Η πολιτική ιδεολογία του Όργουελ και η ευθυγράμμιση με τον τροτσκισμό

Ενώ ο Όργουελ είναι περισσότερο γνωστός για την κριτική του στον αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό, είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι ήταν, πρώτα απ 'όλα, ένας αφοσιωμένος σοσιαλιστής. Παρά το γεγονός ότι ποτέ δεν εντάχθηκε επίσημα σε πολιτικό κόμμα, ο Όργουελ ήταν ενεργός και ηχηρός συμμετέχων στο σοσιαλιστικό κίνημα. Αυτό μπορεί να εκπλήξει εκείνους που συνδέουν τον Όργουελ αποκλειστικά με τις κριτικές του για την κρατική τυραννία. Πράγματι, η περιφρόνηση του Όργουελ για την αριστερή δικτατορία δεν επεκτάθηκε σε όλες τις μορφές σοσιαλισμού και τα πολιτικά του γραπτά συχνά αντικατοπτρίζουν μια εσωτερική κριτική των σοσιαλιστικών καθεστώτων παρά μια συνολική απόρριψη των σοσιαλιστικών αρχών.

Η κριτική του Όργουελ στον σταλινικό ολοκληρωτισμό γίνεται καλύτερα κατανοητή ως μέρος μιας ευρύτερης ιδεολογικής πάλης μέσα στο ίδιο το σοσιαλιστικό κίνημα. Συγκεκριμένα, οι κριτικές του Όργουελ απηχούν τις απόψεις του Λέων Τρότσκι, μιας προσωπικότητας-κλειδί στην πρώιμη σοβιετική ιστορία και ενός από τους πιο εξέχοντες επικριτές του Στάλιν. Ο Τρότσκι ήταν ένας επαναστάτης μαρξιστής που έπαιξε κρίσιμο ρόλο στη Ρωσική Επανάσταση του 1917 και στον επακόλουθο εμφύλιο πόλεμο. Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση του Κόκκινου Στρατού, ο οποίος εξασφάλισε τη νίκη των Μπολσεβίκων επί του αντικομμουνιστικού Λευκού Στρατού κατά τη διάρκεια του Ρωσικού Εμφυλίου Πολέμου. Ωστόσο, η θεωρία της «διαρκούς επανάστασης» του Τρότσκι τον έφερε σε αντίθεση με τον Στάλιν, ο οποίος ευνοούσε την εδραίωση του σοσιαλισμού σε μια χώρα – δηλαδή, τη Σοβιετική Ένωση – πριν επιδιώξει την παγκόσμια επανάσταση. Η επιμονή του Τρότσκι ότι ο σοσιαλισμός πρέπει να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο τον έκανε μια φιγούρα καχυποψίας μέσα στη σοβιετική ιεραρχία. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο Στάλιν εδραίωσε την εξουσία, οδηγώντας στην εξορία του Τρότσκι το 1929. Παρ' όλα αυτά, ο Τρότσκι συνέχισε να αντιτίθεται στις πολιτικές του Στάλιν από το εξωτερικό, ιδιαίτερα μέσω των γραπτών του.

Η κριτική του Τρότσκι στον σταλινισμό περιελάμβανε κατηγορίες ότι ο Στάλιν είχε προδώσει τους αρχικούς στόχους της Ρωσικής Επανάστασης. Σύμφωνα με τον Τρότσκι, ο Στάλιν είχε εγκαθιδρύσει μια γραφειοκρατική δικτατορία και όχι μια δικτατορία του προλεταριάτου, όπως οραματιζόταν η μαρξιστική θεωρία. Υποστήριξε ότι το καθεστώς του Στάλιν αντιπροσώπευε, όχι την κυριαρχία της εργατικής τάξης, αλλά την άνοδο μιας προνομιούχας γραφειοκρατικής ελίτ, μιας «νομενκλατούρας», που κυριάρχησε στη σοβιετική κοινωνία. Επιπλέον, ο Τρότσκι κατηγόρησε τον Στάλιν ότι υποθάλπει μια προσωπολατρία, καταστέλλει την πολιτική αντιπολίτευση και προδίδει τις διεθνιστικές αρχές του σοσιαλισμού.

Ο Όργουελ και ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος

Το 1936, όταν ξέσπασε ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, ο Όργουελ πήρε τη μοιραία απόφαση να ενταχθεί στο πλευρό των Ρεπουμπλικάνων, πολεμώντας εναντίον των εθνικιστικών δυνάμεων του Φρανσίσκο Φράνκο. Αυτό που κάνει τη συμμετοχή του Όργουελ ιδιαίτερα σημαντική είναι η επιλογή της παράταξής του. Αντί να ευθυγραμμιστεί με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, ο Όργουελ προσχώρησε στο Εργατικό Κόμμα της Μαρξιστικής Ενοποίησης (POUM), μια μαρξιστική φράξια επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από τροτσκιστικές ιδέες. Η απόφαση του Όργουελ να αγωνιστεί με το POUM λέει πολλά για τις πολιτικές του τάσεις κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος δεν ήταν απλώς μια μάχη μεταξύ Ρεπουμπλικάνων και Εθνικιστών. Ήταν επίσης ένα ιδεολογικό πεδίο μάχης για διάφορες φράξιες της διεθνούς αριστεράς. Η ρεπουμπλικανική πλευρά ήταν ένας συνασπισμός διαφόρων σοσιαλιστικών, κομμουνιστικών και αναρχικών ομάδων. Το POUM, με το οποίο πολέμησε ο Όργουελ, ήταν ευθυγραμμισμένο με τροτσκιστικές και αντισταλινικές φράξιες, ενώ το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ισπανίας, υποστηριζόμενο από τον Στάλιν, πήρε μια σκληρή γραμμή ενάντια σε οποιεσδήποτε αριστερές ομάδες που δεν ακολουθούσαν τις πολιτικές της Μόσχας. Όπως θα έγραφε αργότερα ο Όργουελ στο Αφιέρωμα στην Καταλονία, η εμπειρία του από πρώτο χέρι στην Ισπανία επηρέασε βαθιά την κατανόησή του για τη βάναυση δυναμική της εξουσίας μέσα στην αριστερά. Αυτή η δυναμική αντανακλά αυτό που οι βιολόγοι αναφέρουν ως «ενδοειδική πάλη», όπου τα μέλη του ίδιου είδους (ή πολιτικού κινήματος, σε αυτή την περίπτωση) ανταγωνίζονται πιο επιθετικά μεταξύ τους για κυριαρχία.

Ενώ ο Όργουελ πολεμούσε ενάντια στους Εθνικιστές του Φράνκο στο μέτωπο, οι πράκτορες του Στάλιν διεξήγαγαν μια εκκαθάριση των τροτσκιστικών και αναρχικών φραξιών πίσω από τις γραμμές. Η NKVD, η μυστική αστυνομία του Στάλιν, στάλθηκε στην Ισπανία για να καταστείλει όλα τα μη μπολσεβίκικα αριστερά στοιχεία μέσα στις δημοκρατικές δυνάμεις. Αυτό περιελάμβανε το POUM, το οποίο τελικά τέθηκε εκτός νόμου από την υποστηριζόμενη από τους σταλινικούς ρεπουμπλικανική ηγεσία. Πράκτορες της NKVD απήγαγαν και σκότωσαν τον επικεφαλής του POUM, Andreu Nin. Ο ίδιος ο Όργουελ γλίτωσε οριακά τη δολοφονία από την NKVD και κατέφυγε κρυφά στην Αγγλία. Αυτές οι εμπειρίες βάθυναν την απογοήτευσή του από τον σταλινισμό και ενίσχυσαν την πεποίθησή του ότι το σοβιετικό καθεστώς είχε προδώσει τα αρχικά ιδανικά του σοσιαλισμού.

Η λογοτεχνική απάντηση του Όργουελ: Η φάρμα των ζώων και το 1984

Οι εμπειρίες του Όργουελ στην Ισπανία και η κατανόησή του για τις εσωτερικές συγκρούσεις εντός του σοσιαλισμού βρήκαν την πιο ισχυρή έκφρασή τους στα λογοτεχνικά του έργα. Η Φάρμα των Ζώων, που εκδόθηκε το 1945, είναι ευρέως κατανοητή ως αλληγορία της Ρωσικής Επανάστασης και της ανόδου του σταλινισμού. Εξαιτίας αυτού, αγωνίστηκε να βρει έναν εκδότη πρόθυμο να αναλάβει το βιβλίο, καθώς πολλοί φοβούνταν τις πολιτικές συνέπειες της κριτικής του Στάλιν κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου. Στη νουβέλα, ο Όργουελ απεικονίζει την προδοσία των επαναστατικών ιδανικών μέσα από την ιστορία μιας ομάδας αγροτικών ζώων που ανατρέπουν τον ανθρώπινο ιδιοκτήτη τους, μόνο και μόνο για να δουν τους νέους ηγέτες τους – τα γουρούνια – να γίνονται τόσο καταπιεστικοί όσο οι άνθρωποι που αντικατέστησαν. Το γουρούνι Ναπολέων, που εκπροσωπεί τον Στάλιν, χειραγωγεί τα άλλα ζώα, εδραιώνοντας σταδιακά την εξουσία και ξαναγράφοντας την ιστορία της επανάστασης για να δικαιολογήσει τη δικτατορία του.

Αυτό που συχνά παραβλέπεται στις συζητήσεις για τη Φάρμα των Ζώων είναι ο ρόλος των ιδεών του Τρότσκι στη διαμόρφωση της αφήγησης του Όργουελ. Ο χαρακτήρας του Snowball – ο οποίος εκδιώκεται από το αγρόκτημα από τον Ναπολέοντα – αντιπροσωπεύει τον Τρότσκι. Ο Snowball, όπως και ο Τρότσκι, απεικονίζεται ως μια ιδεαλιστική, αλλά τελικά ανίσχυρη φιγούρα, η οποία δαιμονοποιείται από το καθεστώς που βρίσκεται στην εξουσία. Η απεικόνιση της εξορίας του Σνόουμπολ από τον Όργουελ και η επακόλουθη δαιμονοποίηση της κληρονομιάς του αντικατοπτρίζει την πραγματική απέλαση και δολοφονία του Τρότσκι από πράκτορες του Στάλιν το 1940.

Με αυτή την έννοια, η Φάρμα των Ζώων μπορεί να διαβαστεί ως μια καλλιτεχνική απόδοση της Προδομένης Επανάστασης του Τρότσκι (μια κριτική του σταλινισμού από τα αριστερά), με τον Όργουελ να χρησιμοποιεί τον μύθο για να απεικονίσει την ευρύτερη προδοσία των σοσιαλιστικών ιδεωδών από το καθεστώς του Στάλιν. Ωστόσο, ο Όργουελ δεν μπορούσε να καταλάβει ότι αν ο Τρότσκι ήταν ο επικεφαλής της Σοβιετικής Ένωσης, το καθεστώς του θα μπορούσε να ήταν ακόμη πιο αδίστακτο από αυτό που έχτισε ο Στάλιν. Η προλεταριακή δικτατορία δεν είναι καλύτερη από την κομματική δικτατορία.

Το τελευταίο μυθιστόρημα του Όργουελ, 1984, επεκτείνει την κριτική του ολοκληρωτισμού πέρα από τον σταλινισμό για να αντιμετωπίσει τις ευρύτερες επιπτώσεις του κρατικού ελέγχου, της επιτήρησης και της χειραγώγησης της αλήθειας. Αν και το 1984 δεν επικεντρώνεται ρητά στη σοσιαλιστική ιδεολογία, η απεικόνιση ενός δυστοπικού κόσμου που κυβερνάται από ένα μόνο κόμμα – όπου η διαφωνία καταστέλλεται βίαια και η ιστορία ξαναγράφεται συνεχώς – βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην κατανόηση του Όργουελ για το σταλινικό καθεστώς. Η διάσημη φράση «ο Μεγάλος Αδελφός σας παρακολουθεί» έχει γίνει έκτοτε συνώνυμη με την κρατική επιτήρηση και τον αυταρχισμό, αλλά στο πλαίσιο της πολιτικής τροχιάς του Orwell, χρησιμεύει επίσης ως ευρύτερη προειδοποίηση για τους κινδύνους της ανεξέλεγκτης εξουσίας, ανεξάρτητα από τον ιδεολογικό προσανατολισμό.

Το δίλημμα του Όργουελ: Τα όρια της σοσιαλιστικής κριτικής

Παρά την καταδικαστική κριτική του σταλινισμού, ο Όργουελ παρέμεινε σοσιαλιστής μέχρι το τέλος της ζωής του. Η απογοήτευσή του από τη Σοβιετική Ένωση δεν επεκτάθηκε στο σοσιαλισμό στο σύνολό του. Στην πραγματικότητα, ο Όργουελ πίστευε ότι ο σοσιαλισμός θα μπορούσε ακόμα να προσφέρει τη λύση στα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα πέσει στις παγίδες του αυταρχισμού και της γραφειοκρατίας. Αυτό παρουσιάζει ένα θεμελιώδες παράδοξο στη σκέψη του Όργουελ: ενώ είχε πλήρη επίγνωση των κινδύνων του ολοκληρωτισμού που παράγονται από διαφορετικά ρεύματα σοσιαλισμού, συνέχισε να υποστηρίζει μια γενική ουτοπία που, στην πράξη, συχνά οδηγούσε στις ίδιες τις καταχρήσεις εξουσίας που επέκρινε.

Ο Όργουελ δεν μπορούσε να κατανοήσει ότι, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη γεύση του σοσιαλισμού –τροτσκιστικού, σταλινικού ή άλλου– αν του δινόταν αρκετός χρόνος, θα οδηγούσε αναπόφευκτα στο ίδιο αποτέλεσμα: οικονομική στασιμότητα, ηθική παρακμή και καταστολή. Η βαθιά πίστη του στις δυνατότητες του σοσιαλισμού, ιδιαίτερα στη δημοκρατική του μορφή, τον τύφλωσε στις εγγενείς αυταρχικές τάσεις εντός των σοσιαλιστικών κινημάτων.

Η κληρονομιά του Όργουελ

Η κληρονομιά του Τζορτζ Όργουελ ως συγγραφέα και πολιτικού στοχαστή χαρακτηρίζεται από τη δέσμευσή του στα σοσιαλιστικά ιδεώδη και την έντονη αντίθεσή του στον ολοκληρωτισμό. Η ενασχόλησή του με τις τροτσκιστικές ιδέες, οι εμπειρίες του στον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο και οι λογοτεχνικές του απαντήσεις στον σταλινισμό αποκαλύπτουν μια λεπτή κατανόηση της πολυπλοκότητας μέσα στο σοσιαλιστικό κίνημα. Ενώ οι κριτικές του Όργουελ για την πολιτική τυραννία παραμένουν βαθιά επίκαιρες σήμερα, η συνεχιζόμενη πίστη του στον σοσιαλισμό – ακόμη και αφού είδε τις αποτυχίες του – υπογραμμίζει τις περιπλοκές της σκέψης του. Ως εκ τούτου, αισθάνεται κάπως άβολο να βασιστεί κανείς στην κριτική ενός σοσιαλιστή για τα ίδια τα καθεστώτα που παράγει με συνέπεια ο σοσιαλισμός.

**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων