ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ,ΑΝΤΙΑΡΙΟΙ,ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ,ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ[ΑΡΙΟΙ Μέρος Δ΄]

Στην εποχή μας - και για τη δυτική σκέψη - η ειρήνη κατέχει πρωταγωνιστική θέση στα διάφορα συστήματα. Τα ίδια, συγκρουόμενα μεταξύ τους για την πρωτοκαθε­δρία στη διεθνή σκακιέρα, αναπτύσσουν δικό τους τρό­πο θεώρησης της διαδικασίας εξασφάλισης της ατομι­κής, κοινωνικής και παγκόσμιας ευημερίας.

Απλουστεύοντας τα πράγματα, θα λέγαμε ότι μετά την πτώση του κομμουνισμού, τα σημαντικότερα από αυτά τα συστήματα είναι του πολιτικού ρεαλισμού κα του νε­οφιλελευθερισμού. Ο πρώτος, επίγονος της κλασικής φι­λελεύθερης σκέψης που πρωτοδημιουργήθηκε στην κλα­σική Αθήνα και ανδρώθηκε στην Ευρώπη του18ου αι., θεωρεί ότι η κατοχύρωση της ειρήνης μπορεί να επιτευ­χθεί μέσω της διατήρησης της ισορροπίας δυνάμεων^.

Με άλλα λόγια, απορρίπτει ουσιαστικά τη σημασία διεθνών ειρηνευτικών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, ενώ α­πεναντίας στηρίζεται στην έννοια ενός ισχυρού-στρα­τιωτικώς και οικονομικώς- κράτους. Σύμφωνα με τις αρχές του, κυρίαρχος στόχος ενός κράτους πρέπει να εί­ναι η κατοχύρωση της εθνικής ασφάλειας και η μεγιστο­ποίηση της ανεξαρτησίας του. Πράγμα που σημαίνει πως πρέπει το «διεθνές σύστημα» να είναι «άναρχο». Δηλαδή

να μην υπάρχουν μεγάλοι στρατιωτικοί-οικονομικοί πολιτικοί σχηματισμοί,οι οποίοι και τα δικαιώματα των πιο αδύναμων χωρών καταπατούν, αλλά και τους ίδιους τους συμμάχους τους εκμεταλλεύονται... Εννοείται, βέ βαια, ότι η αυστηρή προϋπόθεση κατοχύρωσης της ειρή νης από ένα τέτοιο σύστημα είναι το κάθε κράτος να έχει αγγίξει ένα υψηλό βαθμό «ηθικότητας», αντιλαμβανόμι νο το ρόλο του ως υπερασπιστή των «αδυνάτων» - είτε πολίτες του είναι αυτοί, είτε άλλα, πιο αδύναμα κράτη.

Αντίθετα, ο νεοφιλελευθερισμός, ή κατά τους αντιπά λους του ο νεοσυντηρητισμός - που αντλεί από τη φιλο σοφία του Εμ. Καντ και την πολιτική διδαχή του Αμερικανού Προέδρου Γ. Γουίλσον, βλέπει τα πράγματ« εντελώς διαφορετικά. Γι' αυτόν, η ειρήνη μπορεί να εξα σφαλιστεί μόνο μέσω της αύξησης της οικονομικής αλ­ληλεξάρτησης των κρατών και της εξάπλωσης της δημοκρατίας. (Αυτό το μοντέλο πολλούς τους παραπέμπει στην Ρax judaica, όπως θα δείξουμε παρακάτω.)

Εδώ, τα στρατιωτικά μέσα έχουν μικρότερη σημασία, ενώ τα οικονομικά καλούνται να διαδραματίσουν τον πρωτεύοντα ρόλο για τη δημιουργία«διεθνών καθεστώτων ασφάλειας», όπως ο ΟΗΕ. Το κράτος έχει δευτερευ οντα ρόλο μπροστά σε αυτούς τους οργανισμούς, σκοπός των οποίων είναι η δημιουργία μιας«ειρηνικής οικουμένης», πέρα από τα στενά εθνικά συμφέροντα των λαών»¹.

Αυστηρή προϋπόθεση βέβαια επιτυχίας αυτού του συ στήματος είναι η «ηθικότητα» των διεθνών οργανισμών που καλούνται να εφαρμόσουν τις αρχές της ισονομίας προς όλα τα κράτη του πλανήτη, ανεξάρτητα από την ι­σχύ του καθενός από αυτά.

Η ιστορία των τελευταίων δεκαετιών έχει αποδείξει τα

τρωτά σημεία και των δύο αυτών συστημάτων. Ο πολιτι­κός ρεαλισμός εφαρμόστηκε κυρίως στην ψυχροπολεμι­κή περίοδο, κατά την οποία οι διεθνείς οργανισμοί, ό­πως το ΝΑΤΟ και ο ΟΗΕ, δεν αποτελούσαν παρά το πλαίσιο επιβεβαίωσης - και εξασφάλισης - των κυριαρ­χικών δικαιωμάτων των εθνών-κρατών.Ο «ειρηνο­ποιός» της δεκαετίας του 1970 Χ. Κίσσινγκερ και ο Ρ. Αρόν στήριξαν αυτό το σύστημα, εξασφαλίζοντας (του­λάχιστον για την Ευρώπη) σαράντα πέντε χρόνια συνε­χούς ειρήνης!

Από την άλλη όμως, όλος ο υπόλοιπος κόσμος μετα­βλήθηκε σε πεδίο εκτόνωσης της «ειρηνευτικής» πίεσης που ασκούνταν στη γηραιά ήπειρο, ενώ,παράλληλα, η κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών είχε καταστεί η «εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση» της αποφυγής του τρίτου παγκόσμιου πολέμου...

Σήμερα, από το 1990 και εξής, εφαρμόζονται όλο και περισσότερο οι αρχές του νεοφιλελευθερισμού, με τα γνωστά -θετικά και αρνητικά- αποτελέσματα. Από τημια πλευρά, καταργήθηκαν σχεδόν σ'όλο τον κόσμο οι δικτατορίες... Η «δημοκρατία» εμφυτεύεται με όλο και γρηγορότερους ρυθμούς σε όλο τον πλανήτη. Παράλλη­λα, σταμάτησαν οι πυρηνικοί εξοπλισμοί -με μοναδική εξαίρεση- τη Γαλλία, που η παράδοση της τη θέλει γερά προσδεμένη στο άρμα του πολιτικού ρεαλισμού.

Από την άλλη, όμως, ενέσκηψαν σαν επιδημίες οι«τοπικοί» ή «περιορισμένοι χωροχρονικά» πόλεμοι με συμβατικά όπλα. Παράδειγμα η πρώην Γιουγκοσλαβία και ορισμένες περιοχές της πρώην ΕΣΣΔ.

Αυτές οι απολήξεις είναι απόλυτα φυσιολογικές εφό­σον ούτε το έθνος-κράτος, όπου στηρίζεται ο πολιτικός ρεαλισμός, ούτε διεθνείς ή διακρατικοί σχηματισμοί, ό-

που εδράζεται ο νεοφιλελευθερισμός, κατόρθωσαν να καταστούν «ηθικοί οργανισμοί»...

Παρόμοια αποτυχία χαρακτηρίζει τις προσπάθειες των κρατικών και διεθνών οργανισμών άλλων ιστορι­κών κοσμοθεωρητικών γεωσυστημάτων, όπως του φασι­στικού κράτους με την «πέραν των τάξεων κοινωνία» και της κομμουνιστικής διεθνούς με την «αταξικήΐ κοινωνία». Έτσι, όλες αυτές οι θεωρίες τείνουν να κατάστούν απλά «πνευματικά γυμνάσματα», ίσως μάλιστα και«άλλοθι», για την ικανοποίηση συγκεκριμένων υλι­κών αλλά και πνευματικών συμφερόντων των δημιουρ­γών τους.

Στα πλαίσια αυτών των προσπαθειών, η γεωπολιτική
-ως επιστήμη που προσπαθεί να μεταπλάσει τα υλικά
και διυποκειμενικά δεδομένα σε αναπτυξιακή φόρμουλαγια την εξασφάλιση μιας τοπικής ή ευρύτερης ειρήνης -
συνεχίζει να προβληματίζεται και να κυοφορεί νέες ιδέες
και γεωσυστήματα, που γίνονται ευρύτερα γνωστά μόνομετά την πρώτη εμπειρική εφαρμογή τους. Ενίοτε μάλι-στα, οι θεωρητικοί της ψάχνουν και στο χώρο της μετα-φυσικής,πρακτική που εντείνεται όλο και περισσότερο
στις μέρες μας!

Ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία σήμανε τον κώ­δωνα του κινδύνου για τη στρατηγική εφαρμογή των«περιορισμένων» πολέμων με συμβατικά όπλα. Τότε ορισμένοι γεωπολιτικοί και γεωστρατηγιστές θεώρησαν ότι ωρίμασε επιτέλους ο καιρός να κάνουν ευρυτερα γνωστές κάποιες θεωρίες που από καιρό-κυοφορούνταν στο χώρο τους. Επικεφαλής τους τέθηκε ο Fr.Thual, κα­θηγητής του Κέντρου Γεωπολιτικών και Γεωστρατηγκών Μελετών του Πανεπιστημίου του Paris Nord και Αναπλ. Διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών

Σχέσεων και Στρατηγικής, θεμελιωτής της εξής θεωρίας: «Τα πνευματικά και πολιτικά δεδομένα της μέχρι τώρα πορείας της Ευρώπης συνηγορούν στην άποψη για την ύπαρξη μιας μεταφυσικής γεωπολιτικής, εδρασμένης στον τεκτονισμό και την Ορθοδοξία!»

Η θεωρία αυτή, επεξεργασμένη και εμπλουτισμένη με το σχετικό ιστορικό υλικό, παρουσιάστηκε με δύο βιβλία του, που εκδόθηκαν το 1994 («Η γεωπολιτική του τεκτονισμού» και «Η γεωπολιτική της Ορθοδοξίας»)!Παράλληλα ο εν λόγω γεωπολιτικός ανέπτυξε τη θεωρία του και διά μακρόν, μέσα από πρόσφατες τηλεοπτικές συνεντεύξεις του στο διεθνές δίκτυο του Τν5.

Η εκτενής παρουσίαση της εν λόγω γεωπολιτικής θεω­ρίας ξεφεύγει από τα όρια της παρούσας γραφής. Εδώ, θα γίνουν μόνο λίγες παρατηρήσεις για την ιστορική της δυναμική, με σκοπό να καταδειχτεί μια αόρατη πλευρά της μεταφυσικής και

υλικής σύνδεσης των διαχρονικών παραγόντων που συνθέτουν ένα «ιστορικό γίγνεσθαι».

Η παρουσία της Ορθοδοξίας στη δυναμική των γεωπο­λιτικών θεωριών δεν θα πρέπει να ξαφνιάζει. Ήδη από την δεκαετία του '70 είχε πέσει σαν βόμβα μεταξύ των πα­ραδοσιακών τεκτόνων Βέλγων καθηγητών του πανεπιστημίου των Βρυξελλών η δήλωση του μεγάλου ελληνιστή και βυζαντινολόγου CharlesDelvoyότι: «Μολονότι τεκτονας προσκείμενος στην (καταρχήν «άθεη») Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας, θα δεχόμουν ευχαρίστως να τελέσω ο θρησκευτικό γάμο, αν αυτός γινόταν με το ορθόδοξο τυπικό»!

Ο εν λόγω καθηγητής ήταν βαθύς γνώστης της θεωρίας τού τέκτονα Υves marsaudon που -πριν πεθάνει το1985- είχε κληροδοτήσει στους «αδελφούς» του μια ολο­κληρωμένη και βαθιά τεκμηριωμένη άποψη για την ανα

γκαιότητα της «στροφής» του τεκτονισμού προς την' Ορθοδοξία!Σημαντική λεπτομέρεια: είχε μελετήσει πο­λύ καλά την άρρηκτη σχέση μεταξύ των «μυστικών» συ­στημάτων και του«αντικειμενικού» πολιτικοκοινωνί κού παράγοντα, από τη θέση του ως Διοικητή τηςΕμπορικής Ναυτιλίας, στο γαλλικό κρατικό μηχανισμό!*

Η στενή σύνδεση μεταξύ της «ειρήνης» και ενός αρχιτεκτονήματος, με θεμέλια του την εσωτερική αναζήτηση και υπερδομή του μια δίκαιη κοινωνία, έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα. Πέρασε δε από δύο φάσεις: την ποιητική και τη φιλοσοφική.

Η ποιητική φάση είναι αυτή των ομηρικών επών και πιο συγκεκριμένα της «Οδύσσειας». Ο Οδυσσέας, έμπεί-' ρος ναυτικός, διακρίνεται όχι μόνο για τις πολεμικές α­ρετές του, αλλά κυρίως για την πνευματική ευστροφία του -ιδιότητα που καλούνταν «μήτις». Χάρη σ' αυτήν συνέλαβε την ιδέα της κατασκευής του Δούρειου Ίππου, δίνοντας έτσι τέλος στο δεκαετή πόλεμο της Τροίας και εγκαθιδρύοντας την ειρήνη με την επανένταξη της ΒΔ.  Μικράς Ασίας στην ελληνική γεωπολιτική σφαίρα.

Ο Οδυσσέας ήταν προστατευόμενος της θεάς της σοφίας και της ειρήνης, Αθηνάς.Αυτή είχε προσφέρει στους Αθηναίους την ελιά, που οι κλώνοι της αποτελούνδηλωτικό αρχέτυπο της ειρήνης. Γι' αυτό και ο ίδιος υ­πήρξε «πολυμήχανος», δηλαδή«πολύτροπος» εφευρέτης' -ευρετής των πρακτικών εκείνων που ολοκληρώνουν τον άνθρωπο ως άτομο, αλλά και ως«μέλος» ενός κοινωνι­κού συνόλου. Η Ιθάκη του ήταν ένα βασίλειο που σπ ρασσόταν από τα ανθρώπινα πάθη-των Μνηστήρων-: και το οποίο η άφιξη του Οδυσσέα γαλήνεψε και «ειρή­νευσε».Και ο πέπλος, που εξύφαινε η Πηνελόπη για να συντηρήσει την ανθρώπινη προσδοκία για την τελική ε

πικράτηση της «ειρήνης», ήταν συμβουλή της Αθηνάς, η οποία, ως «Εργάνη», ετιμάτο και ως θεά της οικιακής οι­κονομίας και της υφαντουργίας.

Πάνω από όλα, η Ιθάκη ήταν μια «ουτοπία», ένα από αυτά τα θαυμαστά νησιά που θα περιγραφούν ως χώρος επικράτησης της «ειρήνης» τόσο από αρχαίους φιλοσό­φους -όπως ο Πλάτωνας- όσο και από νεότερους, όπως ο συγγραφέας της «Ουτοπίας» Τόμας Μουρ.

Η φιλοσοφική τώρα φάση θα γνωρίσει διάφορες «σχολές» από τις οποίες μόνο μια θα κινηθεί στο χώρο της ουτοπίας: Η πλατωνική. Αν προσπαθούσαμε να σχη­ματοποιήσουμε σε πολύ αδρές γραμμές τις απόψεις των Κλλήνων φιλοσόφων πάνω στο ζήτημα, θα διακρίναμε τρεις περιπτώσεις. Η πρώτη είναι αυτή των «μυστικών οχολών».Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Πυθαγορισμός, όπου η αναζήτηση της «ειρήνης» ήταν σύμφυτη με την εσωτερική αναζήτηση, έτσι όπως πραγματωνόταν στο πεδίο της«γνώσης» ενός σύμπαντος ταυτόχρονα «φυσικού» και «μεταφυσικού»

Η δεύτερη είναι αυτή της πλατωνικής «Πολιτείας». Κι δώ η ειρήνη εξασφαλίζεται από τη δημιουργία μιας αυ­στηρά ιεραρχημένης κοινωνίας,όπου η «γνώση» είναι ι­διότητα των φιλοσόφων-κυβερνητών της.

Η τρίτη είναι αυτή της αριστοτελικής σκέψης περί«Μέσης Πολιτείας», δηλαδή ενός κοσμικού κράτους με φιλελεύθερες δομές, όπου η παιδεία εγγυάται την απο­φυγή διολίσθησης τόσο προς την ολιγαρχία, όσο και προς την οχλοκρατία.....

Ι,ΛΟΥΚΑΣ

Συνεχίζεται...

­