Τι είναι η κρίσιμη παγκόσμια γεωπολιτική;

 

Δρ Vladislav B. Sotirovic

Η κρίσιμη γεωπολιτική είναι μια σημαντική πρόκληση για την παραδοσιακή γεωπολιτική φαντασία των Διεθνών Σχέσεων και της παγκόσμιας πολιτικής

Για τους συντριπτικούς δυτικούς πολιτικούς αναλυτές, δημοσιογράφους, επιστήμονες κ.λπ., η εξαφάνιση της ΕΣΣΔ το 1990/91 συμβολίστηκε δραματικά από τη φυσική καταστροφή του Τείχους του Βερολίνου, ακολουθούμενη από την απομάκρυνση και καταστροφή αγαλμάτων και μνημείων αφιερωμένων στους κομμουνιστές ηγέτες και την κομμουνιστική ιδεολογία. Αυτή η γεωπολιτική αλλαγή απαιτούσε μια νέα παγκόσμια τάξη στις διεθνείς σχέσεις (IR) και, στην πραγματικότητα, προανήγγειλε παγκόσμια ειρήνη, διεθνή δημοκρατία και παγκόσμια ασφάλεια και σταθερότητα στις εξωτερικές υποθέσεις μετά τον Ψυχρό Πόλεμο 1.0 (1949-1989). Η περίοδος του Ψυχρού Πολέμου ήταν μια ιστορική περίοδος που διήρκεσε από την εποχή της ίδρυσης του ΝΑΤΟ το 1949 μέχρι την καταστροφή του Τείχους του Βερολίνου το 1989. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η παγκόσμια πολιτική δομήθηκε γύρω από μια δυαδική πολιτική γεωγραφία που αντιτάχθηκε στον παγκόσμιο καπιταλισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στον κομμουνισμό σοβιετικού τύπου. Παρ 'όλα αυτά, αν και ο κόσμος δεν αντιμετώπισε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου μια άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση όπως το 1962 κατά τη διάρκεια της κρίσης της Κούβας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η περίοδος του Ψυχρού Πολέμου 1.0 γνώρισε σοβαρές οικονομικές, χρηματοπιστωτικές, στρατιωτικές, πολιτικές και κυρίως ιδεολογικές αντιπαλότητες μεταξύ δύο πυρηνικών υπερδυνάμεων (ΗΠΑ και ΕΣΣΔ) και των συμμάχων τους (ΝΑΤΟ και Σύμφωνο της Βαρσοβίας).

Σύμφωνα με τη γνωστή έννοια του «τέλους της ιστορίας» που αντικατοπτρίζει το τέλος του Ψυχρού Πολέμου 1.0, η παγκόσμια μάχη των προηγούμενων σαράντα ετών – στα μάτια της δυτικής προπαγάνδας, η τελική μάχη μεταξύ των (δυτικών) ελευθεριών και της (ανατολικής) «αυτοκρατορίας του κακού» – είχε τελειώσει, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Ο κόσμος φαινόταν ενωμένος κάτω από τη Νέα Παγκόσμια Τάξη που διηύθυνε η Ουάσιγκτον. Αμέσως μετά το 1989, οποιοσδήποτε συνδυασμός πολυπολικότητας της μεταψυχροπολεμικής τάξης 1.0 στις Διεθνείς Σχέσεις έγινε κατανοητός ως πραγματικός κίνδυνος για την παγκόσμια ασφάλεια.

Ωστόσο, από την άποψη της κρίσιμης γεωπολιτικής, προτάθηκε ότι ο κόσμος σύντομα θα χάσει τη σταθερότητα στις Διεθνείς Σχέσεις που υπήρχε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου 1.0 λόγω της στρατιωτικής, πολιτικής και ιδεολογικής αντίθεσης από δύο υπερδυνάμεις και τους συμμάχους τους. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με αυτούς τους επικριτές, η Νέα Παγκόσμια Τάξη μετά το 1989 θα χάσει τη σαφήνεια και τη σταθερότητα που είχε η εποχή του Ψυχρού Πολέμου 1.0. Ως εκ τούτου, ο κόσμος μετά το 1989 σχετικά με τις Διεθνείς Σχέσεις, σύμφωνα με, για παράδειγμα, τον S.P. Huntington, επρόκειτο να είναι ένας κόσμος εξωτερικών υποθέσεων που μοιάζει περισσότερο με ζούγκλα και πολλαπλών κινδύνων για την παγκόσμια ασφάλεια με κρυφές παγίδες, δυσάρεστες εκπλήξεις και ηθικές ασάφειες. Ένα νέο μάντρα στις Διεθνείς Σχέσεις ξεκίνησε μετά τις 11/9 (2001), όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους έβαλε σαφείς γραμμές καλού και κακού στον παγκόσμιο πολιτικό χάρτη.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου 1.0, ο «ελεύθερος» καπιταλιστικός κόσμος πολεμούσε ενάντια στον «μη ελεύθερο» κομμουνιστικό κόσμο, ιδιαίτερα αν κάποιος ζούσε στη «γη της επαγγελίας» των ΗΠΑ. Η «υποσχόμενη» Δύση απέδειξε το αναπόφευκτο των χωρών που θα έπεφταν κάτω από τον «διαβολο» κομμουνισμό όπως το ντόμινο (ένα «φαινόμενο ντόμινο»), εκτός αν η ΕΣΣΔ περιοριζόταν πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Παρ 'όλα αυτά, μετά το 1989, ορισμένοι πολιτικοί θεωρητικοί πρόσφεραν νέα οράματα της παγκόσμιας πολιτικής βασισμένα στο χάος και τον κατακερματισμό υποστηρίζοντας τις απειλές και τους κινδύνους από πολλές γωνιές γύρω. Αυτή η κρίσιμη παγκόσμια γεωπολιτική ενσωματώθηκε στη φανταστική γεωγραφία του διακηρυγμένου πολέμου κατά της τρομοκρατίας του G.W. Bush μετά τις 11/9, όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ χώρισε απότομα τον κόσμο σε δύο μισά, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε κράτος ήταν είτε για τις ΗΠΑ είτε για τους τρομοκράτες. Στην πραγματικότητα, δεν υπήρχε ενδιάμεσος χώρος. Από μια ευρύτερη προοπτική, η χρήση γεωγραφικών φαντασιακών στη διαμόρφωση παγκόσμιων πολιτικών μοντέλων όπως αυτά τα δύο κατά τη διάρκεια και μετά τον Ψυχρό Πόλεμο 1.0, γίνεται συνήθως κατανοητή ως γεωπολιτική.

Από την άποψη της ανθρωπογεωγραφίας ως ακαδημαϊκού κλάδου, κατανοεί τη γεωπολιτική ως στοιχείο της πρακτικής και της ανάλυσης της κρατικής τέχνης που θεωρεί τη γεωγραφία και τις χωρικές σχέσεις, οι οποίες διαδραματίζουν κρίσιμο αντίκτυπο στη διαδικασία δημιουργίας IR. Η πολιτική πραγματικότητα σχετικά με τις Διεθνείς Σχέσεις πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη ορισμένα πλαίσια νόμων τόσο της γεωγραφίας όσο και της πολιτικής: σχετικά με τη γεωγραφία, την απόσταση, την εγγύτητα και την τοποθεσία, όπως γίνεται κατανοητό ότι επηρεάζουν την ανάπτυξη της πολιτικής δράσης, για παράδειγμα, τον πόλεμο. Από τη σκοπιά των γεωπολιτικών επιχειρημάτων, ο αντίκτυπος της γεωγραφίας στην πολιτική βασίζεται στη γεωφυσική πραγματικότητα αλλά όχι στην ιδεολογία. Φαίνεται στην ιστορική πρακτική ότι η γεωγραφική επιστήμη θα έχει προβλέψιμες επιπτώσεις στην πολιτική δράση.

Τέτοια επιχειρήματα που παρουσιάστηκαν παραπάνω αμφισβητούνται από εκείνους που ισχυρίζονται ότι οι γεωγραφικές σχέσεις και οντότητες είναι συγκεκριμένες για ιστορικά και πολιτιστικά περιβάλλοντα. Αυτό σημαίνει ότι η φύση της επιρροής της γεωγραφίας στα πολιτικά γεγονότα μπορεί να αλλάξει.

Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο όρος γεωπολιτική χρησιμοποιήθηκε ιστορικά για πρώτη φορά από τον Σουηδό πολιτικό επιστήμονα Rudolf Kjellen το 1899. Παρ 'όλα αυτά, ο όρος δεν χρησιμοποιήθηκε πολύ πριν από τις αρχές του 20ου αιώνα. Ωστόσο, η προώθηση από τον Βρετανό γεωγράφο και πολιτικό στρατηγό Halford Mackiner της μελέτης της γεωγραφίας ως ακαδημαϊκού κλάδου για να βοηθήσει την πολιτική τέχνη τόνωσε την άποψη ότι η γεωπολιτική μπορεί να επηρεάσει τους γεωγράφους να προσφέρουν έναν τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις Διεθνείς Σχέσεις. Στην ουσία, η γεωπολιτική ως ακαδημαϊκός ερευνητικός κλάδος ασχολείται με το ερώτημα ποιοι γεωγραφικοί παράγοντες μπορούν να διαμορφώσουν IR. Βασικά, αυτοί οι γεωγραφικοί παράγοντες περιλαμβάνουν τον ηπειρωτικό χώρο ακολουθούμενο από την κατανομή του φυσικού τοπίου και των ανθρώπινων πόρων. Όσον αφορά τη γεωγραφική έρευνα, ορισμένες περιοχές προβλέπεται να είναι ευκολότερες ή δυσκολότερες στην υπεράσπισή τους. Επιπλέον, η έννοια της απόστασης επηρεάζει την πολιτική και ορισμένα τοπογραφικά χαρακτηριστικά μπορούν να συμμετέχουν σημαντικά στις προσπάθειες ασφάλειας του κράτους αλλά και να οδηγήσουν στην ευαλωτότητά του ως προς την ασφάλεια.

Δεν μπορεί ποτέ να ξεχαστεί ότι το ζήτημα της ασφάλειας ήταν συνεχώς και πρόκειται να είναι στο μέλλον θεμελιώδες για τη μελέτη της γεωπολιτικής. Αυτό, βασικά, σημαίνει τη διατήρηση του κράτους ενόψει απειλών, συνήθως από εξωτερικές δυνάμεις (επιθετικότητα από το εξωτερικό). Το κρίσιμο σημείο είναι ότι οι γεωπολιτικοί ισχυρίζονται ότι μπορούν να υποστηρίξουν την έννοια της εθνικής (κρατικής) ασφάλειας εξηγώντας τις επιπτώσεις της γεωγραφίας μιας χώρας και της γύρω γεωγραφίας και των πιθανών κατακτητών, στις μελλοντικές σχέσεις εξουσίας-πολιτικής. Με άλλα λόγια, οι ειδικοί στη γεωπολιτική πρέπει να είναι σε θέση να προβλέψουν ποιες περιοχές θα μπορούσαν να κάνουν ένα κράτος ισχυρότερο, βοηθώντας το να αναδειχθεί και ποιες θα μπορούσαν να το αφήσουν ευάλωτο. Οι γεωπολιτικοί υποστηρίζουν ότι η γεωγραφία είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας στις Διεθνείς Σχέσεις για τον ίδιο λόγο που είναι ο πιο μόνιμος. Στη συνέχεια, η μελέτη της γεωπολιτικής θεωρείται πρακτικής φύσης και η πιο αντικειμενική όσον αφορά τις διεθνείς σχέσεις. Από αυτή την άποψη, είναι εντελώς ξεχωριστή από την πολιτική θεωρία.

Συνήθως, οι γεωπολιτικοί παρουσιάζουν τον κόσμο και τις διεθνείς σχέσεις ως ένα κλειστό σύστημα που βασίζεται σε αλληλεξαρτώμενες σχέσεις μεταξύ πολιτικών παραγόντων, βασικά ανεξάρτητων κρατών. Τυχαία ή όχι, το ενδιαφέρον για τη γεωπολιτική ως ακαδημαϊκό κλάδο που μπορεί να εξηγήσει τον κόσμο και το σύστημα των διεθνών σχέσεων συνέβη σε μια εποχή που ολόκληρος ο κόσμος εξερευνήθηκε από δυτικούς ιμπεριαλιστές αποίκους. Ως εκ τούτου, τώρα ο κόσμος έχει γίνει διαθέσιμος για την εδαφική και οικονομική επέκταση των εθνών-κρατών. Σύντομα, γύρω στο 1900, η δυτικοευρωπαϊκή πολιτική αποικιοκρατίας έφτασε στο αποκορύφωμά της. Κατ 'αρχήν, η αποικιοκρατία νοείται ως η κυριαρχία ενός έθνους-κράτους, ή άλλης πολιτικής εξουσίας, πάνω σε ένα άλλο, κατεχόμενο και υποταγμένο έδαφος και τον λαό του. Αρχικά, η γεωπολιτική έγινε κατανοητή ως η μελέτη που εξηγεί και μάλιστα νομιμοποιεί την πολιτική του αποικισμού και της δημιουργίας υπερπόντιων αυτοκρατοριών. Πρακτικά, πριν από το 1945 η γεωπολιτική σε πολλές περιπτώσεις προσέφερε έναν τρόπο στα έθνη-κράτη να προστατεύσουν τις εδαφικές τους κτήσεις εκείνη την εποχή, πριν από τη διαδικασία της αποαποικιοποίησης, όταν τα «άδεια εδάφη» και η «terra incognita» καταλήφθηκαν τελικά από τα δυτικοευρωπαϊκά (και άλλα) κράτη και δυνάμεις.

Από την πολύ παγκόσμια προοπτική, η πιο γνωστή γεωπολιτική θέση είναι του βρετανικού Mackinder - "Heartland Thesis". Σύμφωνα με τη διατριβή, η ασιατική "Heartland" είναι μια κεντρική περιοχή της παγκόσμιας γεωπολιτικής. Το ποιος ελέγχει αυτή την περιοχή παρέχει μια κύρια θέση στην παγκόσμια πολιτική και, ως εκ τούτου, στην παγκόσμια κυριαρχία. Αυτή η "Περιοχή Περιστροφής" περιβάλλεται από το "Εξωτερικό Χείλος" των εδαφών που χωρίζονται σε δύο περιοχές: 1) "Εσωτερική ή οριακή ημισέληνος". και 2) "Εδάφη εξωτερικής ή νησιωτικής ημισελήνου"). Αν όχι αντίσταση από την περιοχή του «Εξωτερικού Δακτυλίου», η οποία βρίσκεται κοντά στην «Ενδοχώρα», κάποια δύναμη κατοχής θα μπορούσε πολύ εύκολα να φτάσει να ελέγξει πρώτα την Ευρώπη και μετά τον κόσμο. Σύμφωνα με τη διατριβή του Mackinder από το 1919, η προϋπόθεση για να διοικήσει κανείς την «Heartland» είναι να κυβερνήσει την Ανατολική Ευρώπη. Ωστόσο, όποιος κυβερνά το "Heartland" διοικεί το Παγκόσμιο Νησί που αποτελεί προϋπόθεση για να κυβερνήσει τον Κόσμο.

Η γεωπολιτική ανάλυση του Mackinder για την παγκόσμια πολιτική, ωστόσο, είχε ένα πολύ πρακτικό καθήκον – να βοηθήσει τον βρετανικό παγκόσμιο αποικιακό ιμπεριαλισμό. Με άλλα λόγια, πρότεινε στους Βρετανούς υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να είναι προσεκτικοί με τις δυνάμεις που κατέχουν την «Ενδοχώρα» και θα πρέπει να δημιουργήσουν μια «ουδέτερη ζώνη» γύρω από την επικράτεια της «Χάρτλαντ» προκειμένου να αποφευχθεί η συσσώρευση εξουσίας στο μέλλον που θα μπορούσε να αμφισβητήσει την ηγεμονία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας τόσο στην «Εσωτερική» όσο και στην «Εξωτερική Ημισέληνο». Η γεωπολιτική συλλογιστική του Mackinder είχε κάποια επιρροή τόσο στη βρετανική εξωτερική πολιτική όσο και στη λαϊκή φαντασία. Παρ 'όλα αυτά, δεν συμφωνούν όλοι οι γεωπολιτικοί με το συμπέρασμα του Mackinder ότι η θέση της παγκόσμιας δύναμης είναι η γη, όπως, για παράδειγμα, οι γεωπολιτικοί των ΗΠΑ Mahan. Αντί της δύναμης της ξηράς, προώθησε την έννοια της δύναμης της θάλασσας, ενώ αργότερα άλλοι προώθησαν τη σημασία της αεροπορικής δύναμης. Παρ 'όλα αυτά, κάθε μία από αυτές τις τρεις ομάδες κατέληξε σε διαφορετικούς βασικούς τομείς από τους οποίους μπορεί να επιβληθεί πολιτική, στρατιωτική και οικονομική κυριαρχία.

Η έννοια της γεωπολιτικής μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν αρκετά αρνητική, καθώς σε πολλά μάτια συνδέθηκε με τις ναζιστικές γεωπολιτικές της εδαφικής κατοχής, του επεκτατισμού, του Lebensraum, του αποικισμού, του ολοκαυτώματος και των θηριωδιών του πολέμου. Πρακτικά, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου 1.0, η γεωπολιτική, όπως εκφράζεται σε καθαρά χωρικά (γεωγραφικά) μοντέλα, κατέστη παρωχημένη και εκτός χρήσης, τουλάχιστον στην αρχική της μορφή. Παρ 'όλα αυτά, η δυτική (αμερικανική) θεωρία του φαινομένου ντόμινο (αλυσιδωτή αντίδραση των κρατών που πέφτουν στους κομμουνιστές, σαν μια σειρά από ντόμινο που πέφτουν) συνδέθηκε στην ουσία με τον παράγοντα της επικράτειας (γεωγραφία), καθώς η εξάπλωση του κομμουνισμού / σοσιαλισμού θεωρήθηκε όχι ως μια περίπλοκη πολιτική διαδικασία προσαρμογής και συγκρούσεων, αλλά κυρίως ως άμεσο αποτέλεσμα της εγγύτητας σε μια περιοχή που κυβερνάται από την ΕΣΣΔ. Η διαδικασία της αλυσιδωτής αντίδρασης δεν θα σταματούσε, σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, μέχρι να φτάσει στο τελευταίο μόνιμο ντόμινο (τις ΗΠΑ) και να κάνει τη μελλοντική πολιτική δράση να φαίνεται αναπόφευκτη, εκτός αν γίνει προληπτική δράση όπως ένα προληπτικό χτύπημα.

Ωστόσο, μετά το 1989 εμφανίστηκαν νέες προσεγγίσεις στη γεωπολιτική που συνήθως ονομάζονται «κρίσιμη γεωπολιτική». Για όλους αυτούς, το κοινό ζήτημα είναι η άρνηση της αντικειμενικότητας και της διαχρονικότητας της επίδρασης της γεωγραφίας σε ορισμένες πολιτικές διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένων των Διεθνών Σχέσεων. Διαφορετικά από τους παραδοσιακούς γεωπολιτικούς, οι υποστηρικτές της κριτικής γεωπολιτικής λαμβάνουν υπόψη ένα ευρύ φάσμα παραγόντων που επηρεάζουν την πολιτική δράση και τις διεθνείς σχέσεις. Επιπλέον, η παραδοσιακή γεωπολιτική επικρίνεται για το λόγο ότι λαμβάνει υπόψη μόνο το κράτος ή κυρίως το κράτος ως κύριο ή ακόμη και μοναδικό παίκτη στη διεθνή πολιτική, ειδικά κατά την εποχή της «Turbo Παγκοσμιοποίησης» μετά το 1989/1990, όταν, σαφώς, εμπλέκονται άλλοι παράγοντες και δυνάμεις τόσο σε υποκρατικό επίπεδο (όπως εθνοτικές, περιφερειακές ή τοπικές ομάδες), και σε υπερκρατικό επίπεδο (όπως διεθνικές εταιρείες ή διεθνείς οργανισμοί όπως το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, ο ΟΗΕ, ο ASEAN, η NAFTA, οι BRICS, ο ΟΠΕΚ, η Αραβική Ένωση, η Αφρικανική Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης κ.λπ.).

Πρέπει να τονιστεί ότι οι κριτικοί γεωπολιτικοί ενδιαφέρονται ιδιαίτερα να αμφισβητήσουν τη γλώσσα της γεωπολιτικής, ή με άλλα λόγια, τον λεγόμενο «γεωπολιτικό λόγο». Για τους γεωπολιτικούς, ο λόγος είναι ένας τρόπος να μιλήσουν, να γράψουν ή να εκπροσωπήσουν με άλλο τρόπο τον κόσμο και τις γεωγραφίες του. Ο λόγος θεωρείται απλώς ως ένας τρόπος αναπαράστασης του κόσμου – ο τρόπος που, στην πραγματικότητα, διαμορφώνει την πραγματικότητα του κόσμου, αντί να είναι απλώς ένας τρόπος παρουσίασης μιας πραγματικότητας που υπάρχει έξω από τη γλώσσα. Η γλωσσική έκφραση μπορεί να είναι ένα προβληματικό ζήτημα, καθώς η γλώσσα είναι μεταφορική και, ως εκ τούτου, πρώτον κατανοείται διαφορετικά από τους ακροατές και τους αναγνώστες και δεύτερον κατευθύνει τη γνώμη των άλλων. Όλη την ώρα υπάρχει μια επιλογή λέξεων, εκφράσεων και μεταφορών και ο τύπος των όρων που χρησιμοποιούνται επηρεάζει το νόημα αυτού που περιγράφεται. Για παράδειγμα, τα μέλη ορισμένων οργανώσεων μπορούν να περιγραφούν ως «τρομοκράτες» ή «μαχητές της ελευθερίας». Η σωστή κατανόηση του χαρακτήρα και των στόχων της πολιτικής τους δραστηριότητας, επομένως, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη χρησιμοποιούμενη γλωσσική περιγραφή τους. Κατά συνέπεια, υπάρχει μια πολιτική της γλώσσας.

Η κριτική γεωπολιτική βασίζεται σε μεταμοντέρνες ανησυχίες σχετικά με την πολιτική της αντιπροσώπευσης. Για τους υποστηρικτές μιας τέτοιας προσέγγισης, η πολιτική γεωγραφία δεν είναι μια συλλογή αδιαμφισβήτητων γεγονότων, αλλά, αντίθετα, αφορά την εξουσία. Αυτό σημαίνει ότι η πολιτική γεωγραφία δεν είναι μια τάξη ή γεγονότα, αλλά, αντίθετα, οι γεωπολιτικές τάξεις δημιουργούνται από κορυφαία άτομα και επικεφαλής θεσμούς και στη συνέχεια επιβάλλονται παγκοσμίως. Η πολιτική γεωγραφία είναι το προϊόν του πολιτιστικού πλαισίου που ακολουθείται από πολιτικά κίνητρα. Ένα από τα κομβικά σημεία της κριτικής γεωγραφίας σήμερα είναι ότι εξετάζει το ερώτημα γιατί η διεθνής πολιτική γίνεται συνήθως κατανοητή από την οπτική γωνία του χώρου ή απλά μέσα από τα μάτια της γεωγραφίας. Κατά συνέπεια, η κριτική γεωπολιτική επιδιώκει να αποκαλύψει την πολιτική που εμπλέκεται στη συγγραφή της γεωγραφίας του παγκόσμιου χώρου. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται "geo-graphing" (γράφοντας για τη γη και τη γη, για να χρησιμοποιήσετε τη διαδικασία της γεωγραφικής συλλογιστικής στην πρακτική υπηρεσία των πολιτικών και άλλων δυνάμεων.

Η κρίσιμη γεωπολιτική δεν ενδιαφέρεται τόσο πολύ για κλασικά γεωπολιτικά προβλήματα, όπως οι πραγματικές επιπτώσεις της γεωγραφίας στις διεθνείς σχέσεις, όπως το αν οι χερσαίες, θαλάσσιες ή αεροπορικές δυνάμεις έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή. Αντίθετα, οι κριτικοί γεωγράφοι διερευνούν ποιανού τα μοντέλα της διεθνούς γεωγραφίας χρησιμοποιούνται και, πάνω απ' όλα, ποιανού τα συμφέροντα εξυπηρετούν αυτά τα μοντέλα. Για αυτούς, η εξουσία εξαρτάται ουσιαστικά από τη γνώση και, ως εκ τούτου, η γνώση έχει κρίσιμο αντίκτυπο στην πολιτική δράση. Παραδείγματα για το πώς η επιστήμη (γνώση) μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην πολιτική είναι οι περιπτώσεις του Mackinder που ήθελε να βοηθήσει στη διατήρηση των βρετανικών υπερπόντιων αυτοκρατορικών αποικιών και, ως εκ τούτου, της ηγεμονίας της στις παγκόσμιες υποθέσεις, και του Mahan, ενός ναυτικού ιστορικού, ο οποίος ενδιαφέρθηκε να οικοδομήσει το Ναυτικό των ΗΠΑ για να βοηθήσει στη δημιουργία της Αυτοκρατορίας των ΗΠΑ.

Οι υποστηρικτές της κριτικής γεωπολιτικής τείνουν να αναλύουν τον αντίκτυπο της γεωγραφίας σε οποιαδήποτε περιγραφή του κόσμου ή των τμημάτων του από πολιτική άποψη – για παράδειγμα, η περιγραφή ή η πρόβλεψη μιας εξωτερικής πολιτικής κάποιου έθνους-κράτους είναι, στην πραγματικότητα, να ασχολείται με τη γεωπολιτική. Οποιαδήποτε γεωπολιτική περιγραφή μπορεί να επηρεάσει την πολιτική αντίληψη. Για παράδειγμα, η γνώση άλλων περιοχών και του χαρακτήρα των κατοίκων τους που περιγράφονται με έναν συγκεκριμένο πολιτικό-ιδεολογικό τρόπο μπορεί να είναι σημαντική για την πολιτική δράση – χρησιμοποιώντας συνεχώς τους όρους «Αυτοκρατορία του Κακού» ή «Άξονας του Διαβόλου» για να περιγράψει κάποια χώρα και την πολιτική ηγεσία της, χρησιμεύουν για τη νομιμοποίηση της δικής της εξωτερικής πολιτικής και στρατιωτικών ενεργειών.

Ο βασικός ισχυρισμός των υποστηρικτών της κριτικής γεωπολιτικής είναι ότι τα συμβατικά ή παραδοσιακά γεωπολιτικά επιχειρήματα είναι πάρα πολύ φιλογεωγραφικής φύσης. Σε αντίθεση με τους παραδοσιακούς γεωπολιτικούς, οι συνάδελφοί τους στην κριτική γεωπολιτική προτιμούν να μειώνουν τον παράγοντα του χώρου και του τόπου, πράγμα που σημαίνει ότι δεν ασχολούνται αποφασιστικά με την κατανόηση και την ανάλυση γεωγραφικών διαδικασιών, σε έννοιες ή ιδεολογίες. Η ιδεολογία, από την ίδια τη σκοπιά της κριτικής γεωγραφίας, μπορεί να γίνει κατανοητή ως ένα νόημα που χρησιμεύει για τη δημιουργία ή/και τη διατήρηση σχέσεων κυριαρχίας και υποταγής, μέσω συμβολικών μορφών. Όσον αφορά τη διεθνή πολιτική, η κριτική γεωπολιτική υποστηρίζει ότι η γεωπολιτική δεν συνδέεται απλώς με τη λειτουργία της περιγραφής ή της πρόβλεψης του σχήματος των διεθνών σχέσεων. Ωστόσο, η γεωπολιτική πρέπει να επικεντρωθεί στον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται και υποστηρίζεται η ταυτότητα στις σύγχρονες, πολυεθνικές και υβριδικές κοινωνίες.

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η γεωπολιτική εξακολουθεί να είναι μια ισχυρή μορφή γεωγραφικής συλλογιστικής, αλλά χρησιμοποιείται για την υποστήριξη ισχυρών πολιτικών συμφερόντων. Η γεωπολιτική μπορεί να δημιουργήσει «ηθικούς» χάρτες του κόσμου και να εντοπίσει εχθρούς στο έθνος-κράτος. Ωστόσο, η κρίσιμη γεωπολιτική είναι μια σημαντική πρόκληση για την παραδοσιακή γεωπολιτική φαντασία των Διεθνών Σχέσεων και της παγκόσμιας πολιτικής, η οποία προσφέρει έναν άλλο τρόπο να φανταστούμε εναλλακτικές συνδέσεις μεταξύ διαφορετικών ανθρώπινων ομάδων στον κόσμο.

 

Δρ Vladislav B. Sotirovic

Πρώην Καθηγητής Πανεπιστημίου

Ερευνητής στο Κέντρο Γεωστρατηγικών Μελετών

Βελιγράδι, Σερβία

www.geostrategy.rs

sotirovic1967@gmail.com