Της Μαρίας Νεγρεπόντη-Δελιβάνη
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Μετά την δεύτερη εκλογή του Donald Trump στην προεδρία των ΗΠΑ, η υφήλιος στροβιλίζεται γύρω από γεωπολιτικές απειλές, που ουσιαστικά έχουν καταργήσει την παλιά διεθνή τάξη, χωρίς στη θέση της να έχουν εγκαταστήσει μια νέα. Υπάρχει, έτσι, δικαιολογημένα, μια διάχυτη ανησυχία, σχετικά με τη μορφή, που θα περιβληθεί η νέα διεθνής τάξη. Αλλά, κυρίως, υπάρχει ο φόβος της διαφαινόμενης ανυπαρξίας της, με τη μορφή που είχε επικρατήσει μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.
Ωστόσο, οι σκιές γύρω από την υφήλιο δεν προέκυψαν εν αιθρία. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια μακρόσυρτη προετοιμασία φθοράς, που εκκολάφθηκε από το συνδυασμό της παρακμής της Δύσης, και της ταχύτατα ανερχόμενης διαδόχου της, της Κίνας, στην κορυφή του κόσμου.
Πρόκειται, δηλαδή, για διαδοχή πολιτισμών, λόγω τέλους εποχής, που συμβαίνει περίπου κάθε 200 χρόνια, και που είναι αναπόφευκτη στην αέναη διαδρομή των αιώνων.Στη μακρόχρονη αυτή πορεία, αφενός της Δύσης που διατήρησε τα πλανηταρχικά σκήπτρα από το τέλος του Β’Παγκόσμιου Πολέμου, ως και σήμερα, και της Κίνας, που εμφανίστηκε δυναμικά στο ενδιάμεσο διάστημα, υπήρχε μια διαρκής, περίπλοκη και άκρως καταστροφική σχέση ανάμεσά τους. Με τη Δύση, να θεωρεί όλες τις μη δυτικές οικονομίες ως κατώτερες, ως ανάξιες της προσοχής της, αλλά κατά καιρούς και ως παρίες, αλλά και ως επικίνδυνες, υποθάλπουσες την τρομοκρατία. Αλλά, και από την πλευρά των χωρών του Νότου, υπήρχε ταχέως ανερχόμενη δυσαρέσκεια για την υποτιμητική αυτή συμπεριφορά της Δύσης απέναντι της, που το 2009 κατέληξε στη δημιουργία των BRICS.
Η σημαία της υπεροχής της Δύσης, απέναντι στις λοιπές χώρες με υποδεέστερο πρόσημο ήταν, αμέσως μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και μέχρι σήμερα, η φιλελεύθερη δημοκρατία. Επρόκειτο ταυτόχρονα για σύστημα διεθνούς διακυβέρνησης, αλλά και για ιδεολογία. Ουσιαστικά, ήταν αυτή που κατοχύρωσε την ηγεμονία της Αμερικής στην υφήλιο. Μέσω αυτής η Αμερική αντλούσε το δικαίωμα, αλλά και την υποχρέωση, να επιβάλει στην υπόλοιπη υφήλιο τη φιλελεύθερη δημοκρατία, ως το μοναδικό πολίτευμα που μπορεί να συμβιβαστεί με τον καπιταλισμό. Δηλαδή, κατ’ αυτήν, με την πρόοδο και την ευημερία του κόσμου. Οι χώρες με άλλο πολίτευμα χαρακτηρίζονταν ως παρίες, τρομοκράτες, αλήτες, εναντίον των οποίων μπορούσαν να δικαιολογηθούν ακόμη και πόλεμοι, ώστε οι πληθυσμοί τους να εξασφαλίσουν, έτσι, καλύτερη τύχη.
Ωστόσο, ήδη από το 2018 ο Donald Trump, στην πρώτη του προεδρία, εκφράζει αμφιβολίες για το κατά πόσο το πολίτευμα των ΗΠΑ, είναι ελεύθερη ή μήπως και «ανελεύθερη δημοκρατία» Πράγματι και συγκεκριμένα από τότε, ο DonaldTrump αμφισβητεί την υποχρέωση των ΗΠΑ να διασφαλίζουν την ειρήνη στη Δύση, υποστηρίζοντας ότι οι χώρες που κινδυνεύουν με σύρραξη οφείλουν στο μέλλον, είτε να πληρώνουν τις ΗΠΑ για τις υπηρεσίες τους, είτε να αναλαμβάνουν οι ίδιες την ασφάλειά τους. Ανοίγοντας έτσι τους ασκούς του Αιόλου για το τι ακριβώς υπεισέρχεται στις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και αναγνωρίζοντας έμμεσα τις απόψεις της Κίνας, σύμφωνα με τις οποίες η Δύση έχει έλλειψη δημοκρατίας, ακριβώς, επειδή επιμένει να επιβάλλει την ολοκληρωτική μεταφύτευση του δικού της αμερικανικού πολιτικού συστήματος στην υπόλοιπη υφήλιο.
Ύστερα από επτά περίπου χρόνια από τη διαρροή των παραπάνω απόψεων, αυτές υλοποιούνται τώρα στη δεύτερη θητεία του Trump. Γίνεται, όμως, ταυτόχρονα ξεκάθαρο, ότι η εγκατάλειψη της φιλελεύθερης δημοκρατίας, εφόσον δεν αναπληρώνεται από κάποιο άλλο σύστημα/ιδεολογία, αφήνει την υφήλιο χωρίς διεθνή τάξη.
Παράλληλα με τη φιλελεύθερη δημοκρατία ο Τραμπ καταργεί και την ελευθερία των διεθνών συναλλαγών, ένα άλλο οχυρό της Δύσης, που εγκαταλείφθηκε και αυτό πρόσφατα στα χέρια του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας. Και τούτο, επειδή ο Trump απέρριψε την παγκοσμιοποίηση, καθώς εμφανίζεται πεπεισμένος ότι πρόκειται για σύστημα διεθνών συναλλαγών που εκμεταλλεύεται την Αμερική. Προσχωρεί, έτσι, στον προστατευτισμό, που κατά τον Τραμπ υπόσχεται να ξανακάνει την Αμερική μεγάλη.
Παράλληλα με την κατάργηση της παγκοσμιοποίησης και της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ο Trump έκανε γνωστή, την πρόθεσή του για ουσιαστική κατάργηση της ισχύος του διεθνούς δικαίου, και των διεθνών οργανισμών, που επιβεβαίωσε και με ενέργειες, από την πρώτη μέρα της δεύτερης θητείας. Όπως ανάμεσα και σε άλλες την παύση, για 90 ημέρες όλων των αποστολών αμερικανικής βοήθειας στο εξωτερικό. Ακόμη, στις αρχές Φεβρουαρίου διέταξε μια ριζική αναθεώρηση 180 ημερών όλων των διεθνών οργανισμών στους οποίους συμμετέχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Και αναμένεται να ακολουθήσουν ακόμη πιο επιθετικές κινήσεις.
Στο μέτρο που μπορούν να προβλεφθούν οι επερχόμενες μεταβολές, στο διεθνή χώρο, επανερχόμαστε στο 19ο αιώνα, που δεν υπήρχε διεθνές δίκαιο και διεθνείς οργανισμοί. Τον ρόλο τους αναπλήρωνε η διπλωματία, αλλά και οι συσχετισμοί δυνάμεων. Με την επάνοδο στο κράτος-έθνος και την ανάγκη της κάθε χώρας να προστατεύει τα σύνορά της αναβιώνουν οι διαπιστώσεις του Θουκυδίδη «οι ισχυροί κάνουν ό,τι μπορούν και οι αδύνατοι υπομένουν ό,τι πρέπει».
Οι προοπτικές αυτές ίσως δεν είναι όσο τρομακτικές φαίνονται εκ πρώτης όψεως. Με την έννοια, ότι πολύ συχνά, και στην προηγούμενη διεθνή τάξη που ήδη εγκαταλείπεται, η ύπαρξη του διεθνούς δικαίου εξασφάλιζε ουτοπική προστασία στις μικρές και αδύναμες χώρες. Εξάλλου, θεωρώ ότι το δημόσιο δίκαιο δεν θα καταργηθεί επισήμως και ολοσχερώς, αλλά η αποτελεσματικότητά του θα είναι ακόμη πιο περιορισμένη και ακόμη λιγότερη αντικειμενική από όσο μέχρι σήμερα.
Στο κύριο, λοιπόν, σώμα της εισήγησής μου, και στα δύο του Μέρη, θα προσπαθήσω να ρίξω αχτίδες φωτός για το τι αναμένει την υφήλιο που κινδυνεύει να πορεύεται χωρίς διεθνή τάξη. Παρότι είναι ξεκάθαρο, επισημαίνω ωστόσο ότι, επειδή τίποτα δεν είναι οριστικό, μερικές από τις υποθέσεις ή και διαπιστώσεις της παρούσας εργασίας ενδέχεται να έχουν, στην πορεία, διαφορετική εξέλιξη.
ΜΕΡΟΣ Ι. Η ΥΦΗΛΙΟΣ ΧΩΡΙΣ ΔΙΕΘΝΗ ΤΑΞΗ
Υπάρχουν και αιωρούνται, στη διεθνή σκηνή, πολυάριθμα και διάσπαρτα κομμάτια, που απηχούν επιθυμίες, προθέσεις, φόβους, μεμονωμένα σχέδια των ισχυρών, και που στο μέλλον ενδέχεται να σχηματίσουν κάποιας μορφής διεθνή τάξη. Όμως, προς το παρόν, μόνο με τη φαντασία, με βάση γνώσεις που έρχονται από παλιά, με υποθέσεις, που βασίζονται σε διάφορες δηλώσεις των ισχυρών στο παρελθόν και στο παρόν, αναζητούμε στα τυφλά, ελπίζοντας ότι θα μαντέψουμε, τις γενικές γραμμές, μέσα στις οποίες θα κινηθεί η κάποιας μορφής μελλοντική διεθνής τάξη. Ή τουλάχιστον κάποιο σχήμα ισορροπίας δυνάμεων.
Α) Κοινά χαρακτηριστικά και στόχοι των νέων ηγετών του κόσμου (που διαφέρουν από τα μέχρι τώρα αντίστοιχα της Δύσης)
Οι νέοι ηγέτες του κόσμου, που προσκλήθηκαν από τον Κινέζο ισχυρό ηγέτη Xi Jinping, στις 31-1 Σεπτεμβρίου φέτος στην Tianjin, αλλά και μερικοί από αυτούς στις 3 Σεπτεμβρίου στη μεγαλειώδη παρέλαση στο Πεκίνο, έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο έντονα:
* Ο πρώτος και σπουδαιότερος ενωτικός τους κρίκος είναι το βαθύ και χρόνιο μίσος τους εναντίον της Δύσης, η οποία τους περιφρόνησε και τους περιθωριοποιεί επί σειρά ετών, εκλαμβάνοντάς τους ως πολίτες δευτέρας κατηγορίας, επειδή δεν αποτελούσαν μέρος της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Παρότι δεν ανήκουν και οι 20 εκεί προσκεκλημένοι ηγέτες, στους BRICS, αποτελούν ωστόσο νοητικά όλοι τμήμα του «ολοΚαθισμένος στο μεγαλοπρεπές αυτοκίνητό του, και επιθεωρώντας την ασύλληπτης ισχύος, υψηλής τεχνικής και πρωτοφανούς μεγέθους παρέλαση. Στις προθέσεις του Xi Jinping είναι, μεταξύ άλλων, να ξεπεράσουν οι BRICS το G7.
*Το δεύτερο κοινό τους στοιχείο είναι ότι δεν εκπροσωπούν ή δεν διοικούν χώρες με φιλελεύθερη, αλλά με ανελεύθερη δημοκρατία. Ποιες οι διαφορές; Στη φιλελεύθερη δημοκρατία υποτίθεται ότι υπάρχει περισσότερη ελευθερία ατομικών δικαιωμάτων, διαχωρισμός εξουσιών, ελεύθερες εκλογές και κράτος δικαίου, ενώ στην περίπτωση της ανελεύθερης δημοκρατίας, αυτές οι ελευθερίες είναι περιορισμένες. Προσθέτω, ωστόσο, το «υποτίθεται», διότι η προϊούσα καλπάζουσα παρακμή με πολλές όψεις, στη Δύση, περιορίζει σημαντικά αυτές τις διαφορές. Και ας μην παραβλέπεται το γεγονός ότι η πραγματική δημοκρατία εφαρμόζεται σήμερα σε ελάχιστο ποσοστό πληθυσμό, στον παγκόσμιο.
*Ως τρίτο κοινό χαρακτηριστικό, αυτών των ηγετών είναι το ότι είναι πατριώτες και ενδιαφέρονται για την πρόοδο και τη μεγαλοσύνη της χώρας τους, και όχι για τρίτες χώρες. Ειδικά ο Κινέζος ηγέτης, προσδιορίζει τη νέα διεθνή τάξη, ως το καθεστώς που εγγυάται την ελευθερία της κάθε χώρας να επιλέξει το είδος της διακυβέρνησής της, που επιθυμεί.
Β)Ποιες οι διαφορές στους στόχους του Donald Trump με τους αντίστοιχους των νέων μη δυτικών ηγετών
Και τώρα, να ρίξουμε μια ματιά στις διαφορές που τυχόν χωρίζουν τους στόχους του Donald Trump, από τους αντίστοιχους των νέων μη δυτικών ηγετών της υφηλίου.
Διακρίνεται, καταρχήν, μια θετική εξέλιξη, η έλλειψη δηλαδή διαφορών, ως προς τις βλέψεις και τη διακυβέρνηση της υφηλίου, ανάμεσα στον Αμερικανό και στους μη δυτικούς ηγέτες, που ξαφνικά εμφανίζονται στο πλευρό του, ως συγκυβερνήτες. Που, όμως, δυστυχώς, όπως όλα δείχνουν, στηρίζει ουτοπικές ελπίδες.
Πράγματι, όσο και αν φαίνεται εξωπραγματικό, ο Αμερικανός ηγέτης επιθυμεί να συγκυβερνήσει τον κόσμο με τον Πούτιν και το Xi Jinping, αλλά όμως χωρίς να παύσει να ανταγωνίζεται την Κίνα, καθώς αυτός ο ανταγωνισμός αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής του. Θα πρέπει, βέβαια, από την άλλη πλευρά να τονιστεί ότι ο Donald Trump θαυμάζει τον Poutine, ότι δεν αντιπαθεί γενικά τους δικτάτορες, και ότι θα επιθυμούσε να τον απομακρύνει από τον Κινέζο ηγέτη, ο οποίος σε πείσμα των φιλοφρονήσεων, παραμένει ο υπ’αριθμόν 1 εχθρός του, εφόσον διεκδικεί ήδη, επικινδύνως, την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία.
Ωστόσο, από ότι φαίνεται μέχρι στιγμής, ο Poutine δεν εντυπωσιάζεται από τις τιμές και τις θετικές λύσεις στον πόλεμο της Ουκρανίας, που του εξασφαλίζει ο Donald Τtrump, και παραμένει αχώριστος με τον Xi Jinping Με τον Poutine, όπως όλα δείχνουν, ο Donald Trump συμφωνεί περισσότερο από ότι με τους Ευρωπαίους, που θεωρεί παρακμασμένους, και είναι ο κύριος λόγος για τον οποίον έκανε δεκτά, στην πλάτη της ΕΕ, τα βασικά αιτήματα του Poutine, σχετικά με την ειρήνη στην Ουκρανία, ενώ επιδιώκει την επανένταξη της Ρωσίας στο G7, καθώς και την άρση των κυρώσεων, εναντίον της. Παρά το γεγονός ότι ο Donald Τtrump έχει απεμπολήσει τις ιδεολογίες της Δύσης, γύρω από τη φιλελεύθερη δημοκρατία, είναι πιθανόν οι ευγένειες προς τον Poutine να πηγαίνουν τόσο πίσω όσο στο 1949, οπότε η Δύση, όφειλε να δώσει στη Ρωσία κάποιες εγγυήσεις, για την επανασύνδεση των δύο Γερμανιών το 1980 και την είσοδό της στο ΝΑΤΟ, και που πιθανόν, στη συνείδηση του Donald Τtrump , ήρθε η ώρα για αυτές.
Ο Donald Τtrump, στο μέτρο που μπορεί κανείς να βγάλει συμπεράσματα από διάσπαρτες δηλώσεις, συμπεριφορές και επιλογές του, δεν ενδιαφέρεται για τη διακυβέρνηση της υφηλίου, αλλά συγκεντρώνεται στην παθιασμένη επιθυμία του «να ξανακάνει μεγάλη την Αμερική», με βάση την οικονομία και όχι την ιδεολογία, και να παραμείνει βέβαια ο ίδιος στην κορυφή της. Που σημαίνει ότι είναι απαραίτητη η επιβράδυνση της οικονομικής προόδου της Κίνας, κυρίως σε ότι αφορά τις νέες τεχνολογίες (με έμφαση στους semiconductors).
Συνεπώς, η επιβολή δασμών, από τον Donald Τrump, που μέχρι τώρα εμφανίζεται ως το κυρίαρχο μέτρο της εξωτερικής πολιτικής του, αποβλέπει κυρίως στην επίτευξη αυτής της επιβράδυνσης και στρέφεται κυρίως εναντίον της Κίνας. Για το σκοπό αυτό η Αμερική σπεύδει να αυξήσει τις επενδύσεις της σε νέες τεχνολογίες και να εμποδίσει την Κίνα να έχει πρόσβαση σε αυτές.
Το αν ο Donald Τrump θα πετύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, που μπορεί να συνοψιστεί στην προσπάθεια του να επιβραδύνει την άνοδο της Κίνας στον παγκόσμιο θρόνο, είναι θέμα αμφισβητούμενο και οπωσδήποτε απαιτεί ad hoc διερευνηση του, που δεν χωράει εδώ. Προς το παρόν, και αφού υπενθυμίσω ότι ο δασμολογικός πόλεμος δεν είναι ποτέ σίγουρο εκ των προτέρων αν θα καταλήξει στα επιθυμητά αποτελέσματα, να προσθέσω ότι ο Donald Τrump επέτυχε, μέχρι τώρα, αρκετά σημαντικά αποτελέσματα από την επιβολή των δασμών. Το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (CBO), ο ανεξάρτητος δημοσιονομικός ελεγκτικός φορέας των ΗΠΑ, εκτίμησε τον Ιούνιο ότι η αύξηση των εσόδων, με βάση τους νέους δασμούς που επέβαλαν οι ΗΠΑ μεταξύ 6 Ιανουαρίου και 13 Μαΐου 2025, αναμένεται να μειώσει το σωρευτικό δημόσιο χρέος των ΗΠΑ κατά 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια για τη δεκαετία ως το 2035. Παρά τις παράλληλες απώλειες σε ώρες εργασίας και ρυθμό ανάπτυξης, η προβλεπόμενη τόσο σημαντική μείωση του δημόσιου χρέους των ΗΠΑ θεωρείται εξαιρετικά σημαντική για τη διασφάλιση της συνέχισης του δολαρίου ως διεθνούς αποθεματικού νομίσματος. Από την άλλη πλευρά οι σχετικές πληροφορίες συνηγορούν στο ότι η Κίνα εφάρμοσε, παράλληλα, και με μεγάλη ταχύτητα μέτρα, που περιορίζουν σημαντικά την εξάρτησή της από εισαγωγές και εξαγωγές της Αμερικής.
Εκτός από τη συγκυβέρνηση, με Πούτιν και Xi Jinping, που δείχνει καταρχήν να την επιθυμεί ο Donald Trump, χωρίς ωστόσο να προσδιορίζεται προς το παρόν το περιεχόμενό της, προστίθεται ήδη, και η διπλωματία. Ο Donald Τrump εντρύφησε σε αυτήν, πριν την δεύτερη εκλογή του, προκειμένου να τη χρησιμοποιήσει εναντίον της Κίνας, με κύριο στόχο την αποφυγή του πολέμου. Προς το παρόν, ο κύριος διπλωματικός στόχος φαίνεται να συνίσταται στην συνένωση χωρών της Ασίας, που περιβάλλουν την Κίνα και που δεν έχουν φιλικές διαθέσεις απέναντί της. Η Αμερική θα προσπαθήσει να αναζωπυρώσει τις αντιθέσεις αυτών των χωρών εναντίον της Κίνας, στην προσπάθεια να περιορίσει τις τυχόν επιλογές της για πόλεμο.
Γ) Και πως θα κυβερνήσουν;
Πρόκειται, βασικά, για τους Trump και Poutine, καθώς ο Jinping έχει, σαφώς, σημαντικότατο ρόλο στις εξελίξεις, αλλά παραμένει κατά κάποιο τρόπο στη σκιά, καθώς ο Donald Trump λειτουργεί ως ανασχετικός μοχλός στις προθέσεις του, και σε πείσμα των εντυπώσεων παραμένει εχθρός του. Φυσικά, οι κινήσεις του Κινέζου ηγέτη είναι καταλυτικής σημασίας και σε θέση να δυσκολεύουν ή να ακυρώνουν την υλοποίηση των στόχων του Donald Trump. Όπως, ενδεικτικά, αναφέρω το αρνητικό αποτέλεσμα που είχε η συμπεριφορά του Donald Trump, απέναντι στην ΕΕ που αγνοεί και που φαίνεται να την έκανε εχθρό του, και να αποβλέπει σε συνεργασία με την Κίνα. Αλλά, και η συμπεριφορά του απέναντι στην Ινδία, που δυσαρεστήθηκε με την επιβολή υψηλών δασμών εναντίον της και από ότι φαίνεται έχει και αυτή στραφεί, κατά του Donald Trump και υπέρ της Κίνας.
Πόσοι, όμως, και ποιοι θα διοικούν τον κόσμο στο άμεσο μέλλον; Και πως θα τον διοικούν;
Όπως, όλα δείχνουν, θα είναι αρκετοί, αλλά με διαφορετικά ποσοστά επιδραστικής δυνατότητας στη ροή των πραγμάτων. Είναι ξεκάθαρο πως αυτοί που θα έχουν σημαντικό λόγο στις εξελίξεις, θα είναι τρεις: Trump, Poutine και Jinping. Η ΕΕ, όπως όλα δείχνουν, δεν θα έχει φωνή στις εξελίξεις, θα είναι σελήνη, αλλά δεν είναι σαφές απέναντι σε ποιόν από τους τρεις. Το ίδιο φαίνεται να ισχύει και για τη Μ. Ανατολή, που προς το παρόν αντιμετωπίζει τα ακανθώδη προβλήματά της.
Όμως, αυτοί οι 3 ηγέτες, όχι μόνο δεν έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα και τους ίδιους στόχους, ως επικεφαλής της τύχης του κόσμου, αλλά και σε αρκετά καίρια σημεία είναι αντιμαχόμενοι. Ας αρχίσουμε με τον Donald Trump.
* Donald Trump
Ο Αμερικανός ηγέτης ενδιαφέρεται, όπως υποστηρίζει ο ίδιος, καταρχήν μόνο για την οικονομία, που μέσω δασμών ελπίζει να διατηρήσει την Αμερική στην κορυφή, για ακόμη μερικά χρόνια από σήμερα. Προς το παρόν φαίνεται να θέλει να αποφύγει τον πόλεμο. Με τον Xi συνδέεται με λυκοφιλία. Δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για τη δημιουργία μιας νέας διεθνούς τάξης, που να θυμίζει αυτήν που καταστράφηκε, διότι επικεντρώνεται στο εθνικό κέρδος. Συνεπαρμένος, προφανώς, από το περιεχόμενο του κράτους-έθνους, που στρέφεται εναντίον της παγκοσμιοποίησης, ο Donald Trump φέρεται να έχει ενστερνιστεί και την άποψη, ότι δεν του χρειάζονται, ότι δεν έχει ανάγκη από συμμάχους. Που δεν μπορεί να είναι σωστή.
Θα πρέπει, ακόμη, να είναι πέρα για πέρα σαφές ότι ο Donald Trump διαχωρίζει πλήρως τη θέση του από την προηγούμενη και μακρόχρονη πολιτική των ΗΠΑ, που είχε ως βάση την ιδεολογία της φιλελεύθερης δημοκρατίας, με μεγάλη δυστυχώς δόση υποκρισίας, κατά την εφαρμογή. Την αναπληρώνει με ισχύ, έχοντας κάτω από το μαξιλάρι του τις σχετικές σκέψεις του Θουκυδίδη. Εξάλλου, ο Donald Trump έχει πλήρη συνείδηση των αισθημάτων των δύο ομολόγων του, απέναντί του, όπως αποδεικνύει το συγχαρητήριο μήνυμα που έστειλε στη συνάθροιση του Tianjin, όπου δεν ήταν καλεσμένος, ενώ θα το ήθελε πολύ. Έγραψε, λοιπόν, o Donald Trump στον Xi Jinping για να τον συγχαρεί το ακόλουθο μήνυμα: «Παρακαλώ να μεταφέρετε τους πιο θερμούς χαιρετισμούς μου στους Vladimir Poutine και στον Kim Jong-un ενόσω συνωμοτείτε εναντίον των ΗΠΑ».
Στη σύγχρονη γεωπολιτική σκηνή, οι ισορροπίες μεταβάλλονται διαρκώς, καθώς οι ηγέτες των μεγαλύτερων δυνάμεων του πλανήτη διαμορφώνουν το μέλλον με τις επιλογές και τις στρατηγικές τους, και το επιβάλλουν στις μικρότερες και ασθενέστερες χώρες.
Ο Donald Trump, ο Vladimir Poutine και ο Xi Jinping βρίσκονται στο επίκεντρο αυτών των εξελίξεων, με τις συμμαχίες τους, τις αντιπαραθέσεις τους και τη βασική τους επιδίωξη, της ενίσχυσης της επιρροής τους στην υφήλιο. Η αλληλεπίδραση των συμφερόντων τους και η αναζήτηση για κυριαρχία δημιουργούν ένα περίπλοκο πλέγμα σχέσεων, το οποίο καθορίζει τις προοπτικές για την παγκόσμια ειρήνη, την οικονομική ανάπτυξη και σταθερότητα ή το χάος.
*Βλαδίμηρος Πουτιν
Ενώ όπως προκύπτει από τις δηλώσεις του, ο Donald Trump έχει απεμπολήσει τις ιδεολογικές αξίες της Δύσης, ο Poutine αντιθέτως φαίνεται να βαδίζει, με σεβασμό, προς τις δικές του. Που, σαφώς, διαφέρουν από τις δυτικές και μπορούν να συνοψιστούν ως εξής. Το όραμά του είναι να ενώσει τον σλαβικό και τον ορθόδοξο κόσμο. Πρόκειται, όπως πιστεύω, για θεωρητική επιθυμία, παρότι ο Poutine είναι υπέρ της ισχύος, αλλά και υπέρ του πολέμου, όποτε χρειάζονται. Η ΕΕ επικαλείται ως δικαιολογία, τις γενικές αυτές αρχές και τι προτιμήσεις του Πουτιν, και σπεύδει να στρατικοποιηθεί (με ασύγγνωστη, ασφαλώς, αργοπορία) αναμένοντας την επίθεση του Poutine.
Σχετικά με την πιθανότητα συνύπαρξης και συνεργασίας με τον Donald Trump, για τη διακυβέρνηση του κόσμου, οι διάφορες, επιμέρους, πλευρές του προβλήματος, δεν φαίνεται να μπορούν να καταλήξουν σε ένα ενιαίο σύνολο. Πρόκειται, πρώτον, για την απόρριψη της Ρωσίας, από τη Δύση, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι τότε ιθύνοντες της θεωρούσαν ότι ανήκουν σε αυτήν. Ήταν, έκτοτε, μια σειρά από προσβλητικές συμπεριφορές της Δύσης, που θα έλεγε κανείς ότι οι ενδιαφερόμενοι αναζητούσαν συνεχείς, προς τούτο, ευκαιρίες για να μειώσουν τη Ρωσία. Και είναι ο πόλεμος της Ουκρανίας, στην περίπτωση του οποίου, παρότι η επίθεση της Ρωσίας εναντίον της είναι κατακριτέα, περισσότερο από την αναζήτηση ελαφρυντικών, θα ευχόμουν την αναγνώριση μεγαλύτερης ευθύνης, από τη Δύση, για τα αίτια που τον προκάλεσαν. Οι ανεπίτρεπτες εκφράσεις της Δύσης, εναντίον του Πούτιν, καθώς και η σοβαρή και μακρόχρονη ενασχόληση των εκάστοτε επικεφαλής, για το πως θα τον καταστρέψουν, άνοιξε ένα αγεφύρωτο χάσμα, μεταξύ τους. Που δεν καλύπτεται, ούτε από την, όντως, εξαιρετικά ανεκτική, και γιατί όχι και φιλική συμπεριφορά του Donald Trump, απέναντί του.
Αλλά, και πέρα από αυτό το πολύ σοβαρό πρόβλημα, που εμποδίζει μια ειλικρινή συνεργασία με τον Donald Trump, για τη συγκυβέρνηση της υφηλίου, υπάρχει επιπλέον ένα σημαντικό εμπόδιο για την επιτυχία της. Πρόκειται για τη μεγάλη εξάρτηση του Poutine από τον Κινέζο ηγέτη, που αποκλείει την δυνατότητα, για τον Poutine, να λαμβάνει ανεξάρτητες αποφάσεις.
Συνεπώς, είναι οι δυο τους απέναντι στον Donald Trump.
*Xi Jinping
Ο Κινέζος ηγέτης δεν κρύβει πια τις προθέσεις του, γιατί πιστεύει ότι βρίσκεται πολύ κοντά στην υλοποίησή τους, αλλά και γιατί δεν φοβάται ότι είναι δυνατόν να ματαιωθούν. Επιδεικνύει με υπερηφάνεια τη στρατιωτική ισχύ, στο Πεκίνο, με την παρέλαση στις 3 Σεπτεμβρίου. Δεν σκύβει πια το κεφάλι στη Δύση, που υπογραμμίζει και διαμηνύει προς όλες τις κατευθύνσεις την προϊούσα της παρακμή. Λαμβάνει, κατά το δυνατόν τα μέτρα το υπενθυμίσω ότι ο συνεχώς ανερχόμενος αριθμός των μελών των BRICS και των SCO, ναι μεν περιλαμβάνει χώρες με διαφορετικές προτιμήσεις και ενδιαφέροντα, αλλά ωστόσο όλες, παρότι όχι στον ίδιο βαθμό, στρέφονται εναντίον της Δύσης. Η συμπεριφορά του Donald Trump, γενικώς, και ιδιαίτερα εξαιτίας της επιβολής δασμών εναντίον τους, στρέφει ολοένα περισσότερα μέλη, με ολοένα μεγαλύτερο θυμό εναντίον των ΗΠΑ. To μήνυμά του, αναφορικά με τον τρόπο διακυβέρνησής του εστιάζεται στην ανάγκη αποχώρησης από τις αρχές και τις αξίες της Δύσης και στην προσπάθειά του να επιβάλλει την Κίνα ως πόλο σταθερότητας, μέσα σε ασταθές περιβάλλον.
Ως μερικότερο συμπέρασμα στο Μέρος Ι, δείχνει να επιβάλλεται, απογοητευτική και τρομακτική η διαπίστωση, ότι ο κόσμος εφεξής θα πορευτεί σε καθεστώς αταξίας, με τους δασμούς να δημιουργούν ένα περιβάλλον συνεχών αντιθέσεων. Ταυτόχρονα, ο Κινέζος ηγέτης, παρά την επιθυμία του να δημιουργήσει μια νέα τάξη πιο δίκαιη και πιο φιλική για όλους, υπάρχουν ακόμη πολλές δυσκολίες. Μεταξύ άλλων, αρκετές χώρες της Ασίας, δεν φαίνεται να επιθυμούν την διακυβέρνηση του κόσμου από τον Xi Jinping. Ακόμη, η Ευρώπη, που δεν παρέστη στην Tianjin, δεν φαίνεται να έχει αποφασίσει προς τα που θα πορευθεί.
Στο Μέρος ΙΙ, λοιπόν, θα προσπαθήσω να ανασύρω τις συνέπειες αυτής της παγκόσμιας αταξίας.
ΜΕΡΟΣ ΙΙ. ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΤΑΞΗΣ
Η υφήλιος εισέρχεται σε αγεωγράφητα νερά, χωρίς την ηγεσία της Αμερικής. Αυτό πιστεύει ο Robert Kagan, που χαρακτηρίζει το νέο κόσμο ως επάνοδο στη ζούγκλα. Ο Donald Trump διαπιστώνει τώρα ότι πρέπει να κάνει κάτι για την Αμερική, με επίκεντρο τον τομέα της οικονομίας. Και φαίνεται πεπεισμένος, ότι ενόσω η Αμερική εξασφάλιζε την ασφάλεια στον κόσμο, γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από άλλες δυνάμεις. Γι’ αυτό και αρνείται να συνεχίσει προς την ίδια κατεύθυνση, και επιλέγει την επιλεκτική, προφανώς, απομόνωση.
Το αγωνιώδες ερώτημα που πλανάται, τώρα, είναι το αν μπορεί να συνεχιστεί η ειρήνη, στο βαθμό, που έστω εξασφαλίζονταν μέχρι πριν λίγο, και χωρίς τον «περιφερειακό ηγεμόνα» των τελευταίων δεκαετιών. Ή αν αντιθέτως καιροφυλακτεί ο πόλεμος. Κατά τη βασική θεωρία του John Mearsheimer, τα κράτη προσπαθούν, σε κάθε ευκαιρία να μεγιστοποιήσουν την ισχύ τους, έναντι των αντιπάλων τους. Που σημαίνει ότι «ούτε το διεθνές θεσμικό πλαίσιο, ούτε η παγκοσμιοποίηση, ούτε η θεωρία της δημοκρατικής ειρήνης αποτελούν επαρκή αναλυτικά εργαλεία για την κατανόηση και εξήγηση των διεθνών γεγονότων». Η ειρήνη εξασφαλίζεται για όσο χρόνο ο «περιφερειακός ηγεμόνας» που για τα τελευταία 80 περίπου χρόνια ήταν η Αμερική, δεν απειλείται από κάποια άλλη δύναμη. Αλλά, ήδη απειλείται, και ολοένα εντονότερα. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια, η Κίνα αναπτύσσεται οικονομικά, αλλά και στρατιωτικά και ήδη συναγωνίζεται τις ΗΠΑ στο ρόλο του ειρηνευτή.
Στην, ήδη, διαφαινόμενη αναρχία, με τη συμπεριφορά του Donald Trump να αρνείται, επισήμως πια, συνέχιση του ειρηνευτικού ρόλου των ΗΠΑ, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ο ρόλος, εν προκειμένου, που είχε η υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης και η επάνοδος της σημασίας του κράτους-έθνους.
Είμαστε, λοιπόν, στα πρόθυρα μιας περιόδου εντατικοποίησης της διεθνούς αναρχίας, και παρότι οι επί μέρους συνέπειες δεν είναι δυνατόν να προβλεφθούν, είναι ωστόσο εφικτή μια προσπάθεια διερεύνησης, με βάση τις παρούσες ή τις εξελίξεις που επωάζονται, για το τι μας επιφυλάσσει το μέλλον. Η βασική παραδοχή της έναρξης αυτής της προσπάθειας είναι ότι αποκλείεται η επάνοδος της μέχρι τώρα επικρατούσας διεθνούς τάξης. Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι διάδοχες καταστάσεις;
Α) Η ανατολή μιας νέας διεθνούς τάξης
Η σύναξη στο Tianjin αποτελεί, πιθανόν, την εξαγγελία μιας νέας διεθνούς τάξης, που θα στρέφεται εναντίον της Δύσης, και που θα εκπροσωπεί τον «ολοκληρωμένο Νότο». Θα συγκεντρώνει στους κόλπους της τους BRICS, που οι τελευταίες εξελίξεις, με τους δασμούς του Τραμπ, αυξάνουν το βαθμό συνοχής των μελών τους, αρχίζοντας με την Ινδία, που σε προγενέστερο χρόνο ήταν αρκετά συνδεδεμένη με την Αμερική. Την πολύ σημαντική παρουσία των BRICS στο Tianjinσυμπληρώνει η OCS, συγγενής των BRICS, με αρκετά ήδη μέλη και με τις ίδιες προδιαγραφές, που πρόκειται να συγκυβερνήσουν την υφήλιο, υπακούοντας ωστόσο στους μεγάλους και τους ισχυρούς. Έκπληξη προκάλεσε και η παρουσία του Antonio Guterres, γραμματέως των ΗΕ, επισημο ποιώντας, κατά κάποιο τρόπο τη σύναξη εκεί, αλλά και την εκπροσώπησή της εκεί ομήγυρης στα ΗΕ.
Ο Κινέζος ηγέτης σίγουρα επιθυμεί να αναλάβει την διακυβέρνηση του κόσμου, με το σύνολο των οπαδών του, που τώρα πολλαπλασιάζονται. Προς το παρόν, όμως, υπάρχει σωρεία αναπάντητων ερωτημάτων, σχετικά με το πως θα είναι αυτή η ηγεσία, με το αν θα υπάρχουν αντιθέσεις, και πόσο σοβαρές θα είναι αυτές, αλλά και ποια θα είναι η θέση της Δύσης. Ακόμη, και κυρίως, με τι τρόπους θα συγκυβερνά, αν συγκυβερνά, ο Donald Trump.
Σχετικά με τη Δύση αξίζει να αναφερθεί η παράλληλη συγκέντρωση στο Παρίσι, 30 δημοκρατικών ηγετών, που αυθόρμητα παραβρέθηκαν για να ενισχύσουν την Ουκρανία. Η ομήγυρης δεν αποτελείτο μόνο από Ευρωπαίους ηγέτες, αλλά συμμετείχαν και η Ιαπωνία, Καναδάς και Αυστραλία. Η απουσία του Donald Trump θα πρέπει να θεωρηθεί πιο εκκωφαντική στην περίπτωση της συγκέντρωσης στο Παρίσι από όσο στην Tianjin.
Εύλογο είναι, εν προκειμένω το ερώτημα του αν οι 30 αυτοί ηγέτες της Δύσης, θα διεκδικήσουν μερίδιο συγκυβέρνησης της υφηλίου, αλλά χωρίς τον μέχρι πριν λίγο δυτικό πλανητάρχη, μαζί τους. Που πρέπει να θεωρηθεί σίγουρο ότι κλίνει προς την πλευρά των ισχυρών, και δεν θέλει να ακούει τίποτα σχετικά με την ΕΕ, εκτός της τήρησης των ανειλημμένων υποχρεώσεών της, να στρατικοποιηθεί από μόνη της, περνώντας το κόστος από 2%, που ήταν ως τώρα, σε 5% του ΑΕΠ της. Η υποτέλεια της ΕΕ έφθασε σε σημείο να δεσμευτεί απέναντι στις ΗΠΑ για επενδύσεις αξίας 600 δισεκατομμυρίων Ε, τα οποία στη συνέχεια ομολόγησε ότι δεν έχει.
Αν, τελικά, επικρατήσει σύστημα ανάλογο με το διαγραφόμενο αμέσως παραπάνω, τίθεται το ερώτημα αν θα πρόκειται για μονοπολικό, ή για πολυπολικό, και ακόμη αν θα είναι γενικά αποδεκτό ή αν θα λειτουργεί σε περιβάλλον εντάσεων. Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, ούτε εύκολες είναι, αλλά κυρίως ούτε σίγουρες. Ριψο Κινδυνεύοντας μια απάντηση, θα υποστηρίξω ότι θα είναι , ουσιαστικά μονοπολικό, αλλά επισήμως πολυπολικό. Με την προϋπόθεση, πρώτον ότι ο Donald Trump δεν θα αναπτύξει ενδιαφέρον, εφόσον εξελίσσεται, σύμφωνα με τις επιθυμίες του, το πρόγραμμα των δασμών, ότι η ΕΕ δεν θα δραστηριοποιηθεί σε βαθμό επικίνδυνο, αλλά και οι BRICS και SCO δεν θα εντατικοποιήσουν τις διαφορές τους. Και αναφορικά με τον Poutine, που θα είναι το δεξί χέρι του Κινέζου ηγέτη, δεν προβλέπονται διαφωνίες μεταξύ τους. Αλλά, όμως, παρόλες αυτές τις θεωρητικές προβλέψεις, το σύστημα θα είναι ασταθές, κυρίως επειδή δεν θα έχει ακόμη στέρεες βάσεις, και συνεπώς ανοιχτό σε κάθε μορφής αποσταθεροποιητικές εξελίξεις, αλλά και απειλές πολεμικών συρράξεων. Εξυπακούεται ότι, παρά τις καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις του Xi Jinping και των γύρω του, οι συνέπειες της διακυβέρνησής του είναι απρόβλεπτες.
Β)Η εμφάνιση ενός πολυπολικού συστήματος
Στο άκρως ασταθές περιβάλλον, που τώρα διανύει η ανθρωπότητα οι λύσεις, θεωρητικά, είναι πολλές, ασχέτως του κατά πόσον θα είναι και αποτελεσματικές. Συνεπώς, ουδόλως θα πρέπει εκ των προτέρων να αποκλειστεί και η περίπτωση πολυπολικών συστημάτων. Η παλιά διεθνής τάξη δεν επανέρχεται. Αλλά, αναζητείται κάτι αντίστοιχο, που να την αντικαταστήσει.
Θα αναφερθώ σε μια από τις πολυάριθμες σχετικές δυνατότητες αυτής της κατηγορίας, που προτείνεται, ήδη, μεταξύ και άλλων, ως εφικτή λύση.
Πρόκειται για τη δυνατότητα, που θα έχουν τα κράτη, να συμμετάσχουν σε ένα ή περισσότερα του ενός δίκτυα συνεργασίας. Σίγουρα, αυτό το σύστημα κινδυνεύει να είναι λιγότερο αποτελεσματικό από το προηγούμενο, αλλά ελπίζεται ότι θα είναι σε θέση να αποτρέψει το χάος, παρότι δεν θα υπάρχει ολοκληρωμένη διεθνής τάξη.
Η ύπαρξη ενός τέτοιου συστήματος, που να ρυθμίζει, σε κάποιο βαθμό τις διεθνείς συναλλαγές, βασίζεται στην πεποίθηση, ότι παρά τους κινδύνους και κάποιες αρνητικές του συνέπειες, η παντελής έλλειψή του καταλήγει σε σημαντικά και πιθανόν αξεπέραστα προβλήματα του διεθνούς εμπορίου, και γι’ αυτό αναζητούνται υποκατάστατα.
Αυτοί οι συνασπισμοί θα έχουν, σίγουρα, μικρότερη εμβέλεια από την πρώην γενική διεθνή τάξη και θα αποβλέπουν στην, κατά το δυνατόν, ειρηνική διευθέτηση μερικότερων προβλημάτων του διεθνούς εμπορίου. Όπως συνασπισμοί, που θα θέτουν τη βάση των απαραίτητων μηχανισμών για το ελεύθερο εμπόριο, ή όπως συνασπισμοί που θα επιβάλλουν περιοριστικούς όρους στο εμπόριο χάριν της προστασίας της εθνικής ασφάλειας, και που θα αποβλέπουν στον, κατά το δυνατόν, περιορισμό του χάους, εξαιτίας της έλλειψης κανόνων, που να διέπουν το διεθνές εμπόριο.
Συνοψίζοντας την κατάργηση των κανόνων της διεθνούς τάξης, θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι εδώ και χρόνια είχε περιπέσει σε υπολειτουργία το ΠΟΕ πολύ νωρίτερα από τον Donald Trump,και μάλιστα με τη σύμφωνη γνώμη Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων. Η παντελής απουσία ρύθμισης του διεθνούς εμπορίου, σε συνδυασμό με την επιβολή δασμών, που είναι οι υψηλότεροι εδώ και ένα αιώνα, από τον Donald Trump, περικλείει σοβαρούς κινδύνους για τη διεθνή οικονομία, όπως ανάμεσα και σε άλλους, περιορισμό των συναλλαγών, πτώση του ρυθμού ανάπτυξης, ανασφάλεια στις συναλλαγές, μείωση της παραγωγικότητας. Κατά τον Donald Trump, όμως, η ελευθερία των συναλλαγών ευθύνεται για τον δραστικό περιορισμό των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ. Ωστόσο, νεότερες έρευνες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι για την απώλεια θέσεων εργασίας στον βιομηχανικό τομέα της Αμερικής ευθύνονται κατά 88% οι νέες τεχνολογίες και μόνο κατά 12% το διεθνές εμπόριο.
Η αναδιάρθρωση της διεθνούς τάξης δεν επιχειρείται για πρώτη φορά με τον Donald Trump, αλλά ήδη για τρίτη φορά, με πρωταγωνιστή πάντοτε την Αμερική, που προσπαθεί να εξυπηρετήσει καλύτερα τα συμφέροντά της. Η πρώτη φορά ήταν το 1944, που η Αμερική επέβαλε στην υφήλιο, το νομισματικό σύστημα του Bretton Woods, με επίκεντρο το δολάριο. Η δεύτερη με την κατάργηση του Bretton Woods από τον Nixon. Και η τρίτη, από τον Donald Trump, που σε αντίθεση με τις δύο προηγούμενες ήταν σαρωτική. Δεν άφησε τίποτα όρθιο.
Γ) Η επάνοδος του πολέμου
Η καταστροφή της διεθνούς τάξης, που επί 80 περίπου χρόνια ρύθμιζε τις εξελίξεις, στην υφήλιο, αναγγέλθηκε από τον Donald Trump, μόλις ανέλαβε τη δεύτερη προεδρία του. Με ύφος, όχι απολύτως σοβαρό είναι αλήθεια, δήλωσε την επιθυμία του να καταλάβει τη Γροιλανδία και το Κανάλι του Παναμά. Στη συνέχεια υπήρξε σαφέστερος, αναγγέλλοντας το τέλος του ρόλου χωροφύλακα για τις ΗΠΑ. Αναγγέλλοντας, δηλαδή, την επάνοδο της ανθρωπότητας στο χάος, ή ορθότερα στα εκάστοτε συμφέροντα των ισχυρών.
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι δηλώσεις αυτές του προέδρου των ΗΠΑ δημιούργησαν ανασφάλεια και ανησυχία στην υφήλιο, καθώς επανερχόμαστε στον 20ο αιώνα, που ο πόλεμος ήταν ο αποδεκτός τρόπος επίλυσης των διαφορών, μεταξύ των διαφόρων κρατών. Και, συνεπώς, ήταν απολύτως αποδεκτή η κατάκτηση άλλων χωρών ή τμημάτων τους, από χώρες πιο ισχυρές. Οι πόλεμοι αποτελούσαν το μέσον απόκτησης πλούτου και ισχύος.
Στην απόλυτη αυτή ασυδοσία προσπάθησαν να θέσουν κάποια όρια οι έκτοτε διεθνείς συμφωνίες, όπως του Aristide-Briand το 1927, που απαγόρευε εντελώς τον πόλεμο, και όπως η συμφωνία Kellog-Briand το 1928, την οποίαν υπέγραψαν 58 τότε κράτη.
Ωστόσο, οι προσπάθειες αυτές απαγόρευσης του πολέμου, ως μέσο επίλυσης των διαφορών μεταξύ χωρών, γελοιοποιήθηκαν με την έκρηξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά το πέρας του, επανήλθαν οι ειρηνοποιοί, και το 1945 υπογράφηκε ο Χάρτης των ΗΕ, που απαγορεύει απειλή και χρήση βίας εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας άλλης χώρας. Η νέα αυτή προσπάθεια, για την κατάργηση των πολέμων υπήρξε αρκετά επιτυχής, αφού στα 65 χρόνια που ακολούθησαν την υπογραφή της, οι πόλεμοι που έλαβαν χώρα στην υφήλιο ήταν μόλις το 6% αυτών, πριν από την ισχύ του Χάρτη των ΗΕ. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η σημαντική ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, σε πείσμα των προβλημάτων του, αντικατέστησε σε σημαντικό βαθμό τους πολέμους, στην αναζήτηση πλούτου και ισχύος.
Σίγουρα, οι συνθήκες αυτές εναντίον των πολέμων δεν τους εξάλειψαν εντελώς, αλλά θα πρέπει να αναγνωριστεί ότι τους περιόρισαν σε πολύ σημαντικό βαθμό. Παράλληλα, όμως, αναπτύχθηκε κλίμα υποκρισίας και διακρίσεων, στους τρόπους αντιμετώπισής τους. Να αναφέρω, εντελώς, ενδεικτικά τον πόλεμο των ΗΠΑ εναντίον του Βιετνάμ και την εισβολή στο Ιράκ. Ακόμη, και την εφαρμογή δύο μέτρων και δύο σταθμών, αφενός με την αδιαφoρία της διεθνούς κοινότητας για την εισβολή της Τουρκίας, εναντίον της Κύπρου, επί 50 χρόνια και αφετέρου της γενικευμένης κατακραυγής και καταδίκης της Ρωσίας, για την εισβολή της, εναντίον της Ουκρανίας. Ωστόσο, με τον νέο πλανητάρχη, η αντιμετώπιση και της Ουκρανίας άλλαξε ριζικά, αφού τον Απρίλιο του 2025 ο Donald Trump απείλησε τον Zelenski ότι αν δεν δεχτεί να εκχωρήσει στη Ρωσία 20% από τα εδάφη της, για να γίνει ειρήνη, κινδυνεύει να χάσει ολόκληρη τη χώρα του.
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η νέα εικόνα της υφηλίου φαίνεται τρομακτική, ιδίως για τις μικρότερες και αδύναμες χώρες του πλανήτη, που φαίνεται να μην έχουν πια, ούτε την ουτοπία μιας άνωθεν προστασίας.
Αλλά, είναι άραγε τόσο τρομακτική η νέα κατάσταση; Θα είναι πράγματι τόσο αδιέξοδη, που να δικαιολογεί την ξέφρενη προσφυγή στη στρατικοποίηση της υφηλίου; Ή και κάτω από αυτήν, την απειλή ιδιαίτερα στην περίπτωση της πανικόβλητης ΕΕ, που έχει αποφασίσει να βιώσει αρκετά χρόνια από σήμερα, κάτω από συνθήκες ακόμη πιο αυστηρής λιτότητας, από την αντίστοιχη που της επέβαλε το σύμφωνο Σταθερότητας, υπάρχει σκιά συμφερόντων;
Ο κίνδυνος επιθέσεων, από χώρα σε χώρα, είναι σαφώς μεγαλύτερος τώρα, από όσο πριν. Ωστόσο, το γεγονός ότι ο νέος πλανητάρχης ενδιαφέρεται πρωτίστως για τη μείωση του εμπορικού ελλείματος της Αμερικής, σε συνδυασμό και με το γεγονός ότι
το 50% περίπου των ευρωπαϊκών εξοπλισμών προέρχεται τα τελευταία χρόνια από τις ΗΠΑ μπορεί εν μέρει να ερμηνεύσει τμήμα του πανικού της ΕΕ, για πιθανή εισβολή της Ρωσίας, εναντίον της.
Βεβαίως και θα υπάρξει μια μορφή νέας διεθνούς τάξης, που θα διαφέρει πολύ από την προηγούμενη, αλλά πιθανότατα δεν θα είναι τόσο τρομακτική, όσο το απόλυτο χάος. Ο Donald Trump θέλει και δεν θέλει να συνεργαστεί με τους δύο ηγέτες του κόσμου, τον Ρώσο και τον Κινέζο. Αλλά, ας υποθέσουμε ότι θα υπάρχει, έστω μακρόθεν κάποια μορφή συνεργασίας. Αν ναι, πάντοτε υποθέτοντας, θα διαμορφώσουν ένα «φάντασμα» νέας διεθνούς τάξης, στην οποίαν να μην υπάρχει εμφανής ανταγωνισμός, αλλά σχέσεις συνωμοσίας, εφόσον ο Xi Jinping θα παραμένει εχθρός του Donald Trump. Και, χάρη σε αυτό το είδος της περίεργης συνεργασίας, ελπίζει ο Αμερικανός ηγέτης να καταφέρει να εξασφαλίσει στην υφήλιο συνθήκες ασφάλειας και ειρήνης. Οι μάλλον συχνές επαφές του τελευταίου καιρού, μεταξύ του Αμερικανού και του Ρώσου ηγέτη αναφέρονται στην διαπίστωση και στην υπογράμμιση κοινών σημείων, που τους προσεγγίζουν. Όπως, π.χ. ότι και οι δύο χώρες τους πολέμησαν εναντίον των Ναζί. Όπως, ότι και οι δύο αγαπούν τις πατρίδες τους και ότι η μεταξύ τους συνεργασία μπορεί να αποδειχθεί πολύ θετική. Όπως η μελλοντική δυνατότητα να συνυπάρχουν στο ΝΑΤΟ, χωρίς να παρεμποδίζεται η υλοποίηση των εκατέρωθεν επιδιώξεών τους. Και πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι ο Donald Trump θαυμάζει τους δύο άλλους ηγέτες και προτιμά τη συνύπαρξη μαζί τους από ότι με τους Ευρωπαίους. Και σε ότι αφορά τον Κινέζο ηγέτη, σαφώς δεν επιθυμεί, και δεν είναι έτοιμος για Γ’Παγκόσμιο.
Όλα τα παραπάνω, σαφώς, δεν είναι σε θέση να περιορίσουν τις εύλογες ανησυχίες μας, σχετικά με τις εξελίξεις που ενδέχεται να έχει η ολική καταστροφή της προηγούμενης διεθνούς τάξης. Αλλά, οπωσδήποτε, είναι μια ελπίδα, που όμως αν επικρατήσει το χάος θα αποδειχθούν δυστυχώς φρούδες. militaire.gr
**Τό ιστολόγιο δέν συμφωνει απαραίτητα με τις απόψεις των αρθρογράφων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου