ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΕ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ ΔΥΣΗ...

 

Σωτηρίου Δεσπότη, καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών

Για να συνειδητοποιήσει κάποιος τη σημασία που έχουν τα Χριστούγεννα[1]  στην Ανατολή πρέπει καταρχήν να καταλάβει τι είναι η Ορθοδοξία. Η Ορθοδοξία ταυτίζεται συχνά στη Δύση με ένα αντικοινωνικό μυστικισμό και έκσταση, ίσως ένεκα της εξέχουσας θέσης που έχει σε αυτήν η λατρεία και η προσευχή. Στην Ανατολή η πίστη δεν αποτελεί  μια απλή ιδεολογία, μια πολύπλοκη φιλοσοφία, μια θρησκεία που προσπαθεί να ικανοποιήσει μεταφυσικές ανάγκες και πόθους ενός ατόμου. Δεν είναι τρόπος σκέψης, αλλά τρόπος ζωής με κοινωνικό χαρακτήρα. Με τις εορτές της αγκαλιάζει όλη τη ζωή (υλική και πνευματική, τωρινή και μελλοντική, σωματική και ψυχική) όχι μόνον του συνειδητού Χριστιανού αλλά και του απλοϊκού ανθρώπου. Σύμφωνα με τους Πατέρες της Ανατολής το νόημα των Χριστουγέννων συνοψίζεται στην εξής φράση: ο Θεός έγινε ταπεινός άνθρωπος, για να γίνει ο άνθρωπος (όχι απλά ηθικός, καλός, ευγενικός, αλλά) θεός. όχι θεός παντοδύναμος, όπως φαντάστηκε ο Νίτσε και αναζητούν να επιτύχουν οι σύγχρονοι αναζητητές του Υπεράνθρωπου, αλλά θεός που μπορεί να αγαπήσει, να ταπεινωθεί και να θυσιαστεί για να αναστηθεί και να κατακτήσει την αιωνιότητα, όπως συνέβη και με τον Ιησού Χριστό. Η γέννηση του Χριστού στην καρδιά, η εμπειρία της εσωτερικής ειρήνης την οποία όντως φέρνει στην καρδιά όπου γεννιέται ο Χριστός, έστω κι αν εξωτερικά μαίνεται ο πόλεμος και ο διωγμός που εξαπολύει κάθε σύγχρονος Ηρώδης, αποτελούν τον πυρήνα της γιορτής των Χριστουγέννων και την περίληψη της ορθόδοξης Θεολογίας. Είναι πραγματικά παράδοξο αλλά και ενδεικτικό της ευρωπαϊκής κουλτούρας πρώτον ότι το σύμβολο, η εικόνα, που κυριαρχεί αυτές τις μέρες στον πλανήτη, δεν είναι αυτή του άστεγου και άπορου Χριστού (που γιορτάζει) αλλά του πληθωρικού, καταναλωτικού και τελικά αναλώσιμου Santa Claus όπως αυτή σχεδιάσθηκε για τη διαφημιστική καμπάνια ενός ποτού, το οποίο (όπως και ο καταναλωτικός οίστρος των ημερών) παρότι… διακηρύττει ότι ξεδιψά, εντούτοις κάνει το χρήστη του ακόμη περισσότερο εξαρτημένο από αυτό.  Δεύτερον είναι προκλητικό ότι τα μεγαλύτερα σε κυκλοφορία ευρωπαϊκά και αμερικάνικα περιοδικά τέτοιες ημέρες, αντί να σεβασθούν το Πρόσωπο που γιορτάζει τα γενέθλιά Του, δημοσιεύουν πρωτοσέλιδα άρθρα ενσπείροντας στις καρδιές την αμφιβολία εάν ο ιστορικός Ιησούς έχει κάτι κοινό με το Χριστό που κήρυξαν οι απόστολοι, αν Αυτός ήταν όντως Θεός και αν η Μαρία όντως Παρθένος. Το αποτέλεσμα είναι στην Ευρώπη τα Χριστούγεννα στατιστικά να καταγράφονται ως η πιο ανιαρή μέρα του έτους. Τα Χριστούγεννα αποτελούν κορυφαία εκδήλωση αγάπης του Θεού.  Την αγάπη και ιδιαίτερα αυτή τη θεϊκή αγάπη δεν μπορεί κανείς να την αναλύσει ψυχρά με τον εγκέφαλό του, αλλά προσπαθεί να την αισθανθεί, να τη βιώσει με όλη του την ύπαρξη, σιωπώντας και δοξολογώντας. Όταν δεν γνωρίζεις άνθρωπε τη δικιά σου γέννηση, πώς μπορείς να γνωρίσεις τη γέννηση του Χριστού; ρωτά  ο Γρηγόριος Θεολόγος. Προκειμένου στην Ανατολή να μπορέσει ο πιστός να νοιώσει το Θεό γεννημένο στο στάβλο της καρδιάς του ανάμεσα στα κτήνη των παθών και των επιθυμιών του, καθαρίζει τον εαυτό του χρησιμοποιώντας ιδιαίτερα τις σαράντα μέρες που προηγούνται της Εορτής τρία φάρμακα: τη νηστεία, την εξομολόγηση και την προσευχή. Η νηστεία έχει ιδιαίτερη σημασία στην Ορθόδοξη Εκκλησία. 200 περίπου μέρες το χρόνο ο Ορθόδοξος νηστεύει από κρέας και γάλα. Η νηστεία προ των Χριστουγέννων[2] δεν συνιστά απλά αποχή από ορισμένα φαγητά ούτε ταυτίζεται με τη δίαιτα. Δεν έχει αρνητικό χαρακτήρα αλλά κατεξοχήν θετικό. Ο πιστός στερούμενος από το κρέας, προσπαθεί να εκτιμήσει, να σεβαστεί το «κρέας», ολόκληρη την άψυχη φύση με την οποία είναι συγ-γενής αλλά και από την οποία τρέφεται. ‘Η καρδιά του πιστού' λέει ο Αγ. Ιωάννης της Κλίμακας 'καίγεται από αγάπη προς όλη την κτίση, τα ζώα, τα φυτά ακόμη κι από αγάπη και συμπάθεια προς τον ίδιο τον Σατανά'. Παράλληλα ο πιστός προκειμένου να συμμετάσχει στο τραπέζι του Θεού εξομολογείται. Στην Ανατολή η εξομολόγηση και ο πνευματικός πατέρας έχουν εξέχουσα σημασία. Η εξομολόγηση δεν ισοδυναμεί με μια απολογία ή ανάκριση όπου επιβάλλονται οι κατάλληλες ποινές για να εξευμενιστεί η πληγωμένη δικαιοσύνη του Θεού. Ο Θεός είναι αγάπη και η αμαρτία στην Ορθοδοξία δεν αποτελεί νομικό πταίσμα ή αδίκημα, αλλά ταυτίζεται με την αρρώστια της ψυχής και του σώματος. Αμαρτία στα ελληνικά σημαίνει αστοχία. Δε χρησιμοποιώ την αγάπη για να αγαπήσω το συνάνθρωπό μου, αλλά για να λατρεύσω το διχασμένο και ετοιμόρροπο ψευδοείδωλο του εαυτού μου. Η Εκκλησία είναι το νοσοκομείο και ο πνευματικός είναι ο πατέρας, ο ιατρός που δεν διαθέτει μόνο γνώσεις, αλλά και πείρα για το πώς μπορεί ο άνθρωπος να θεραπευθεί. Γι΄ αυτό και κατά την εξομολόγηση ο ιερέας δεν κρύβεται πίσω από ένα παραπέτασμα, αλλά κάθεται δίπλα στον πιστό και συζητά τα προβλήματα μαζί του, όπως συζητά με το γιό του τα θέματα που τον απασχολούν. Στο τέλος συστήνει κατάλληλα φάρμακα ανάλογα με την προσωπική ιδιοσυγκρασία του πιστού. Με τον τρόπο αυτό ο πιστός δεν προσπαθεί να ξεριζώσει τα πάθη, που αποτελούν έμφυτες δυνάμεις της ψυχής αλλά να τα μεταμορφώσει. Το βράδυ των Χριστουγέννων πολλά παιδιά μαζί, συναποτελώντας ένα χορό, αντίστοιχο του αρχαιοελληνικού χορού που έπαιζε σημαντικό ρόλο στα θεατρικά δράματα, τριγυρνούν και τραγουδούν από σπίτι σε σπίτι τραγούδια σχετικά με την γιορτή των Χριστουγέννων, τα οποία ονομάζονται κάλαντα (από τις καλένδες, την πρώτη μέρα του ρωμαϊκού έτους). Τα τραγούδια αυτά δεν περιέχουν απλούς ρομαντικούς χριστουγεννιάτικους στίχους, αλλά σε αλφαβητική σειρά (έτσι ώστε το τραγούδι να είναι πιο ευκολομνημόνευτο) εκθέτουν αλήθειες της πίστης, οι οποίες στη μεν Δύση ονομάζονται δόγματα, στη δε Ανατολή όροι, όρια μεταξύ αλήθειας και ψεύδους. Άναρχος Θεός καταβέβηκε και εν τη Παρθένω κατώκησεν. Βασιλεύς των όλων και Κύριος, ήλθε τον Αδάμ αναπλάσασθαι. Γηγενείς σκιρτάτε και χαίρετε τάξεις των αγγέλων ευφραίνεσθε. Το πώς ένας Θεός έγινε άνθρωπος και γεννήθηκε τόσο ταπεινός από μια άσημη κατά κόσμο Παρθένο τα μυστήρια των Χριστουγέννων, τα δόγματα, δε γίνονται αντικείμενο έρευνας και σχολαστικής ανάλυσης από τους δήθεν ειδικούς. Τραγουδιούνται από τα αθώα παιδιά και βιώνονται από τις αγνές καρδιές όσων μοιάζουν στα παιδιά. Ακόμα και το φαγητό, ο χορός, το γλέντι έχουν την θέση τους στην αυλή της Εκκλησίας και αποτελούν συνέχεια του ευχαριστιακού τραπεζιού που μας παραθέτει ο Χριστός στην Εκκλησία. Κορυφαία θέση στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι κατέχει το Χριστουγεννιάτικο ψωμί, το οποίο αποτελεί ιερό αντικείμενο και το οποίο είναι στολισμένο και πάρα πολλά στολίδια που έχουν συμβολική σημασία. Το πρώτο κομμάτι του ψωμιού στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι αφιερώνεται στο Θεό, ενώ το δεύτερο στον ξένο. Ο ζητιάνος που θα χτυπήσει την πόρτα του σπιτιού δεν αντιμετωπίζεται απλά με συμπάθεια και έλεος. Είναι ο άγγελος, ο αγγελιοφόρος του Θεού μιας και ο Δίας την μορφή τέτοιων ταπεινών ανθρώπων λάμβανε στην αρχαιότητα όταν επισκεπτόταν τη γη, και τη μορφή των ταπεινών ανθρώπων λαμβάνει μέχρι σήμερα ο Ιησούς Χριστός. Στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι συμμετέχουν μέχρι σήμερα οι φτωχοί, οι αδύναμοι, οι ξένοι. Η λέξη 'ξένος' άλλωστε στα αρχαία Ελληνικά ταυτίζεται με τη λέξη 'φίλος'. Η αγάπη και ο σεβασμός προς τη φύση διακρίνεται από τον κεντρικό ρόλο που παίζει το Χριστουγεννιάτικο κούτσουρο, το οποίο διατηρεί τη φλόγα της οικογενειακής εστίας, που καίει άσβεστη στο σπίτι του Έλληνα από τα αρχαιοελληνικά χρόνια μέχρι σήμερα. Ο ιερέας τα Θεοφάνια δεν αγιάζει μόνον τους ανθρώπους αλλά και τα ζώα και τους καρπούς. Τα Χριστούγεννα είναι συνεπώς η μέρα κατά την οποία γεννάται ο ίδιος ο Χριστός στην καρδιά κάθε πιστού. Και όταν ο Χριστός γεννηθεί στην καρδιά, τότε όλα τα υλικά αγαθά για τα οποία τόση έμφαση δίνεται στον πολιτισμένο κόσμο, έχουν σχετική σημασία. Η πραγματική Ευτυχία, η πραγματική χαρά, η πραγματική Ειρήνη πλημμυρίζει την ψυχή και το Σώμα. Το ίδιο συνέβη άλλωστε και με τους ταπεινούς ποιμένες του Ευαγγελίου. Θεολογικές γνώσεις δεν είχαν. Υλικά αγαθά και πλούτη δεν απόκτησαν. Είδαν όμως το επουράνιο φως. Άκουσαν τον αγγελικό ύμνο. Προσκύνησαν πρώτοι το ταπεινό βρέφος. Η γέννηση του Ιησού Χριστού δεν έγινε μόνον πριν δύο χιλιάδες χρόνια. Ο Χριστός γεννάται σήμερα! "Χριστός γεννάται δοξάσατε! Σήμερον (κι όχι χτες) γεννάται εκ Παρθένου!' Εμείς όταν αναφερόμαστε στα Χριστούγεννα μιλάμε πιο πολύ για οικογενειακή ατμόσφαιρα, για περιδιάβασμα στο κέντρο της πόλης, για παιδικές αναμνήσεις. Μα όσοι επιθυμούν να αισθανθούν κάτι πνευματικότερο, κάτι βαθύτερο πρέπει να ξεκινήσουν εδώ και τώρα για την μακρινή πολίχνη της Ιουδαίας, τη φτωχική Βηθλεέμ. Να περπατήσουν πολύ με οδηγό το λαμπερό αστέρι της αγάπης και της ταπεινώσεως για να βρουν τη φάτνη... Αν ο Χριστός δεν γεννηθεί μυστικά στην μέσα μας Βηθλεέμ και δεν κοινωνήσουμε προσωπικά την ενανθρώπισή του στη σκοτεινή σπηλιά της καρδιάς μας, ποτέ δεν θα γίνει ουρανός ο στάβλος της ψυχής!... Προκειμένου να βρούμε τον Θεό είναι απαραίτητο να τον ζητήσουμε. Για να τον ζητήσουμε πρέπει να τον γνωρίσουμε. Αλλά για να τον γνωρίσουμε πρέπει να τον αγαπήσουμε! Φρανκφούρτη 1996   ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ Τα Χριστούγεννα είναι μια γιορτή πλημμυρισμένη με μυστήρια 'ξένα και παράδοξα'. Μυστήρια που μπορούν να οδηγήσουν το μικρό ανθρώπινο εγκέφαλο και τη λογική από την πλήξη στην έκπληξη. Ο προαιώνιος Λόγος του Θεού, ο αόρατος, ο απερίληπτος, ο ασώματος, το φως εκ του φωτός, η πηγή της ζωής και της αθανασίας, η απαράλλακτη Εικόνα του Θεού, φορά σάρκα για τη σάρκα, και νοερή ψυχή για την δικιά μου σκοτεινή και τραυματισμένη ψυχή. Και ο μεγάλος Θεός γίνεται ταπεινός άνθρωπος, κατεβαίνει στο βούρκο της γης για να σηκώσει τον παραδομένο στο φαύλο κύκλο της ηδονής και της οδύνης άνθρωπο: Ο υπάρχων γίνεται, ο άκτιστος κτίζεται, ο αχώρητος χωρείται.. και ο πλουτίζων πτωχεύει. Πτωχεύει γαρ την εμήν σάρκα, ίνα εγώ πλουτήσω τη αυτού θεότητι! Ο παντοδύναμος Θεός θα μπορούσε με την δύναμη Του να σώσει τον άνθρωπο. Δεν το έπραξε όμως γιατί οι ενέργειες Του χαρακτηρίζονται πρώτα από την δικαιοσύνη και μετά από τη δύναμη. Ο άνθρωπος εγκατέλειψε τον δημιουργό Του. Δίκαιη συνέπεια αυτής της επιλογής του για αυτονομία από την Πηγή της Ζωής ήταν ο θάνατος ο πνευματικός και ο σωματικός. Όπως όμως ελεύθερα ο άνθρωπος εξαπατήθηκε από τον διάβολο, πάλι ήταν δίκαιο μόνον ο άνθρωπος να νικήσει το διάβολο. Ο άνθρωπος αυτός έπρεπε να είναι ΝΕΟΣ άνθρωπος χωρίς την κληρονομική αρρώστια της παρακοής και της ανταρσίας. Δεν θα έπρεπε για αυτόν να ισχύσει αυτό που ο Δαβίδ εκφράζει τόσο παραστατικά: ιδού γαρ εν ανομίαις συνελλήφθην και εν αμαρτίαις εκίσσησέ με η μήτηρ μου! Έπρεπε, συνεπώς, ο άνθρωπος να είναι Θεάνθρωπος. Αυτός λοιπόν ο τρόπος της σωτηρίας, που συνδυάζει δικαιοσύνη κι αγάπη, ήταν ο πιο προσαρμοσμένος στην ανθρώπινη αδυναμία και ο πιο αντάξιος του Θεού!' Ο Χριστός τίκτεται μυστηριωδώς. Δε γεννιέται σύμφωνα με τους νόμους της φύσεως αλλά από την Παρθένο Μαρία, από μία γυναίκα που δεν ήρθε σε σαρκική συνάφεια με άνδρα, από μία γυναίκα εξαγνισμένη από την αδιάλειπτη προσευχή και την συνομιλία με το Θεό στα Άγια των Αγίων! Όπου γαρ βούλεται Θεός, νικάται φύσεως τάξις. Γιατί άραγε ο Ιησούς Χριστός γεννιέται από μία Παρθένο; Ο Ι. Χρυσόστομος απαντά: Όπως ένας τεχνίτης όταν βρει μια ωραία ύλη κατασκευάζει πιο όμορφο το αγγείο του, έτσι κι ο Χριστός μόνον με το αμόλυντο σώμα της αγνής Παρθένου μπορούσε να σαρκωθεί. Άλλωστε ο νέος άνθρωπος, ο Θεάνθρωπος, μόνον από αγνό τοκετό μπορούσε να προέλθει. Όπως στην πρώτη δημιουργία δεν ήταν δυνατό να υπάρξει άνθρωπος πριν ο Θεός πάρει στα χέρια του τον πηλό, έτσι και το άρρωστο ανθρώπινο σώμα δεν μπορούσε να γίνει καινούργιο αν δεν γινόταν ρούχο του δημιουργού του. Στην πρώτη Δημιουργία ο Αδάμ χωρίς τη συμμετοχή γυναίκας «γέννησε» τρόπον τινά την Εύα. Στη δεύτερη δημιουργία η γυναίκα, η Παναγία, χωρίς τη συμμετοχή άντρα, τίκτει τον Ιησού Χριστό, έτσι ώστε να αποκατασταθεί η ισοτιμία των δύο φύλων. Όπως ο Θεός δεν άφησε ελλιπή τον Αδάμ όταν αφαίρεσε την πλευρά του για να πλάσει τη γυναίκα του, έτσι κι όταν έπλασε τον έμψυχο ναό Του δεν κατάργησε την Παρθενία της Θεοτόκου. Αν προερχόταν τέλος ο Ιησούς από συνηθισμένο γάμο δεν θα πίστευαν ότι είναι Θεός. Ο ασυνήθιστος τρόπος της γέννησης του μας υποβοηθά να αποδεχθούμε ολοκληρωτικά την θεότητα του. Μυστήριο όμως είναι και το εξής: Ο Λόγος του Θεού επί εννέα μήνες στη μήτρα της Παρθένου λάμβανε την ανθρώπινη μορφή και επί τριάντα τρία χρόνια περπάτησε σε αυτόν τον Πλανήτη και συναναστράφηκε με εμάς τους ανθρώπους. Κι όμως δεν έπαψε να είναι μαζί με τον Πατέρα Του στον Ουρανό: Όλος ην εν τοις κάτω και τοις άνω ουδόλως απήν ο απερίγραπτος Λόγος... Συγκατάβασις γαρ θεϊκή, ου μετάβασις δε τοπική γέγονεν (Χαιρετισμοί). Τα μυστήρια των Χριστουγέννων απαιτούν προσέγγιση όχι με ερευνητική και απορριπτική διάθεση αλλά με σιωπή και δάκρυα, με ευχαριστία και δοξολογία: Στέργειν μεν ημάς ως ακίνδυνον φόβω, ράον σιωπή! Υπάρχουν πολλοί που χαμογελούν ειρωνικά μόλις ακούνε τέτοια παράδοξα γεγονότα. Ο άγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος τους απαντά: Δεν θα ήταν και τόσο μεγάλη αυτή η γέννηση, αν μπορούσες να την κατανοήσεις εσύ που ούτε την δικιά σου γέννηση δεν γνωρίζεις ή μάλλον έχεις κατανοήσει ένα τόσο μικρό μέρος, που ντρέπεσαι να το πεις κιόλας! Πρέπει προηγουμένως να κοπιάσεις να εξηγήσεις την δικιά σου σύλληψη, διαμόρφωση, τη γέννησή σου, τη σύνδεση ψυχής και σώματος, νου και ψυχής, λόγου και νου... Όταν όμως δε γνωρίζεις τη δικιά σου γέννηση τότε πώς θα γνωρίσεις τη γέννηση του Θεού; Εάν δεν πιστεύεις ότι ο Υιός έχει γεννηθεί επειδή δεν μπορείς να το κατανοήσεις, είναι καιρός να απορρίψεις πολλά όντα τα οποία δεν κατενόησες και προ πάντων τον ίδιο τον Θεό. Ο ίδιος ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος τρέμει μπροστά στην ασύλληπτη πραγματικότητα της γέννησης του Θεού κι ομολογεί: Συγχωρέστε με σας παρακαλώ που νοιώθω αδύναμος να συνεχίσω το λόγο. Φοβούμαι να προχωρήσω στην έρευνα των πιο σημαντικών, δεν κατέχω τον τρόπο, δεν ξέρω. Πού να στρέψω το λόγο; Τι να πω; Για ποιο να μιλήσω; Βλέπω την μητέρα, αντικρίζω το παιδί.. Νικιέται ο φυσικός νόμος, νικιέται η τάξη του κόσμου όταν ακούγεται το 'θέλω' του Θεού! Ο Μονογενής, ο οποίος υπάρχει πριν αρχίσουν οι αιώνες, αυτός που δεν εμπίπτει στις ανθρώπινες αισθήσεις, ο ασύνθετος, ο ασώματος, περιβλήθηκε το σώμα μου που υπόκειται στη φθορά. Γιατί; Επειδή οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στα μάτια τους παρά στ' αυτιά τους. Γι' αυτό ο Θεός ανέχθηκε να παρουσιαστεί με σώμα μπροστά στα μάτια μας για να διαλύσει τις αμφιβολίες που είχαμε ακούγοντας τα λόγια Του. Ο άγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος αναφερόμενος στον τρόπο εορτασμού των Χριστουγέννων χρησιμοποιεί στην περίφημη ομιλία του μια γλώσσα που πολλοί θα τη χαρακτήριζαν φανατική κι ακραία: 'Μην στολίσουμε τα προπύλαια, ας μην χορτάσουμε τα μάτια μας, ας μην τέρψουμε την ακοή μας ας μην κάνουμε θηλυπρεπή την όσφρησή μας, ας μην διαφθείρουμε την γεύση μας με πολλά κι ωραία φαγητά, ας μην φορτωθούμε χρυσαφικά, ας μην μεταχειρισθούμε βαψίματα που κάνουν ψεύτικη τη φυσική ομορφιά και καταστρέφουν την εικόνα'. Ο άγ. Συμεών ο Θεολόγος συμπληρώνει: 'Καλότυχος είναι εκείνος που έχει δει το φως του κόσμου, δηλ. το Χριστό να μορφώνεται μέσα του, γιατί αυτός θα γίνει μητέρα του Χριστού, έχοντας το Χριστό μέσα του σαν βρέφος όπως έχει ο ίδιος υποσχεθεί: μητέρα μου και αδελφοί μου είναι αυτοί που ακούνε τον λόγο του Θεού και τον πράττουν. Ο Θεός γίνεται άνθρωπος προκειμένου να γίνει ο άνθρωπος Θεός. Υψώσου από τη γη, από τα γήινα, για να προσφέρεις την αγάπη σου όλη σε Εκείνον που κατεβαίνει τώρα στη γη για σένα. Αν δεν έχεις τίποτε άλλο να του προσφέρεις για δώρο όπως οι μάγοι κι οι ποιμένες, βγάλε από πάνω σου τις αμαρτίες και πρόσφερέ τις. Καθάρισε με το λουτρό της Εκκλησίας το σπήλαιο μέσα σου της Βηθλεέμ. Ο του Θεού Λόγος, εφάπαξ κατά σάρκα γεννηθείς, αεί γεννάται θέλων κατά Πνεύμα τοις θέλουσι και γίνεται βρέφος εαυτόν εν εκείνοις διαπλάττων ταις αρεταίς'. Σημειώσεις [1] Αποτελεί παράδοξο πρώτον ότι ο Χριστός γεννήθηκε το 7 Προ Χριστού και πιθανότατα δε γεννήθηκε τα Χριστούγεννα, δηλ. στις 25 Δεκεμβρίου. Η χριστιανική εορτή αντικατέστησε στη Δύση τα Γενέθλια του Ανίκητου Θεού Ηλίου, καθώς αυτήν την ημέρα αρχίζει και πάλι να θριαμβεύει η ημέρα το φως. Στην Ανατολή τα Επιφάνεια (Γέννηση και Βάπτιση) γιορτάζονταν στις 6 Ιανουαρίου, όταν στην Αλεξάνδρεια γιορτάζονταν τα γενέθλια του πολιούχου Αιώνα. [2] Η νηστεία των Χριστουγέννων, όπως και αυτή των 12 Αποστόλων έγινε 40ήμερος τον 6ο αι. μ. Χ. και εφαρμοζόταν καταρχήν στα μοναστήρια. Σε περίπτωση μάλιστα μεγάλης εορτής κατά την οποία δεν αναγινώσκονταν οι Ώρες, επιτρεπόταν η βρώση ιχθύων, αυγών και τυρού (MG 99, 1713). Στο τέλος του 12ου  αι. μ.Χ. επιβλήθηκαν οι νηστείες αυτές και στους μη μοναχούς κληρικούς αλλά και λαϊκούς. Βλ. Στεφανίδη, Εκκλησιαστική Ιστορία σελ. 321, 464. https://www.oodegr.com/oode/orthod/eortes/xristougenna_anatolh_dysh_1.htm#_ftn1