Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ

 

Panagiotis Emmanuel

Η Θεολογία του Πρόκλου

Θα προσπαθήσω να ρίξω λίγο φως στη θεολογία του Πρόκλου και των Νεοπλατωνικών οι οποίοι είναι και οι πιο αγαπημένοι μου Δάσκαλοι. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Νεοπλατωνικοί δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως φιλοσόφους αλλά ως Ιερείς της πιο υψηλής ιεροσύνης καθώς θεωρούσαν το γένος τους ως «το ιερόν γένος».

Εκείνο που είναι το εκπληκτικό με την θεολογία των νεοπλατωνικών είναι η απόλυτη ταύτιση και συνύπαρξη του Ενός Θεού με τις εκδηλώσεις του σε θείες Ιεραρχίες Θεών χωρίς να παραβιάζεται και να απειλείται καθόλου η μοναδικότητα του Ενός Θεού και παράλληλα να προστατεύεται και η ύπαρξη των πολλών θείων Ιεραρχιών που εκπορεύονται από αυτόν τον μοναδικό Θεό. Γι αυτό και η θεολογία των νεοπλατωνικών είναι ασύγκριτα υψηλότερη από κάθε άλλη θεολογία καθώς όλες οι άλλες θεολογίες είναι απόρροιες ενός μυστικιστικού τρόπου λατρείας που προωθούν τη τυφλή πίστη απορρίπτοντας τη γνώση.

Κατά το Πρόκλο η υπερούσια ύπαρξη του Θεού εκδηλώνεται μέσω των θείων Εννάδων οι οποίες ανήκουν εξ ολοκλήρου στο πεδίο του ανεκδήλωτου Σύμπαντος , είναι άρρητες και ανεξιχνίαστες, αμέθεκτες, άχρονες και αδιαίρετες . Ο κάθε Θεός αποτελεί μια Εννάδα και μια Μονάδα η οποία δίνει και την ποιότητα και την φύση της Εννάδας. Αυτή η Μονάδα που είναι η χαρακτηριστική ιδιότητα της Εννάδας αναλύεται σε άλλες Μονάδες που αποτελούν τους Θεούς οι οποίοι εκπορεύονται από τον κυρίαρχο Θεό της συνολικής Εννάδας. Από αυτές τις Μονάδες εκπορεύονται Ιεραρχίες Θεών , κάθε Ιεραρχία με τη δική της Μονάδα δηλαδή το δικό της κυρίαρχο Θεό και όλες οι Μονάδες αποτελούν εκπορεύσεις της αρχικής Μονάδας του Θεού που αποτελεί όλη την Εννάδα. Ο αρχικός Θεός ονομάζεται Πατέρας της Εννάδας και οι Θεοί στους οποίους αυτός αναλύεται είναι οι Πατέρες των δικών τους Ιεραρχιών. Με αυτό τον τρόπο ο αρχικός Θεός δεν διαχωρίζεται από τους Θεούς στους οποίους συνίσταται , ούτε οι Θεοί αυτοί αποτελούν ανεξάρτητους Νοες καθώς ο Θεός είναι οι Θεοί και οι Θεοί είναι ο Θεός σε μια υπερβατική και άρρητη σύνδεση που μόνο οι εξελιγμένοι Νόες μπορούν να συλλάβουν. Οπως ακριβώς τα κύματα ενός ωκεανού συνιστούν τον ίδιο τον ωκεανό. Οσο υψηλότερος ο Θεός τόσο περισσότερο καθολικός είναι, δηλαδή απλοειδής και εννιαίος , ενώ όσο χαμηλότερα προχωράμε τόσο πιο μερικός είναι Ο θεός και πιο πολυπληθής. Ο υψηλότερος Θεός και Πατέρας, δηλαδή η πρώτη Εννάδα του Πρώτου Λόγου, είναι απόλυτα υπερβατικός ενώνοντας στον Εαυτό του τις ανώτατες Ιεραρχίες σε ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο όπου δεν ξεχωρίζει ο Ενας Θεός και Πατέρας από τους πολλούς. Ο Θεός και Πατέρας του Δεύτερου Λόγου σχηματίζει μια πιο πολυπληθή Εννάδα με περισσότερες Ιεραρχίες Θεών ( από τον πρώτο Πατέρα εξέρχονται πολύ περισσότεροι από προηγουμένως) όπου και πάλι όμως όλες οι Ιεραρχίες ενώνονται σε ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο. Ακόμα περισσότερο πολυπληθής είναι ο Θεός και Πατέρας στο Τρίτο Λόγο όπου ενώνονται όλοι οι Θείοι Νόες σε έναν εννιαίο Θείο Νου που συλλαμβάνει από τους ανώτερους Νόες τη δομή του εκδηλωμένου Σύμπαντος.

Αυτή όμως η θεολογική υπέρβαση του μονοθεισμού και του πολυθεισμού σε έναν εκπληκτικό και ιδιοφυή Εν-θεισμό, δεν δίνει μόνο διέξοδο στην ταύτιση του Ενός Θεού με τους πολλούς , αφού κάθε Θεός είναι και μοναδικός και σύνολο, αλλά και στην σύνδεση του υπερβατικού και υπερούσιου με το εκδηλωμένο και υλικό. Κάθε Θεός είναι μια Εννάδα η οποία ανήκει στο πεδίο του υπερβατικού, του ανεκδήλωτου ή του «πνέυματος» θα μπορούσαμε να πούμε. Οι Εννάδες δεν έχουν υλική ύπαρξη είναι υπερούσιες και πέρα από χώρο και χρόνο. Η κάθε Εννάδα όμως, ο κάθε Θεός που συνιστά την Εννάδα, εξέρχεται της υπερβατικής και αδιαίρετης κατάστασης μετατρεπόμενος σε ένα Ον, δηλαδή μια εκδηλωμένη θεία Οντότητα στο πεδίο της ύλης. Ετσι μετά τις Εννάδες που είναι οι υπερούσιες υπερβατικές ανεκδηλωτες εκφάνσεις του Θεού έρχονται τα Οντα που είναι ο εκδηλωμένος Θεός μέσω της ύλης, έστω και αυτής της υπεραιθερικής ύλης των ανώτατων πεδίων . Από την πρώτη ανώτατη Εννάδα δηλαδή από τον πρώτο Θεό εισέρχεται στην εκδήλωση το πρώτο Ον, το ανώτατο όλων που είναι ο εκδηλωμένος πρώτος Θεός της ανεκδήλωτης πρώτης Εννάδας. Τα Οντα των νεοπλατωνικών αντιπροσωπεύουν τις υπερούσιες υπερβατικές Εννάδες στην εκδηλωμένη υλική μορφή τους. Κάθε Εννάδα αντιπροσωπεύεται και από ένα Ον και κάθε υπερβατική Ιεραρχία Θεών αντιπροσωπεύεται από μια αντίστοιχη ιεραρχία Οντων στο εκδηλωμένο σύμπαν.

«Ο Πρόκλος παρουσιάζει τις Εννάδες να αποτελούν τις οντολογικές προϋποθέσεις για την παραγωγή των όντως όντων , τα οποία με ιεραρχικές μεταξύ τους διαβαθμίσεις αντιστοιχούν στις κατώτερες εναντι των Εννάδων θεότητες. Στην προσπάθεια του να υποτάξει την Οντολογία στην Ενολογία καταρχάς θα αξιοποιήσει το σκεπτικό του σχετικά με εκείνο το σταδιο της πρώτης υπόθεσης του Παρμενίδη (το υπέρτατο Εν είναι υπερβατικό ως προς το Ον) το οποίο θα μπορούσε να ονομασθεί υπερβατική σύνθεση. Το Εν θεάται τον εαυτό του ως Ον και αυτόματα εκδηλώνεται το Ον. Το ίδιο και κάθε Εννάδα που θεάται τον εαυτό της ως κάποιο Ον. «Μετά την Μιαν των όλων Αρχήν , μονάδες ημιν αυτοτελείς εφάνησαν οι Θεοί, μετεχόμενοι μεν υπό των Οντων, αλλ οι μεν κατά την απλουστέραν των όντων ουσίαν, οι δε κατά την συνθετωτέραν την εις αυτά ποιησάμενοι πρόοδον»

«Κάθε τέλειο προχωρεί σε γεννήσεις όντων τα όποια είναι ικανό να παράγει, μιμούμενο με τη σειρά του την Μια Αρχή των όλων» Δηλαδή οι Εννάδες που είναι οι τέλειες εκφράσεις του Ενός μιμούμενες το Εν που παράγει τα πάντα. Παράγουν με τη σειρά τους τα Οντα.»-Από το βιβλίο Στοιχείωσις Θεολογική

Ετσι οι εκπληκτικοί συλλογισμοί της θεολογίας των Νεοπλατωνικών όχι μόνο μέσω της υπέρβασης και αποφατικής Θεολογίας ταύτισαν και συνέδεσαν αδιάρρηκτα και εννιαία το Εν με τα πολλά δημιουργώντας τη θεολογία του Εν-θεϊσμού, αλλά μπόρεσαν και έδωσαν και μια ιδιοφυή επιστημονική εξήγηση για την έξοδο του υπερβατικού και ανεξιχνίαστου Θεού στο δημιουργημένο σύμπαν μέσω της εκδήλωσης των υπερβατικών Εννάδων στην ύλη παράγοντας τα Οντα.

Τωρα είναι μεγάλο λάθος να συγκρίνουμε την Νεοπλατωνική Θεολογία με τη Χριστιανική. Οι δυο αυτές θεολογίες προκύπτουν από τελείως διαφορετικές γνωσιολογίες, η μία είναι καθαρός αποκρυφισμός, ενώ η άλλη καθαρός μυστικισμός. Εγω προσπαθώ να συνδυάσω και τους δυο δρόμους χωρίς όμως να αλλοιώσω ή να διαστρεβλώσω κανέναν από τους δυο αν και όπως έχω ήδη πει είμαι κατά 80% αποκρυφιστής και μόνο κατά 20% μυστικιστής. Ως άνθρωπος του Νου και λάτρης της γνώσης, δεν είμαι και πολύ της τυφλής λατρείας και της «αγάπης» αλλά προσπαθώ να ενσωματώσω και αυτά μέσα στον αποκρυφιστικό δρόμο......