Του Ζαφείρη Χατζηδήμου
Η στρατηγική της “αυθαίρετης άρνησης του προφανούς” αποτελεί μια από τις επικρατέστερες στρατηγικές στην επικοινωνιακή στρατηγική, αλλά και στις ψυχολογικές επιχειρήσεις (PSYOPS) μυστικών υπηρεσιών ή κλάδων των Ενόπλων δυνάμεων που ως σκοπό έχει το να επηρεάσει στην αντίληψη της πραγματικότητας διαστρεβλώνοντας την πραγματική εικόνα με μια εξωπραγματική.
Πρόκειται για μια στρατηγική που χρησιμοποιείται για την αμφισβήτηση ή άρνηση γεγονότων και καταστάσεων που θεωρούνται προφανείς ή κοινώς αποδεκτές. Αυτή η προσέγγιση έχει στόχο να αποπροσανατολίσει, να διατηρήσει την εξουσία ή να δημιουργήσει αμφιβολίες και σύγχυση σε κρίσιμους πληθυσμούς.
Η αυθαίρετη άρνηση του προφανούς εμφανίζεται σε διάφορους τομείς της κοινωνίας, όπως στη ρητορική, στην πολιτική, στην επιχειρηματική επικοινωνία και στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Στην πολιτική, για παράδειγμα, οι ηγέτες μπορεί να αρνούνται την ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής ή να υποβαθμίζουν την σοβαρότητα πανδημιών, παρά τις συντριπτικές αποδείξεις για το αντίθετο. Ο Ντόναλντ Τράμπ, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, αρνήθηκε συχνά την ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής, υποστηρίζοντας ότι είναι μια “φάρσα” (Painter, 2020). Αυτή η τακτική όχι μόνο επηρέασε την περιβαλλοντική πολιτική των ΗΠΑ, αλλά και υπονόμευσε την παγκόσμια συνεργασία για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.
Η δημιουργία αμφιβολιών και σύγχυσης είναι επίσης ένας βασικός στόχος της τακτικής αυτής. Με την αμφισβήτηση προφανών γεγονότων, ο ομιλητής μπορεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη σε αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης και να δημιουργήσει μια αίσθηση αβεβαιότητας. Αυτό μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις κρίσιμων θεμάτων όπως η δημόσια υγεία ή η οικονομική κατάσταση μιας χώρας.
Η τακτική αυτή δεν περιορίζεται μόνο στην πολιτική. Στον επιχειρηματικό κόσμο, ένας διευθυντής μπορεί να αρνείται την ύπαρξη προβλημάτων εντός της εταιρείας για να διατηρήσει την εικόνα της σταθερότητας και της επιτυχίας. Αυτή η πρακτική μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές συνέπειες, όπως η αποτυχία της επιχείρησης λόγω της παραμέλησης κρίσιμων ζητημάτων. Επιπλέον, στις διαπροσωπικές σχέσεις, η συνεχής άρνηση της πραγματικότητας μπορεί να προκαλέσει ένταση και δυσπιστία μεταξύ των εμπλεκομένων μερών.
Τα κίνητρα και οι μοχλοί
Οι κινητήριοι μοχλοί πίσω από την αυθαίρετη άρνηση του προφανούς είναι ποικίλοι. Ένας από τους κύριους λόγους είναι η προσπάθεια αποπροσανατολισμού του κοινού από κρίσιμα ζητήματα. Με την αμφισβήτηση προφανών γεγονότων, ο ομιλητής μπορεί να κατευθύνει την προσοχή του κοινού σε άλλα θέματα ή να μειώσει τη σημασία των δυσάρεστων πληροφοριών.
Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι η διατήρηση της εξουσίας και της εικόνας του ομιλητή. Η συνεχής άρνηση της πραγματικότητας μπορεί να ενισχύσει την εικόνα του ομιλητή ως αποφασιστικού και ισχυρού ηγέτη, ακόμη και αν αυτό γίνεται εις βάρος της αλήθειας.
Η δημιουργία αμφιβολιών και σύγχυσης είναι επίσης ένας βασικός στόχος της τακτικής αυτής. Με την αμφισβήτηση προφανών γεγονότων, ο ομιλητής μπορεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη σε αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης και να δημιουργήσει μια αίσθηση αβεβαιότητας. Αυτό μπορεί να έχει σημαντικές συνέπειες, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις κρίσιμων θεμάτων όπως η δημόσια υγεία ή η οικονομική κατάσταση μιας χώρας. Σύμφωνα με τον Lewandowsky et al. (2012), η παραπληροφόρηση και η άρνηση της πραγματικότητας μπορεί να οδηγήσουν σε καθυστερημένες ή ανεπαρκείς κοινωνικές αντιδράσεις σε κρίσιμες καταστάσεις.
Η αυθαίρετη άρνηση του προφανούς επιτυγχάνεται μέσω διαφόρων μεθόδων και τεχνικών. Μία από τις πιο συνήθεις μεθόδους είναι η επιλεκτική χρήση πληροφοριών. Σε αυτήν την περίπτωση, ο ομιλητής παρουσιάζει μόνο τα στοιχεία που υποστηρίζουν τη θέση του, ενώ αγνοεί ή διαστρεβλώνει τα αντίθετα. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει μια παραμορφωμένη εικόνα της πραγματικότητας, που εξυπηρετεί τους στόχους του ομιλητή. Επιπλέον, η κατάχρηση λογικής, όπως η χρήση λογικών σφαλμάτων, μπορεί να ενισχύσει την αμφισβήτηση της προφανούς αλήθειας. Λογικά σφάλματα, όπως η επίκληση στη λαϊκή αντίληψη ή η προσφυγή στην αυθεντία, χρησιμοποιούνται συχνά για να υποστηρίξουν την αυθαίρετη άρνηση.
Η επαναλαμβανόμενη άρνηση είναι επίσης μια ισχυρή τεχνική. Με την επαναλαμβανόμενη άρνηση της προφανούς αλήθειας, ο ομιλητής μπορεί να καταστείλει την αντίθετη άποψη και να πείσει το κοινό μέσω της επιμονής. Αυτή η τεχνική είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική όταν χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με την επιλεκτική χρήση πληροφοριών και την κατάχρηση λογικής.
Δεν είναι όμως όλα ρόδινα με τη συνεχή χρήση αυτής της στρατηγικής. Οι επιπτώσεις της αυθαίρετης άρνησης του προφανούς είναι ποικίλες και συχνά καταστροφικές. Μία από τις κύριες συνέπειες είναι η απώλεια εμπιστοσύνης.
Η συνεχής αμφισβήτηση προφανών γεγονότων μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια εμπιστοσύνης, τόσο προς τον ομιλητή όσο και προς τις πηγές πληροφόρησης γενικότερα. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει ένα κλίμα αβεβαιότητας και δυσπιστίας, που είναι – από κάποιο σημείο και μετά – επιζήμιο για την αποτελεσματική επικοινωνία και τη λήψη αποφάσεων.
Η αυθαίρετη άρνηση του προφανούς επιτυγχάνεται μέσω διαφόρων μεθόδων και τεχνικών. Μία από τις πιο συνήθεις μεθόδους είναι η επιλεκτική χρήση πληροφοριών. Σε αυτήν την περίπτωση, ο ομιλητής παρουσιάζει μόνο τα στοιχεία που υποστηρίζουν τη θέση του, ενώ αγνοεί ή διαστρεβλώνει τα αντίθετα.
Επιπλέον, η τακτική αυτή μπορεί να προκαλέσει πόλωση στην κοινωνία. Η δημιουργία δύο αντίθετων στρατοπέδων, αυτών που δέχονται το προφανές και αυτών που ακολουθούν την άρνηση, μπορεί να οδηγήσει σε ένταση και διαμάχες. Αυτή η πόλωση μπορεί να εμποδίσει την επίτευξη συναινέσεων και τη συνεργασία για την αντιμετώπιση κρίσιμων ζητημάτων.
Η ψυχολογική εξάντληση είναι επίσης μια πιθανή συνέπεια της αυθαίρετης άρνησης του προφανούς. Οι συνομιλητές ή το κοινό μπορεί να αισθάνονται ανίσχυροι και απογοητευμένοι από την αδιάκοπη άρνηση της πραγματικότητας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απογοήτευση και απομάκρυνση από τη συμμετοχή στη δημόσια συζήτηση.
Η επιστημονική κοινότητα έχει μελετήσει εκτενώς τις επιπτώσεις της αυθαίρετης άρνησης του προφανούς.
Θα μπορούσαμε να γράψουμε πολλά, αλλά προσπαθήσαμε μέσα από την περίληψη και με βάση πάντα επιστημονικά και πλήρως τεκμηριωμένα στοιχεία, να σας βοηθήσουμε «πάρετε μια ιδέα» για τον τρόπο και τις τακτικές επικοινωνίας που χρησιμοποιεί η κυβέρνηση – και ίσως να σας εξηγήσουμε το γιατί καμία φορά νιώθετε ότι σας εξαπατούν και σας κάνουν το «άσπρο-μαύρο». Να ξέρετε πως έχετε δίκιο. Αυτό κάνουν.
Πιστεύουμε ότι η κατανόηση της στρατηγικής της “αυθαίρετης άρνησης του προφανούς” είναι κρίσιμη στο να αναπτύξει ένας άνθρωπος σαν μονάδα αλλά και μια κοινωνία ως σύνολο, την απαραίτητη άμυνα ενάντια στην παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα.
Η αναγνώριση και η αντιμετώπιση αυτής της στρατηγικής και των τακτικών της, διασφαλίζει μεγαλύτερη και διαφάνεια και κυρίως μια ενημερωμένη κοινωνία που δεν λειτουργεί σαν άτακτο κοπάδι, αλλά σαν συντεταγμένο σύνολο με κοινό όραμα και ανθρωπισμό.
Βιβλιογραφία
Lewandowsky, S., Ecker, U. K. H., & Cook, J. (2012). Beyond Misinformation: Understanding and Coping with the “Post-Truth” Era. Journal of Applied Research in Memory and Cognition, 6(4), 353-369.
Painter, J. (2020). Trump, climate change, and the mainstream media: the post-truth era. Environmental Communication, 14(5), 568-579.
https://neostrategy.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου