Έχουν τελειώσει τα έθνη-κράτη; Η νέα πολυπολική γεωπολιτική

 

Του Laurent Guyénot 

Στο νέο του δοκίμιο, Η ήττα της Δύσης, ο Emmanuel Todd αμφισβητεί το «αξίωμα» του έθνους-κράτους που διέπει τις διεθνείς σχέσεις από τον δέκατο όγδοο αιώνα μέχρι σήμερα (το ιδρυτικό αξίωμα των «Ηνωμένων Εθνών»). Προτείνει «μια μετα-Ευκλείδεια ερμηνεία της παγκόσμιας γεωπολιτικής, ας πούμε», η οποία δεν βασίζεται στο έθνος-κράτος, αλλά μάλλον υποθέτει ότι σύντομα θα εξαφανιστεί1.

Ο Τοντ διαλύει μια παρεξήγηση που συμμερίζεται ευρέως ένας Γάλλος αντιφρονών που φαντάζεται ότι η «πολυπολικότητα» που τίθεται σε εφαρμογή θα είναι συμβατή με την «κυριαρχία» μιας ευρωπαϊκής χώρας όπως η Γαλλία. Η πολυπολικότητα είναι μια παγκόσμια τάξη της οποίας οι κύριοι παράγοντες θα είναι μεγάλες περιφερειακές πολιτισμικές ομάδες. Η Γαλλία δεν είναι ένα από αυτά, ούτε κανένα άλλο ευρωπαϊκό έθνος. Μπορεί η Ευρώπη, η οποία θέλει να είναι μια πολυπολικότητα από μόνη της, να γίνει ένας πολιτιστικός πόλος στην παγκόσμια πολυπολικότητα;

Ο Samuel Huntington και η επιστροφή των πολιτισμών

Τα έθνη-κράτη, όπως τα αντιλαμβανόμαστε σήμερα, είναι μια ευρωπαϊκή εφεύρεση που επιβλήθηκε ως πρότυπο στον υπόλοιπο κόσμο τον δέκατο ένατο αιώνα, μερικές φορές με μεγάλες μολυβιές σχεδιασμένες με έναν χάρακα στους χάρτες, αψηφώντας τις ταυτότητες και τις εθνοτικές αντιπαλότητες. Αυτή η διαίρεση του κόσμου σε έθνη-κράτη δεν έχει διαγράψει άλλες πραγματικότητες, για παράδειγμα, το γεγονός ότι ορισμένες δυνάμεις όπως η Ρωσία ή η Κίνα είναι πολυεθνικά κράτη και όχι έθνη, ακόμη και αν έχουν την εθνική τους ταυτότητα στα Ηνωμένα Έθνη.

Η θέση ότι τα έθνη-κράτη θα χάσουν τον κεντρικό τους ρόλο στην παγκόσμια γεωπολιτική υποστηρίζεται από τον Samuel Huntington στο The Clash of Civilizations, που δημοσιεύθηκε το 1996 και μεταφράστηκε σε όλο τον κόσμο. Είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο, ακόμη και απαραίτητο. Η κακή φήμη του προέρχεται εν μέρει από τον τίτλο του και την εκμετάλλευσή του από τους νεοσυντηρητικούς. Πρώτον, πρέπει να σημειωθεί ότι το άρθρο που δημοσιεύθηκε από τον Huntington στο Foreign Affairs το 1993, του οποίου το βιβλίο είναι μια εκτεταμένη έκδοση, έφερε τον τίτλο "Η σύγκρουση των πολιτισμών;" με ερωτηματικό.

Επιπλέον, ο πλήρης τίτλος του βιβλίου είναι, στα αγγλικά, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order. Αλλά παρατηρούμε ότι, από τη μια έκδοση στην άλλη, το δεύτερο μέρος του τίτλου έχει γίνει όλο και μικρότερο. Στη γαλλική μετάφραση, έχει εξαφανιστεί εντελώς. Αυτό δεν είναι ασήμαντο, επειδή η Τάξη είναι προφανώς αντίθετη με τους Clash, και είναι προφανές από την ανάγνωση του βιβλίου ότι ο Huntington δεν υποστηρίζει τη «σύγκρουση» των πολιτισμών, αλλά μια νέα «παγκόσμια τάξη» μεταξύ των πολιτισμών.

Όταν ο τίτλος ενός τόσο δημοσιευμένου και χειροκροτημένου βιβλίου λέει το αντίθετο από το βιβλίο, το μήνυμα του τίτλου έχει μεγαλύτερη απήχηση από αυτό του βιβλίου. Δεδομένου του τρόπου με τον οποίο παρουσιάστηκε το βιβλίο του Huntington, μετά την 9/11, ως πρόβλεψη του τι είχε μόλις συμβεί, πρέπει κανείς να συμπεράνει ότι το έργο του Huntington εκμεταλλεύτηκαν οι νεοσυντηρητικοί για τους πολεμοχαρείς σκοπούς τους. Για να το καταλάβω αυτό, αναφέρομαι στην ενότητα «ανατομία του βαθέως κράτους» του άρθρου μου «11 Σεπτεμβρίου 2001: Η θεωρία συνωμοσίας που χάκαρε», στο οποίο αναλύω πώς οι νεοσυντηρητικοί κρυπτοσιωνιστές έχουν σφετεριστεί την παραδοσιακή αυτοκρατορική γεωστρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών που υποστηρίζεται από το Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, του οποίου ο πιο γνωστός θεωρητικός ήταν ο Zbigniew Brzezinski, ο οποίος ήταν πολύ κοντά στον Huntington. Φυσικά, ο Brzezinski και ο Huntington φέρουν μεγάλο μέρος της ευθύνης για τη χρήση του έργου τους, επειδή διαμαρτυρήθηκαν λίγο αργά για την υπεξαίρεση του. Αλλά το να τους θεωρούμε νεοσυντηρητικούς, όπως τους βλέπω συχνά να κάνουν στη Γαλλία, είναι μια αντίφαση. Κανένας από τους δύο δεν είχε υπογράψει το PNAC (σε αντίθεση με τον Φράνσις Φουκουγιάμα, συγγραφέα του βιβλίου «Το τέλος της ιστορίας»), και αμφότεροι επέκριναν έντονα τον πόλεμο στο Ιράκ το 2003.

Επιμένω: δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την εξωτερική και στρατιωτική πολιτική των ΗΠΑ τις τελευταίες δύο δεκαετίες αν δεν λάβουμε υπόψη αυτή την ομηρία της παραδοσιακής αυτοκρατορικής γεωστρατηγικής από τους νεοσυντηρητικούς. Το μεγάλο τέχνασμα των νεοσυντηρητικών ήταν να ντυθούν με τον αμερικανικό «εκπολιτιστικό» ιμπεριαλισμό για να ωθήσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες να καταστρέψουν τα αραβικά κράτη που είναι εχθροί του Ισραήλ. Η πιο θεαματική επιτυχία τους ήταν ότι απέκτησαν από τον Μπους τον νεότερο αυτό που ο πατέρας του, ο οποίος τους αποκαλούσε τρελούς, τους είχε αρνηθεί το 1991: την εισβολή στο Ιράκ και την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν. Ο Μπους ο πρεσβύτερος είχε εμμείνει στην εντολή του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ διώχνοντας τον Σαντάμ από το Κουβέιτ και δικαιολόγησε την άρνησή του να εισβάλει στο Ιράκ με την επιθυμία να οικοδομήσει μια «νέα παγκόσμια τάξη» βασισμένη στο διεθνές δίκαιο (ομιλία στο Κογκρέσο στις 11 Σεπτεμβρίου 1990). Και κανένας πρόεδρος των ΗΠΑ δεν έχει ασκήσει τόσο μεγάλη πίεση στο Ισραήλ στο όνομα των ψηφισμάτων του ΟΗΕ, με τον υπουργό Εξωτερικών του Τζέιμς Μπέικερ.

Έτσι, προτείνω παρεμπιπτόντως να σταματήσουμε να αντιδρούμε με παβλοφικό τρόπο στην κοινότυπη και ουδέτερη έκφραση της «νέας παγκόσμιας τάξης» σαν να ήταν ο κωδικός πρόσβασης που όλοι οι απατεώνες στον πλανήτη έχουν δώσει στον εαυτό τους για το κοινό τους σχέδιο μιας παγκόσμιας δικτατορίας – οπότε ο Πούτιν και ο Σι Τζινπίνγκ θα πρέπει να μπουν σε αυτή την κατηγορία. δεδομένου ότι χρησιμοποιούν επίσης αυτή τη γλώσσα.

Η νέα παγκόσμια τάξη που ανακοινώνει ο Χάντινγκτον είναι σχεδόν η ίδια με εκείνη που υποστηρίζει ο Πούτιν: πολυπολικότητα, δηλαδή ένας κόσμος οργανωμένος σε πολιτισμικές εποχές, καθεμία από τις οποίες επικεντρώνεται σε ένα «κράτος πυρήνα» που διασφαλίζει την περιφερειακή ασφάλεια. «Ο κόσμος», προέβλεψε ο Χάντινγκτον, «θα βρει τάξη στη βάση των πολιτισμών, ή δεν θα τους βρει2 » ; «Μια παγκόσμια τάξη οργανωμένη στη βάση των πολιτισμών αναδύεται. Οι κοινωνίες που μοιράζονται πολιτιστικές συγγένειες συνεργάζονται μεταξύ τους. […] Οι χώρες ομαδοποιούνται γύρω από τα εμβληματικά κράτη του πολιτισμού τους. Σε αυτή τη νέα διαμόρφωση, ο Huntington προειδοποιεί:
«Οι Δυτικοί πρέπει να αναγνωρίσουν ότι ο πολιτισμός τους είναι μοναδικός αλλά όχι καθολικός και να ενωθούν για να τον αναζωογονήσουν ενάντια στις προκλήσεις που θέτουν οι μη δυτικές κοινωνίες. Θα αποφύγουμε έναν γενικευμένο πόλεμο μεταξύ πολιτισμών εάν, σε όλο τον κόσμο, οι πολιτικοί ηγέτες αναγνωρίσουν ότι η παγκόσμια πολιτική έχει γίνει πολυπολιτισμική και συνεργαστούν για να διατηρήσουν αυτή την κατάσταση πραγμάτων3. »

Είναι αλήθεια ότι ο Χάντινγκτον ισχυρίζεται ότι, «προκειμένου να διατηρηθεί ο δυτικός πολιτισμός, παρά την παρακμή της ισχύος της Δύσης, είναι προς το συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών και των ευρωπαϊκών χωρών» να ενσωματώσουν τη Σλοβενία και την Κροατία στο ΝΑΤΟ, να ενθαρρύνουν τη «δυτικοποίηση» της Λατινικής Αμερικής, «να εμποδίσουν την Ιαπωνία να απομακρυνθεί από τη Δύση και να στραφεί προς την Κίνα». και «να διατηρήσει την τεχνολογική και στρατιωτική υπεροχή της Δύσης έναντι άλλων πολιτισμών». Αλλά συνιστά επίσης:

• «να θεωρήσει τη Ρωσία ως ναυαρχίδα του ορθόδοξου κόσμου και ως βασική περιφερειακή δύναμη, με νόμιμα συμφέροντα για την ασφάλεια των νότιων συνόρων της».
• Και, τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, να παραδεχτούμε ότι οποιαδήποτε παρέμβαση της Δύσης στις υποθέσεις άλλων πολιτισμών είναι ίσως η πιο επικίνδυνη αιτία αστάθειας και γενικευμένης σύγκρουσης σε έναν κόσμο πολλών πολιτισμών.

Ο Huntington εξετάζει όλες τις μεγάλες ομάδες και τη σχέση τους μεταξύ τους και προσπαθεί να προβλέψει τις πιθανές εξελίξεις τους, οι οποίες πρέπει να πάνε προς την κατεύθυνση της ομαδοποίησης των εθνών-κρατών υπό την επίδραση των πεδίων έλξης μεγάλων εμβληματικών κρατών, τα οποία μπορούν απλά να ονομαστούν αυτοκρατορικές δυνάμεις. Η Κίνα είναι αναμφισβήτητα η καλύτερα προετοιμασμένη για αυτή την εξέλιξη. Από τη δεκαετία του 1990, έχει θέσει ως στόχο «να γίνει ο πρωταθλητής του κινεζικού πολιτισμού, το εμβληματικό κράτος που παίζει το ρόλο του μαγνήτη στον οποίο στρέφονται όλες οι άλλες κινεζικές κοινότητες, και να ανακτήσει την ιστορική του θέση, που χάθηκε τον δέκατο ένατο αιώνα, ως ηγεμονική δύναμη στην Άπω Ανατολή4. » Από οικονομική άποψη, η περιφερειακή υπεροχή της Κίνας έχει ήδη εδραιωθεί.

Η οικονομία της Άπω Ανατολής επικεντρώνεται όλο και περισσότερο και κυριαρχείται από την Κίνα. Οι Κινέζοι στο Χονγκ Κονγκ, την Ταϊβάν και τη Σιγκαπούρη παρείχαν το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου που επέτρεψε την ανάπτυξη στην ήπειρο τη δεκαετία του 1990. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι Κινέζοι αντιπροσώπευαν το 1% του πληθυσμού στις Φιλιππίνες, αλλά έλεγχαν το 35% του κύκλου εργασιών των τοπικών εταιρειών. Στην Ινδονησία, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, οι Κινέζοι αντιπροσώπευαν το 2 έως 3% του πληθυσμού, αλλά κατείχαν περίπου το 70% του τοπικού ιδιωτικού κεφαλαίου. Δεκαεπτά από τις είκοσι πέντε μεγαλύτερες επιχειρήσεις ελέγχονταν από την Κίνα και μόνο ένας κινεζικός όμιλος ετερογενών δραστηριοτήτων συνεισέφερε το 5% του ΑΕΠ. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι Κινέζοι αποτελούσαν το 10% του πληθυσμού της Ταϊλάνδης, αλλά κατείχαν εννέα από τις δέκα μεγαλύτερες ομάδες και συνέβαλαν κατά 50% στο ΑΕΠ. Οι Κινέζοι αποτελούν το ένα τρίτο του πληθυσμού της Μαλαισίας, αλλά κυριαρχούν σχεδόν πλήρως στην οικονομία. Εκτός της Ιαπωνίας και της Κορέας, η οικονομία της Άπω Ανατολής είναι θεμελιωδώς μια κινεζική οικονομία5.

Ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα της Κίνας είναι η εξαιρετική εθνική αλληλεγγύη μεταξύ των Κινέζων στην Κίνα και των Κινέζων της διασποράς, μερικοί από τους οποίους ζουν εκεί για αρκετές γενιές. Για τους Κινέζους, «το αίμα είναι παχύτερο από το νερό». «Η εμπιστοσύνη και οι δεσμεύσεις εξαρτώνται από προσωπικές επαφές, όχι συμβάσεις, νόμους ή άλλα νομικά έγγραφα». Αυτό το λεγόμενο "δίκτυο μπαμπού" δίνει στους Κινέζους στο εξωτερικό ένα τεράστιο πλεονέκτημα στο εμπόριο με την Κίνα. Ο πολιτικός της Σιγκαπούρης Lee Kuan Yew δήλωσε:

Είμαστε κινεζικής εθνικότητας. […] Μοιραζόμαστε ορισμένα χαρακτηριστικά λόγω του κοινού πολιτισμού και των προγόνων μας. […] Οι άνθρωποι έχουν μια φυσική ενσυναίσθηση για εκείνους που μοιράζονται τα φυσικά τους χαρακτηριστικά. Αυτή η συνειδητοποίηση της ύπαρξης εγγύτητας ενισχύεται όταν έχουν μια κοινή γλωσσική και πολιτιστική βάση. Αυτό διευκολύνει την εμπιστοσύνη και τις σχέσεις, οι οποίες αποτελούν το θεμέλιο όλων των επιχειρηματικών σχέσεων6.

Τονίζω ότι αυτή η ισχυρή εθνική αλληλεγγύη ενθαρρύνεται από τον Κομφουκιανισμό και από τον σεβασμό των προγόνων. Το τελευταίο είναι τόσο θεμελιώδες στην Κίνα που η Καθολική Εκκλησία εγκατέλειψε την καταπολέμηση του και το 1939 το κήρυξε κατ' εξαίρεση νόμιμο για τους Κινέζους Καθολικούς. Αναφέρομαι στο άρθρο μου "In Praise of the Cult of Ancestors" για αυτό το θέμα, το οποίο θα πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε προβληματισμού για τους πολιτισμούς.

Το μέλλον του ισλαμικού κόσμου είναι αβέβαιο, αλλά η προβλέψιμη εξέλιξη είναι ότι το Ιράν και η Τουρκία θα παραμείνουν ισχυροί πολιτιστικοί πόλοι, ενώ η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία θα αγωνιστούν για την ηγεσία ενός παναραβισμού που έχει αποτύχει μέχρι στιγμής (με τη θέληση του Ισραήλ, αλλά ο Huntington δεν το λέει) και η τουρκόφωνη Κεντρική Ασία αναζητά τη θέση της μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας. Ο ισλαμικός κόσμος απεικονίζει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο τα όρια του έθνους-κράτους.

Η δομή της πολιτικής πίστης μεταξύ Αράβων και Μουσουλμάνων ήταν γενικά το αντίθετο από αυτό που επικρατεί στη σύγχρονη Δύση. Για τους τελευταίους, το έθνος-κράτος είναι το πρότυπο της πολιτικής πίστης. Η στενότερη πίστη υποτάσσεται σε αυτό και υπάγεται στην πίστη στο έθνος-κράτος. Οι ομάδες που υπερβαίνουν τα έθνη-κράτη - γλωσσικές ή θρησκευτικές κοινότητες ή πολιτισμούς - απαιτούν λιγότερο έντονη πίστη και δέσμευση. Κατά μήκος του συνεχούς που πηγαίνει από τις στενότερες στις ευρύτερες οντότητες, η δυτική πίστη φτάνει έτσι σε μια κορυφή στη μέση, η καμπύλη έντασης πίστης σχηματίζει ένα είδος ανεστραμμένου U. Στον ισλαμικό κόσμο, η δομή της πίστης ήταν σχεδόν το αντίθετο. Το Ισλάμ βιώνει ένα κατώφλι στη μέση της ιεραρχίας της πίστης του.

Οι «δύο θεμελιώδεις, πρωτότυπες και διαρκείς δομές», όπως σημείωσε ο Ira Lapidus, ήταν η οικογένεια, η φυλή και η φυλή από τη μία πλευρά, και «οι μονάδες που σχηματίστηκαν από τον πολιτισμό, τη θρησκεία και την αυτοκρατορία σε μεγαλύτερη κλίμακα» από την άλλη7.

Στο Ισλάμ, «Η φυλή και η Ummah υπήρξαν τα κύρια κέντρα πίστης και δέσμευσης. Το έθνος-κράτος είναι πολύ λιγότερο σημαντικό. Στον αραβικό κόσμο, τα υπάρχοντα κράτη αντιμετωπίζουν προβλήματα νομιμότητας επειδή είναι ως επί το πλείστον αυθαίρετα, ακόμη και ιδιότροπα, προϊόντα του δυτικού ιμπεριαλισμού, και τα σύνορά τους συχνά δεν συμπίπτουν καν με εκείνα των εθνοτικών ομάδων, όπως συμβαίνει με τους Βέρβερους και τους Κούρδους8. »

Γεωπολιτική και η ψυχή των πολιτισμών

Οι κύριες γεωπολιτικές αρχές στις οποίες βασίζεται ο Huntington κληρονομούνται από τα ιδρυτικά κείμενα της φιλοσοφίας των πολιτισμών, όπως αυτά του Γερμανού Oswald Spengler ή του Άγγλου Arnold Toynbee9. Η γεωπολιτική τονίζει τη σημασία της γεωγραφίας στη συγκρότηση των πολιτικών ομάδων και την ισορροπία δυνάμεων τους. Ο Βρετανός Halford MacKinder, συγγραφέας το 1904 ενός σημαντικού άρθρου με θέμα «Ο Γεωγραφικός Άξονας της Ιστορίας10 », ήταν γεωγράφος και ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι ήταν κάτι άλλο. Στα μάτια του, η γεωγραφία καθορίζει το βρετανικό γεωπολιτικό σχέδιο, το οποίο βασίζεται στον έλεγχο των θαλασσών, όπως και για τον Γερμανό Karl Haushofer (1869-1946), επίσης γεωγράφο, επέβαλε στη Γερμανία το σχέδιο επέκτασης του ζωτικού της χώρου (lebensraum) προς τα ανατολικά11.

Οι γεωπολιτικοί έχουν συχνά μια «οργανική» άποψη για τους πολιτισμούς, σε αντίθεση με μια αυστηρά ντετερμινιστική ή «μηχανική» άποψη της ιστορίας, όπως αυτή που προτείνει ο μαρξισμός. Ο MacKinder αντιλαμβάνεται την «ιστορία ως μέρος της ζωής του παγκόσμιου οργανισμού». Αυτή η οργανική, συχνά σιωπηρή σύλληψη χαρακτηρίζεται πολύ από τον Ρώσο Nicolas Danilevski, ο οποίος ήταν βιολόγος με εκπαίδευση και μπορεί να επηρέασε τον Spengler.

Η οργανική μεταφορά έχει τα όριά της, ωστόσο, όταν, για παράδειγμα, παίρνει κυριολεκτικά τις έννοιες της παιδικής ηλικίας, της ωριμότητας, του γήρατος και του θανάτου των πολιτισμών (περιμένουμε ακόμα τα γηρατειά του κινεζικού πολιτισμού). Βυθίζεται σε μια μορφή βιολογισμού όταν εξισώνει τον πολιτισμό και την εθνότητα, όπως συνέβη στο γερμανικό κίνημα volkisch. Για να ξεπεραστεί αυτός ο περιορισμός, πρέπει να δούμε ότι οι πολιτισμοί είναι ευφυείς οργανισμοί, δηλαδή οδηγούνται όχι από παρορμήσεις, αλλά από ιδέες. Για τον Spengler, για παράδειγμα, η Δύση είναι ο φαουστικός πολιτισμός, του οποίου η κινητήρια ιδέα είναι η υπέρβαση όλων των ορίων. Ο Spengler μιλάει εδώ για τη μεταχριστιανική Δύση. Μέχρι το τέλος του Μεσαίωνα, η Δύση ήταν η ρωμαϊκή χριστιανοσύνη.

Οι Ιδέες-δυνάμεις που ζωντανεύουν τους πολιτισμούς έχουν τη δική τους λογική. Για παράδειγμα, όπως προσπάθησα να δείξω στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου μου Η παπική κατάρα, η εντολή που δόθηκε σε κάθε άτομο να σώσει τον εαυτό του και η άρνηση της επέκτασης της οικογενειακής αλληλεγγύης στη μετά θάνατον ζωή, οδήγησαν λογικά σε εκείνη τη διάθεση του νου που διακρίνει πολύ καθαρά τη μεταχριστιανική Δύση και η οποία ονομάζεται «ατομικισμός»12.
Με τον ίδιο τρόπο, ο ατομικισμός και το επακόλουθό του, η ισότητα, όταν καρποφορούν, οδηγούν στην άρνηση της ταυτότητας φύλου. Όπως γράφει ο Damien Viguier σε ένα φωτεινό μικρό βιβλίο, «Η κατάργηση στο διάστημα των δικαιωμάτων της ευρωπαϊκής παράδοσης, οποιασδήποτε νομικής συνέπειας στη διάκριση μεταξύ των δύο φύλων, ήταν αναπόφευκτο να οδηγήσει στον ομοφυλοφιλικό γάμο και την ιδιότητα του γονέα13. »

Σε ένα άρθρο με τίτλο «Ο πίθηκος που έγινε Θεός», εξήγησα ότι ο δαρβινισμός, που είναι η κοσμική μας κατήχηση, οδηγεί λογικά στον μετανθρωπισμό, όπως αποδεικνύεται από τον ισραηλινό μετανθρωπιστή Δαρβίνο Yuval Noah Harari και την επιτυχία των βιβλίων του Sapiens και Homo Deus: αν είναι η τύχη (γενετικά ατυχήματα) και η φυσική επιλογή που μας έχουν κάνει, Ας τα πάμε λοιπόν καλύτερα με την τεχνολογία και ας αναλάβουμε την εξέλιξη του είδους μας.

Οι κύριες ιδέες ενός πολιτισμού κατεβαίνουν από τις γνωστικές ελίτ στις μάζες, και όχι το αντίστροφο. Μπορούν να διακοπούν στην πορεία τους από βίαιες αλλαγές παραδείγματος, όπως είναι οι επαναστάσεις. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι μπορούν εν μέρει να διεγερθούν, ή τουλάχιστον να υποκινηθούν, από την «αντιμιμητική αντιπαλότητα» με εκείνες ενός άλλου πολιτισμού: αυτό παρατηρούμε σήμερα στην πόλωση των αξιών που υπερασπίζονται αντίστοιχα η Ρωσία και η Δύση. Χάρη στη Δύση, η οποία έχει φτάσει στο τελικό στάδιο της φαουστικής ιδέας της (την κατάργηση των ανθρωπολογικών ορίων), η μετασοβιετική Ρωσία μπόρεσε να επανεφεύρει τον εαυτό της γύρω από την υπεράσπιση των παραδοσιακών αξιών.

Το να πιστεύεις στην κυρίαρχη επιρροή των ιδεών στο πεπρωμένο των πολιτισμών σημαίνει να είσαι ιδεαλιστής με τη φιλοσοφική έννοια του όρου. Και ο ιδεαλισμός έχει ένα άλλο όνομα για τον πλατωνισμό, κατανοητό ως η θεωρία της ύπαρξης και της πραγματικής επιρροής των Ιδεών. Με την ευρεία έννοια, ο Ρώσος θεολόγος Pavel Florensky (1882-1937) δήλωσε ότι ο πλατωνισμός πρέπει να γίνει κατανοητός «Όχι ως ένα καθορισμένο και αμετάβλητο σύστημα εννοιών και κρίσεων, αλλά ως ένα ορισμένο είδος φιλοδοξίας, όπως ένα θεϊκό δάχτυλο που δείχνει από τη γη στον ουρανό, από τα πράγματα κάτω στα πράγματα πάνω14. » Ο Αλέξανδρος Ντούγκιν, εμπνευσμένος από μια πλούσια ορθόδοξη παράδοση, υποστηρίζει στον Φιλοσοφικό Πλατωνισμό (Ars Magna Editions, 2023) ότι η γεωπολιτική, όπως και η πολιτική, έχει νόημα μόνο σε ένα πλατωνικό όραμα, επειδή κάθε πολιτισμός έχει την Κινητήρια Ιδέα του, η οποία προκύπτει από γεωγραφικούς, ιστορικούς και εθνοτικούς παράγοντες, αλλά ίσως και από μυστηριώδεις πνευματικές δυνάμεις, για να μην αναφέρουμε την αποφασιστική δράση των «μεγάλων ανδρών», οι οποίοι αποτυπώνουν τις ψυχές τους σε εκείνες των λαών τους (ο θεωρητικός της σημασίας των ηρώων και των μεγάλων ανδρών στην ιστορία είναι ο Σκωτσέζος Thomas Carlyle, ο οποίος πέθανε το 1881).

Αν οι πολιτισμοί έχουν ψυχή, υπόκεινται σε «πνευματικούς νόμους»; Υπάρχει, σε αυτό που ο Oswald Spengler ονόμασε «Η οργανική αναγκαιότητα του πεπρωμένου15 », μια μορφή συλλογικού κάρμα; Με άλλα λόγια, πληρώνει ένας πολιτισμός, μακροπρόθεσμα, τις συνέπειες των πράξεών του ή καθοδηγείται αποκλειστικά από την ιδέα που έχει για τον εαυτό του και το πεπρωμένο του; Από ιδεαλιστική ή πλατωνική προοπτική, οι πεποιθήσεις δρουν στη ζωή μας, αλλά η αλήθεια δρα σε υψηλότερο επίπεδο (η άμεση δράση της αλήθειας στο ανθρώπινο μυαλό είναι αυτό που ονομάζεται διαίσθηση). Ένας πολιτισμός, ακριβώς όπως ένας άνθρωπος, κλώθει κακό βαμβάκι όταν οι πεποιθήσεις του είναι αντίθετες με την πραγματικότητα, όταν λέει ψέματα στον εαυτό του, ή αρνείται να κοιτάξει τον εαυτό του στον καθρέφτη που του κρατούν άλλοι πολιτισμοί.

Ποιο είναι το μέλλον της Ευρώπης;

Σε συνέντευξή του στο περιοδικό Éléments (Απρίλιος-Μάιος 2023), ο Christopher Coker, συγγραφέας του The Rise of the Civilizational State, εξηγεί: «Οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να γίνουν πολιτισμικό κράτος. Τα ρήγματα που διατρέχουν την Ευρώπη [...] έχουν διευθετήσει το ζήτημα. Χωρίς πραγματική πολιτική ενότητα και ανεξαρτησία, η Ευρώπη δεν είναι ένας «πόλος» στην πολυπολικότητα. Στην Παπική κατάρα, δείχνω ότι η κατάσταση πολιτικού διχασμού και πολιτισμικής αποσύνθεσης της Ευρώπης είναι το αποτέλεσμα ενός προβλήματος ανάπτυξης κατά τη διάρκεια της νηπιακής ηλικίας της Ευρώπης, δηλαδή του Μεσαίωνα. Η μεσαιωνική Ευρώπη επιθυμούσε διακαώς να έχει μια αυτοκρατορική πολιτική ενότητα, όπως έδειξε ο Robert Folz στο The Idea of Empire in the West from the Fifth to the Teenteenth Century (1953). Ηγεμόνες, διανοούμενοι και λαοί απέβλεπαν σε αυτό το ιδανικό, το οποίο στα μάτια τους ήταν συνώνυμο όχι της τυραννίας αλλά της ειρήνης και της ευημερίας.

Η οργανική διαδικασία της ευρωπαϊκής πολιτικής ενοποίησης ήταν σε εξέλιξη υπό τη δυναστεία του Όθωνα (936-1024), αλλά ματαιώθηκε υπό τη δυναστεία των Σαλίων (1024-1125) από την ανταγωνιστική πολιτική φιλοδοξία των παπών, οι οποίοι παρείχαν στους εαυτούς τους ένα κράτος, υποτελούσαν άλλα κράτη, σφετερίζονταν για τον εαυτό τους το δικαίωμα να κινητοποιούν τη στρατιωτική τους τάξη και προσπάθησαν να κάνουν τον ονομαστικό αυτοκράτορα υπολοχαγό τους. Η τελευταία προσπάθεια ενοποίησης της Ευρώπης γύρω από την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία απέτυχε υπό τη δυναστεία των Χοενστάουφεν (1125-1250), της οποίας η μεγαλειώδης και τραγική ιστορία τελείωσε με την εξόντωση των απογόνων του Φρειδερίκου Β ́ από το πρωτοπαλίκαρο του πάπα, Κάρολο του Ανζού, αδελφό του Λουδοβίκου Θ ́. Από τον δέκατο τέταρτο αιώνα και μετά, το παιχνίδι είχε τελειώσει: η Ευρώπη είχε κατακερματιστεί σε ένα μωσαϊκό εθνικών κρατών που ζήλευαν την ανεξαρτησία τους, των οποίων οι εθνικές ταυτότητες επρόκειτο να αποκρυσταλλωθούν σε επαναλαμβανόμενους πολέμους, οι οποίοι ήταν τόσοι πολλοί «ευρωπαϊκοί εμφύλιοι πόλεμοι». Έτσι, γράφει ο Georges Minois στον Εκατονταετή Πόλεμο. Γέννηση δύο εθνών:

Ο Εκατονταετής Πόλεμος ήταν κάτι περισσότερο από ένας πόλεμος, ήταν μια μετάλλαξη του πολιτισμού, που σηματοδότησε τη μετάβαση από τον φεουδαρχικό Χριστιανισμό στην Ευρώπη των εθνών, μέσω της συνειδητοποίησης της εθνικής ταυτότητας της Γαλλίας και της Αγγλίας16.

Αλλά η παπική υπερμοναρχία, η οποία φάνηκε να θριαμβεύει τον δέκατο τρίτο αιώνα, απέτυχε επίσης με την εθνικοποίηση του παπισμού από τον Φίλιππο τον Δίκαιο, τότε την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση. Η αποτυχία και των δύο σχεδίων (αυτοκρατορικού και παπικού) άφησε την Ευρώπη σε κατάσταση διχόνοιας και χρόνιου διαρκούς πολέμου, συμμετέχοντας σε έναν ξέφρενο ανταγωνισμό για την τελειοποίηση των τεχνικών πολέμου που θα της επέτρεπαν να κατακτήσει τον κόσμο, αλλά τελικά θα τον κατανάλωνε.

«Τα έθνη είναι πόλεμος», έλεγαν οι πρωτοπόροι της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Πώς μπορούμε να τους αποδείξουμε ότι κάνουν λάθος; Ο Bertrand de Jouvenel έχει αναλύσει καλά την εξέλιξη του πολέμου στο αξιομνημόνευτο δοκίμιό του, Du Pouvoir, γραμμένο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο: ενώ τον δωδέκατο αιώνα, ο πόλεμος ήταν ακόμα «πολύ μικρός», επειδή τα κράτη δεν είχαν ούτε τη στρατιωτική υποχρέωση ούτε το δικαίωμα να επιβάλουν, κατά τη διάρκεια των αιώνων έγινε η μεγάλη ανησυχία αυτών των ίδιων κρατών:

Αν ταξινομήσουμε σε μια χρονολογική σειρά τους πολέμους που έχουν διαλύσει τον δυτικό κόσμο μας για σχεδόν μια χιλιετία, μας φαίνεται με εντυπωσιακό τρόπο ότι από τον έναν στον άλλο ο συντελεστής συμμετοχής της κοινωνίας στη σύγκρουση αυξάνεται συνεχώς και ότι ο Ολοκληρωτικός μας Πόλεμος είναι μόνο το αποκορύφωμα μιας αδιάκοπης προόδου προς αυτό το λογικό τέλος. μιας αδιάκοπης εξέλιξης του πολέμου17.

Με την ελπίδα να ειρηνεύσει αυτή την Ευρώπη που είχε πόλεμο στην αιματοχυσία της, ο Ιμμάνουελ Καντ πρότεινε το 1795 το σχέδιο μιας «κοινωνίας δημοκρατικών εθνών» σε ένα μανιφέστο με τίτλο Προς την Αέναη Ειρήνη, που θεωρείται το θεμέλιο της «θεωρίας των διεθνών σχέσεων». Η κινητήρια δύναμη είναι τώρα μια δημοκρατική Ευρώπη, βασισμένη σε οικουμενικές αρχές όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών. Ήταν αυτή η καντιανή Ευρώπη που τελικά πραγματοποιήθηκε στον εικοστό αιώνα. Γνωρίζουμε το αποτέλεσμα. Ακριβώς επειδή βασίζεται σε αρχές τις οποίες διακηρύσσει οικουμενικές, αυτή η Ευρώπη δίνει στον εαυτό της ως ταυτότητά της μια απουσία ταυτότητας. Θέλει να είναι μια παγκόσμια Ευρώπη, χωρίς ιδεολογικά σύνορα, η οποία αναπόφευκτα την οδήγησε, μέσω της εσωτερικής λογικής της ιδρυτικής της ιδέας, να αρνηθεί τα δικά της εθνικά και γεωγραφικά σύνορα.

Ο βαθύς, οργανικός λόγος για τον οποίο η σύγχρονη Ευρώπη είναι μια αποτυχία είναι ότι δεν έχει τις ρίζες της στην ιστορία της Ευρώπης. Μπορούμε ακόμη να πούμε ότι το ευρωπαϊκό οικοδόμημα της δεκαετίας του 1950 χτίστηκε πάνω στα ερείπια μιας Γερμανίας που τιμωρήθηκε επειδή εξακολουθούσε να πιστεύει στο πεπρωμένο της ως εμβληματικό κράτος της Ευρώπης. Αυτή η Ευρώπη είναι ένα σώμα χωρίς κεφάλι και επομένως χωρίς ψυχή, που έχει αδειάσει τους ευρωπαϊκούς λαούς από κάθε ευρωπαϊκή «πολιτισμική συνείδηση».

Η πραγματική Ευρώπη μοιάζει τόσο λίγο με έναν ενοποιημένο οργανισμό που, κάθε φορά που η ΕΣΣΔ έσκιζε ένα κομμάτι της ανατολικής πλευράς της (1956 και 1968), οι Δυτικοευρωπαίοι δεν ένιωθαν πόνο. Αυτό είναι το δράμα που επικαλείται ο Τσέχος συγγραφέας Μίλαν Κούντερα στο δοκίμιό του του 1983, "A Kidnapped West", στο οποίο υπενθυμίζει στους Δυτικοευρωπαίους την πολιτιστική σημασία της Βοημίας.

Η εξαφάνιση του πολιτιστικού κέντρου της Κεντρικής Ευρώπης ήταν σίγουρα ένα από τα μεγαλύτερα γεγονότα του αιώνα για ολόκληρο τον δυτικό πολιτισμό. […] Πώς είναι δυνατόν να έχει παραμείνει απαρατήρητος και ανώνυμος; / Η απάντησή μου είναι απλή: η Ευρώπη δεν έχει παρατηρήσει την εξαφάνιση του μεγάλου πολιτιστικού της κέντρου, διότι η Ευρώπη δεν αισθάνεται πλέον την ενότητά της ως πολιτιστική ενότητα18.

Αλλά ποια πολιτιστική ενότητα θα μπορούσε να σώσει την Κεντρική Ευρώπη χωρίς πολιτική ενότητα; Δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική βούληση χωρίς πολιτική ενότητα.

Σε ένα πολύ ενδιαφέρον μικρό βιβλίο, Αν η Ευρώπη ξυπνά. Αναλογιζόμενος το πρόγραμμα μιας παγκόσμιας δύναμης στο τέλος της εποχής της πολιτικής της απουσίας (Arabian Nights, 2003), ο Γερμανός φιλόσοφος Peter Sloterdijk αναρωτιέται για το μέλλον της Ευρώπης ως πολιτιστικού πόλου, ικανού να επιβάλει τη δική του ταυτότητα και τη δική του βούληση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας. Κατέληξε επίσης στο συμπέρασμα ότι ο ιδρυτικός και κινητήριος μύθος της Ευρώπης, από την εποχή του Καρλομάγνου, η translatio imperii, ή η ρωμαϊκή αυτοκρατορική κληρονομιά, μετακινήθηκε προς βορρά μετά τις αραβικές κατακτήσεις, ενσαρκώθηκε από την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αλλά καταστράφηκε από την αμείλικτη στάση των παπών. Ο Sloterdijk έγραψε αυτό το δοκίμιο το 1994, πιστεύοντας ότι η διάλυση του κομμουνιστικού μπλοκ ήταν μια ευκαιρία για την Ευρώπη να επανεφεύρει τον εαυτό της. Δυστυχώς, δεν έδωσε ακριβή ιδέα για το πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό, και είναι σαφές ότι η Ευρώπη είναι περισσότερο από ποτέ ανύπαρκτη ως ανεξάρτητη πολιτική δύναμη. Μέσω του ΝΑΤΟ, έπεσε εξ ολοκλήρου κάτω από την υποτέλεια της Αμερικανικής Αυτοκρατορίας.

Όπως γράφω στο νέο μου βιβλίο Η παπική κατάρα, ο ιδεαλιστής μπορεί ακόμα να ονειρεύεται την εθνική κυριαρχία, αλλά ο ρεαλιστής γνωρίζει ότι, προκειμένου να απελευθερωθεί από την αμερικανική κυριαρχία (η οποία είναι στην πραγματικότητα, όλο και περισσότερο, ισραηλινή κυριαρχία), η Ευρώπη δεν έχει τίποτα καλύτερο να κάνει από το να αποκαταστήσει καλές σχέσεις με τη ρωσική αυτοκρατορική δύναμη. φορέας υγιών πολιτισμικών αξιών. Ο ρεαλιστής δεν εγκαταλείπει την Ευρώπη, αλλά στοιχηματίζει ότι η κατανόηση με τη Ρωσία και το σχέδιο της πολυπολικότητας θα είναι πιο ευνοϊκή για την αναγέννηση ενός ευρωπαϊκού πολιτισμού και κυριαρχίας από την αμερικανική κυριαρχία. Τέλος, ο ρεαλιστής παραδέχεται ότι η Γερμανία, και όχι η Γαλλία, παραμένει ο φυσικός ηγέτης του ευρωπαϊκού πολιτισμού, όπως ήταν πάντα. Η Ευρώπη μπορεί να αναγεννηθεί ως πολιτισμός μόνο εάν η Γερμανία βρει τη δύναμη να αντισταθεί στους εκβιασμούς της Ουάσιγκτον και σφυρηλατήσει μια διαρκή συμμαχία με τη Ρωσία.

Laurent Guyénot

Σημειώσεις

1. Emmanuel Todd, Η ήττα της Δύσης, Gallimard, 2024, σ. 24-25. ↩
2. Samuel P. Huntington, Η σύγκρουση των πολιτισμών, Odile Jacob, 1997, σ. 170. ↩
3. ό.π., σ. 17. ↩
4. ό.π., σ. 184. ↩
5. ό.π., σ. 185. ↩
6. ό.π., σ. 186. ↩
7. ό.π., σ. 191. ↩
8. ό.π., σ. 192. ↩
9. Ο Huntington αναφέρει, στη σελίδα 37, τους ακόλουθους «ιστορικούς, κοινωνιολογίες και ανθρωπολόγους»: Max Weber, Émile Durkheim, Oswald Spengler, Pitirim Sorokin, Arnold Toynbee, Alfred Weber, Alfred L. Kroeber, Philip Bagby, Carroll Quigley, Rushton Coulborn, Christopher Dawson, Shmuel N. Eisenstadt, Fernand Braudel, William H. McNeill, Adda Bozeman, Immanuel Wallerstein και Felipe Fernandez-Armesto. ↩
10. Halford MacKinder, "The Geographic Pivot of History", The Geographic Journal, Απρίλιος 1904, στο www.jstor.org. ↩
11. Το έργο του Haushofer είχε μεγάλη επιρροή στον Χίτλερ, κυρίως μέσω του Rudolf Hess, αλλά ο ίδιος έπεσε σε δυσμένεια στη Γερμανία του Χίτλερ και ο γιος του εκτελέστηκε από τους Ναζί. Θεωρούμενος εν μέρει υπεύθυνος για τον ναζισμό μετά τον πόλεμο, αυτοκτόνησε μαζί με τη σύζυγό του το 1946. ↩
12. Αυτή η διατριβή δεν είναι καινούργια. Ο ανθρωπολόγος Louis Dumont έδωσε μια εκδοχή αυτού στο δοκίμιό του για τη «Χριστιανική Γένεση του Σύγχρονου Ατομικισμού», που δημοσιεύθηκε αρχικά με τον τίτλο «Από το άτομο-έξω-του-κόσμου στο άτομο-στο-κόσμο» και συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο του Δοκίμια για τον Ατομικισμό. An anthropological perspective on modern ideology, Seuil, 1983, σ. 35-81. ↩
13. Damien Viguier, From the clan family to the homosexual parental couple, KontreKulture, 2015, σ. 14. ↩
14. Pavel Florenski, The Meaning of Idealism: The Metaphysics of Genus &; Countenance, μετάφραση και επιμέλεια Boris Jakim, Sematron Press, 2020, σ. 5. ↩
15. Oswald Spengler, Η παρακμή της Δύσης. Esquisse d'une morphologie de l'histoire universelle, Gallimard, 1976, σ. 19. ↩
16. Georges Minois, Ο Εκατονταετής Πόλεμος. Naissance de deux nations, Tempus/Perrin, 2010, σ. 12. ↩
17. Bertrand de Jouvenel, Du Pouvoir. Histoire de sa croissance (1972), Pluriel/Hachette, 1998, σ. 21-25. ↩
18. Milan Kundera, "Un occident kidnappé, ou la tragédie de l'Europe centrale", Le Débat, 1983, αρ. 27, σ. 3-23. ↩

 1 645   | Το γαλλόφωνο Saker (lesakerfrancophone.fr)