Μνημονεύοντας τη Βασιλεύουσα

του Μιχάλη Ρέττου,

"Το δε την πόλιν σοι δούναι ούτε τ' εμόν εστίν οΰτ' άλλου των κατοικούντων εν αυτή. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών"

Σαν σήμερα 29/5/1453 η πόλη του φωτός, η Κωνσταντινούπολη αλώνεται από τα στρατεύματα του Μωάμεθ του Β' του Πορθητή. Υπήρξε επί 1.058 χρόνια η πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Υπήρξε η πόλη που συνέδεσε Ανατολή και Δύση, Ευρώπη και Ασία, τον Εύξεινο Πόντο με το Αιγαίο και τη Μεσόγειο και επιβίωσε διαρκώς αμυνόμενη αντιμετωπίζοντας αδιάκοπα μία σωρεία φύλων, φυλών και εθνοτήτων που απειλούσαν τη τάξη της διεθνούς ασφάλειας και νομιμότητας (Pax Romana - Christiana)που αυτή εκπροσωπούσε.

Ήταν η Κωνσταντινούπολη, η καρδιά της εξελληνισμένης πολιτισμικά ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ο αντίλογος του πολιτισμένου κόσμου στον πρωτογονισμό και τη βαρβαρότητα της μετακαρολίγγειας δύσης και της ισλαμικής ανατολής. Η εμφάνιση του Ισλάμ έπαιξε σημαντικό ρόλο στη συρρίκνωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αφού από τη μια πλευρά άρχισε να χάνει εδάφη και ζωτικό χώρο στις ανατολικές της επαρχίες και τη Μέση Ανατολή και από την άλλη υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει τους Σταυροφόρους, που εκστρατεύουν από την Ευρώπη για να προστατεύσουν, υποτίθεται, τους Αγίους Τόπους. Στην πορεία τους όμως προς τη Μέση Ανατολή λεηλάτησαν τις πλούσιες επαρχίες της Αυτοκρατορίας, αποδεικνύοντας πως ο εχθρός τους δεν ήταν αποκλειστικά ο ισλαμικός κόσμος αλλά και η αυθεντική ρωμαϊκή αυτοκρατορία και η ανατολική Ορθόδοξη (κατ' εκείνους αιρετική) πίστη. Αποκορύφωμα των ενεργειών αυτών των Δυτικών είναι η πολιορκία και άλωση της Πόλης, κατά τη Δ' Σταυροφορία το 1204 Τρίτη και 13, που λεηλατείται και δέχεται το πρώτο και καθοριστικό της πλήγμα. Τεράστιες βιβλιοθήκες -ένας πραγματικός θησαυρός γνώσης και πολιτισμού- παραδόθηκαν στην πυρά, εκατοντάδες τόνοι χρυσού εκλάπησαν και γυναίκες εβιάσθησαν μέσα στο Ναό της Αγίας Σοφίας.

Από τότε η Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, παρά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1261 από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο, δεν μπόρεσε να ανακάμψει. Η αυτοκρατορία ήταν πλέον θέμα χρόνου να καταλυθεί,καθώς από την ανατολή οι Οθωμανοί κατακτούσαν όλο και περισσότερα βυζαντινά εδάφη (κομβικής σημασίας η μάχη του Ματζικέρτ το 1071) και στο δυτικό μέρος οι Φράγκοι με τους Βενετούς είχαν κατορθώσει αποφασιστικά πλήγματα έχοντας υπό τον έλεγχό τους σημαντικές επαρχίες. Έτσι μέσα σε αυτόν τον ασφυχτικό κλοιό μεταξύ δυτικών και Οθωμανών η οριστική πτώση της Πόλης ήταν απλά θέμα χρόνου. Φαινόμενα όπως οι διαμάχες μεταξύ ενωτικών και ανθενωτικών ή κάποιων ανατολικών επαρχιών που αυτομόλησαν ολόκληρες στους Οθωμανούς, ήταν φυσικά επακόλουθα και ενδεικτικά των αδιεξόδων που αντιμετώπιζε το Βυζαντινό κράτος τα χρόνια εκείνα.

Η άλωση του 1453 είναι ένα γεγονός σταθμός στην ιστορική πορεία του ελληνισμού. Ο ελληνισμός βγήκε από το ιστορικό προσκήνιο και τη συνέχειά του την οικειοποιήθηκε αποκλειστικά η δύση χωρίς αντίλογο. Σήμερα λοιπόν ημέρα ιστορικής μνήμης και περισυλλογής, ας μνημονεύσουμε τον τελευταίο αυτοκράτορα και υπερασπιστή της πόλης Κωνσταντίνο ΙΑ' Παλαιολόγο, σημείο αναφοράς της γενναιότητας και της αγωνιστικής στάσης. Τα λόγια του στον Μωάμεθ τη δύσκολη εκείνη ώρα μας δείχνουν το δρόμο : «Το δε την πόλιν σοι δούναι ούτε τ' εμόν εστίν οΰτ' άλλου των κατοικούντων εν αυτή. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών»