«Παλαιάδα», όπως λέμε «Ιλιάδα» κι «Αινειάδα»! 🙂

. . . . . . . . . . .

Δεν θα σας πρήξω με βαθυστόχαστες αναλύσεις, ούτε σκοπεύω να μπω στα ποδάργια του Παλαιού. (Κι ένας λόγος παραπάνω, όσο γράφει την πραγματεία του. Θα είναι σαν να θέλω να φάω άψητο ζυμάρι.) Απλώς, θέλω να επισημάνω μερικά πράγματα.

. . . . . . . . . . .

α. Τα κείμενα, όπως σώζονται σήμερα

Ό,τι έχουμε σήμερα σε αρχαίο Ελληνικό γραπτό σε μορφή βιβλίου (κι όχι σε επιγραφές), ανάγεται στην Ελληνιστική Εποχή. Παλιότερα βιβλία, πχ από την εποχή του Περικλή, είναι πολύ σπάνια – κι αν καλά-καλά έχουν σωθεί, πράγμα που προσωπικώς θεωρώ απίθανο. Τα δέ υλικά των βιβλίων ήταν κατά χρονική σειρά: πάπυρος, περγαμηνή, χαρτί. (Το τελευταίο, κάπου τον 9ο αιώνα μΧ στη Δύση· αν καί φημολογείται ότι η Κίνα προηγήθηκε επτά αιώνες στη χρήση του.)

Ο πάπυρος είναι ο παλιότερος, άγνωστο από πότε χρησιμοποιούμενος. Μόνο που στην Ελλάδα ήταν εισαγόμενος – καί πανάκριβος, διότι η Αίγυπτος είχε το μονοπώλιο. Συνεπώς, καταλαβαίνετε το γιατί οι τραγωδοί έπρεπε να έχουν πλούσιους χορηγούς από πίσω. (Ο δέ Πλάτων ήταν από μόνος του πλούσιος κληρονόμος, γι’ αυτό είχε την ευχέρεια ν’ αγοράζει πάπυρο, και να γράφει κατεβατά.) Επίσης, καταλαβαίνετε το γιατί τα βιβλία πρό του Μ. Αλεξάνδρου υπήρχαν μονάχα σ’ ένα καί μοναδικό αντίτυπο. (Ναί!… Κι είναι ένα θαύμα το πώς σώθηκαν μέχρι σήμερα οι κωμωδίες του Αριστοφάνη πχ.)

Τέλος… πρώτον, καταλαβαίνετε το γιατί σε εποχές πρό Ελληνιστικής, όλοι δούλευαν πολύ την απομνημόνευση (γι’ αυτό οι μαθητές μάθαιναν τον Όμηρο απέξω), και δεύτερον, ότι τα βιβλία άρχισαν ν’ αντιγράφονται στην περίφημη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας (αλλά καί αλλού), όταν η Αίγυπτος έσχε ως βασιλείς την Πτολεμαϊκή δυναστεία, άρα το μονοπώλιο του παπύρου πέρασε σ’ Ελληνικά χέρια.

Επειδή, όμως, το μονοπώλιο του παπύρου παρέμεινε μονοπώλιο, άρα ο πάπυρος παρέμεινε ακριβός, άλλοι Έλληνες (ίσως καί ολίγον ψιλοτσακωμένοι με τους Πτολεμαίους) βρήκαν τον τρόπο να γράφουν σε λεπτά και επεξεργασμένα δέρματα, τις λεγόμενες περγαμηνές. (Η λέξη προέρχεται από την πόλη Πέργαμο, ένθα και η επεξεργασία των δερμάτων προς γραφή.) Αυτή η δουλειά, κάπου τον 2ο αιώνα πΧ.

Παρενθετικώς -και γιά λίγο γέλιο-, έχετε υπ’ όψη σας ότι τα δέρματα γιά γράψιμο (τις διφθέρες – η λέξη «περγαμηνές» είναι επίθετο γιά τις διφθέρες, που έγινε ουσιαστικό), τουλάχιστον κατά τον Μεσαίωνα, τα αποτριχώνανε (από το τρίχωμα των σφαγμένων ζώων, απ’ όπου τα παίρνανε) με χυμό λεμονιού. Μαντέψτε, λοιπόν, γιατί ο υπογράφων διώχνει την πιτυρίδα της σοφής κεφάλας του με σαμπουάν τσουκνίδας, παρά το ότι τα σαμπουάν λεμονιού κάνουν καλύτερη αντιπιτυριδική δουλειά! 🙂

. . . . . . . . . . .

Όλ’ αυτά τα υλικά αντέχουν πολύ στον χρόνο, ακόμη καί το χαρτί. Αν δεν τα κακοποιείς, εννοείται. (Υπ’ όψιν, το χαρτί στον πρώϊμο Μεσαίωνα δεν είχε το πάχος του γνωστού σήμερα Α4, αλλά ήταν αρκετά παχύτερο.) Γι’ αυτό καί διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα ευάριθμα αρχαία χειρόγραφα. Ειδικά, δέ, σε συνθήκες προθήκης μουσείου (ελεγχόμενη θερμοκρασία / υγρασία), δεν παθαίνουν τίποτε στον αιώνα τον άπαντα.

Σημειωτέον ότι τα λεγόμενα «παλίμψηστα» χειρόγραφα, όπου (συνήθως) καλόγεροι σβήνανε ό,τι είχε γραφτεί επάνω σε παλιότερο γραφικό υλικό καί ξαναγράφανε χριστιανικά κείμενα, μάλλον δεν φανερώνουν μονάχα την επιθυμία των καλογήρων να εξαφανίσουν τις αναφορές σε αρχαίες καταστάσεις, αλλά -πιστεύω- καί τη φτώχεια / αδυναμία αγοράς αμεταχείριστου γραφικού υλικού. Τότε (πχ 5ος αιώνας μΧ), παρά το ότι το γραφικό υλικό δεν ήταν πιά τόσο ακριβό, όσο επί Πλάτωνα, δεν ήταν όμως ούτε το φτηνό της δικής μας εποχής.

Επίσης, μή νομίζετε (όπως κάτι «Ελληνάρες», που συνάντησα αρκετά παλιότερα στο Διαδίκτυο) ότι, αν σας δώσουν αρχαιοελληνικό πάπυρο στα χέρια, μπορείτε να τον διαβάσετε. (…Καί «να δείξετε εσείς στους παλιοσιωνιστές»!) Δεν μπορείτε!

«- Μά, ρέ Εργοδότη, Ελληνικά δεν είναι; Κι άμα ξέρουμε αρχαία απ’ το σχολείο, δεν μπορούμε;»

Όχι, διότι η τότε κουλτούρα της συγγραφής βιβλίων, η όλη στάση των τότε Ελλήνων απέναντι σ’ όλα τα στάδια της συγγραφής / δημιουργίας ενός βιβλίου, ήταν τελείως διαφορετική από τη δική μας. Είχαν τη μεγαλογράμματη γραφή, με γραμματοσειρά τελείως ασυνήθιστη γιά τα μάτια μας, χωρίς κενά, καί χωρίς σημεία στίξεως. Αργότερα, δέ, που (από ανάγκη γρηγοράδας στη διεκπεραίωση του γραψίματος) κατέβηκαν στην «επισεσυρμένη» γραφή, τα γράμματα δεν διέφεραν καί πολύ από των σημερινών γιατρών στις συνταγές! 🙂

[Περί των ειδών γραφής στα χειρόγραφα, κάντε έναν κόπο να ψάξετε στο Διαδίκτυο, διότι δεν μπόρεσα να πετύχω αμέσως ξεχωριστό λήμμα γιά την καθεμία τους, ώστε να βάλω συνδέσμους – καί δεν έχω την υπομονή να ψάξω περισσότερο. Πάντως, θα βρήτε αρκετές εικόνες από σελίδες χειρογράφων, που εξηγούν τα παρατιθέμενα εδώ.]

Μ’ άλλα λόγια, πρώτα πρέπει το κείμενο να μεταγραφεί σε σημερινή μορφή, καί μετά να κάνετε απόπειρα να το διαβάσετε. (Καί πάλι… άμα πέσετε σε κανέναν Πλάτωνα, σιγά που θα καταλάβετε τί λέει! 🙂 Αλλά, τέλος πάντων.)

. . . . . . . . . . .

Κρατήστε τα παραπάνω κατά νούν, ώστε να καταλάβετε όσα θα πούμε στη συνέχεια.

Πολύτιμες πληροφορίες επί του θέματος… περισσότερο από πολύτιμες… μας παρέχει το βιβλίο του Λουτσιάνο Κάνφορα, «Η χαμένη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας». Αγοράστε το, διαβάστε το, καί δεν θα χάσετε. Αξίζει πολύ!

. . . . . . . . . . .

[Αν καί η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας κάθε άλλο, παρά χαμένη είναι. Όλα τα βιβλία της σώζονται, μόνο που ο πολύς κοσμάκης δεν έχει πρόσβαση στα συντριπτικώς περισσότερα. Τα κρατάει κρυμμένα η ανώτατη ιεραρχία αυτών, που κάνουν κουμάντο στον πλανητάκο μας.

Κι αν νομίζετε ότι μιλάω -μονάχα- γιά το Βατικανό… δεν έχετε ιδέα τί μυστική βιβλιοθήκη κυκλοφορεί!… καί πού.

Κι ακόμη… μπορεί -στην εποχή μας- ένα βιβλίο να είναι φανερό, αλλά να είναι σαν να μήν είναι! (…Είπε ο γέρων Εργοδότιος! lol!!!)

«- Τί είπες, γέροντα; Χάζεψες ντίπ;»

Κοιτάχτε… Πρό ετών, το Βατικανό έβγαλε σε μοντέρνα ανατύπωση τα πρακτικά της δίκης (καί καταδίκης) των Ναϊτών ιπποτών. (‘Ντάξ’, αν κι οι Ναΐτες δεν ήταν καθόλου καλά παιδιά, το κατηγορητήριο ήταν στημένο – κτλ κτλ κτλ· γνωστά πράγματα, αν ξέρεις λίγη Ιστορία.) Ωστόσο, εκεί που ο οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος γιά την ιστορία του Μεσαίωνα μπορεί να έβρισκε θησαυρό, κι εκεί που όλοι περίμεναν να διαβάσουν το βιβλίο, το παπαδαριό του Βατικανού έκανε μιά τρομερή ντρίμπλα: έβγαλε όλα κι όλα οχτακόσια (800) αριθμημένα αντίτυπα, τα οποία τα πούλησε -με πολύ αυστηρά κριτήρια προεγγραφής υποψηφίων γιά την αγορά του βιβλίου- μονάχα σε όσους είχαν «μπάρμπα στην Κορώνη». Παναπεί, σε καθολικούς πανεπιστημιακούς καθηγητάδες της Ιστορίας (βάλε καί ολίγον μεγαλομασώνους, να υποθέσω) καί λοιπούς παρόμοιους, δηλαδή στα «δικά του παιδιά» καί μόνον.

Άντε, τώρα, εσύ να θες να κάνεις πχ ένα διδακτορικό στη Μεσαιωνική Ιστορία, να στηριχτείς στο βιβλίο κανενός τέτοιου προφέσσορα, καί να θες να διαπιστώσεις ιδίοις όμμασιν τί ακριβώς γράφει το ανάτυπο της δίκης των Ναϊτών, που αποτελεί βιβλιογραφική αναφορά του! Τ’ @@ μου θα βρείς!…

Που σημαίνει, ότι τέτοιες βιβλιογραφικές αναφορές (παρά το ότι αποτελούν υπερπολύτιμα τεκμήρια) δεν έχουν καμμία επιστημονική αξία, διότι ΔΕΝ είναι προσβάσιμες τοίς πάσι.]

. . . . . . . . . . .

β. Η αξιοπιστία των κειμένων

Μέχρι στιγμής, λοιπόν, περιγράψαμε το πώς γραφόντουσαν τα βιβλία κάποτε.

Όπως, όμως, καταλάβατε, η όλη μεταφορά της (αυτούσιας αρχικής) πληροφορίας του λόγου από την απώτερη αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, επί της ουσίας αποτελεί μία άγρια περιπέτεια – Φάρ Ουέστ, καί βάλε! Συνεπώς, ακόμη καί χωρίς ύποπτες παρεμβάσεις στα χειρόγραφα, η τόσο μεγάλη χρονική απόσταση είναι επιλήψιμη – υπό την έννοια της πιθανής εισαγωγής (κυρίως αθελήτων) αλλοιώσεων στην αρχική μορφή του λόγου.

Τέλος πάντων, ας μην κάνουμε μέγα μελόδραμα το πέρασμα τόσων αιώνων πχ από τα τραγούδια του Τρωϊκού. (Σας έχω πεί καί παλιότερα, ότι μιά ματιά στο απώτατο παρελθόν δεν είναι, σε τελευταία ανάλυση, τόσο δύσκολη.) Διότι, ακόμη καί η προφορική παράδοση είναι αρκετά ανθεκτική στον χρόνο, μιά που οι στίχοι ποιημάτων, καί δή οι μελοποιημένοι, κρατάνε στη μνήμη αναλλοίωτοι γιά γενιές ολόκληρες. Ειδικά αν μαθαίνεις τα τραγούδια από μικρή ηλικία.

Δυστυχώς, το μεγάλο φθοροποιό σκουλήκι των κειμένων ανά τους αιώνες δεν ήταν ο (υπεύθυνος γι’ ασήμαντες ψιλοφθορές) χρόνος, αλλά τα διάφορα (μισελληνικά ξένα, ή προδοτικά ντόπια) ιερατεία, συν κάποιοι μεμονωμένοι πονηροί. Κι αν νομίζετε πως μιλάω γιά τους χριστιανούς… άει, καλά! Νά ‘ταν μόνον οι φανατικοί από δαύτους! Γιατί, τα Κρόνια καί κρυπτο-Κρόνια ιερατεία Ιουδαίων, Ρωμαίων, καί λοιπών, τί νομίζατε πως κάνανε; Δεν χώσανε τα χεράκια τους στα κείμενα – ειδικά επί Ελληνιστικής Εποχής, κι αργότερα;

Εδώ τά ‘χωσε ποιός;! ο αρχηγός της επιτροπής των φιλολόγων, που έβαλε ο Πεισίστρατος να καταγράψουν τα Ομηρικά Έπη! Ο Ονομάκριτος! Ο οποίος συνελήφθη με τη γίδα στην πλάτη (εύκολα, αφού οι πάντες ήξεραν τα τότε τραγούδια / Έπη / κείμενα απέξω), διότι σε κάποια υπό καταγραφήν ποιήματα έβαλε καί δικούς του στίχους! Οι ξένοι δεν θα δοκίμαζαν …το σπόρ;

Τώρα, βέβαια, σύμφωνα με όσα εξέθεσα στην προηγούμενη ενότητα, θα πρέπει να έχετε καταλάβει πως η αλλοίωση κειμένου έπρεπε:

  • πρώτον να διαδοθεί, εκτοπίζοντας το αρχικό (ιστορικώς καί αληθώς σωστό) κείμενο,
  • καί δεύτερον, να έχει δοθεί χρήμα προς τούτο, από κάποια παλληκάρια. (Ακριβό το γραφικό υλικό, είπαμε.)

Που σημαίνει:

Ό,τι έγινε από αλλοιώσεις, δεν έγινε από τυχαίους περαστικούς καί μ’ έμπνευση της στιγμής. Αλλά πάντοτε με εντολές καί σχέδιο «άνωθεν».

Τώρα, βέβαια, τί / πώς / ποιοί / πότε… δεν διαθέτει απαντήσεις ο γράφων. Εδώ χρειάζεται εξειδικευμένη μακρόχρονη ιστορική έρευνα. Συμπερασματικώς, όμως, η Ελληνιστική Εποχή διέδωσε την Ελληνικότητα παντού… αλλά, επειδή τότε ο Ελληνισμός ξανοίχτηκε πάρα πολύ καί σε ξένους, μαζί με την Ελληνικότητα διαδόθηκε ως παράσιτο απάνω της καί το σαράκι που την τρώει.

[Γι’ αυτό σήμερα τα Ζά χάφτουν αμάσητο πχ το ότι προερχόμαστε από τα καμώματα του Δευκαλίωνα καί της αδερφοξαδέρφης του Πύρρας. Κρατήστε το αυτό γιά παρακάτω· όχι γιά τον ίδιο τον συγκεκριμένο μύθο, αλλά γιά το «αμάσητον»… όπως «αλάθητον»! lol!!!]

. . . . . . . . . . .

γ. Η στάση των φιλολόγων

Με μία λέξη: ΕΞΟΡΓΙΣΤΙΚΗ!!!

Είναι απείρως ευκολώτερο να πείσεις καλόγερο να γίνει μωαμεθανός, ή γεροντοκόρη να πάει να ποζάρει ξεβράκωτη γιά το Πλαιημπόϋ, παρά φιλόλογο να παραδεχθεί ότι τα σωζόμενα κείμενα απαιτούν κριτική ανάγνωση, κι όχι μπούρ-μπούρ-μπούρ σχολικού τύπου. Βρέεεε!… λες-δέ λές, εκεί αυτοί! Κατ’ αυτούς, τα κείμενα οφείλουμε να τα εκλαμβάνουμε ως έχουν, σά να πρόκειται γιά ένα ιδιάζον είδος ιερού Ευαγγελίου!!! Παρά το γεγονός ότι έχουν υποστεί αλλοιωτικές επεμβάσεις – καί παρά το ότι οι φιλόλογοι το ξέρουν πολύ καλά αυτό!

[Τώρα, βέβαια, να πούμε καί του αόμματου το δίκαιον: αν αρχίσουν να σκαλίζουν τα κείμενα κατά το δοκούν, πάπαλα η ακαδημαϊκή καριέρα.]

Σαν κάτι αγενείς εμπόρους, που σου λένε: «- Αυτό είναι, κι άμα σ’ αρέσει!»

Όχι, ρέ, δεν μ’ αρέσει! 🙂

Αυτό το συμπεριφορικό φαινόμενο, το έχω εφηβόθεν ονομάσει «φιλολογικό πείσμα». (Να το κοιτάξει κανένας ψυχολόγος. Έχει πολύ ψωμί γιά έρευνα! 🙂 ) Δεν κάνουν πίσω στη γνωμάρα τους με τίποτε!

Θυμάμαι, στο Λύκειο είχαμε έναν φιλόλογο (μακαρίτη τώρα, καλή του ώρα όπου κι αν βρίσκεται), που μας ρώτησε τί -μπορεί να- σημαίνει «ίφθιμος». («… Πολλάς δ’ ιφθίμους ψυχάς Άϊδι προΐαψεν…») Φυσικά, κανένας μας -από τους μαθητές- δεν είχε ξανασυναντήσει τη λέξη αυτή μέχρι τότε. Δεν μιλούσαμε, δά, καί Πελασγικά στην καθημερινότητά μας! 🙂

Του απάντησα: «ταλαίπωρος».

«- Όχι!», μου λέει. «Σημαίνει ‘γενναίος’ !»

Τον ρώτησα, αν δείς έναν πολεμιστή με καρφωμένα απάνω του βέλη κι ακόντια, καταμακελεμένον από τα σπαθιά, να ξεψυχάει βρώμικος μέσα σ’ αίματα καί χώματα, αν εκείνη τη στιγμή που αγγελοκρούεται, θα τον περιέγραφες ως «γενναίο» – όπερ παράλογον πέρα γιά πέρα. Μου απάντησε (στριμωγμένος) ότι έτσι είν’ αυτά, έτσι τα ξέρουμε! (Περιττό να πω ότι η συγκεκριμένη απάντηση ουδόλως με ικανοποίησε.)

Χρειάστηκε να περάσουν χρόνια, γιά να μάθω πως υπήρχαν οι λεγόμενοι «σχολιογράφοι» (Ησύχιος, Στέφανος Βυζάντιος, καί λοιποί παρεμφερείς), που διατήρησαν κάτι τέτοιες ερμηνείες παμπαλαίων λέξεων. Όθεν, κι οι φιλόλογοι χρησιμοποιούν αυτούς ως «λυσάρια» (ούτως ειπείν), δηλαδή στηρίζονται στα έτοιμα, χωρίς λογική επεξεργασία όσων αρχαίων κειμένων -υποτίθεται πως- διαβάζουν.

Καί πάει στην ευχή, ας παραδεχθούμε πως ίφθιμος σημαίνει γενναίος – καί χωρίς δεύτερες, ή συνεκδοχικές κτλ ερμηνείες της λέξης. Δεν θα τσακωθούμε, δά, γι’ αυτό. Αλλά, αυτή η νοοτροπία «τα παίρνω έτοιμα καί ΔΕΝ τα ψάχνω», είναι ΚΑΚΙΣΤΗ.

Μακριά από μας!

. . . . . . . . . . .

δ. Κι εμείς;

Εμείς… ερευνούμε τας γραφάς! 🙂 Τόσο απλά.

Κάθε τι στα γραπτά αρχαία μας κείμενα, μά κάθε τί, από προτιμώμενες λέξεις του συγγραφέα, μέχρι ύφος, πραγματικά στοιχεία, κτλ κτλ, πρέπει να περνάει από το ατσαλοχυτήριο της λογικής. Αλλοιώς, κοροϊδεύουμε τόσο τους εαυτούς μας, όσο κι όσους τυχόν μας δώσουν σημασία.

Προς τον σκοπό αυτόν:

  • Πάντα προσπαθούμε να διαβάσουμε εμείς οι ίδιοι το πρωτότυπο κείμενο. Μακριά από τρίτους «επεξηγητές»! Είμαστε εμείς κι ο συγγραφέας, ενώπιοι ενωπίωι. Δεν πρέπει να βλέπουμε το κείμενο μέσα από τα μάτια άλλων.
  • Πάντα ψάχνουμε τα πάντα με τη λογική.
  • Πάντα κοιτάζουμε καί παραπέρα το όλο πλαίσιο αυτού που διαβάζουμε, χωρίς να βαρυόμαστε τον πρόσθετο κόπο. (Βλέπε αντιπαράδειγμα Δευκαλίωνα- Πύρρας, ως γεννητόρων της φυλής μας. Οι περισσότεροι δυστυχώς βαρυούνται να διαβάσουν -πολλώι δέ μάλλον να καταλάβουν τις συνέπειες του- ποιά ήταν η μάνα καί του ενός, καί της αλληνής.)

Φυσικά, η λογική ανάλυση δεν είναι καθόλου μα καθόλου ανώδυνη. Καί λάθη θα κάνουμε στην πορεία, καί σε αδιέξοδα ντουβάρια θα βαρέσουμε τη γκλάβα μας, καί… καί… Όμως, αν δεν προσπαθήσουμε, δεν πρόκειται ποτέ να φτάσουμε στην αλήθεια – που είναι καί το ζητούμενον. Άλλως τε, ο μόνος πόλεμος που θα χάσεις στα σίγουρα, είναι αυτός που δεν έδωσες ποτέ!

Δεν πάμε να πάρουμε πτυχίο φιλολογίας, εδώ! Την καθαρή αλήθεια ψάχνουμε… μπάς καί καταλάβουμε γιατί ως έθνος ήμασταν άρχοντες κάποτε, καί καταντήσαμε γύφτοι.

Καί ίσως να βρούμε καί τον τρόπο ν’ αντιστρέψουμε τις καταστάσεις.

. . . . . . . . . . .

Απολαύστε, λοιπόν, τις αναλύσεις του Παλαιού! (Ακόμη κι αν διαφωνείτε σε κάποια σημεία.) Αλλά, σας παρακαλώ θερμώς, όχι ως ανάγνωσμα να περνάει η ώρα ευχάριστα.

Ως αφορμή καθαρά γιά τη δική σας έρευνα – καί μόνον.