ο βρετανικός σοσιαλισμός «δεν θα αποδεικνυόταν τόσο πολύ διαφορετικός ή πολύ λιγότερο ανυπόφορος» από τα ναζιστικά και τα σοβιετικά πρωτότυπα. Ο Χάγιεκ είχε δίκιο. Ούτε ο Μαρξ, ούτε ο Λένον, ούτε κανένας άλλος σοσιαλιστής, δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν κάτι περισσότερο από ένα ασαφές όραμα, ή ένα αυστηρά προσωπικό σχέδιο, για το σοσιαλισμό. Θα χρειαστούν πιθανώς πολλά χρόνια για να γίνει ο βρετανικός -ή ο αμερικανικός- σοσιαλισμός πραγματικά τυραννικός, αλλά το γεγονός είναι ότι έχουμε ήδη γίνει μάρτυρες μιας αποτυχίας αντίπαλων φατριών στην πολιτική των ΗΠΑ να συμφωνήσουν σ’ ένα οποιοδήποτε κοινό όραμα για το κράτος πρόνοιας.

Είναι μεγάλη τραγική ειρωνεία το ότι τα οράματα της σοσιαλιστικής αρμονίας οδηγούν αναγκαστικά σε λυσσαλέες και καταστροφικές συγκρούσεις μεταξύ ομάδων με αντιφατικά οράματα για το τι συνιστά την καλή κοινωνία. Είναι ίσως εξίσου τραγικά ειρωνικό το γεγονός ότι ο ανταγωνισμός που βασίζεται στα κέρδη στις αγορές έχει ως αποτέλεσμα τον υψηλότερο δυνατό βαθμό κοινωνικής αρμονίας. Ωστόσο, έτσι λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος.

https://xpressing.substack.com/