ΟΙ ΥΦΑΝΤΕΣ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ[Η ΑΘΗΝΑ ΥΦΑΙΝΕΙ,Η ΑΡΤΕΜΙΣ ΓΝΕΘΕΙ,Ο ΔΙΑΣ ΥΠΕΞΑΙΡΕΙ ΚΑΙ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙ]

Η ΥΦΑΝΤΙΚΗ ΣΤΟΝ ΟΛΥΜΠΟ

Η Αθηνά υφαίνει, η Άρτεμις γνέθει, ο Δίας υπεξαιρεί και ο Διόνυσος καταστρέφει

Ιρις Τζαχίλη

Η σχέση της υφαντικής με το θειο δεν ορίζεται εύκολα,δεν φανερώνεται αμέσως, όπως συμβαίνει με άλλα ανθρωπινά έργα. Αναλύεται σε πολλαπλούς κύκλους, τε­χνικούς και συμβολικούς Η υφαντική ποτέ δεν συνδέθηκε απόλυτα και αποκλει­στικά με μία θεότητα ή μια τελετουργία. Συνυφαίνεται και υπεισέρχεται σε τελε­τουργίες και σε γιορτές διαφορετικών θεοτήτων, εκφράζοντας ποικίλες έννοιες και συμβολισμούς. Τα στοιχεία από τον κύκλο της ύφανσης που εμφανίζονται στη λατρεία παρουσιάζουν συνοχή και συνέπεια ως προς το πρόσωπο της θεότητας, είναι δηλαδή συγγενή με άλλες δραστηριότητες και άλλα της χαρακτηριστικά, αλ­λά ως προς την υφαντική αυτή καθεαυτή, δηλαδή ως προς τον κύκλο των εργα­σιών που στοχεύουν στην κατασκευή υφασμάτων, παρουσιάζονται κατακερματι­σμένα. Τεχνικές και δραστηριότητες που συμμετέχουν στον κύκλο των υφαντικών εργασιών βρίσκονται υπό την προστασία ή παρουσιάζουν συνάφεια με διαφορετι­κές θεότητες και σε διαφορετικά λατρευτικά πλαίσια. Γιαυτο θα ήταν ίσως χρήσι­μο να λεχθούν λίγα λόγια για τον κύκλο των υφαντικών εργασιών.Λίγο-πολύ, όλοι γνωρίζουμε ότι υφαντική είναι η με διάφορους τρόπους δια­πλοκή των νημάτων ώστε ν αποτελέσουν ύφασμα Πρόκειται όμως μόνο για το τελευταίο στάδιο ενός ολόκληρου κύκλου επάλληλων και συμπληρωματικών ερ­γασιών, που καταλήγουν στην ύφανση αυτη καθεαυτή. Και μολονότι η ύφανση είναι το στάδιο που ορίζει την τελική όψη των προϊόντων, που προβάλλει την τέ­χνη της υφάντρας και ορίζει την αξία των υφαντών, διάφορες άλλες εργασίες προηγούνται η έπονται, που απαιτούν άλλες τεχνικές και άλλες δεξιότητες.
Ας τις αναφέρουμε πολύ σύντομα. Η από­κτηση των πρώτων υλών γίνεται στην ύπαιθρο και σχετίζεται με τις τεχνικές της κτηνοτροφίας και του τρόπου κουράς των αιγοπροβάτων (μαλλί) καθώς και της μεταποίη­σης γεωργικών προϊόντων(λινάρι). Το γνέσιμο. κύριο στάδιο μετασχηματισμού της υφαντικής ίνας σε κλωστή με την περιστροφική κίνηση, σχετίζεται με τον έλεγχο της κυκλικής κίνησης, και ως εκ τούτου συγγενεύει με άλλους τεχνι­κούς κύκλους (π.χ., τα τρυπάνια, που χρησιμο­ποιούνται στην ξυλουργική και τη λιθοτεχνία). Οι βαφές προϋποθέτουν λεπτομερείς χημικές και βοτανικές γνώσεις. Το στήσιμο του αργαλει­ού, το αρμάτωμά του. το συνταιριασμα των μι-ταριων, το στημονιασμα. απαιτούν ακριβείς αριθ­μητικούς υπολογισμούς και ισχυρή ικανότητα σχεδιασμού και αφαίρεσης¹


Παρόμοια οι μεταφορές στον λογο και στις εικόνες, που ξεκινούν από τις πρακτικές της ύφανσης με την ευρεία της έννοια, απλώνονται σε πεδία ποικίλα και ανόμοια. Η κυκλική κίνηση του γνεσιματος χρησιμοποιήθηκε για να δηλω­θούν μεταφορικά οι κινήσεις των ουρανίων σφαιρών στον Πλάτωνα και η τύχη των ψυχών(Πολιτεία 616 C) Οι Μοίρες κλώθουν τις ανθρω­πινές τύχες στον Όμηρο (Μιάδσ Υ128. Ω209). Και των τριών τα ονόματα σχετίζονται με τις τρεις βασικές κινήσεις του γνεσίματος. Η Κλώθω κλώθει η Ατροπος τυλίγει το έτοιμο νή­μα στο αδράχτι και η Λάχεσις το κόβει, κόβο­ντας έτσι το νήμα της ανθρώπινης ζωής, ορίζο­ντας αναπότρεπτα το χρόνο που θα ζήσει ο κά­θε θνητός.Νομίζω οτι στη ρίζα και των δυο αυ­τών των τοσο βαρυσήμαντων μεταφορών βρί­σκεται η τέλεια και εσαεί επαναλαμβανόμενη κυκλική κίνηση που μεταφορικά εκφράστηκε με το στρίψιμο του αδραχτιού. Αν το αδράχτι στα­ματήσει η ζωή κόβεται, όπως μαθαίνουμε τοσο από τους αρχαίους μύθους όσο και από τα σύγ­χρονα παραμύθια,σαν την ΩραίαΚοιμωμενη'.

Η ιδια η ύφανση, με τους υπολογισμούς και το σχεδιασμό της, προκάλεσε πλήθος εικόνες και μεταφορές για κρυφές σκέψεις, δόλους, τεχνά-σματα. από τα οποία το γνωστότερο είναι ο μέγας Δόλος της Πηνελόπης³. Η διαπλοκή των νημάτων, επιπλέον, υπήρξε μια σταθερή μεταφορά της ομονοίας, της καλής διοίκησης, της ευτυχίας μιας πόλης. Η γνωστότερη και πάλι αναφορά βρίσκε­ται στη Λυσιστρατη. οπου η ηρωίδα εκθέτει δια μακρών πώς θα συμμαζέψει την πόλη Θα το κά­νει όπως μαζεύει τα μαλλιά της. νοικοκυριστικα:

"Όπως πλένουμε τα μαλλιά των προβάτων, έτσι θα πλύνουμε τις βρομιές του κράτους, θα απομακρύνουμε τους κακούς κοπανώντας, θα μαζέψουμε όλους όσους έχουν κατι να προσφέ­ρουν στην πόλη. είτε είναι ξένοι,είτε μέτοικοι, θα μαζέψουμε τα γνεματα σε μια μεγάλη του· λούπα και θα υφανουμε μια χλαίνα για το δημο." Αριστοφάνη. Λυσιστρατη 574-581 (μετάφραση Θ Σταύρου).

Το στοιχείο αυτο. της ομονοίας και της συμ­φιλίωσης μετά απο σύγκρουση, που συμβολίζει η διαπλοκή, φαίνεται καλύτερα και σέναν μύ­θο από την Ήλιδα, που διηγείται ο Παυσανίας (Παυσανίας V. 16, 2), κατά τον οποίο μια ομάδα δεκαέξι φρονίμων γυναικών παρενέβη στη σύ­γκρουση της πόλης τους με τη γειτονική Πισα. επέτυχε την ειρήνη, και έκτοτε, εις ανάμνησιν της λήξης των εχθροπραξιών, ύφαιναν καθε τέσσερα χρονιά ενα μανδύα για την Ηρα⁴.

Αξίζει ίσως να αναφερθεί οτι απο τις πολλές εργασίες περί την ύφανση, τουλάχιστον δύο φορτίζονται με συμβολισμούς ολικούς προς κα­τευθύνσεις εξαιρετικά σημαντικές, τις κινήσεις του σύμπαντος, τη μοίρα των ανθρώπων, τις νοητικές ικανότητες, την ανθρωπινή συμφιλίωση και ομόνοια. Οι δύο αυτές εργασίες είναι, το γνε-σιμο (η κυκλική και αδιάκοπη κίνηση) και η ύφαν­ση (οι μηχανισμοί της νόησης, ή ομόνοια). Ως μεταφορά, οι τεχνικές αυτές παίρνουν διαστά­σεις πολυ ευρύτερες απο την καθημερινή εργα­σία, οσο σημαντική και αν ηταν. απο την οποία ξεκίνησαν. Οι στάσεις και οι κινήσεις των υφα-ντριών, οι χώροι όπου γίνεται ή ύφανση, η θεση της κοντά στο σωμα των ανθρώπων, οι ερωτικές συνδηλώσεις των ρούχων, εξακτινωνουν τα με­ταφορικά πεδία σήμανσης προς αποκλίνουσες κατευθύνσεις. Ως συνέπεια, οι τεχνικές αυτές εμπίπτουν στα συμβολικά πεδία διαφορετικών θεοτήτων Αυτές θα προσπαθήσουμε να δούμε πιο κάτω,με τη σειρά.

Η Αθηνά Εργάνη
Η υφαντική, ως πράξη ύφανσης, η κυρίως ενέργεια της κατασκευής των υφαντών, ανήκει στην Αθηνά, υπο την ιδιότητα της της τεχνιτρας θεας. της Εργάνης Η υφαντική είναι μία από τις ικανότητες της, μία από τις χάρες της. μαζί με τη ναυπηγική, την επινόηση εργαλείων η την κα­τασκευή έργων τέχνης. Αντίθετα με τον δύ· σμορφο και κουτσό Ηφαιστο, τον άλλο τεχνίτη, που κατασκευάζει τα κλυτά του έργα κλεισμέ­νος στο χαλκουργειο του και ιδρώνει σφυρηλα­τώντας τα. η Αθήνα δεν καταβαλλει σωματική προσπάθεια.Ούτε τον αυλό δεν ήθελε να παίξει

(δικη της επινόηση ωστόσο), όταν αντελήφθη οτι την ασχημαινε Είναι η έξυπνη τεχνίτρα, και η υφαντική, όπως και οι άλλες τέχνες που καλ­λιεργεί,είναι τέχνη της νόησης, της έντεχνης κατασκευής⁵. Είναι η θεα η οποία, ως φορέας πολιτισμού, γνωρίζει να κατασκευάζει θαυμα­στά υφαντά. Με αυτά στολίζει την Ήρα για να ξετρελάνει τον Δία (Μιάδσ Α 396-406)

Οχι μονο γνωρίζει να υφαίνει η Αθηνά, αλλα την τέχνη αυτή τη διδάσκει. Όταν ο Δίας πρό­σταξε τον Ηφαιστο να πλάσει από γη και νερο την πρώτη γυναίκα, την Πανδώρα, η Αθηνά, αφου την έντυσε και τη στόλισε("ζώσε δέ και κόσμησε θεά γλαυκώπις Αθήνη άργυφέη έσθητι". Ησίοδος. Θεογονία 573. Έργα και Ημεραι 72), της δίδαξε, αυτής της πρώτης γυναί­κας, την τέχνη του αργαλειού ("αύτάρ Αθήνην [έκέλευσε] έργα διδασκήσαι. πολυδαίδαλον ίστόν υφαίνειν", Ησίοδος. Εργα «σι Ημέραι 63-64) Ανάμεσα στα δωρα που δέχθηκε από τους θεούς ήταν και η υφαντική, το δώρο της Αθηνάς⁶.Το ίδιο συνέβη με τις κόρες του Πανδαρε-ου. Οταν οι γονείς του βρήκαν το θάνατο απο τον Δία. που τους τιμώρησε γιατί ο Πανδαρεος τον εξαπάτησε, οι θεοι λυπήθηκαν τις ορφανές και τις φρόντισαν. Η Αφροδίτη τις έθρεψε με μέ­λι και κρασί, η Ηρα τους έδωσε φρόνηση, η Αρτεμις παράστημα και η Αθηνά τους έμαθε σπουδαία έργα: έργα δ' Άθηναίη δέδαε κλυτά έργάζεσθαι".Οδύσσεια υ 72). Με τη λέξη εργα εννοείται ή υφαντική, το σπουδαιότερο από τα γυναικεία έργα⁷.
Η μορφή της Αθήνας Εργάνης φαίνεται οτι διαμορφώνεται στην αρχαϊκή εποχή, σε αντίθε­ση με την πολεμική της μορφή, της Αθηνάς Προμάχου, που είναι παλαιότερη Η Αθηνά Εργάνη, η τεχνίτρα. θεωρείται παράγωγη ή του­λάχιστον σε συνάφεια με την ιδιότητα της πολι­ούχου, της προστάτιδας της πόλης. Ως πολιού­χος,προστατεύει και τους τεχνίτες, που ζουν κυρίως στην πόλη Ως θεα της δεξιοσυνης.θεά με μητιν.λατρεύεται μαζί με τον Ηφαιστο στο Θησείο, το ναό του Ηφαίστου και της Αθηνάς, κοντά στον Κεραμεικό». Αντίθετα, η Πρόμαχος λατρεύεται στην Ακρόπολη».
Υφαντικά εργα δίδαξε η Αθηνά και σε άλλες θνητές, οπως στις γυναίκες των Φαιάκων ("δώ-κεν Αθήνη έργα τ' έπίστασθαι περικαλλέα'. Οδύσσεια, η Π0 - 111). Η γνώση αυτή τους έδω­σε δοξα και δύναμη, γι'αυτο οι Φαιάκειες θεω­ρούνται τόσο σπουδαίες υφάντρες οσο και οι άν­δρες τους σπουδαίοι ναυτικοί. Γενικά στα ομηρι­κά έπη η τέχνη του αργαλειού προβάλλεται ως κύριο γυναικείο χαρακτηριστικό, αντίστοιχο και παρισο των ανδρικών τεχνών: της τέχνης του λό­γου, του πολέμου, των ναυτικών ικανοτητων¹<>.
Ίσως ο γνωστότερος μύθος της σχέσης της Αθηνάς με την ύφανση είναι ο μύθος της Αράχνης Δυστυχώς είναι γνωστός μονο ως αι­τιολογικός μύθος στην οβιδιακή του μορφή (Οβιδιου, Μεταμορφώσεις VI). Συναντάται και εκεί το κύριο χαρακτηριστικό των άλλων μύθων περί την Αθηνά και την υφαντική, το θέμα της δι

δασκαλιας. Η Αθήνα δίδαξε την Αράχνη να υφαίνει, όμως η μαθήτρια της οχι μόνο την ξε­πέρασε αλλά και το γνώριζε και την αμφισβήτη­σε¹¹.Γνωρίζουμε όλοι τη συνέχεια και την τιμω­ρία της ανταριασμενης υφάντρας. Θα ήθελα όμως να επισημάνω μερικά στοιχεία: ότι ο πατέ­ρας της Αράχνης, ο Ίδμων.ειχε σχέση με τις βαφές και άτι η ίδια η Αράχνη ήταν από τη Λυ­δία, περιοχή που θεωρείται πως έχει ιδιαίτερη σχέση με την υφαντική, και μάλιστα μαρτυρειται ότι εκεί έγινε η εφεύρεση του γνεσίματος. Εκείνο δε που κυρίως προκύπτει από το μύθο εί­ναι οτι η υφαντική μπορούσε να είναι και πεδίο ανάδειξης των ικανοτήτων, χώρος φήμης και περηφάνιας, αλλα και χώρος δύναμης και εξου­σίας,αφου εκεί αμφισβητήθηκε η δύναμη της Αθηνάς.

Ας συνοψίσουμε: Η σχέση της υφαντικής με την Αθήνα διέρχεται απο τη σχέση της υφαντι­κής με τη νόηση. Οι νοητικοί συνδυασμοί, οι υπολογισμοί, οι μετρήσεις, η εκτέλεση σχεδίων, ολα αποτελούν μέρος της τέχνης του αργαλει­ού. Η προκαθορισμένη και προσχεδιασμένη οψη, η "σκόπιμη πρόβλεψη", που σιγά σιγά πραγματώνεται με τη σωστή τοποθέτηση των νημάτων, των χρωμάτων, των στολιδιών στο πλαίσιο του αργαλειού, είναι μέρος της μητιδος. της εξυπνάδας,της εφευρετικότητας, της καπα-τσοσύνης. Και η Μήτις είναι η μητέρα της Αθηνάς.Η ίδια η Αθηνά ήταν η προστάτις του Οδυσσέα, του ήρωα του οποίου η μήτις αποτε­λούσε το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Στον Αθηναίο δε παραδίδεται οτι ο Αλέξανδρος των Θουρίων έγραψε ένα κωμικό έργο με θέμα τον Οδυσσέα υφαντή (Αθηναίος IV. 240).Τέλος, ας μην ξεχνούμε οτι η κυριότερη αθηναϊκή εορτή, τα Μεγάλα Παναθήναια, η με­γάλη δημόσια εορτή για την επιβεβαίωση της δόξας της Αθηνάς,είχε ως κεντρικό τελετουργι­κό την προσφορά ενός πέπλου στην Αθήνα, που ύφαιναναί έργαστίναι, κοπέλες της Αθήνας τις οποίες η πόλη όριζε ειδικά γι'αυτο το σκοπό¹².

Η χρυσηλάκοτος Αρτεμις

Η νησις, το γνεσιμο.τοποθετείται μεταξύ της φύσης και της ανθρώπινης κίνησης που πα­ρεμβάλλεται μεταξύ των φυσικών ινών και των νημάτων, δηλαδή στα ορια ανάμεσα στο φυσικό προϊόν και την ανθρωπινή μεταποίηση του.

Ισως γι'αυτό η νήσις πηρε θέση στην επι­κράτεια της θεάς των ορίων, του μεταιχμίου, της Αρτέμιδος. Η Αρτεμις που εδρεύει στα ορια των πόλεων, στα ελη. στο λεπτό σημείο που αρχίζει ο πολιτισμός, η θεα του κυνηγίου και των μικρών αγριμιών, η κουροτρόφος αν­θρώπων και ζώων. παρθένος και αυτή όπως η Αθηνά, ανέλαβε τη μεταμόρφωση της ακατέρ­γαστης, της"άγριας" πρώτης ύλης στην εξαν­θρωπισμένη της μορφή, δηλαδή αυτήν που της δίνει η ανθρωπινή ενέργεια. Οπως αναλαμβάνει και τα άγουρα κοριτσάκια από τα παιδικά τους χρόνια έως την εφηβεία στην ελώδη Βραυρώνα, και τα παραδίδει όταν έρθει η ωρα για το γάμο τους. αφου επιτελεστούν οι διαβατήριες τελε­τές τους, έτοιμα για την κοινωνική ένταξη και τον πολιτισμό¹³.

Η σχέση της Αρτέμιδος με το γνέσιμο δεν είναι σαφής,όπως της Αθήνας με την ύφανση. Δεν παριστάνεται πουθενά να γνέθει και, όσο γνωρίζω, ούτε και στα αρχαία κείμενα υπάρχουν τέτοιες συγκεκριμένες αναφορές.Είναι υπαινι­κτική και προκύπτει κυρίως από το επίθετο που συχνά την προσδιορίζει: η χρυσπλακατος, που σημαίνει αυτή με την χρυσή ηλακάτη Ηλακάτη είναι το ραβδί όπου τυλίγονται τα άγνεστα ακό­μη μαλλιά, η νεοελληνική ρόκα¹⁴.Στο δ της Οδύσσειας(123-131).η Ελένη υποδέχεται τον Τηλέμαχο γνέθοντας με χρυσή ηλακάτη. δωρο της Αλκάνδρας.συζύγου του Πόλυβου από τις Θήβες της Αιγύπτου. Η Ελένη περιγράφεται ως Αρτέμιδι χρυοηλακάτψ έϋκυ'ια, πράγμα που νομίζω δεν αφήνει αμφιβολίες για τη σημασία της λέξης, αφου ως νηθουσα παρομοιάζεται με την Αρτεμη με τη χρυσή ηλακάτη.

Τα ρούχα εμφανίζονται και στο τελετουργι­κό της Αρτέμιδος, υπό την ιδιότητα της ως λο­χείας (αυτή που βοηθάει τις γυναίκες στη γέν­να). Όταν η γέννα πάρει καλό τέλος, ανατίθε­νται στην Αρτεμη ρούχα και υφάσματα¹⁵. Στις επιγραφές του Βραυρωνίου. ιερού της Ακρό­πολης των Αθηνών, υπάρχουν κατάλογοι αναθέ­σεων ρούχων, πράγμα που συμβαίνει και στη Βραυρώνα^16, όλες οι επιγραφές περιλαμβάνουν αναθέσεις και κατάλογους ενδυμάτων. Νομίζω ότι και αυτή της η πλευρά συνδέεται με την με­τάβαση, τη φροντίδα για το μεγάλωμα των αν­θρώπων και των ζώων, που αρχίζει με τη γέννα



Και ένας εχθρός της υφαντικής:ο Διόνυσος

Ωστόσο υπάρχει και ενας θεος που δεν αγα­πά την υφαντική. Δεν υπεξαιρεί την ύφανση, όπως ο Κρητικός Ζας (ο Δίας) στον Φερεκύδη¹⁷, για να φέρει την ομόνοια και να προστατέψει το γαμο. Δεν υφαίνει σκέψεις και δόλους, όπως οι ομηρικοί ήρωες, ο Οδυσσέας και ο Νέστορας¹⁸. Δεν φτιάχνει, δεν ιδρύει, δεν οικοδομεί. Είναι ο Διόνυσος. Οταν έρχεται να αναγνωριστεί ως θε­ός, στη Βοιωτία, στην Αττική, στην Αργολίδα, πλησιάζει τις γυναίκες και τους ψιθυρίζει να φύ­γουν, να τρέξουν ελεύθερες, ν' αφήσουν τα σπί­τια, τους αργαλειούς και τη δουλεία τους. Τις γεμίζει με ιερή μανία και τις παρασύρει έξω. στην ύπαιθρο, στα δάση, στα βουνά,στην αγριά­δα, μακριά από τον πολιτισμό του άστεος, μα­κριά απο την ομόνοια,την τάξη. το γάμο, ολα τα συνδηλούμενα του αργαλειού. Και οι γυναίκες σε πολλούς μύθους φεύγουν μαζί του ξετρελα­μένες, με τις μαινάδες και τους Σειληνούς¹⁹.

Καμιά φορα ομως όχι. Τότε ο Διόνυσος ορ­γίζεται και εκδικείται. Είναι θεός τρομερός, απαι­τεί απόλυτη και ισόβια προσήλωση Αυτό συνέβη με τις Μινυαδες, τις τρεις κόρες του βασιλιά του Ορχομενού. Η πόλη είναι ανάστατη από το νέο θεο. γιατί οι γυναίκες φεύγουν να τον συναντή­σουν και προσχωρούν στη λατρεία του. Οι κόρες του βασιλιά τις επιπλήττουν διότι αναχωρούν με τις Βάκχες στα βουνά και εγκαταλείπουν τα οι­κιακά τους καθήκοντα Ο Διόνυσος στην αρχη παίρνει τη μορφή νεαρής κοπέλας και τις προ­τρέπει να δεχθούν να συμμετάσχουν στη λα­τρεία του νέου θεού Οι κοπέλες αρνούνται.

Τότε ο Διόνυσος δείχνει τη δύναμη του: μετα­μορφώνεται σε ταύρο, λιοντάρι, λεοπάρδαλη, ενώ φίδια αρχίζουν ν ανεβαίνουν στα δοκάρια του αργαλειού. Τα ξύλα των ιστόποδων βλαστά-νουν, κλαδιά αμπέλου και κισσού φυτρώνουν, επαναφέροντας τα δοκάρια στη φύση και την αγριάδα. Εντρομες βλέπουν,απο τον αργαλειό τους. το σύμβολο της τάξης που αγαπούσαν αυ­τές οι"εκτοπως φίλεργοι", να στάζει γάλα και νέκταρ. Τρομαγμένες, έκθαμβες,καταλαμβάνο­νται από ιερή μανία και τον ακολουθούν. Το τίμη­μα όμως υπήρξε βαρύ. Το μυαλό τους σάλεψε και κατασπάραξαν το γιο της Λευκίππης. μιας από τις αδελφές τους που βγήκε στον κλήρο (Αντωνίνος Λιβεραλης, Μεταμορφώσεις, Χ).

Η σχέση της υφαντικής με το Διόνυσο είναι αρνητική, ασύμβατη. Ο Διόνυσος είναι θεός της μέθης, του ζωτικού χυμού, ορμα, κυριεύει, φέρ­νει λύσσα και μανία, κάνει τους ανθρώπους να παραληρούν, να κατασπαράσσουν, σπρώχνει στο αίμα και την ωμοφαγία, Σχεδόν στον αντίπο­δα των άξιων που η αρχαία σκέψη οργάνωσε μεταφορικά γυρω από την ύφανση. Ισως γι αυ­τό και όταν παρεμβαίνουν στους μύθους του υφάντρες ο Διόνυσος τις καταστρέφει, μετατρέ­ποντας τον αργαλειό τους σε τοπο θαυμάτων και ακυρώνοντας την πολιτιστική του διάσταση. Καθιστώντας τα δοκάρια του κλαδιά, στέλνει τον αργαλειό πίσω στη φυση και τις εργάτριες του στα δάση.

Επίλογος:

Και οι άνδρες θεοί της ύφανσης;

Η εντύπωση που αποκτά κάνεις, μετά από αυτή τη σύντομη περιδιάβαση στις αρχαίες πη­γές, είναι ότι η υφαντική, με το πλήθος των συν­δηλώσεων και των μεταφορικών εννοιών της. πολλές φορές αντιφατικά εμπλέκεται σε περι­γραφές λατρειών, σε μυθολογικές περιπέτειες η σε χαρακτηρισμούς θεοτήτων με διάφορους τρόπους. Ως πραγματική άσκηση συνδέεται με την Αθηνά Εργάνη και υπαινικτικά με την Αρτε­μη, για τη βασική ιδιότητα της ως θεάς των ορίων και της μετάβασης,θετικά αναφέρεται απαξ σε σχέση με τον Δία, για να συμβολίσει την ιδιότητα του ως φορέα της τάξης, της πολιτικής ομόνοιας. Τέλος αναφέρεται αρνητικά, σε σχέση με τον Διόνυσο, για να φανεί εξ αντιθέσεως τί ο θεός δεν αγαπά, Αξίζει ισως να τονιστεί ότι και στο θεϊκό επίπεδο, όπως και στο ανθρώπινο, μό­νο μία γυναίκα θεά υφαίνει κυριολεκτικά, όπως κυριολεκτικά υφαίνουν και οι γενιές των γυναι κών τις οποίες αυτή δίδαξε. Αντίθετα, στους άν­δρες θεούς, όπως και στους ομηρικούς ήρωες, ανήκουν όλες οι μεταφορικές σημασίες της ύφανσης²⁰.Υφαίνουν λόγια, σκέψεις, συνωμο­σίες ή την ειρήνη. Τα πραγματικά υφάσματα, με περηφάνια ή δάκρυα, ελεύθερες ή δούλες, τα υφαίνουν οι γυναίκες, θνητές, θεες η ηρωίδες
archaiologia.gr