Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΤΟΥ ΘΗΣΕΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΓΚΩΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

 

Έρευνα και συγγραφή Ιωάννης Βαφίνης

  Στους αρχαϊκούς χρόνους, στην πόλη των Αθηνών, άρχισε να φυσάει ένας καινούριος αέρας. Ξεκινούσε μια εποχή αναπολήσεως παλαιών προτύπων της ελληνικής προϊστορίας. Πρόσωπα ηρωικά με πνεύμα αυτοθυσίας κι ανιδιοτέλειας άρχισαν να κυριαρχούν στις καθημερινές συζητήσεις των αγοραίων πολιτών του κλεινόν άστυ.
  Μάλιστα, ο άρχοντας Πεισίστρατος θεωρείται ο πρωταίτιος της εισαγωγής λατρευτικών εκδηλώσεων προς τον Αθηναίο ήρωα Θησέα. Υπενθυμίζοντας το χρέος της πόλης προς τον παλαιό βασιλέα των Αθηνών, που ένωσε όλες τις κώμες εις μίαν δημιουργούντας τα συνοίκια, οι Αθηναίοι συναίνεσαν ομαδόν.
 Κατά το πέρας της αρχαϊκής περιόδου, το έτος 475 π.Χ. ο Κίμων εξεστράτευσε στο κεντρικό Αιγαίο εναντίον της νήσου Σκύρου και κατάφερε να την κατακτήσει. Τότε, ο Αθηναίος στρατηγός άρχισε να ψάχνει στο νησί δια να αποκαλύψει τον τόπο ενταφιασμού του Θησέα. Όταν πια είχε φτάσει στο τέρμα κάθε απέλπιδα προσπάθεια, ξάφνου από το πουθενά είδαν να ξεπροβάλλει ένας αετός του οποίου η προσγείωση κατέληξε στην κορυφή ενός λόφου, ομοιάζοντα με τυμβικό μνημείο. Ο αετός άρχισε ευθύς να σκαλίζει το χωμάτινο επιστέγασμα με τα νύχια του και να το τρυπά με το ράμφος του.
 Βλέποντας ο Κίμων το υπερβατικό γεγονός το αναγνώρισε ως θεϊκό σημάδι,  δια τούτο άρχισε άμεσα την αποχωμάτωση. Δεν παρήλθε ολίγος χρόνος και βρέθηκε έμπροσθεν μιας μεγάλης εκπλήξεως. Στο σημείο της ανασκαφής ξεχώρισε εκ των χρωμάτων μία παλαιότατη και μεγάλη σαρκοφάγο. Πλησίον της ευρίσκονταν η αιχμή μιας χάλκινης λόγχης και ένα ξίφος με ελεφαντοστέινη λαβή. Τα οστά της σαρκοφάγου ήταν υπερμεγέθης και έμοιαζαν να ανήκουν σε γίγαντα. Τότε εννόησε ότι πρόκειται για τα οστά του ανδρίου άνακτος των Αθηνών Θησέα και έσπευσε ταχέως να τα μετέφερε με την τριήρη του στην Αθήνα, θεωρώντας το εαυτόν του ευλογημένο. 

Ο Αθηναίος στρατηγός Κίμωνας βρίσκει την

σαρκοφάγο του Πολέμαρχου Θησέα στην Σκύρο.

  Όταν προσάραξε στο Φάληρο, το πρώτο λιμάνι των Αθηνών, οι Αθηναίοι τον υποδέχθηκαν με μία λαμπροτάτη τελετή άνευ προηγουμένου. Έπειτα, εναπέθεσαν το ιερόν λείψανο με περισσή ευλάβεια στο νεόδμητο περίπτερο ναό που έκτισε εκείνη την περίοδο ο Κίμων. 
 Το ηρώο, το οποίον ονομάστηκε Θησείον, οικοδομήθηκε πάνω σ' ένα λόφο – τύμβο της αγοράς των Αθηνών, στην περιοχή του Αγοραίου Κολωνού.  Ο Πλούταρχος γράφει ότι το ηρώο το οικοδόμησαν «...ἐν μέσῃ τῇ πόλει παρὰ τὸ νῦν γυμνάσιον.», δηλαδή στην καρδιά του κλεινόν άστυ. Εκεί, λέγουν τα μυθολογικά σχόλια είχε το εργαστήριο του κι ο μεταλλουργός Ήφαιστος. Ίσως γι' αυτό ο ναός αργότερα να αφιερώθηκε και στο Ήφαιστο συνλατρευόμενος μαζί με την Αθηνά Εργάνη.
  Συμφώνως με το ιστορικό της νικητήριας επιστροφής του ήρωα από την Κρήτη καθόρισαν την ογδόη Πυανεψιώνος ως επετειακή ημερομηνία της μέγιστης λατρευτικής προσφοράς. Παράλληλα, εκάστην όγδοη του μηνός, δηλαδή στις 8 του κάθε μήνα, θεσπίστηκε να τιμάται η μνήμη του. Ιδιαιτέρως όμως εορτάζονταν τα θησεία κατά την ογδόη Εκατομβαιώνος, διότι, υπήρχε συνταύτιση με την έλευση του ήρωα εις στην Αθήνα, δεκαεξαετής όντας εκ Τροιζήνος).
  Ο Θησέας, μετά την λήξη της αρχαϊκής περιόδου, είχε κιόλας αναγνωριστεί ως εθνικός ήρωας της πόλεως των Αθηνών. Η μετατροπή του σε αντικείμενο λατρείας δεν φαίνεται να ήταν μόνο ανθρώπου έργο αλλά ουράνιας θελήσεως. Έτσι, συνεκδοχικά, εξελίχθηκαν δύο εορτασμοί, τα Θήσεια και τα Επιτάφια. Τα Θήσεια τελούνταν με την πρώτη μέρα με πομπή, θυσία και τέλος διανομή τροφίμων στους πένητες. Την επομένη εκτελούνταν λαμπαδηδρομία, στρατιωτικές ασκήσεις και κατά την νύκτα συμπόσιο δείπνον. Την Τρίτη ημέρα γίνονταν αθλητικοί αγώνες με εννέα γυμνικά αγωνίσματα: δόλιχος, στάδιον, δίαυλος, πάλη, πυγμή, παγκράτιον, οπλίτης δρόμος, οπλομαχία κι ακοντισμό. Στην αθλητική εορτή λάμβαναν μέρος έφηβοι και παιδιά γιατί θεωρούνταν γιορτή των νέων. Την τετάρτη ημέρα γίνονταν οι θρυλικές αρματοδρομίες.
  Μετά τα Θήσεια ξεκινούσαν τα Επιτάφια που ήταν γιορτή των νεκρών. Στην εορτή των Επιταφίων οι ιερείς του Θησέα απάγγελαν το εγκώμιο του ήρωος και συνάμα όλων εκείνων των Αθηναίων πολιτών που έπεσαν στη μάχη. 
  Το εγκώμιο φαίνεται να είναι μια αρχαία συνήθεια συνδεδεμένη με την λατρεία του Θησέως. Η απαγγελία του εγκωμίου πραγματοποιούνταν κωμαστικά δηλαδή εν πομπή χορού. Οι στίχοι του ύμνου θα πρέπει να άδονταν με έναν τρόπο αφηγηματικό(ρετσιτατίβο) όπως και τα εγκώμια της Παναγίας Θεοτόκου και του Επιταφίου του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. 
  Η λέξης Επιτάφιος είναι συνθέτη κι αποτελείται από τις Ελληνίδες λέξεις ἐπί και τάφος, τουτέστιν επί του τάφου. Η έννοια συσχετίζεται με την τοποθέτηση εντός του κουβούκλιου ενός χρυσοκέντητο ύφασμα με την εικόνα του νεκρού τιμώμενου προσώπου. 

Ο επιτάφιος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, της ελληνορθόδοξης

 χριστιανικής εκκλησίας, με την χρυσοκέντητη μορφή του

Θεανθρώπου εντός του ανθοστόλιστου κουβούκλιου.

  Ένας ύμνος προς τιμή του Θησέα ήταν τα εγκώμια που εγκωμίαζαν τις παναθρώπινες ευεργετικές πράξεις του. Εικάζεται, ότι η συνήθεια του Επιταφίου του Θησέα με την περιφορά των οστών του αδομένων εκ χορού μεταφέρθηκε κατά ένα μέρος της στην χριστιανική παράδοση. 
   Είναι εφικτό να εννοήσουμε την μετάβαση τους έθους μιας εορτής, για έναν ήρωα που πίστευαν ότι μετά θάνατον πήγε στα νησιά των μακάρων ήτοι τον χριστιανικό παράδεισο, σε μια άλλη μορφή εκείνη του Θεανθρώπου Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. 
  Ο αφηρωισμός του Θησέα, ξεκινάει με την απαρχή μιας νέας πολιτιστικής περιόδου, την οποία οι νεότεροι ερμηνευτές της ιστορίας την ονόμασαν κλασσική. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο το γεγονός της εκκίνησης του καθαρώς Αθηναϊκού φιλοσοφικό ρεύματος που θα επιφέρει και την ίδρυση της πρώτης ακαδημαϊκής σχολής. Τα θεμέλια της πνευματικής ανάπτυξης των Αθηνών συμπορεύονται με την απαρχή μιας προγονικής λατρείας ενός ήρωα που τοποθέτησε ψηλά τον πήχη του ανθρωπισμού. 
  Η κληρονομικότητα της ανθρωποκεντρικής σκέψης των Αθηναίων επιδρά θετικά στην επαφή της με τον επερχόμενο Σωτήρα Χριστό δια τον οποίο είχε γίνει λόγος, ήδη, από τον Σωκράτη κι από τον Πλάτωνα. Έτσι, τα δρώμενα προς τιμήν του Θησέα που δεν ήταν Θεός αλλά μετά θάνατον μεταφέρθηκε στα Ηλύσια πεδία ή νησιά των μακάρων συνεχίστηκαν στην λειτουργία του πάθους του εσταυρωμένου Θεανθρώπου Χριστού που νίκησε τον θάνατο.
  Είναι πασίδηλη η εθιμοτυπική συνήθεια της περιφοράς του επιταφίου από τα αρχαία χρόνια στην Αθήνα χωρίς να θεωρείται ότι υπήρξε επιρροή από τον πολιτισμό της Ανατολής. Ο Θησέας ήταν ένας Έλληνας ήρωας, εκπρόσωπος της Ιωνικής φυλής, όπου η "αγιοποίηση" του οδήγησε τους Αθηναίους στην δημιουργία ποικιλίας δρωμένων πριν να εισαχθούν ορισμένα εξ ανατολάς, όπως τα Αδώνια. 
 Συνελλόντι ειπείν, το δρώμενο της επιτάφιας περιφοράς, που σήμερα διατηρούμε στην αληθινή πίστη του ελληνορθόδοξου χριστιανισμού, μεταγγίσθηκε, αυτούσιο, από την αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία. Είναι το ίδιο δρώμενο, ως προς την περιφορά του νεκρού, σε επιτάφιας πομπή. Η περιφορά των οστών του δικαίου ήρωος Θησέα, που έθεσε τα θεμέλια των ανθρώπινων δικαιωμάτων, παρουσιάζε την ίδια τιμή, με την περιφορά του Δίκαιου Κριτή και Πλάστη των όλων Κύριον και Σωτήρα ημών Ιησού Χριστόν αλλά και σε ορισμένες περιοχές και την Μήτηρ Αυτού την Θεοτόκο Μαρία την Παναγία Παρθένο.             
 Ωστόσο, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι, η περιφορά των οστών του Θησέα θυμίζει σήμερα περισσότερο την λιτάνευση ιερών λειψάνων χριστιανών πολιούχων Αγίων. Μάλιστα, στην εκδοχή που προσάπτει ο Πλούταρχος, στον βίο του Θησέα, γίνεται φανερή η ανακήρυξη του παλαιού άνακτα Θησέα Αιγεΐδη ως πολιούχου της πόλεως των Αθηνών. Δια τούτο ανοικοδομήθηκε και ναός προς τιμήν του. Ο Θησέας θα μπορούσε να είναι ένας προ Χριστού Άγιος, όπου πίστεψε στο κήρυγμα του Χριστού εις τον Άδη και μετέβει μετ' Εκείνου εις τους Ουρανούς.
  Ο Θησέας ως υμνωδός – λυρωδός είναι πιθανόν να συγκαταλέγεται ανάμεσα στους δώδεκα εθνικούς πρεσβύτερους – βασιλείς εκ των εικοσιτεσσάρων συγκαθήμενων πέριξ του θρόνου του αρνίου της ουρανίου βασιλίας(δες Αποκάλυψη του Ιωάννου).

Γιάννης Βαφίνης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITANNICA, τόμος 23

-Πλούταρχου, βίοι Παράλληλοι, Θησέας

-Αποκάλυψη του Ιωάννου