ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΑΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Οι -πολιτικές- παρατάξεις στην Ελλάδα.

.~`~.

Οι παρατάξεις στην Ελλάδα ήταν και παραμένουν τρεις:

Η ατλαντική (Αγγλία, σήμερα Η.Π.Α), η (ηπειρωτικό)ευρωπαϊκή (Γαλλία, Γερμανία, σήμερα Ε.Ε. υπό την Γερμανία) και η ανατολική (Ρωσία και μόνο πλαγίως Τουρκία). Με το περιεχόμενο των παρατάξεων και τις συνδέσεις μεταξύ τους θα ασχοληθώ εκτεταμένα εν καιρό -με τη προϋπόθεση πως θα υπάρξει καιρός-, εδώ κάνω μια πρώτη σχηματοποίηση.

Εισαγωγικά, για την ατλαντική -ή αγγλοσαξωνική- παράταξη (τη καθοριστικότερη στην ιστορία της χώρας), μπορούμε να πούμε πως ένα από τα αποτελέσματα της αντιπαράθεσης εντός της, για το ποιο κράτος εκ των Η.Π.Α ή Αγγλίας θα ηγεμονεύσει στην Ελλάδα, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (αλλά και παραγόντων που άπτονται του Ανατολικού Ζητήματος), ονομάζεται Κύπρος. Ο νικητής αυτής της αντιπαράθεσης, οι Η.Π.Α, έγιναν κυρίαρχες στη χώρα υπό το πολιτικό σύστημα που αυτή τη περίοδο καταρρέει (και δεν καταρρέει λόγο της «διαφθοράς», αλλά λόγο της αλλαγής των συσχετισμών ισχύος), αυτό από μόνο του σηματοδοτεί πολιτικές εξελίξεις που είναι πολύ ευρύτερες από τις στενά κομματικές -με τις οποίες μας έχουν εκπαιδεύσει να σκεφτόμαστε σχεδόν κατά αποκλειστικότητα.

Η (ηπειρωτικό)ευρωπαϊκή παράταξη λόγω της επικυριαρχίας για μεγάλο χρονικό διάστημα επί της Ευρώπης, των Η.Π.Α και της Ε.Σ.Σ.Δ, και κατόπιν, της δημιουργίας της Ε.Ε -η οποία δεν είναι τόσο ανεξάρτητη όσο θα ήθελε από τις Η.Π.Α- έχει μια πολυπλοκότητα' ως ένας αρχικός πυρήνας όμως μπορεί να αναφερθεί, πως οι θερμότεροι αρχικά οπαδοί της ενωμένης Ευρώπης, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, ήταν οι πρώην φυγάδες από το ανατολικό στρατόπεδο, στη θεωρία και στη πράξη, και οι πρώην συνεργάτες της ναζιστικής Γερμανίας σε όλα τα κράτη της Ηπείρου. Διαχρονικά γέφυρα σύνδεσης και σύγκρουσης της (ηπειρωτικό)ευρωπαϊκής παράταξης με την ατλαντική είναι η Γαλλία, είτε ως ναπολεόντεια χερσαία στρατιωτική, είτε ως φιλελεύθερη εμπορική θαλάσσια δύναμη.

Η ανατολική παράταξη την οποία εξέφραζαν ως προς το ρώσικο σκέλος της -το οποίο είναι και το κύριο (*)- ο Κολοκοτρώνης και ο Καποδίστριας παλαιότερα, από τη στιγμή που συμμάχησαν η Αγγλία και η Γαλλία με σκοπό τον αφανισμό της (που σχετίζεται βέβαια με τη μάχη της κυριαρχίας για την ανατολική Μεσόγειο), παραμένει διαχρονικά η πιο ετερόκλιτη και αδύναμη από τις τρεις στο εσωτερικό της Ελλάδας. Το τούρκικο σκέλος της ανατολικής παράταξης έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς η Τουρκία, λόγω της ένταξης της και της θέσης που κατέχει στο NATO (η δεύτερη σε μέγεθος στρατιωτική δύναμη του) και τις διαχρονικά καλές της σχέσεις με τη Γερμανία, δημιουργεί άμεσες συνδέσεις τόσο με την ατλαντική, όσο και με την (ηπειρωτικό)ευρωπαϊκή παράταξη. Από την άλλη πλευρά, οι σχέσεις του τριγώνου Γερμανίας, Ρωσίας και Τουρκίας δημιουργούν συνδέσεις με την ανατολική παράταξη.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Η όλη προσπάθεια της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια, είναι η προσπάθεια επανακαθορισμού (δεν έγραψα ρήξης) των σχέσεων της με τις Η.Π.Α και την Ε.Ε, και όσο περισσότερο επανακαθορίζονται αυτές οι σχέσεις, τόσο περισσότερο θα αναδύεται το τουρκικό, και το ρωσικό σκέλος της ανατολικής παράταξης εντός Ελλάδας. Οι σχέσεις της Τουρκίας με το ΝΑΤΟ, τις Η.Π.Α και την Ε.Ε είναι ένα στρατηγικό κλειδί για όλη τη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.

Και βέβαια «ζήτημα ΝΑΤΟ» για την Ελλάδα, είτε παλαιότερα, είτε στο μέλλον, σημαίνει αυτόματα ζήτημα επανακαθορισμού σχέσεων με Ρωσία, Τουρκία και ευρύτερα των κρατών της λεκάνης της ανατολικής Μεσογείου -αυτό φαίνεται και τη περίοδο που διανύουμε από τη παθητική στάση της χώρας με όσα συμβαίνουν στη Συρία. Τη συνοχή του ΝΑΤΟ, με πλάγιους τρόπους την υπονομεύει η Γερμανία.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Το τι ευαγγελίζονται ή ισχυρίζονται πως πρεσβεύουν στο εσωτερικό της Ελλάδας τα επιμέρους κόμματα που τοποθετούνται εντός αυτών των τριών παρατάξεων είναι δευτερεύον -πέρα από το γεγονός της ιστορικής λειτουργίας των ιδεολογιών και της ιστορικής πείρας του τι πράγματι πράττουν- υπό την έννοια πως ο προσανατολισμός και οι συμμαχίες που έχει η κάθε χώρα, και ποια είναι η θέση της στο διεθνές σύστημα και στην ιεραρχία των κρατών (κατρακυλάμε αυτή τη περίοδο) καθορίζεται από τους εξωτερικούς συσχετισμούς και τη γεωστρατηγική της θέση, την απομόνωση ή την κοινωνικοποίηση της στο διεθνές σύστημα και όχι αποκλειστικά και μόνον από τις εσωτερικές της δυνατότητες.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο φυσικά πως το καθοριστικό ζήτημα στις μέρες μας, από το οποίο δημιουργείται και όλη η νομιμοποίηση των δαρβινιστικών ηθικο-οικονομικών πολιτικών (που έχουμε (ξανα)ζήσει και παλαιότερα με τις πτωχεύσεις του 1932 και του 1893), είναι «η παραμονή στο €υρώ και την Ε.Ε», ένα «εξωτερικό» -και όχι βέβαια μονάχα «οικονομικό»- ζήτημα, ιδίως όπως το έχει χειριστεί η ίδια η Ε.Ε, δηλαδή η Γερμανία' όπως δεν ήταν τυχαίες και τόσο ελαφριές, όσο μετατράπηκαν στη λαϊκή συνείδηση, οι ιστορικές φράσεις «Ανήκομεν εις την Δύση», «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» και «τι Παπάγος, τι Πλαστήρας» (και εάν θέλουμε να το ιστορικοποιήσουμε ολίγον περισσότερο -όχι ως επιχείρημα αλλά ως αναφορά- το κάπως μυθολογικό «καλύτερα τούρκικο φακιόλι παρά παπική τιάρα» ή η παραχώρηση από τους Πέρσες προς τους Σπαρτιάτες ναυτικού και χρήματος κατά τον «Πελοποννησιακό» πόλεμο).

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Μια ενδεικτική περίπτωση

Το 1915 (*) τα ανάκτορα προωθούν την ιδέα σύναψης δανείου από τη Γερμανία. Ο Βενιζέλος εκφραστής της ατλαντικής παράταξης (αλλά και μεγάλος διπλωμάτης) το αρνείται για καθαρά πολιτικούς λόγους, καθώς γνωρίζει ότι ο δανειστής ασκεί κηδεμονία στη δανειζόμενη χώρα. Τότε ο βαρώνος Σενγκ, πρεσβευτής στην Ελλάδα εξαγοράζει εφημερίδες της εποχής, οι οποίες γράφουν για την «πολιτική ουδετερότητας» και το «αήττητο της Γερμανίας», όπως συνέβαινε και κατά τη κατοχή άλλωστε, και όπως συμβαίνει και σήμερα. Η ταχύτητα εκγερμανισμού της χώρας αυτή τη περίοδο είναι δαιμονιώδης.

(*) Περίπου εκείνη τη περίοδο έγιναν και κάποιες παροδικές συνδέσεις της ανατολικής παράταξης με τη Γερμανία καθώς υπήρξε νωρίτερα και το ζήτημα του πανσλαβισμού από τη πλευρά της Ρωσίας' η «οριστική ένταξη» της Γερμανίας στη Δύση μετά την ήττα των εθνικοσοσιαλιστοεργατιστών ή ναζί το 1945 οδήγησε στην (επανα)πρόσδεση της ανατολικής παράταξης στη (σοβιετική αυτή τη φορά) Ρωσία όπου συναντήθηκαν «αριστεροί της ρωμιοσύνης» με «δεξιούς ορθόδοξους» χριστιανούς.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Ενδιαφέρον έχει επίσης η αντιστροφή των ρόλων που έχει επέλθει από τη διάσπαση της «αριστεράς» -το 1968- σε «εσωτερικού» και «εξωτερικού», καθώς η ονομαζόμενη τότε του «εσωτερικού» και οι απόγονοι της δίνουν προτεραιότητα και σημασία πλέον στο εξωτερικό και η τότε του «εξωτερικού» δίνει προτεραιότητα και σημασία πλέον στο εσωτερικό... Κατά τα άλλα, ξέρω... το εξωτερικό διεθνές περιβάλλον δεν παίζει τόσο μεγάλο ρόλο και ισχύει το «πρωτείο της εσωτερικής πολιτικής» -δες και εδώ... Τα έχω ακούσει και διαβάσει εκατοντάδες φορές -θα ασχολήθω αποκλειστικά με αυτό το ζήτημα κάποια στιγμή.

Η αλήθεια είναι πως η συλλογή των φόρων, η χρηματοδότηση και η δανειοδότηση των κομμάτων, καθώς και κύρια, η κατοχή και νομή του κράτους χρειάζονται μια στοιχειώδης κοινοβουλευτική νομιμοποίηση... Και δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως, συνεχώς και κατ' εξακολούθηση, αυτό που διακρίνουμε διαχρονικά στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας, είναι ότι δεν σχηματίζονται και δεν διαλύονται μια το ένα και μια το άλλο κόμμα, αλλά, αντίθετα, δημιουργούνται και χάνονται μαζί ολόκληρα κομματικά συστήματα.

Οι εξωτερικοί, διεθνείς και διακρατικοί συσχετισμοί επικαθορίζουν ακόμα και το περιεχόμενο των κομμάτων στο εσωτερικό της χώρας -και αυτό είναι μονάχα μια άμεση επιρροή (είναι αυτονόητο πως η μη συμμετοχή στο πολιτικό γίγνεσθαι, ο μη εσωτερικός πολιτικός αυτοκαθορισμός ή η μη πνευματική «αυτοχθονία» ενισχύει ακόμα περισσότερο τους «εξωτερικούς παράγοντες»). Μπορώ να σκεφτώ πολλά παραδείγματα, ίσως το πιο εμφατικό είναι η ενσωμάτωση εντός της χώρας της σύγκρουσης Γερμανίας και Δύσης, δηλαδή φιλελευθερισμού, δηλαδή Αγγλογαλλίας (στις μέρες μας «φιλελευθερισμός» σημαίνει Αμερικανοαγγλία) με τη μορφή Βενιζελικών και αντιβενιζελικών. Η ιδιαίτερη σημασία, ιστορικά αλλά και στις μέρες μας, του διεθνούς περιβάλλοντος για τη χώρα είναι γεγονός. Το πολιτικό σύστημα και οι δρώντες εντός αυτού είναι εσωτερική κινητήρια δυναμική ενός κράτους και ως ένα βαθμό το μορφοποιούν, αλλά η γεωγραφία και η γειτνίαση με άλλα κράτη, η παγκόσμια διεθνής πολιτική τάξη -πάνω στην οποία εδράζονται τα οικονομικά συστήματα-, οι ιδεολογίες που κύριοι φορείς τους είναι τα κράτη, σε συνδυασμό με τα στηρίγματα στην εξωτερική πολιτική και τη θέση ενός κράτους στην ιεραρχία των κρατών, μπορούν να καθορίζουν πολύ περισσότερο από ότι γενικά πιστεύεται ή πιο σωστά λέγεται -ιδίως ένα κράτος επιπέδου κάτω των μεσαίων δυνάμεων, σαν την Ελλάδα, ιδίως σε μια περιοχή σαν την ανατολική Μεσόγειο' «περιφέρειες του καπιταλιστικού συστήματος» υπάρχουν πολλές, «ανατολικές Μεσόγειοι» όχι... -το τελευταίο σχόλιο αφορά τον στενό οικονομοκεντρισμό.

Οι μόνες δυο παρατάξεις που από την απαρχή της Ευρώπης ήταν αναφανδόν ευρωπαιοκεντρικές, ήταν, από τη «δεξιά», το κόμμα που είναι ο πυρήνας στη σημερινή «κυβέρνηση», και από την «αριστερά», το κόμμα το οποίο ήρθε δεύτερο στις πρόσφατες εκλογές και είναι απόγονος της τότε «αριστεράς εσωτερικού». Οι οπαδοί της μεν είναι υπέρ του σχηματοποιούμενου γοργά -και ήδη ισχύοντος- ευρωπαϊκού status quo, οι οπαδοί της δε, υπέρ της ανατροπής του. Η ανατροπή ή αναστολή του σχηματοποιούμενου ευρωπαϊκού status quo συμβαδίζει περισσότερο με τα συμφέροντα των Η.Π.Α, παρά με αυτά των BRICS... Εδώ όμως ξεκινά άλλη ανάρτηση...

Ολοκληρώνοντας, νομίζω πως μπορεί να διατυπωθεί η θέση πως εάν έχουμε απότομη ή βίαιη αλλάγη περιεχομένου σε μια μορφή, ενδέχεται να επέλθει ένας κάποιος κλονισμός ή θρυμματισμός της μορφής...

Για όσους ισχυρίζονται πως απλά «πρέπει να κοιτάμε τη δουλειά μας» και πρώτιστα να ασχολούμαστε με το εσωτερικό -πέρα από το γεγονός πως στη πλειοψηφία αυτό πράττουμε- ή μιλούν στρουθοκαμιλίστικα για το «πρωτείο της εσωτερικής πολιτικής» έχω να παρατηρήσω πως δεν γνωρίζω πολλούς ανθρώπους που το καλοκαίρι να φορούν χειμερινά ρούχα και τον χειμώνα καλοκαιρινά, δηλαδή που να μην σταθμίζουν, δίνοντας καίρια σημασία, και στο περιβάλλον τους' μια τέτοια στάση μάλλον συμφέρει μονάχα τους εμπόρους «καλοκαιρινών» ή «χειμερινών» ιδεολογικών ρούχων...

Βέβαια, μετά από όλα αυτά, το βράδυ, σε περίπτωση που κοιτάξεις το φως της σελήνης και των αστεριών -προϋπόθεση γι' αυτό είναι να κοιτάξεις ψηλά- μπορεί και να σκεφτείς:

Τι μαλακίες είναι όλα αυτά...
...αλλά αυτό δεν αλλάζει τις δυσκολίες που θα συναντήσεις αύριο...

.~`~.
I

Η προγραμματική επιλογή της οικοδόμησης αποτελεσματικού κράτους... στο πλευρό της Αγγλίας βασιζόταν πρώτα πρώτα σε ψύχραιμο υπολογισμό των δυνατοτήτων της εξωτερικής πολιτικής. Σε αυτή όμως ανταποκρινόταν και μια ορισμένη παράσταση για την τάξη πραγμάτων στο κράτος και για την εσωτερική εξέλιξη, της οποίας μέτρο ήταν το βρετανικό πρότυπο' και τα δυο στοιχεία αυτού του προγράμματος αλληλοενισχύονταν.

Αυτή η παρατήρηση όμως δεν μπορεί να διευρυνθεί σε μια θέση περί πρωτοκαθεδρίας των συμφερόντων και των απαιτήσεων της εσωτερικής πολιτικής, σε ένα σχήμα δηλαδή όπου οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής θα ανάγονταν, ως συνέπεια «συνθηκών» της εσωτερικής πολιτικής, ό,τι και αν σήμαινε αυτό, σε εξαρτημένες μεταβλητές κυριαρχίας. Αντίθετα, στην αρχή του να μη βρεθεί η Ελλάδα σε αντίθεση με την εκάστοτε ισχυρότερη δύναμη της Μεσογείου αναγνωρίζουμε μια εναλλακτική λύση της εξωτερικής πολιτικής των μικρών κρατών αυτής της περιοχής, η οποία λαμβάνεται υπόψη μέχρι και τις μέρες μας, ανεξάρτητα από τη κοινωνική δομή και το σύστημα διακυβέρνησης

Gunnar Hering - Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1936 (διτομο), εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
(Συμπληρωματικά μπορεί να διαβαστεί και το βιβλίο του Jean Meynaud - Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα -επίσης διτομο)

.~`~.
II

...σχετικά μικρές ομάδες της πατριαρχικής τουρκοκρατούμενης κοινωνίας αποσπάσθηκαν από αυτήν και εντάχθηκαν απ' ευθείας στο διεθνές καπιταλιστικό κύκλωμα, ιδιαίτερα στην εμπορική και εφοπλιστική του έκφανση, ασκώντας τώρα εκ των έξω μικρότερη ή μεγαλύτερη πίεση για την αναμόρφωση του χώρου καταγωγής τους. Ωστόσο η πίεση τούτη στάθηκε ατελέσφορη ακριβώς γιατί οι φορείς της οικονομικής ανόδου, οι οποίοι συνέχιζαν να δρουν στο εσωτερικό, δεν είχαν ποτέ αποβάλει τα κεντρικά πατριαρχικά τους γνωρίσματα... Το κατ αρχήν αδιέξοδο τούτο πλέγμα παρουσίασε ρήγματα και υποχρεώθηκε να μπει σε μια διαδικασία διαφορισμού όχι τόσο από πιεστικούς ενδογενείς λόγους όσο γιατί ο ελλαδικός χώρος,εξ αιτίας του έντονου πολιτικού και οικονομικού ενδιαφέροντος των δυτικοευρωπαϊκών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για την Εγγύς και τη Μέση Ανατολή, βρέθηκε από το δεύτερο ήμισυ του δεκάτου ενάτου αιώνα, όπως είχε βρεθεί και έναν περίπου αιώνα πρωτύτερα [και όπως βρίσκεται επίσης σήμερα], στο επίκεντρο των διεθνών ανακατατάξεων και ζυμώσεων.

Άτομα και ομάδες του παροικιακού Ελληνισμού απέκτησαν αξιόλογη οικονομική ισχύ ακριβώς χάρη στη συνύφανση των δραστηριοτήτων τους ή, κυριολεκτικά, χάρη στην ταύτιση συμφερόντων τους με τα συμφέροντα αγγλικών, ιδιαίτερα, μεγάλων εταιριών... Αντίστοιχο χαρακτήρα είχε και η μεταφύτευση ενός μέρους της δραστηριότητας τους στο έδαφος του ελληνικού κράτους, όπου η βιομηχανία και η παραγωγή αγαθών γενικότερα αναπτύχθηκε λιγότερο ή πολύ λιγότερο απ' ό,τι η ναυτιλία, το εμπόριο και το τραπεζικό σύστημα.

Όπως η εξ αντικειμένου ένταξη της Ελλάδας στο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα είχε ουσιώδεις επιπτώσεις στην οικονομία της, έτσι και η παράλληλη ένταξη της στο διεθνές πολιτικό σύστημα, και μάλιστα σε εποχή συνεχούς όξυνσης του ανατολικού ζητήματος [όπως και σήμερα], επέδρασε αποφασιστικά πάνω στη διαμόρφωση των πολιτικών της δομών.

Η εισαγωγή του βασιλευόμενου κοινοβουλευτισμού στη χώρα, και μάλιστα πάνω στη βάση της καθολικής ψηφοφορίας, δεν υπήρξε αναγκαία κι αναπόδραστη απόρροια εσωτερικών διεργασιών, αλλά κατά πρώτο λόγο η απάντηση των Δυτικών Δυνάμεων στην ανυπακοή της οθωνικής κυβέρνησης σε κρίσιμα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής (υποστήριξη των αλύτρωτων κτλ.) και συνάμα το μέσο, με το οποίο οι Δυνάμεις αυτές φαντάζονταν ότι στο εξής θα μπορούσαν να ασκήσουν πιο τελεσφόρα την επιρροή τους. Αλλά, ανεξάρτητα από τα αίτια της, η εισαγωγή του κοινοβουλευτισμού έθεσε σε κίνηση διαδικασίες που αποδείχθηκαν κρίσιμες για τον σχηματισμό της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του νεοελληνικού κράτους.

Παναγιώτης Κονδύλης  http://cosmoidioglossia.blogspot.gr/