ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΣΣΔ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΠΡΙΛΙΑΝΟΥΣ!!!

 

Όταν οι Απριλιανοί συνεργάστηκαν με την ΕΣΣΔ για να φτιάξουν θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο στην Καβάλα

Το εργοστάσιο θα λειτουργούσε με τύρφη (ή ποάνθρακα), θα είχε ισχύ 375 MW και θα χτιζόταν πάνω στον πιθανώς μεγαλύτερο τυρφώνα του κόσμου.

Οι Αντιφίλιπποι Καβάλας.    Κείμενο Αναστάσιος Μαρκουλίδης

Την Τρίτη 17 Σεπτεμβρίου 1973, σε ένα μικρό χωριό στις πλαγιές του Παγγαίου όρους, τους Αντιφιλίππους, λαμβάνει χώρα μια κινητοποίηση που μπορεί σήμερα να διεξαγόταν χωρίς κανένα πρόβλημα, αλλά την εποχή της Χούντας φάνταζε –και όχι άδικα– παράτολμη.

Πιο συγκεκριμένα, αγρότες που διέμεναν στην ευρύτερη περιοχή εξέφρασαν δημόσια, και μάλιστα μπροστά σε στρατιώτες που, σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες, διατάχθηκαν να βάλουν ξιφολόγχες στα όπλα τους, τη διαμαρτυρία τους απέναντι στα σχέδια που προωθούσε η Χούντα για την κατασκευή θερμοηλεκτρικού εργοστασίου στους Αντιφιλίππους.

 

Το χωριό Αντιφίλιπποι.

Τα σχέδια αυτά δεν ήταν καινούρια· τουναντίον, η Χούντα είχε ξεκινήσει τις διερευνητικές επαφές από το 1969. Ούτε αποτελούσαν απλά «σχέδια επί χάρτου». Αντιθέτως, λίγους μήνες νωρίτερα είχαν υπογραφεί και οι συμβάσεις για την κατασκευή του εργοστασίου.

Το πιο ενδιαφέρον όμως στην όλη υπόθεση είναι πως το εργοστάσιο επρόκειτο να κατασκευάσει μια κοινοπραξία από… τη Σοβιετική Ένωση. Κάτι που μοιάζει με φάρσα, αν λάβουμε υπόψη πως η Χούντα είχε προχωρήσει στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου με σκοπό «να αποφευχθεί αναρχία την οποία σχεδίαζαν κεντροαριστερές δυνάμεις» – ουσιαστικά για την εξουδετέρωση της κομμουνιστικής απειλής.Τι ακριβώς συνέβη εκείνη τη μέρα;

Όπως αναφέρεται σε δημοσιεύματα των δύο εφημερίδων που εκδίδονταν εκείνα τα χρόνια στην Καβάλα, την Πρωινή και τον Ταχυδρόμο (δυστυχώς δεν έχει βρεθεί φωτογραφικό υλικό από εκείνη την ημέρα, καθώς αμφότερες οι εφημερίδες αρκέστηκαν μόνο στην παράθεση κειμένου), περίπου 250 αγρότες συνοδευόμενοι από τις οικογένειές τους συγκεντρώθηκαν στην πλατεία των Αντιφιλίππων στις 9 το πρωί, αποφασισμένοι να κατέβουν με τα τρακτέρ τους ως την Ελευθερούπολη και την Καβάλα και να επιδώσουν ψήφισμα διαμαρτυρίας προς την κυβέρνηση των Απριλιανών. Αν και βασικότερο αίτημά τους ήταν ο καθορισμός της αποζημίωσης για τα κτήματά τους που επρόκειτο να απαλλοτριωθούν, εντούτοις δεν έλειπαν και αυτοί που εξέφραζαν την πλήρη αντίθεσή τους στην κατασκευή του εργοστασίου.

Αρχικά η συγκέντρωση φάνηκε να διαλύεται μετά την παρέμβαση του τότε νομάρχη Καβάλας Ανδρέα Παπαματθαίου, ο οποίος τόνισε στους διαδηλωτές πως η κατασκευή του θερμοηλεκτρικού εργοστασίου ήταν έργο εθνικής ωφέλειας και πως θα έπρεπε να διεκδικήσουν καλύτερες αποζημιώσεις με ηρεμία και με όλα τα νόμιμα μέσα.

Ωστόσο, λίγη ώρα αφότου ο νομάρχης αποχώρησε από τους Αντιφιλίππους, περίπου 100 αγρότες «ανέκρουσαν πρύμναν», ανέβηκαν στα τρακτέρ τους και ξεκίνησαν πορεία με αρχικό τους προορισμό την Ελευθερούπολη –και τελικό προορισμό την Καβάλα. Η πορεία συνεχίστηκε ως τον οικισμό του Χορτοκοπίου, όπου η χωροφυλακή επιχείρησε να σταματήσει τους διαδηλωτές, παρουσία τόσο του νομάρχη όσο και του εισαγγελέα. Μάλιστα, από την πλευρά της χωροφυλακής υπήρξαν και προειδοποιήσεις για συνέπειες, εφόσον οι διαδηλωτές αντιστέκονταν προς τις αρχές και προκαλούσαν επεισόδια.

 

Αγροτικές καλλιέργειες στους Αντιφιλίππους. [makiss/greece.com]

Οι διαδηλωτές, όμως, ήταν αμετάπειστοι και συνέχισαν να εκφράζουν την αντίδρασή τους στην αναγκαστική απαλλοτρίωση των χωραφιών τους, άλλαξαν δε γνώμη και σταμάτησαν την κινητοποίησή τους μόνο όταν παρενέβη ο Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως Αμβρόσιος – ο οποίος, μάλιστα, δεν δίστασε να ανέβει σε τρακτέρ για να μιλήσει στο αγανακτισμένο πλήθος.

Σύμφωνα, μάλιστα, με μαρτυρίες ντόπιων που δεν δημοσιεύτηκαν στα τοπικά ΜΜΕ, ο Μητροπολίτης Αμβρόσιος συνελήφθη και οδηγήθηκε στο Φρουραρχείο της Νέας Περάμου, από το οποίο και αποφυλακίστηκε με περιπετειώδη τρόπο. Συγκεκριμένα, προφασιζόμενος μια συζήτηση για θεολογικά ζητήματα, ο Αμβρόσιος επικοινώνησε (μέσα από το Φρουραρχείο) με τον Μητροπολίτη Φλωρίνης Αυγουστίνο Καντιώτη, ζήτησε την παρέμβαση του αρχιπραξικοπηματία Στυλιανού Παττακού (με τον οποίο διατηρούσε πολύ καλές σχέσεις, μιας και υπό τις διαταγές του είχε υπηρετήσει, στο παρελθόν, ο αξιωματικός αδελφός του Αμβροσίου) και πέτυχε με αυτό τον τρόπο την αποφυλάκισή του.

Τι είχε, όμως, προηγηθεί;Πώς θα λειτουργούσε το εργοστάσιο;

Η σύμβαση για την κατασκευή του εργοστασίου υπεγράφη στις 18 Απριλίου 1973 μεταξύ της ΔΕΗ και της σοβιετικής κοινοπραξίας «ΕΝΕΡΓΚΟΜΑΣΤΕΞΠΟΡΤ», παρουσία του αρχιπραξικοπηματία Νικολάου Μακαρέζου. Σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής:

Προβλέπεται η κατασκευή ατμοηλεκτρικού σταθμού, συνολικής εγκατεστημένης ισχύος 375.000 κιλοβάτ, πλησίον του χωρίου Αντιφίλιπποι, ως και η ανάπτυξις ορυχείου τύρφης, το οποίον θα καταλάβη έκτασιν 41.000 στρεμμάτων. […] Εις τον ατμοηλεκτρικόν Σταθμόν θα εγκατασταθούν τρεις Μονάδες, ισχύος εκάστης 125.000 κιλοβάτ, αίτινες υπολογίζεται να τεθούν εις λειτουργίαν το 1977. […]

Δια τη λειτουργία του Ατμοηλεκτρικού Σταθμού θ’απαιτήται κατ’ έτος ποσότης τριών εκατομμυρίων τόννων αποξηρανθείσης τύρφης, μέσης υγρασίας 35-42% και με μέσην κατωτέραν θερμαντικήν ικανότητα 1.900 θερμίδων.[…]

Η μέση ετήσια παραγωγή ηλεκτρικής ενεργείας του σταθμού θ’ ανέρχεται εις δύο δισεκατομμύρια τετρακόσια εκατομμύρια κιλοβατώρας, η αξία των οποίων, βάσει της σημερινής μέσης τιμής πωλήσεως του ηλεκτρικού ρεύματος, θα φτάνη τα 1.650 εκατομμύρια δραχμών.

Η δαπάνη κατασκευής, εις ό,τι αφορά εις τας μηχανικάς εγκαταστάσεις, κτίρια κλπ., θ’ ανέλθη περίπου εις 89 εκατομμύρια δολλάρια. Τα 42.366.000 δολλάρια θα καλυφθούν δια της ανταλλαγής καπνών και άλλων ελληνικών αγροτικών προϊόντων. Ισόποσον 37.800.000 δολλαρίων θα καταβληθή εις δραχμάς. Το απομένον υπόλοιπο, ήτοι δολλάρια 8.905.000 κατεβλήθη ήδη εις συνάλλαγμα.

 

Φωτογραφία από την υπογραφή της σύμβασης. Στην πάνω πλευρά του τραπεζιού διακρίνονται κατά σειρά (τρίτος-τέταρτος-πέμπτος από αριστερά) ο Νικόλαος Μακαρέζος, ο διοικητής της ΔΕΗ Πέτρος Δημόπουλος και ο Ρώσος επιτετραμμένος Βλαντιμίρ Πούσκιν (πηγή: Πρακτορείο Ελληνικού Φωτορεπορτάζ Ν. Τσικουριά).

Στο εργοστάσιο, αλλά και στο ορυχείο από το οποίο θα προερχόταν η τύρφη που θα χρησιμοποιείτο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, επρόκειτο να δουλεύουν 820 άτομα. Κατά τη διάρκεια της τετραετούς κατασκευής του εργοστασίου θα απασχολούνταν περίπου 1.500 εργαζόμενοι.

Πώς, όμως, επρόκειτο να τροφοδοτηθεί το εργοστάσιο;Η τύρφη της κοιλάδας των Τεναγών

Η καύσιμη ύλη που επρόκειτο να τροφοδοτήσει το θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο των Αντιφιλίππων ήταν η τύρφη, ένα ελαφρύ, μαλακό και σπογγώδους υφής οργανικό υλικό χαμηλής θερμαντικής αξίας (με περιεκτικότητα σε άνθρακα μικρότερη του 50%), που προέρχεται από την αργή αποσύνθεση φυτικών υπολειμμάτων και αφθονεί σε θάλασσες, έλη, λίμνες και δάση.

Από πού θα εξορυσσόταν, όμως, η τύρφη που θα τροφοδοτούσε ένα τόσο μεγάλο (για τα δεδομένα της εποχής) εργοστάσιο; Η απάντηση ήταν πολύ απλή: από τη γειτονική κοιλάδα των Τεναγών Φιλίππων.

 

Στον παραπάνω χάρτη, που προέρχεται από το Google Maps, η πράσινη κηλίδα στη μέση αποτελεί την κοιλάδα των Τεναγών Φιλίππων.

Η κοιλάδα αυτή δημιουργήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1930, στη θέση της Πρασιάδας λίμνης (γνωστής, αλλιώς, και ως Bereketli) – μιας λίμνης που αποξηράνθηκε με απόφαση του Ελευθέριου Βενιζέλου, προκειμένου να μετατραπεί σε εύφορη γη που θα δινόταν στους χιλιάδες Μικρασιάτες και Πόντιους πρόσφυγες που είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή μετά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών.

 

Απόσπασμα από γερμανικό χάρτη που εκδόθηκε στο Μόναχο το 1916. Με τον κόκκινο κύκλο απεικονίζεται η (τότε) Πρασιάδα λίμνη – στη θέση της οποίας σήμερα βρίσκεται η κοιλάδα των Τεναγών Φιλίππων.

Αμέσως μετά την αποξήρανση της λίμνης, το υπουργείο Γεωργίας είχε προχωρήσει στις πρώτες διαπιστώσεις για την ύπαρξη τυρφώνα (με τις πρώτες διερευνητικές γεωτρήσεις να πραγματοποιούνται στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου), όμως εκείνη την εποχή δεν ενδιαφερόταν για την εξόρυξη της τύρφης αλλά για την αξιοποίησή της με σκοπό την βελτίωση της αγροτικής παραγωγής.

Είναι χαρακτηριστικό πως η πλήρης έκταση του τυρφώνα και η συνολική ποσότητα τύρφης που υπήρχε στο υπέδαφος (έστω και κατ’ εκτίμηση) έγιναν γνωστά μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 50. Και πιο συγκεκριμένα το 1959, όταν ο Ηλίας Μούτουλας –ένας επιχειρηματίας από τη Σπάρτη που δραστηριοποιείτο στην Ανατολική Μακεδονία– απέστειλε μια επιστολή στον τότε νομάρχη Καβάλας Θεόδωρο Μπαγλανέα, με την οποία ζητούσε να διεξαχθούν περαιτέρω έρευνες από το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών και να μην αγνοηθεί η ύπαρξη ενός κοιτάσματος μεγάλης εκτάσεως και βιομηχανικής αξίας. Στην επιστολή αυτή (λεπτομέρειες της οποίας δημοσιεύτηκαν στα ΜΜΕ το 1961) τονίστηκαν για πρώτη φορά τα παρακάτω μεγέθη:Έκταση95.000 στρέμματαΠοσότητα τύρφηςπερ. 200 εκατ. τόνοιΘερμιδική αξία

4.000 θερμίδες

 

Ο Ηλίας Μούτουλας.Ακόμα και αυτά τα μεγέθη όμως ήταν απλές εκτιμήσεις, δεδομένου ότι βασίστηκαν στις γεωτρήσεις που είχαν πραγματοποιηθεί στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Και αυτό διότι οι γεωτρήσεις αυτές (όπως ανέφερε στην επιστολή του ο Η. Μούτουλας) ήταν πολύ επιφανειακές (σε βάθος μόλις 10 μέτρων). Νεότερες εκτιμήσεις μάλιστα, οι οποίες είδαν το φως της δημοσιότητας το 1965 (όταν ο τότε υπουργός Βιομηχανίας Ιωάννης Ζίγδης είχε προχωρήσει σε εξαγγελίες για την αξιοποίηση του τυρφώνα), έκαναν λόγο για βεβαιωθέντα αποθέματα τύρφης που υπερέβαιναν τους 2,5 δισεκατομμύρια τόνους, τα οποία θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν ένα εργοστάσιο ισχύος 500 MW!

Σήμερα είναι γνωστό πως το μέσο βάθος του τυρφώνα είναι 75 μέτρα, ενώ το μέγιστο βάθος του είναι περίπου 300 μέτρα – μιλούμε, δηλαδή, για τον βαθύτερο τυρφώνα του κόσμου. Η πλήρης έκταση του τυρφώνα, αλλά και το πού ακριβώς εντοπίζονται οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις τύρφης, αποτυπώνονται στον παρακάτω χάρτη που σχεδιάστηκε το 2001 από το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας του υπουργείου Γεωργίας.

 

Συμφωνία με τους Σοβιετικούς για μελέτες

Η επιστολή Μούτουλα πρακτικά αγνοήθηκε από τις τότε κυβερνήσεις, όμως τα πράγματα άλλαξαν λίγα χρόνια αργότερα. Συγκεκριμένα, στα τέλη της δεκαετίας του 60 τα σύννεφα της ενεργειακής κρίσης είχαν αρχίσει να πυκνώνουν πάνω από τον ουρανό της Ελλάδος (αλλά και της υπόλοιπης Ευρώπης), με αφορμή τόσο τον Πόλεμο των Έξι Ημερών όσο και την αύξηση των τιμών του πετρελαίου. Ήταν η περίοδος που η Χούντα των Απριλιανών επιχειρούσε να αποκτήσει λαϊκά ερείσματα μέσα από την κατασκευή μεγάλων έργων, οπότε η ευκαιρία αυτή δεν θα μπορούσε να μην αξιοποιηθεί.

Έτσι, τον Δεκέμβριο του 1969 (στο περιθώριο των εγκαινίων της ηλεκτροπαραγωγικής μονάδας στο Κερατσίνι) γνωστοποιήθηκε η υπογραφή ενός Ελληνοσοβιετικού πρωτοκόλλου, με το οποίο Ρώσοι τεχνικοί επρόκειτο να εκπονήσουν μελέτη για την αξιοποίηση της τύρφης των Τεναγών Φιλίππων. Η δαπάνη για την εκπόνηση της μελέτης, σύμφωνα με άρθρο των New York Times που δημοσιεύτηκε στις αρχές του 1970 (και αναδημοσιεύτηκε από τον ελληνικό τύπο), επρόκειτο να καλυφθεί με τη διάθεση καπνών και άλλων γεωργικών προϊόντων.

 

Στιγμιότυπο από τις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια εκπόνησης της μελέτης (η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 1971).

Προκαλεί απορία το γεγονός πως η (γνωστή για τα έντονα αντικομμουνιστικά της φρονήματα) Χούντα είχε προχωρήσει σε συνεργασία με την ΕΣΣΔ – και μάλιστα σε μια τόσο ευαίσθητη γεωγραφικά περιοχή όπως αυτή των Φιλίππων, λόγω της γειτνίασης με την (τότε κομμουνιστική) Βουλγαρία. Είναι χαρακτηριστικό πως ακόμα και οι New York Times είχαν μιλήσει για «ανατροπή της παλαιάς πολιτικής» με την οποία «οι προηγούμενες ελληνικές κυβερνήσεις ηρνούντο να επιτρέψουν σε σοβιετικούς τεχνικούς να μπουν για ν’ αλωνίσουν την από στρατιωτική άποψι τρωτή λωρίδα γης, που χωρίζει την Βουλγαρία από το Αιγαίο – μολονότι οι Ρώσοι θεωρούνται εμπειρότατοι στην εκμετάλλευσι της καυσίμου αυτής ύλης».

Ακόμα μεγαλύτερη απορία, όμως, προκαλεί το γεγονός πως η ίδια η Χούντα επιχειρούσε –μέσα από τον λογοκριμένο τύπο της εποχής– να περάσει το μήνυμα πως ήταν προτιμητέα μια συνεργασία με τους Σοβιετικούς από τη μη αξιοποίηση της τύρφης των Φιλίππων, και πως ο όλος «θόρυβος» ήταν αδικαιολόγητος, κακόπιστος και ξεσηκώθηκε από ξένα και από ντόπια συμφέροντα! Είναι χαρακτηριστικό ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην τοπική εφημερίδα Πρωινή στις 4 Φεβρουαρίου 1970:

Αλλοίμονο εάν η παρουσία μιας ομάδος ελαχίστων Σοβιετικών Μηχανικών για την επίβλεψη της εκτελέσεως ενός μεγάλου όντος έργου, όπως είναι η αξιοποίηση των πλουτοφόρων κοιτασμάτων της τύρφης, θα εδημιούργη έστω και την ελάχιστη προϋπόθεση κινδύνου. Κίνδυνος πράγματι υπάρχει να διαιωνισθή η μη εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικώ πηγών του ελληνικού υπεδάφους και οι Εταιρείες καυσίμων να συνεχίζουν τον αποθησαυρισμό τους […] Η στρατηγική σημασία άλλωστε του να καταστούν οι ακριτικοί μας πληθυσμοί και ευτυχείς και χαρούμενοι με την άνοδο του βιοτικού τους επιπέδου […] σε καμμιά περίπτωση μπορεί να διακυβευθή από την παρουσία μιας δρακός Ρώσων τεχνικών.Μελέτη, αποζημιώσεις και οι πρώτες διαμαρτυρίες

Η μελέτη των σοβιετικών εμπειρογνωμόνων, οι οποίοι επί δύο ολόκληρα χρόνια «όργωναν» την κοιλάδα των Τεναγών Φιλίππων, ολοκληρώθηκε στα τέλη του 1971. Με βάση αυτή τη μελέτη, το εργοστάσιο που επρόκειτο να κατασκευαστεί στους Αντιφιλίππους θα είχε ισχύ 375 MW (έναντι 500 MW που είχε εξαγγείλει λίγα χρόνια νωρίτερα ο Ι. Ζίγδης) και θα λειτουργούσε για 25 χρόνια, ενώ για την τύρφη που θα το τροφοδοτούσε θα έπρεπε να απαλλοτριωθούν 40.000 στρέμματα γης. Η δε εξόρυξη της τύρφης επρόκειτο να πραγματοποιηθεί σε βάθος μέχρι και 15 μέτρων, ενώ η υπόλοιπη (μιας και δεν επρόκειτο να εξορυχθεί ολόκληρη) θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή λιπάσματος.

Στιγμιότυπο από τις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια εκπόνησης της μελέτης (η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 1971).

Και εδώ ήταν που ξεκίνησαν τα πρώτα προβλήματα, αλλά και οι πρώτες σοβαρές αντιδράσεις. Αιτία ήταν η αβέβαιη μοίρα των 3.500 οικογενειών που καλλιεργούσαν καλαμπόκια στην περιοχή του τυρφώνα, καθώς και το ύψος της αποζημίωσης που θα ελάμβαναν.

 

Ο Δημήτρης Παπαδημητρίου.Αναλυτικότερα, στα τέλη Δεκεμβρίου του 1972 ένας νομαρχιακός σύμβουλος Καβάλας, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, με επιστολή που απέστειλε στη Συμβουλευτική Επιτροπή της ΔΕΗ (και κοινοποίησε στις τοπικές εφημερίδες) κατέθεσε μια σειρά προτάσεων για την απαλλοτρίωση των εκτάσεων από τις οποίες επρόκειτο να εξορυχθεί η τύρφη:

1. Η αποζημίωση των αγροτών θα έπρεπε να ανέλθει σε 32.000 δραχμές ανά στρέμμα (με βάση το μέσο καθαρό εισόδημα των στρεμμάτων).
2. Θα έπρεπε να ληφθεί μέριμνα για την αποζημίωση και των αγροτικών κτισμάτων (αποθήκες, στάβλοι κ.λπ.) και των μηχανημάτων (τρακτέρ, σπαρτικές μηχανές) που επρόκειτο να αχρηστευθούν μιας και οι ιδιοκτήτες τους θα ήταν πλέον ακτήμονες.
3. Έπρεπε να απαλλαγούν οι θιγόμενοι αγρότες από τον φόρο μεταβίβασης 9% και από το Ειδικό Τέλος υπέρ του Ειδικού Ταμείου Εποικισμού 10%.
4. Οι θιγόμενοι αγρότες που επρόκειτο σύντομα να συνταξιοδοτηθούν δεν έπρεπε να στερηθούν το δικαίωμα της καταβολής σύνταξης από τον ΟΓΑ – παρά το γεγονός ότι δεν θα εργάζονταν ως αγρότες.
5. Οι νεότεροι ηλικιακά αγρότες που επρόκειτο να χάσουν τη δουλειά τους έπρεπε να έχουν απόλυτη προτεραιότητα στην πρόσληψη στο υπό ανέγερση εργοστάσιο.

Όταν όμως έφτασε η ώρα των πρώτων απαλλοτριώσεων (στις αρχές Απριλίου του 1973), οι αγρότες διαπίστωσαν πως η ΔΕΗ σκόπευε να τους αποδώσει ένα χρηματικό ποσό της τάξης των 8.700 δραχμών ανά στρέμμα!

 

Στιγμιότυπο από την αυτοψία που πραγματοποίησε στις 17 Απριλίου 1973 ο πρόεδρος του Μονομελούς Πρωτοδικείου Καβάλας Προκόπιος Μάρκου (στο κέντρο, με το άσπρο πουκάμισο) στα υπό απαλλοτρίωση τυρφώδη χωράφια, μιας και αυτός επρόκειτο να βγάλει τις τελικές αποφάσεις για την αποζημίωση των αγροτών (η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στις 29 Απριλίου 1973).

Όπως ήταν φυσικό, οι αγρότες αντέδρασαν σφόδρα και προσέφυγαν στο Μονομελές Πρωτοδικείο Καβάλας, το οποίο στα τέλη Απριλίου του 1973 καθόρισε ως ύψος αποζημίωσης το ποσό των 17.000 δραχμών ανά στρέμμα. Λίγους μήνες αργότερα, και συγκεκριμένα στις 2 Οκτωβρίου 1973, εκδόθηκε νέα απόφαση (από το ίδιο δικαστήριο) με την οποία οριζόταν το ποσό των 23.000 δραχμών ανά στρέμμα για τα χωράφια εντός του τυρφώνα και των 19.000 δραχμών ανά στρέμμα για τα χωράφια εκτός του τυρφώνα (τα λεγόμενα και «εξωχώραφα»). Ούτε αυτή η απόφαση, όμως, ικανοποίησε τους αγρότες – αλλά ούτε και την ίδια τη ΔΕΗ, η οποία θεωρούσε τα ποσά αυτά «μη συμφέροντα» για την ίδια. Αξίζει, πάντως, να αναφερθεί πως από τον τύπο της εποχής δεν αποσιωπούνται αναφορές πως ορισμένοι αγρότες που παρακολουθούσαν τις δίκες στο Μονομελές Πρωτοδικείο Καβάλας διαβεβαίωναν πως επρόκειτο να παραχωρήσουν τα κτήματά τους χωρίς καν αποζημίωση, αν και εφόσον προσλαμβάνονταν στο θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο.Ο Ελευθερουπόλεως Αμβρόσιος, οι επιστολές και ο «πόλεμος» μεταξύ των εφημερίδων

Την ίδια περίοδο που άρχισαν να ακούγονται οι πρώτες αντιδράσεις για τις αποζημιώσεις έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή του ο Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως Αμβρόσιος, ο οποίος με σειρά επιστολών προς τους Απριλιανούς και άρθρων του στον τοπικό τύπο (τα οποία, παραδόξως, δεν λογοκρίθηκαν) εξέφρασε ανοιχτά την έντονη αντίθεσή του στην κατασκευή του θερμοηλεκτρικού εργοστασίου και την εκμετάλλευση της τύρφης σε βάρος των καλλιεργειών της κοιλάδας των Τεναγών.

 

Ο Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως Αμβρόσιος (1958-1984).Ειδικότερα, με τηλεγράφημα που απέστειλε στον ίδιο τον αρχιπραξικοπηματία Γεώργιο Παπαδόπουλο στις 2 Απριλίου του 1973, ο κ.κ. Αμβρόσιος επεσήμανε (μεταξύ άλλων) τα εξής:

Χριστιανοί Κοινοτήτων επαρχίας Παγγαίου περίλυποι και εν απογνώσει τελούντες ητήσαντο και την του επισκόπου αυτών συμπαράστασιν παρ’ υμίν δια ματαίωσιν υπό ΔΕΗ αποφασισθέντος έργου ανεγέρσεως και λειτουργίας θερμοηλεκτρικού σταθμού εις αποστραγγισθέντα τενάγη Φιλίππων ήτοι επί καλλιεργησίμου γονιμωτάτης γης δεκάδων χιλιάδων στρεμμάτων ποιοτικώς ανωτέρας οιασδήποτε άλλης καλλιεργητικής περιοχής της χώρας. […]

Η ΔΕΗ μετά πείσματος ενεργούσα και αγνοούσα παντά πασι κυβερνητικήν απόφασιν ήρξατο του έργου της απαλλοτριώσεως πριν η συγκροτηθείσα επιτροπή ερευνήση εμβριθώς, μελετήση και καταλήξη εις συγκεκριμένα συμπεράσματα. […]

Πεντήκοντα χιλιάδες στρέμματα γονιμωτάτης γης εκθρεψάσης από καταβολής κόσμου εκατομμύρια ανθρωπίνων υπάρξεων και ήτις μέχρι συντελείας των αιώνων αναρίθμητα εκατομμύρια ανθρώπων θα εκθρέψη αποτελεί έγκλημα να θυσιασθή δι’ ασήμαντα κέρδη μιας και μόνης εικοσαετίας.

Αλλ’ ως επίσκοπος εν τη ακριτική και καθημαγμένη ταύτη γωνία της ελληνικής Μακεδονικής Γης ανησυχώ εκ της εγκαταστάσεως Ρώσων επιστημόνων εις περιοχήν κειμένην προ των πυλών κράτους ανέκαθεν εποφθαλμιούντος και αιματοκυλίσαντος τον ακριτικόν μας λαόν ένα δε και μόνον εθνικόν πόθον έχοντος ήτοι την κατάκτησιν της περιοχής μας και την έξοδόν του εις το ελληνικόν Αιγαίον (σ.σ.: εννοούσε τη Βουλγαρία).

Θα ακολουθούσαν και άλλες επιστολές και τηλεγραφήματα, με αποκορύφωμα την ανοιχτή επιστολή του Αμβροσίου προς τον Γεώργιο Παπαδόπουλο στις 20 Σεπτεμβρίου 1973, που εστάλη ελάχιστες μόνο ώρες μετά την απελευθέρωσή του από το Φρουραρχείο Νέας Περάμου (στο οποίο είχε φυλακιστεί, όπως αναφέραμε στην αρχή του παρόντος άρθρου), δείγμα του πόσο αποφασισμένος ήταν να υπερασπιστεί το ποίμνιό του αλλά και να παραιτηθεί από το αξίωμά του αν και εφόσον δεν ικανοποιούντο τα αιτήματά του (όπως ανέφερε ρητά στην επιστολή του):

Ποίον επί τέλους το έγκλημά μας δια να περιφρονούμεθα τόσον δια να μας καταδικάζουν με πρωτοφανή απανθρωπίαν εις μίαν τοιάυτην ποινήν δια να μας εξαναγκάζουν εις αναζήτησιν νέας Πατρίδας; Προ πεντηκονταετίας απολέσαντες τας εν τη Μ. Ασία εστίας και περιουσίας μας με μοναδικήν περιουσίαν τα εικονίσματα τα άγια Λείψανα και την Ελληνικήν Σημαίαν εγκατεστάθημεν εις τα μέρη αυτά τα οποία ηγαπήσαμεν ως τον ίδιον εαυτόν μας […]

Τι επ’ εσχάτων συνέβη δια να εξοργισθή καθ’ ημών η Πατρίς, ώστε με χωροφύλακα την ΔΕΗ ν’ αποφασίση την έξωσίν μας από των εστιών μας διά σκληρών δε και απανθρώπων μέσων να μελετά την εκ της Πατρίδος απομάκρυνσίν μας;

Η όλη παρέμβαση του Μητροπολίτου Αμβροσίου αποτέλεσε την απαρχή ενός έντονου διαλόγου εντός της κοινωνίας της Καβάλας, για τα υπέρ και τα κατά της κατασκευής του θερμοηλεκτρικού εργοστασίου. Ειδικά μέσα στο 1973 οι δύο τοπικές εφημερίδες (η Πρωινή και ο Ταχυδρόμος) δημοσίευαν σε καθημερινή βάση άρθρα, αναφορές και επιστολές για το υπό κατασκευή εργοστάσιο, ενώ παρατηρήθηκαν και δύο τάσεις που, αν μη τι άλλο, έχουν τη δική τους σημασία:

α) η μεν Πρωινή, αν και γνωστή από χρόνια ως φίλα προσκείμενη στην Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, υποστήριζε με θέρμη την κατασκευή του εργοστασίου από τη Χούντα και τους Σοβιετικούς (η ίδια εφημερίδα είχε αποκαλύψει τη σημασία του τυρφώνα των Φιλίππων και υποστηρίξει το έργο προτού ακόμα γίνει το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967)

β) ο δε Ταχυδρόμος, αν και γνωστός από χρόνια ως φίλα προσκείμενος στην ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή, εξέφραζε ανοιχτά την πλήρη αντίθεσή του στην κατασκευή του εργοστασίου – φιλοξενώντας μάλιστα και επιστολές επαγγελματικών σωματείων που τόνιζαν πως το όλο έργο θα είχε ελάχιστα οφέλη και πολύ μεγάλες ζημίες για την τοπική κοινωνία.

Και όλα αυτά την ώρα που οι εργασίες στον τυρφώνα των Φιλίππων βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη, μετά και την υπογραφή της σχετικής σύμβασης στις 18 Απριλίου 1973.

 

Έναρξη των εργασιών για την αξιοποίηση του τυρφώνα (η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στις 25 Απριλίου 1973).Απόσυρση ενδιαφέροντος και ο λογαριασμός… στους καταναλωτές!

Μετά, όμως, τις κινητοποιήσεις των αγροτών οι εργασίες αυτές σταδιακά σταμάτησαν. Ενώ μέχρι εκείνη την εποχή οι τοπικές εφημερίδες παρακολουθούσαν τις εργασίες σε καθημερινή βάση, από το Νοέμβριο του 1973 και μετά δεν υπάρχουν παρά ελάχιστες αναφορές – με αποκορύφωμα μια έκκληση, στις 25 Ιανουαρίου 1974, του Τεχνικού Επιμελητηρίου προς τον υπουργό Εσωτερικών Βασίλειο Τσούμπα (στο πλαίσιο επίσκεψής του στην Καβάλα) για την επίσπευση των εργασιών για την κατασκευή του θερμοηλεκτρικού εργοστασίου. Οι εξελίξεις μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου και την απομάκρυνση του (ένθερμου υποστηρικτή της κατασκευής του θερμοηλεκτρικού εργοστασίου) Γεωργίου Παπαδόπουλου, καθώς και οι πρώτες επίσημες αναφορές για την εύρεση κοιτασμάτων πετρελαίου στη θαλάσσια περιοχή ανοιχτά της Θάσου, φαίνεται πως οδήγησαν μεταξύ άλλων στο πάγωμα κάθε εργασίας στην κοιλάδα των Τεναγών Φιλίππων.

Το οριστικό τέλος στα σχέδια για την κατασκευή του εργοστασίου δόθηκε περί το 1975 (μεταπολιτευτικά), οπότε και ακυρώθηκε η συμφωνία μεταξύ της ΔΕΗ και των Σοβιετικών. Βάσει της συμφωνίας αυτής, η ρήτρα που θα έπρεπε να καταβληθεί στην ΕΣΣΔ ανερχόταν σε 30 εκατομμύρια δολάρια, τα οποία επρόκειτο να εκταμιευτούν από τα ταμεία της ΔΕΗ – και όπως πολύ καλά καταλάβατε, το κόστος της ρήτρας το πλήρωσαν οι καταναλωτές, μέσα από τους λογαριασμούς ηλεκτροδότησης…

Αναστάσιος ΜαρκουλίδηςΟ Αναστάσιος Μαρκουλίδης είναι προγραμματιστής υπολογιστών, αλλά παράλληλα ασχολείται (τα τελευταία 10 χρόνια) με τη δημοσιογραφία στον νομό Καβάλας. Είναι απόφοιτος πληροφορικής ΑΠΘ και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος, ενώ έχει παρακολουθήσει σειρά σεμιναρίων δημοσιογραφίας

https://orinadervenoxoria.com/