Η θεωρία της γνώσης στην εποχή της μετανεωτερικότητας.Εισαγωγή στην ταπείνωση των γνωσιολογικών προσεγγίσεων.
Το διακριτικό πλαίσιο αναφοράς.
είναι η πηγή του πάθους για τον διανοούμενο,
και ο διανοούμενος χωρίς το παράδοξο
είναι σαν ένας εραστής χωρίς αισθήματα,
μια ταλαίπωρη μετριότητα".
Kierkegaard.
H Αλήθεια είναι το Είναι έτσι όπως είναι, αυτό καθ' εαυτό. Αληθινό είναι αυτό που όντως Είναι. Αυτό που όντως Είναι, δεν προσεγγίζεται απόλυτα από καμιά γνωσιολογική προσέγγιση. Είναι υπεράγνωστο. Υπερβαίνει το βεληνεκές των ανθρώπινων γνωστικών δυνατοτήτων."Τα όντα ως φαινόμενα φανερώνουν μόνο τον εαυτό τους, ενώ το Είναι μένει απέξω, λανθάνει, η αλήθεια του Είναι εκπίπτει. Δεν γνωρίζουμε το Είναι καθεαυτό, γνωρίζουμε μόνο τον τρόπο με τον οποίο είναι ό,τι είναι". Χρήστος Γιανναράς (1988) α
Δεν συλλαμβάνουμε νοητικά ή εμπειρικά το ίδιο το Είναι στην ολότητά του, ούτε μπορούμε να γνωρίσουμε κάποιο αντικείμενο ανεξάρτητα από την γνωρίζουσα συνειδητότητά μας, ζούμε απλά ένα είδος σχέσης με αυτό που φαίνεται, με τα φαινόμενα. Η γνώση είναι σχέση, δεσμός, επαφή με την αλήθεια και όχι κατοχή της Αλήθειας. "η ύπαρξή μου και η γνώση που κατορθώνω (ο τρόπος που υπάρχω και ο τρόπος που γνωρίζω) είναι γεγονότα συντελούμενων σχέσεων". Χρήστος Γιανναράς (1988) β
Ο άνθρωπος παραμένει πάντοτε εραστής της αλήθειας, φίλος της σοφίας, φιλόσοφος. Μπορεί να φλερτάρει την αλήθεια αλλά δεν μπορεί να την κάνει δική του.
Η αναγκαιότητα ισορροπίας και εναρμόνισης που διέπει τις σχέσεις των φυσικών πραγμάτων του υλικού κόσμου ενυπάρχει στον άνθρωπο ως έμφυτη δυνατότητα, συγκρότησης και συμφιλίωσης των ετερογενών στοιχείων. Οι ψυχικές λειτουργίες της αντίληψης και της σκέψης εντάσουν τις έννοιες και τις εμπειρίες σε έλλογες συγκροτημένες μορφές. Διαμορφώνονται έτσι ομοιογενή ερμηνευτικά φίλτρα και πλαίσια αναφοράς σύμφωνα με τα οποία κατανοείται και αξιολογείται η πραγματικότητα.
Η αντίληψη, ως προσωπική εμπειρία θέασης του κόσμου έχει μόνο αναλογική και όχι ουσιαστική σχέση με τα αντικείμενα. Οι πληροφορίες τις οποίες επεξεργάζεται ο εγκέφαλος δεν έχουν σχέση με τις ιδιότητες των αντικειμένων που λειτουργούν ως ερεθίσματα. Η αληθινή φύση του υλικού κόσμου είναι ξένη από την φαινομενική του εκδοχή. Τα χρώματα, οι ήχοι και οι μυρωδιές δεν είναι ιδιότητες των αντικειμένων αλλά νοητικά κατασκευάσματα. Μπορούμε να πούμε ότι οι αισθήσεις περισσότερο ερμηνεύουν παρά αντανακλούν τη φυσική πραγματικότητα. Με αυτή την έννοια οποιαδήποτε αίσθηση είναι κατά κάποιο τρόπο παρ-αίσθηση. Η αξία των εντυπώσεων δεν έγκειται τόσο στο ότι αναπαριστούν με ακρίβεια την πραγματικότητα όσο στο ότι μας βοηθούν να προσαρμοζόμαστε σε αυτήν. Οι αντιληπτικές εντυπώσεις είναι αξιόπιστες επειδή είναι λειτουργικές όχι επειδή είναι αληθινές.
Δεν μπορούμε να έχουμε ποτέ μια αντικειμενική εικόνα του κόσμου ανεξάρτητη από τους περιορισμούς και τις αλλοιώσεις των νοητικών και αντιληπτικών μας δυνατοτήτων. "Δεν υπάρχει μία και ορισμένη και οριστική όψη του κόσμου. Η όψη του κόσμου που έχουμε δεν είναι παρά το δημιούργημα, το "φιλοσόφημα", της κοινής και καθημερινής μας συνείδησης". Χρήστος Μαλεβίτσης (1985)
Τα αντιληπτικά, ερμηνευτικά εργαλεία παραμένουν συνήθως ασυνείδητα, αυτονόητα και αναμφισβήτητα. Ο κόσμος που βλέπουμε γύρω μας είναι η συνισταμένη των αντιληπτικών μας ιδιοτήτων και των ερμηνευτικών φίλτρων που μας κληροδοτεί το πολισμικό μας περιβάλλον. "Η εικόνα του κόσμου είναι προϊόν επικοινωνίας ... ένα κατασκεύασμα φτιαγμένο από κατασκευάσματα, μια ερμηνεία σχηματισμένη από ερμηνείες, αποτέλεσμα από αδιάκοπες επιλογές για το τι θα συμπεριληφθεί και τι όχι σε τούτες τις μεθερμηνείες, που προέρχονται και αυτές από προηγούμενες επιλογές". Paul Watzlawick (1981)
Η θέαση του κόσμου δεν είναι τόσο μια αντικειμενική αντανάκλαση της πραγματικότητας όσο μια ψυχολογική, φιλοσοφική ή και πνευματική ερμηνεία. Η επιστημονική υπόθεση της αντικειμενικής γνώσης παρ' ότι απολαμβάνει το προνόμιο της ευρείας αποδοχής από το σύγχρονο κόσμο δεν διαθέτει περισσότερη γνωσιολογική εγκυρότητα από τους αρχαίους μύθους. Η υπόθεση ότι η αντικειμενική διάσταση του κόσμου είναι η μόνη αληθινή πραγματικότητα δεν αποδεικνύεται με την επιστημονική μεθοδολογία. Η επιστημονική κοινότητα συνήθως δεν συνειδητοποιεί την σχετικότητα και την υποκειμενικότητα των γνωσιολογικών προϋποθέσεων που υποκρύπτουν οι επιστημονικές θεωρίες και μέθοδοι. Αυτή η μετα-φυσική αμέλεια οδηγεί συχνά σε λανθασμένα συμπεράσματα. "Τίποτα δεν είναι πιο υποκειμενικό από την αντικειμενικότητα που δεν μπορεί να δει την υποκειμενικότητά της". Laing, R. D. (1982)
Οι επιστημονικές θεωρίες δεν προσεγγίζουν απροϋπόθετα και αντικειμενικά την πραγματικότητα αλλά, εξαρτώνται αναπόφευκτα από μετα-επιστημονικές, μετα-φυσικές, κοσμοθεωρητικές υποθέσεις. (Βλ. Popper, Feyerabend, Agassi, Kuhn) Αυτές οι λανθάνουσες μετα-επιστημονικές κοσμοθεωρητικές αρχές οδηγούν στη διαμόρφωση αποτελεσματικών μεθόδων. Τις περισσότερες φορές όμως οι επιστήμονες δεν λαμβάνουν αρκετά υπόψη τους τις φιλοσοφικές προϋποθέσεις των επιστημονικών τους θεωριών και μεθόδων.
Ενώ η ίδια η δυνατότητα επιστημονικής προσέγγισης του κόσμου αναδύεται μέσα από το πρίσμα συγκεκριμένων μεταφυσικών αντιλήψεων. "Στη βάση και στο βάθος κάθε επιστημονικής έρευνας υπήρξε μια γενική θεώρηση των πραγμάτων που θα μπορούσε δίχως άλλο να χαρακτηρισθεί ως μεταφυσική". Joseph Agassi
Η επιστημονική γνώση δεν αποτελείται από ένα συγκροτημένο σύνολο αδιαμφισβήτητων, αντικειμενικά θεμελιωμένων βεβαιοτήτων. Είναι μια προοδευτική διαδικασία διαμόρφωσης και αναδιαμόρφωσης υποθέσεων οι οποίες επαληθεύονται ή διαψεύδονται από τα εμπειρικά δεδομένα.
Με την είσοδο στην τρίτη χιλιετία εγκαταλείπεται ως ουτοπική η φιλοδοξία της απόλυτης θεωρητικής γνώσης. Για πρώτη φορά μάλιστα αμφισβητούνται οι παραδοσιακά αυτονόητες αρχές και αξίες από το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού των δυτικών κοινωνιών. σημ 1 Είμαστε υποχρεωμένοι να συμβιβαστούμε με τη συνειδητή αποδοχή λειτουργικών, χρήσιμων, συμβατικών διατυπώσεων.
Ακόμη και τα θεωρητικά μοντέλα των θετικών επιστημών υποχρεώνουν τον ερευνητή να ταπεινωθεί γνωσιολογικά αναγνωρίζοντας ότι αυτό που γνωρίζει είναι καρπός μιας πράξης πίστης, εμπιστευτικής αποδοχής διαψεύσιμων, θεωρητικών υποθέσεων, αναπόσπαστα συνυφασμένων με την υποκειμενικότητα του. Βλ. Heisenberg
Η δογματική προσκόλληση στην έλλογη,γνωστική, ορθολογιστική, αντικειμενική προοπτική ισοδυναμεί με μια νέα μυθολογική κοσμοθεώρηση. "Συνεπώς η επιστήμη είναι πιο κοντά στο μύθο απ' ότι μια επιστημονική φιλοσοφία είναι έτοιμη να αποδεχτεί. Είναι μια από τις πολλές μορφές σκέψης που αναπτύχθηκαν από τον άνθρωπο κι όχι αναγκαστικά η καλύτερη. Είναι κραυγαλέα, θορυβώδης και αυθάδης και η υπεροχή της δεν είναι αυτονόητη παρά μόνο για όσους έχουν ήδη αποφασίσει υπέρ κάποιας ιδεολογίας ή την έχουν αποδεχτεί χωρίς να εξετάσουν τα προτερήματα και τα όριά της". Paul Feyerabend (1975)
Η μετανεωτερική επιστημολογία επιστρέφει στον αρχαίο Πρωταγόρα υιοθετώντας ως κριτήριο εγκυρότητας της αλήθειας την ανθρώπινη υποκειμενικότητα. "μέτρο πάντων χρημάτων άνθρωπος". Η αντίληψη για την αλήθεια και το ψέμμα είναι πιο κοντά στους σοφιστές και τους σκεπτικούς παρά στον Αριστοτέλη και τους Στωϊκούς. Η υποκειμενικότητα δεν θεωρείται πια πηγή ψεύδους.
Το να πρέπει να διαλέξει κανείς ανάμεσα σε δύο μόνο εναλλακτικές, θεωρητικές προτάσεις από τις οποίες η μία μόνο είναι αληθινή και η άλλη ψεύτικη είναι υπεραπλουστευτικός, ερμηνευτικός βιασμός της πραγματικότητας. Είναι δυνατόν να ισχύουν ταυτόχρονα διαφορετικές παράληλες, ερμηνευτικές, υποθετικές, θεωρητικές προτάσεις για την ερμηνεία ενός φαινομένου. Οι θεωρητικές αυτές προτάσεις μπορεί να είναι αντικειμενικές και να έχουν καθολική ισχύ ή υποκειμενικές και να ισχύουν μόνο γι' αυτόν που τις εκφράζει ή να είναι ταυτόχρονα και αντικειμενικές και υποκειμενικές.
Η φύση της πραγματικότητας δεν προσαρμόζεται στις ανθρώπινες γνωσιολογικές δυνατότητες. Η εξακρίβωση των κανόνων που διέπουν τα φαινόμενα δεν είναι πάντοτε εφικτή. Ο προσδιοριστικός εστιασμός περιορίζει την ευρύτητα του αντιληπτικού πεδίου. Η ερμηνεία μεταστοιχειώνει τη φύση της πραγματικότητας. Η μετάθεση των φαινομένων στη διάσταση της αντίληψης και η προβολή τους στο επίπεδο της λογικής φτωχαίνει το σύνθετο βάθος τους. Αμφισβητώντας τα όρια ασφαλείας της Αριστοτέλειας λογικής μπορούμε να υποθέσουμε ότι το Α δεν είναι πάντοτε Α. Το Β μπορεί να είναι ταυτόχρονα και Β και Α. Α + Β μπορεί άλλοτε να είναι ίσον με Α, άλλοτε με Β, άλλοτε με ΑΒ ή κάτι άλλο. Η θετικιστική, γνωσιολογική μεθοδολογία αποδεικνύεται ανεπαρκής για την βαθύτερη, ολοκληρωμένη διερεύνηση των σύνθετων φαινομένων.
Για να προσεγγίσουμε ένα πολυσύνθετο, πολύμορφο, πολυδιάστατο ερευνητικό αντικείμενο χρειάζεται να υιοθετήσουμε μια εξίσου διευρυμένη, πλουραλιστική οντολογία, επιστημολογία και μεθοδολογία.
"Το πρόβλημα είναι πως θ' ανοίξουμε την οπτική μας για ν' αγκαλιάσει ένα ευρύτερο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας, πως θ΄ αναπτύξουμε και θ΄ απελευθερώσουμε τις μεθόδους μας για να εκτιμήσουν κατά το δυνατόν δίκαια τον πλούτο και το εύρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν αναπτύξουμε τις φιλοσοφικές προϋποθέσεις".
Rollo May. 1961Το ότι δεν μπορούμε να προσδώσουμε ποτέ απόλυτη ισχύ σε κανένα υποκειμενικό, αντικειμενικό ή οντολογικό κριτήριο δεν σημαίνει ότι αρνούμαστε κάθε δυνατότητα διατύπωσης της αλήθειας. Μπορούμε να αποδεχθούμε συμβατικά ως αληθινό αυτό που σε ιστορικό, κοινωνικό, πολιτισμικό ή προσωπικό επίπεδο φαίνεται ως αληθινό. Ο προσανατολισμός της ζωής μας σύμφωνα με το φαινόμενο (με αυτό που φαίνεται αληθινό) είναι απαραίτητος όρος επιβίωσης και προόδου. Η σχετική, υποκειμενική αλήθεια (εσχατολογικά αβέβαιη) αν και δεν διαθέτει απόλυτη οντολογική εγκυρότητα είναι χρήσιμη και λειτουργική. Αν και δεν μπορώ με απόλυτη, γνωσιολογικά έγκυρη βεβαιότητα να υποστηρίξω ότι "το χ είναι ψ", μπορώ με υποκειμενική, βιωματική βεβαιότητα να υποστηρίξω ότι τι "το χ μου φαίνεται ότι είναι ψ" και η εντύπωσή μου αυτή μερικές φορές είναι τόσο έντονη ώστε να μπορώ να πώ ότι "για μένα το χ είναι ψ" ή και εν τέλει ότι "το χ είναι ψ". Μπορώ δηλαδή να εξακολουθώ να υποστηρίζω μια διατύπωση παρά το γεγονός ότι δεν είμαι απόλυτα βέβαιος για την ορθότητα αυτής της διατύπωσης. Βλ. Καρνεάδη.(www.psyche.gr/epist3.htm#Karneade)
Το γεγονός ότι δεν μπορούμε να φτάσουμε την απόλυτη αλήθεια ή την απόλυτη βεβαιότητα δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να αποδεχόμαστε αλήθειες οι οποίες υποστηρίζονται από την λογική, την εμπειρία ή τα αντικειμενικά δεδομένα. Σύμφωνα με την επιστημολογική τοποθέτηση του semantic contextualism η αλλαγή των κριτηρίων γνωσιολογικής εγκυρότητας έχει ως αποτέλεσμα μία άποψη να θεωρείται έγκυρη στα πλαίσια της καθημερινής ζωής και επικοινωνίας αλλά να θεωρείται λανθασμένη στα πλαίσια πιο αυστηρών κριτηρίων γνωσιολογικής εγκυρότητας. "και ο σκεπτικισμός και ο αντι-σκεπτικισμός θα μπορούσαν κατά κάποιο τρόπο να είναι αληθινοί. Σε ένα σκεπτικιστικό επικοινωνιακό πλαίσιο όπου τα κριτήρια είναι υψηλά, το σκεπτικιστικό συμπέρασμα ότι γνωρίζουμε πολύ λίγα θα είναι αληθινό. Αντίθετα, σε ένα μη-σκεπτικιστικό επικοινωνιακό πλαίσιο όπου τα κριτήρια θα είναι σχετικά χαμηλά, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πολλά από αυτά που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε, παρά το ότι αυτό ισχύει μόνο σε σχέση με αυτό το χαμηλό επιστημολογικό κριτήριο". Duncan Pritchard.
Μια υπόθεση μπορεί να επαληθευθεί ή να διαψευσθεί μόνο σε σχέση με κάποιο συγκεκριμένο εννοιολογικό πλαίσιο αναφοράς. Δεν υπάρχει αλήθεια ανεξάρτητα από ένα συγκεκριμένο πλαίσιο θεωρητικών, μη αποδεδειγμένων υποθέσεων. Μπορούμε να διαμορφώσουμε πολλαπλά, θεωρητικά ερμηνευτικά σχήματα για να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε τα αντικειμενικά δεδομένα. Αν αλλάξει το δίκτυο των θεωρητικών - επιστημολογικών προϋποθέσεων τότε αλλάζει αναγκαστικά αυτό που θεωρούμε αληθινό ή ψεύτικο. σημ.2 Η αλήθεια εξαρτάται πάντοτε από τις φιλοσοφικές της προϋποθέσεις. "Αυτό που μαθαίνουμε από την εμπειρία εξαρτάται από το είδος της φιλοσοφίας που φέρνουμε στην εμπειρία." C. Lewis (1947) Καμμιά επιστημονική θεωρία δεν μπορεί να διεκδικήσει απόλυτη εγκυρότητα. Οι θεωρίες συνοδεύονται πάντοτε από αβεβαιότητα. Ιδιαίτερα όταν προσεγγίζουν ερμηνευτικά, πολυσύνθετα φαινόμενα οφείλουν να επιτρέπουν ένα σημαντικό ποσοστό άγνοιας και αβεβαιότητας ώστε να μην παραθεωρούν άγνωστες ή ακατάληπτες διαστάσεις του αντικειμένου έρευνας.
Η γνώση δεν είναι συνώνυμη με την απόλυτη βεβαιότητα. Δεν αναιρεί την αμφιβολία, απλά διεισδύει με μεγαλύτερη ακρίβεια σε περισσότερες και βαθύτερες πτυχές των φαινομένων. Μια υπόθεση θεωρείται περισσότερο σωστή από μία άλλη στο βαθμό που υποστηρίζεται από περισσότερα εμπειρικά-πειραματικά δεδομένα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η πιο "σωστή" θεωρία έχει απόλυτο κύρος ή ότι την εμπιστευόμαστε απόλυτα. Ούτε ότι η λιγότερο σωστή είναι απόλυτα λανθασμένη. Σε πρακτικό επίπεδο είμαστε συχνά υποχρεωμένοι να παίρνουμε αποφάσεις και να ενεργούμε με βάση αβέβαιες, αμφισβητούμενες ή ακόμη και αντιφατικές υποθέσεις. Όσο πιο διευρυμένη είναι η αντιληπτική μας συνειδητότητα και πιο σύνθετα είναι τα δεδομένα τα οποία επεξεργαζόμαστε τόσο δυσκολότερο είναι να καταλήξουμε σε βέβαια γνωστικά συμπεράσματα. (το μόνο που γνωρίζω είναι ότι τίποτε δεν γνωρίζω) Οι βεβαιότητές μας θα συνοδεύονται πάντοτε από κάποιο βαθμό άγνοιας και αμφιβολίας. Το μέτρο της γνώσης αυξάνεται παράλληλα με το μέτρο της αγνωσίας. Η γνώση και η αγνωσία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Βλ. Σκ
Η κοσμοθεωρία προτείνει ερμηνείες σχετικά με την προέλευση και τη φύση του υλικού κόμου, του ανθρώπου και των ηθικών κριτηρίων και τοποθετείται απέναντι στα ζητήματα της ύπαρξης ή όχι έσχατου νοήματος και μετά θάνατον ζωής.
Η κοσμοθεωρία αντέχει στη δοκιμασία του χρόνου στο βαθμό που:
α. Χαρακτηρίζεται από συγκρότηση, συνέπεια, εσωτερική συνοχή, ακρίβεια, σαφήνεια, πιστότητα σε σχέση με τα δεδομένα που υποπίπτουν στην αντίληψή μας.
β. Δεν αντιφάσκει με υψηλού βαθμού εμπειρικές ή επιστημονικές βεβαιότητες οι οποίες θεμελιώνονται σε πολύ πιθανά στοιχεία της πραγματικότητας.
Δεν συνειδητοποιούμε τις κοσμοθεωρητικές μας προϋποθέσεις όπως δεν βλέπουμε τα μάτια μας όταν κοιτάζουμε γύρω μας. Οι κοσμοθεωρητικές προοπτικές διανοίγουν αντιληπτικές και νοηματικές δυνατότητες προσεγγίζοντας, αποσπασματικά και με αμφισβητούμενο τρόπο, αυτό που φαίνεται αληθινό και όχι αυτό που είναι όντως αληθινό.
O άνθρωπος ανακαλύπτει τον εαυτό του, συνειδητοποιεί την ιδιαιτερότητά του ως πρόσωπο μέσα σε ένα συγκεκριμένο γεω-πολιτισμικό περιβάλλον. Παλαιότερα οι νοηματικές συντεταγμένες οι οποίες μόρφωναν την προσωπικότητα και την κοσμοθεωρία του ήταν κυρίως μυθολογικές. Οι προσωπικές του ενδογενείς, γνωσιο-συναισθηματικές δυνατότητες έβρισκαν νόημα και προσανατολισμό μέσα στα πλαίσια των ιδιαίτερων μυθολογικών, κοινωνικο-πολιτιστικών συντεταγμένων της κοινωνίας στην οποία ανήκε.
Στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές, καταναλωτικές, δυτικές κοινωνίες οι παραδοσιακές, γεωγραφικά οριοθετημένες, κοσμοθεωρητικές προτάσεις ζωής έχασαν την δύναμή και τη λειτουργικότητά τους.
Ο άνθρωπος της πληροφορικής και της παγκοσμιοποίησης χωρίς να συνδέεται με ζωηφόρα νήματα παραδοσιακού πολιτισμού, βομβαρδίζεται από μια πληθώρα ετερογενών και αντιφατικών μηνυμάτων. Καλείται να διαμορφώσει μια κοσμοθεωρητική προοπτική όχι πια μονοσήμαντη και απλουστευτική αλλά σύνθετη και πλουραλιστική η οποία συμπεριλαμβάνει συγκροτημένες και ευσταθείς ερμηνευτικές εκδοχές για όλα τα ετερογενή στοιχεία που υποπίπτουν στην αντίληψή του. Η αρμονική σύνθεση αντιθετικών απόψεων, θεωριών και εμπειριών καθίσταται αναπόφευκτη αναγκαιότητα.
Ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται να διαμορφώσει μια προσωπική κοσμοθεωρητική προσέγγιση που συνθέτει την πολυεπίπεδη ετερότητα σε αλληλοεξαρτόμενες, αισθητικές, ενοιολογικές, υπαρξιακές και πνευματικές αντιληπτικές, δομές οι οποίες αλληλεπιδρώντας μεταλλάσονται και εξελίσσονται επιδιώκοντας όλο και υψηλότερα επίπεδα ευστάθειας και δια-γνωστικής πληρότητας.
Η γνώση που προκύπτει από αυτή την πολυεπίπεδη προσέγγιση της πραγματικότητας δεν είναι η απλή, συγκεκριμένη, ξεκάθαρη, βέβαιη, λογική γνώση του απλού ανθρώπου ή της κλασσικής επιστήμης αλλά η πολυδιάστατη, πλουραλιστική, αμφισβητήσιμη γνώση η οποία συγκροτεί αρμονικές συνθέσεις αλληλοεξαρτώμενων και αδιαχώριστων, ετερογενών δεδομένων. Μια γνώση που δεν διεκδικεί τη στωική αλλά τη σκεπτική εγκυρότητα. Βλ. Αινεδήσιμο(www.psyche.gr/epist3#Ainesid), Feyerabend Paul.Ανεξάρτητα από τη λογική συγκρότηση ή τη μεταφυσική ευστάθεια μιας κοσμοθεωρητικής αντίληψης και ανεξάρτητα από το βαθμό αφοσίωσης, λατρείας, πίστης ή δέους που μας συνδέουν μαζί της δεν μπορεί να υπάρξει ποτέ απόλυτη γνωσιολογική εγγύηση ότι μια κοσμοθεωρητική στάση είναι πιο κοντά στην αλήθεια από μια άλλη. Μπορούμε να πιστεύουμε με απόλυτο τρόπο αυτό που πιστεύουμε αλλά δεν υπάρχει κανένα απόλυτο αντικειμενικό ή υπερ-υποκειμενικό κριτήριο που να μπορεί να εγγυηθεί την αληθινότητα αυτού που πιστεύουμε. Η σχετικότητα είναι ανυπέρβλητο όριο των ανθρώπινων γνωσιολογικών δυνατοτήτων.www.psyche.gr/epist1.htm
Συνεχίζεται...
Το διακριτικό πλαίσιο αναφοράς.
Η αληθινότητα των θεωρητικών υποθέσεων.
"Το παράδοξοείναι η πηγή του πάθους για τον διανοούμενο,
και ο διανοούμενος χωρίς το παράδοξο
είναι σαν ένας εραστής χωρίς αισθήματα,
μια ταλαίπωρη μετριότητα".
Kierkegaard.
H Αλήθεια είναι το Είναι έτσι όπως είναι, αυτό καθ' εαυτό. Αληθινό είναι αυτό που όντως Είναι. Αυτό που όντως Είναι, δεν προσεγγίζεται απόλυτα από καμιά γνωσιολογική προσέγγιση. Είναι υπεράγνωστο. Υπερβαίνει το βεληνεκές των ανθρώπινων γνωστικών δυνατοτήτων."Τα όντα ως φαινόμενα φανερώνουν μόνο τον εαυτό τους, ενώ το Είναι μένει απέξω, λανθάνει, η αλήθεια του Είναι εκπίπτει. Δεν γνωρίζουμε το Είναι καθεαυτό, γνωρίζουμε μόνο τον τρόπο με τον οποίο είναι ό,τι είναι". Χρήστος Γιανναράς (1988) α
Δεν συλλαμβάνουμε νοητικά ή εμπειρικά το ίδιο το Είναι στην ολότητά του, ούτε μπορούμε να γνωρίσουμε κάποιο αντικείμενο ανεξάρτητα από την γνωρίζουσα συνειδητότητά μας, ζούμε απλά ένα είδος σχέσης με αυτό που φαίνεται, με τα φαινόμενα. Η γνώση είναι σχέση, δεσμός, επαφή με την αλήθεια και όχι κατοχή της Αλήθειας. "η ύπαρξή μου και η γνώση που κατορθώνω (ο τρόπος που υπάρχω και ο τρόπος που γνωρίζω) είναι γεγονότα συντελούμενων σχέσεων". Χρήστος Γιανναράς (1988) β
Ο άνθρωπος παραμένει πάντοτε εραστής της αλήθειας, φίλος της σοφίας, φιλόσοφος. Μπορεί να φλερτάρει την αλήθεια αλλά δεν μπορεί να την κάνει δική του.
Η αναγκαιότητα ισορροπίας και εναρμόνισης που διέπει τις σχέσεις των φυσικών πραγμάτων του υλικού κόσμου ενυπάρχει στον άνθρωπο ως έμφυτη δυνατότητα, συγκρότησης και συμφιλίωσης των ετερογενών στοιχείων. Οι ψυχικές λειτουργίες της αντίληψης και της σκέψης εντάσουν τις έννοιες και τις εμπειρίες σε έλλογες συγκροτημένες μορφές. Διαμορφώνονται έτσι ομοιογενή ερμηνευτικά φίλτρα και πλαίσια αναφοράς σύμφωνα με τα οποία κατανοείται και αξιολογείται η πραγματικότητα.
Η αντίληψη, ως προσωπική εμπειρία θέασης του κόσμου έχει μόνο αναλογική και όχι ουσιαστική σχέση με τα αντικείμενα. Οι πληροφορίες τις οποίες επεξεργάζεται ο εγκέφαλος δεν έχουν σχέση με τις ιδιότητες των αντικειμένων που λειτουργούν ως ερεθίσματα. Η αληθινή φύση του υλικού κόσμου είναι ξένη από την φαινομενική του εκδοχή. Τα χρώματα, οι ήχοι και οι μυρωδιές δεν είναι ιδιότητες των αντικειμένων αλλά νοητικά κατασκευάσματα. Μπορούμε να πούμε ότι οι αισθήσεις περισσότερο ερμηνεύουν παρά αντανακλούν τη φυσική πραγματικότητα. Με αυτή την έννοια οποιαδήποτε αίσθηση είναι κατά κάποιο τρόπο παρ-αίσθηση. Η αξία των εντυπώσεων δεν έγκειται τόσο στο ότι αναπαριστούν με ακρίβεια την πραγματικότητα όσο στο ότι μας βοηθούν να προσαρμοζόμαστε σε αυτήν. Οι αντιληπτικές εντυπώσεις είναι αξιόπιστες επειδή είναι λειτουργικές όχι επειδή είναι αληθινές.
Δεν μπορούμε να έχουμε ποτέ μια αντικειμενική εικόνα του κόσμου ανεξάρτητη από τους περιορισμούς και τις αλλοιώσεις των νοητικών και αντιληπτικών μας δυνατοτήτων. "Δεν υπάρχει μία και ορισμένη και οριστική όψη του κόσμου. Η όψη του κόσμου που έχουμε δεν είναι παρά το δημιούργημα, το "φιλοσόφημα", της κοινής και καθημερινής μας συνείδησης". Χρήστος Μαλεβίτσης (1985)
Τα αντιληπτικά, ερμηνευτικά εργαλεία παραμένουν συνήθως ασυνείδητα, αυτονόητα και αναμφισβήτητα. Ο κόσμος που βλέπουμε γύρω μας είναι η συνισταμένη των αντιληπτικών μας ιδιοτήτων και των ερμηνευτικών φίλτρων που μας κληροδοτεί το πολισμικό μας περιβάλλον. "Η εικόνα του κόσμου είναι προϊόν επικοινωνίας ... ένα κατασκεύασμα φτιαγμένο από κατασκευάσματα, μια ερμηνεία σχηματισμένη από ερμηνείες, αποτέλεσμα από αδιάκοπες επιλογές για το τι θα συμπεριληφθεί και τι όχι σε τούτες τις μεθερμηνείες, που προέρχονται και αυτές από προηγούμενες επιλογές". Paul Watzlawick (1981)
Η θέαση του κόσμου δεν είναι τόσο μια αντικειμενική αντανάκλαση της πραγματικότητας όσο μια ψυχολογική, φιλοσοφική ή και πνευματική ερμηνεία. Η επιστημονική υπόθεση της αντικειμενικής γνώσης παρ' ότι απολαμβάνει το προνόμιο της ευρείας αποδοχής από το σύγχρονο κόσμο δεν διαθέτει περισσότερη γνωσιολογική εγκυρότητα από τους αρχαίους μύθους. Η υπόθεση ότι η αντικειμενική διάσταση του κόσμου είναι η μόνη αληθινή πραγματικότητα δεν αποδεικνύεται με την επιστημονική μεθοδολογία. Η επιστημονική κοινότητα συνήθως δεν συνειδητοποιεί την σχετικότητα και την υποκειμενικότητα των γνωσιολογικών προϋποθέσεων που υποκρύπτουν οι επιστημονικές θεωρίες και μέθοδοι. Αυτή η μετα-φυσική αμέλεια οδηγεί συχνά σε λανθασμένα συμπεράσματα. "Τίποτα δεν είναι πιο υποκειμενικό από την αντικειμενικότητα που δεν μπορεί να δει την υποκειμενικότητά της". Laing, R. D. (1982)
Οι επιστημονικές θεωρίες δεν προσεγγίζουν απροϋπόθετα και αντικειμενικά την πραγματικότητα αλλά, εξαρτώνται αναπόφευκτα από μετα-επιστημονικές, μετα-φυσικές, κοσμοθεωρητικές υποθέσεις. (Βλ. Popper, Feyerabend, Agassi, Kuhn) Αυτές οι λανθάνουσες μετα-επιστημονικές κοσμοθεωρητικές αρχές οδηγούν στη διαμόρφωση αποτελεσματικών μεθόδων. Τις περισσότερες φορές όμως οι επιστήμονες δεν λαμβάνουν αρκετά υπόψη τους τις φιλοσοφικές προϋποθέσεις των επιστημονικών τους θεωριών και μεθόδων.
Ενώ η ίδια η δυνατότητα επιστημονικής προσέγγισης του κόσμου αναδύεται μέσα από το πρίσμα συγκεκριμένων μεταφυσικών αντιλήψεων. "Στη βάση και στο βάθος κάθε επιστημονικής έρευνας υπήρξε μια γενική θεώρηση των πραγμάτων που θα μπορούσε δίχως άλλο να χαρακτηρισθεί ως μεταφυσική". Joseph Agassi
Η επιστημονική γνώση δεν αποτελείται από ένα συγκροτημένο σύνολο αδιαμφισβήτητων, αντικειμενικά θεμελιωμένων βεβαιοτήτων. Είναι μια προοδευτική διαδικασία διαμόρφωσης και αναδιαμόρφωσης υποθέσεων οι οποίες επαληθεύονται ή διαψεύδονται από τα εμπειρικά δεδομένα.
Με την είσοδο στην τρίτη χιλιετία εγκαταλείπεται ως ουτοπική η φιλοδοξία της απόλυτης θεωρητικής γνώσης. Για πρώτη φορά μάλιστα αμφισβητούνται οι παραδοσιακά αυτονόητες αρχές και αξίες από το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού των δυτικών κοινωνιών. σημ 1 Είμαστε υποχρεωμένοι να συμβιβαστούμε με τη συνειδητή αποδοχή λειτουργικών, χρήσιμων, συμβατικών διατυπώσεων.
Ακόμη και τα θεωρητικά μοντέλα των θετικών επιστημών υποχρεώνουν τον ερευνητή να ταπεινωθεί γνωσιολογικά αναγνωρίζοντας ότι αυτό που γνωρίζει είναι καρπός μιας πράξης πίστης, εμπιστευτικής αποδοχής διαψεύσιμων, θεωρητικών υποθέσεων, αναπόσπαστα συνυφασμένων με την υποκειμενικότητα του. Βλ. Heisenberg
Η δογματική προσκόλληση στην έλλογη,γνωστική, ορθολογιστική, αντικειμενική προοπτική ισοδυναμεί με μια νέα μυθολογική κοσμοθεώρηση. "Συνεπώς η επιστήμη είναι πιο κοντά στο μύθο απ' ότι μια επιστημονική φιλοσοφία είναι έτοιμη να αποδεχτεί. Είναι μια από τις πολλές μορφές σκέψης που αναπτύχθηκαν από τον άνθρωπο κι όχι αναγκαστικά η καλύτερη. Είναι κραυγαλέα, θορυβώδης και αυθάδης και η υπεροχή της δεν είναι αυτονόητη παρά μόνο για όσους έχουν ήδη αποφασίσει υπέρ κάποιας ιδεολογίας ή την έχουν αποδεχτεί χωρίς να εξετάσουν τα προτερήματα και τα όριά της". Paul Feyerabend (1975)
Η μετανεωτερική επιστημολογία επιστρέφει στον αρχαίο Πρωταγόρα υιοθετώντας ως κριτήριο εγκυρότητας της αλήθειας την ανθρώπινη υποκειμενικότητα. "μέτρο πάντων χρημάτων άνθρωπος". Η αντίληψη για την αλήθεια και το ψέμμα είναι πιο κοντά στους σοφιστές και τους σκεπτικούς παρά στον Αριστοτέλη και τους Στωϊκούς. Η υποκειμενικότητα δεν θεωρείται πια πηγή ψεύδους.
Το να πρέπει να διαλέξει κανείς ανάμεσα σε δύο μόνο εναλλακτικές, θεωρητικές προτάσεις από τις οποίες η μία μόνο είναι αληθινή και η άλλη ψεύτικη είναι υπεραπλουστευτικός, ερμηνευτικός βιασμός της πραγματικότητας. Είναι δυνατόν να ισχύουν ταυτόχρονα διαφορετικές παράληλες, ερμηνευτικές, υποθετικές, θεωρητικές προτάσεις για την ερμηνεία ενός φαινομένου. Οι θεωρητικές αυτές προτάσεις μπορεί να είναι αντικειμενικές και να έχουν καθολική ισχύ ή υποκειμενικές και να ισχύουν μόνο γι' αυτόν που τις εκφράζει ή να είναι ταυτόχρονα και αντικειμενικές και υποκειμενικές.
Η φύση της πραγματικότητας δεν προσαρμόζεται στις ανθρώπινες γνωσιολογικές δυνατότητες. Η εξακρίβωση των κανόνων που διέπουν τα φαινόμενα δεν είναι πάντοτε εφικτή. Ο προσδιοριστικός εστιασμός περιορίζει την ευρύτητα του αντιληπτικού πεδίου. Η ερμηνεία μεταστοιχειώνει τη φύση της πραγματικότητας. Η μετάθεση των φαινομένων στη διάσταση της αντίληψης και η προβολή τους στο επίπεδο της λογικής φτωχαίνει το σύνθετο βάθος τους. Αμφισβητώντας τα όρια ασφαλείας της Αριστοτέλειας λογικής μπορούμε να υποθέσουμε ότι το Α δεν είναι πάντοτε Α. Το Β μπορεί να είναι ταυτόχρονα και Β και Α. Α + Β μπορεί άλλοτε να είναι ίσον με Α, άλλοτε με Β, άλλοτε με ΑΒ ή κάτι άλλο. Η θετικιστική, γνωσιολογική μεθοδολογία αποδεικνύεται ανεπαρκής για την βαθύτερη, ολοκληρωμένη διερεύνηση των σύνθετων φαινομένων.
Για να προσεγγίσουμε ένα πολυσύνθετο, πολύμορφο, πολυδιάστατο ερευνητικό αντικείμενο χρειάζεται να υιοθετήσουμε μια εξίσου διευρυμένη, πλουραλιστική οντολογία, επιστημολογία και μεθοδολογία.
"Το πρόβλημα είναι πως θ' ανοίξουμε την οπτική μας για ν' αγκαλιάσει ένα ευρύτερο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας, πως θ΄ αναπτύξουμε και θ΄ απελευθερώσουμε τις μεθόδους μας για να εκτιμήσουν κατά το δυνατόν δίκαια τον πλούτο και το εύρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν αναπτύξουμε τις φιλοσοφικές προϋποθέσεις".Rollo May. 1961Το ότι δεν μπορούμε να προσδώσουμε ποτέ απόλυτη ισχύ σε κανένα υποκειμενικό, αντικειμενικό ή οντολογικό κριτήριο δεν σημαίνει ότι αρνούμαστε κάθε δυνατότητα διατύπωσης της αλήθειας. Μπορούμε να αποδεχθούμε συμβατικά ως αληθινό αυτό που σε ιστορικό, κοινωνικό, πολιτισμικό ή προσωπικό επίπεδο φαίνεται ως αληθινό. Ο προσανατολισμός της ζωής μας σύμφωνα με το φαινόμενο (με αυτό που φαίνεται αληθινό) είναι απαραίτητος όρος επιβίωσης και προόδου. Η σχετική, υποκειμενική αλήθεια (εσχατολογικά αβέβαιη) αν και δεν διαθέτει απόλυτη οντολογική εγκυρότητα είναι χρήσιμη και λειτουργική. Αν και δεν μπορώ με απόλυτη, γνωσιολογικά έγκυρη βεβαιότητα να υποστηρίξω ότι "το χ είναι ψ", μπορώ με υποκειμενική, βιωματική βεβαιότητα να υποστηρίξω ότι τι "το χ μου φαίνεται ότι είναι ψ" και η εντύπωσή μου αυτή μερικές φορές είναι τόσο έντονη ώστε να μπορώ να πώ ότι "για μένα το χ είναι ψ" ή και εν τέλει ότι "το χ είναι ψ". Μπορώ δηλαδή να εξακολουθώ να υποστηρίζω μια διατύπωση παρά το γεγονός ότι δεν είμαι απόλυτα βέβαιος για την ορθότητα αυτής της διατύπωσης. Βλ. Καρνεάδη.(www.psyche.gr/epist3.htm#Karneade)
Το γεγονός ότι δεν μπορούμε να φτάσουμε την απόλυτη αλήθεια ή την απόλυτη βεβαιότητα δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να αποδεχόμαστε αλήθειες οι οποίες υποστηρίζονται από την λογική, την εμπειρία ή τα αντικειμενικά δεδομένα. Σύμφωνα με την επιστημολογική τοποθέτηση του semantic contextualism η αλλαγή των κριτηρίων γνωσιολογικής εγκυρότητας έχει ως αποτέλεσμα μία άποψη να θεωρείται έγκυρη στα πλαίσια της καθημερινής ζωής και επικοινωνίας αλλά να θεωρείται λανθασμένη στα πλαίσια πιο αυστηρών κριτηρίων γνωσιολογικής εγκυρότητας. "και ο σκεπτικισμός και ο αντι-σκεπτικισμός θα μπορούσαν κατά κάποιο τρόπο να είναι αληθινοί. Σε ένα σκεπτικιστικό επικοινωνιακό πλαίσιο όπου τα κριτήρια είναι υψηλά, το σκεπτικιστικό συμπέρασμα ότι γνωρίζουμε πολύ λίγα θα είναι αληθινό. Αντίθετα, σε ένα μη-σκεπτικιστικό επικοινωνιακό πλαίσιο όπου τα κριτήρια θα είναι σχετικά χαμηλά, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πολλά από αυτά που νομίζουμε ότι γνωρίζουμε, παρά το ότι αυτό ισχύει μόνο σε σχέση με αυτό το χαμηλό επιστημολογικό κριτήριο". Duncan Pritchard.
Μια υπόθεση μπορεί να επαληθευθεί ή να διαψευσθεί μόνο σε σχέση με κάποιο συγκεκριμένο εννοιολογικό πλαίσιο αναφοράς. Δεν υπάρχει αλήθεια ανεξάρτητα από ένα συγκεκριμένο πλαίσιο θεωρητικών, μη αποδεδειγμένων υποθέσεων. Μπορούμε να διαμορφώσουμε πολλαπλά, θεωρητικά ερμηνευτικά σχήματα για να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε τα αντικειμενικά δεδομένα. Αν αλλάξει το δίκτυο των θεωρητικών - επιστημολογικών προϋποθέσεων τότε αλλάζει αναγκαστικά αυτό που θεωρούμε αληθινό ή ψεύτικο. σημ.2 Η αλήθεια εξαρτάται πάντοτε από τις φιλοσοφικές της προϋποθέσεις. "Αυτό που μαθαίνουμε από την εμπειρία εξαρτάται από το είδος της φιλοσοφίας που φέρνουμε στην εμπειρία." C. Lewis (1947) Καμμιά επιστημονική θεωρία δεν μπορεί να διεκδικήσει απόλυτη εγκυρότητα. Οι θεωρίες συνοδεύονται πάντοτε από αβεβαιότητα. Ιδιαίτερα όταν προσεγγίζουν ερμηνευτικά, πολυσύνθετα φαινόμενα οφείλουν να επιτρέπουν ένα σημαντικό ποσοστό άγνοιας και αβεβαιότητας ώστε να μην παραθεωρούν άγνωστες ή ακατάληπτες διαστάσεις του αντικειμένου έρευνας.
Η γνώση δεν είναι συνώνυμη με την απόλυτη βεβαιότητα. Δεν αναιρεί την αμφιβολία, απλά διεισδύει με μεγαλύτερη ακρίβεια σε περισσότερες και βαθύτερες πτυχές των φαινομένων. Μια υπόθεση θεωρείται περισσότερο σωστή από μία άλλη στο βαθμό που υποστηρίζεται από περισσότερα εμπειρικά-πειραματικά δεδομένα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η πιο "σωστή" θεωρία έχει απόλυτο κύρος ή ότι την εμπιστευόμαστε απόλυτα. Ούτε ότι η λιγότερο σωστή είναι απόλυτα λανθασμένη. Σε πρακτικό επίπεδο είμαστε συχνά υποχρεωμένοι να παίρνουμε αποφάσεις και να ενεργούμε με βάση αβέβαιες, αμφισβητούμενες ή ακόμη και αντιφατικές υποθέσεις. Όσο πιο διευρυμένη είναι η αντιληπτική μας συνειδητότητα και πιο σύνθετα είναι τα δεδομένα τα οποία επεξεργαζόμαστε τόσο δυσκολότερο είναι να καταλήξουμε σε βέβαια γνωστικά συμπεράσματα. (το μόνο που γνωρίζω είναι ότι τίποτε δεν γνωρίζω) Οι βεβαιότητές μας θα συνοδεύονται πάντοτε από κάποιο βαθμό άγνοιας και αμφιβολίας. Το μέτρο της γνώσης αυξάνεται παράλληλα με το μέτρο της αγνωσίας. Η γνώση και η αγνωσία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Βλ. Σκ
Κοσμοθεωρητικές Προσεγγίσεις
Δεν υπάρχει κανένας τρόπος για να βεβαιωθώ ότι
αυτό που πιστεύω είναι όντως αληθινό.
Καμιά ερευνητική μεθοδολογία δεν μπορεί να προσδώσει
απόλυτο κύρος στις πεποιθήσεις μου.
Με τον όρο κοσμοθεωρία εννοούμε την ευρύτερη αντιληπτική προοπτική, το νοητικό, βιωματικό, πολιτισμικό και πνευματικό φίλτρο, μέσα από το οποίο κατανοούμε, ερμηνεύουμε και νοηματοδοτούμε τον εαυτό μας, τους άλλους και το σύμπαν. αυτό που πιστεύω είναι όντως αληθινό.
Καμιά ερευνητική μεθοδολογία δεν μπορεί να προσδώσει
απόλυτο κύρος στις πεποιθήσεις μου.
Η κοσμοθεωρία προτείνει ερμηνείες σχετικά με την προέλευση και τη φύση του υλικού κόμου, του ανθρώπου και των ηθικών κριτηρίων και τοποθετείται απέναντι στα ζητήματα της ύπαρξης ή όχι έσχατου νοήματος και μετά θάνατον ζωής.
Η κοσμοθεωρία αντέχει στη δοκιμασία του χρόνου στο βαθμό που:
α. Χαρακτηρίζεται από συγκρότηση, συνέπεια, εσωτερική συνοχή, ακρίβεια, σαφήνεια, πιστότητα σε σχέση με τα δεδομένα που υποπίπτουν στην αντίληψή μας.
β. Δεν αντιφάσκει με υψηλού βαθμού εμπειρικές ή επιστημονικές βεβαιότητες οι οποίες θεμελιώνονται σε πολύ πιθανά στοιχεία της πραγματικότητας.
Δεν συνειδητοποιούμε τις κοσμοθεωρητικές μας προϋποθέσεις όπως δεν βλέπουμε τα μάτια μας όταν κοιτάζουμε γύρω μας. Οι κοσμοθεωρητικές προοπτικές διανοίγουν αντιληπτικές και νοηματικές δυνατότητες προσεγγίζοντας, αποσπασματικά και με αμφισβητούμενο τρόπο, αυτό που φαίνεται αληθινό και όχι αυτό που είναι όντως αληθινό.
O άνθρωπος ανακαλύπτει τον εαυτό του, συνειδητοποιεί την ιδιαιτερότητά του ως πρόσωπο μέσα σε ένα συγκεκριμένο γεω-πολιτισμικό περιβάλλον. Παλαιότερα οι νοηματικές συντεταγμένες οι οποίες μόρφωναν την προσωπικότητα και την κοσμοθεωρία του ήταν κυρίως μυθολογικές. Οι προσωπικές του ενδογενείς, γνωσιο-συναισθηματικές δυνατότητες έβρισκαν νόημα και προσανατολισμό μέσα στα πλαίσια των ιδιαίτερων μυθολογικών, κοινωνικο-πολιτιστικών συντεταγμένων της κοινωνίας στην οποία ανήκε.
Στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές, καταναλωτικές, δυτικές κοινωνίες οι παραδοσιακές, γεωγραφικά οριοθετημένες, κοσμοθεωρητικές προτάσεις ζωής έχασαν την δύναμή και τη λειτουργικότητά τους.
Ο άνθρωπος της πληροφορικής και της παγκοσμιοποίησης χωρίς να συνδέεται με ζωηφόρα νήματα παραδοσιακού πολιτισμού, βομβαρδίζεται από μια πληθώρα ετερογενών και αντιφατικών μηνυμάτων. Καλείται να διαμορφώσει μια κοσμοθεωρητική προοπτική όχι πια μονοσήμαντη και απλουστευτική αλλά σύνθετη και πλουραλιστική η οποία συμπεριλαμβάνει συγκροτημένες και ευσταθείς ερμηνευτικές εκδοχές για όλα τα ετερογενή στοιχεία που υποπίπτουν στην αντίληψή του. Η αρμονική σύνθεση αντιθετικών απόψεων, θεωριών και εμπειριών καθίσταται αναπόφευκτη αναγκαιότητα.
Ο σύγχρονος άνθρωπος καλείται να διαμορφώσει μια προσωπική κοσμοθεωρητική προσέγγιση που συνθέτει την πολυεπίπεδη ετερότητα σε αλληλοεξαρτόμενες, αισθητικές, ενοιολογικές, υπαρξιακές και πνευματικές αντιληπτικές, δομές οι οποίες αλληλεπιδρώντας μεταλλάσονται και εξελίσσονται επιδιώκοντας όλο και υψηλότερα επίπεδα ευστάθειας και δια-γνωστικής πληρότητας.
Η γνώση που προκύπτει από αυτή την πολυεπίπεδη προσέγγιση της πραγματικότητας δεν είναι η απλή, συγκεκριμένη, ξεκάθαρη, βέβαιη, λογική γνώση του απλού ανθρώπου ή της κλασσικής επιστήμης αλλά η πολυδιάστατη, πλουραλιστική, αμφισβητήσιμη γνώση η οποία συγκροτεί αρμονικές συνθέσεις αλληλοεξαρτώμενων και αδιαχώριστων, ετερογενών δεδομένων. Μια γνώση που δεν διεκδικεί τη στωική αλλά τη σκεπτική εγκυρότητα. Βλ. Αινεδήσιμο(www.psyche.gr/epist3#Ainesid), Feyerabend Paul.Ανεξάρτητα από τη λογική συγκρότηση ή τη μεταφυσική ευστάθεια μιας κοσμοθεωρητικής αντίληψης και ανεξάρτητα από το βαθμό αφοσίωσης, λατρείας, πίστης ή δέους που μας συνδέουν μαζί της δεν μπορεί να υπάρξει ποτέ απόλυτη γνωσιολογική εγγύηση ότι μια κοσμοθεωρητική στάση είναι πιο κοντά στην αλήθεια από μια άλλη. Μπορούμε να πιστεύουμε με απόλυτο τρόπο αυτό που πιστεύουμε αλλά δεν υπάρχει κανένα απόλυτο αντικειμενικό ή υπερ-υποκειμενικό κριτήριο που να μπορεί να εγγυηθεί την αληθινότητα αυτού που πιστεύουμε. Η σχετικότητα είναι ανυπέρβλητο όριο των ανθρώπινων γνωσιολογικών δυνατοτήτων.www.psyche.gr/epist1.htm
Συνεχίζεται...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου