Το εμμενές δίλημμα του Κυρίου: βία ή παραχωρήσεις;..

γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ κομβικό  ζήτημα της κοινωνιολογίας και της κοινωνικής θεωρίας εν γένει είναι το ζήτημα της κοινωνικής αλλαγής, της σχέσης δομής (συστήματος) – φορέα δράσης, δρώντος υποκειμένου. Οι κοινωνίες αλλάζουν, οι καπιταλιστικές κοινωνίες όμως συνεχώς και εντόνως. Πώς αλλάζουν; Γιατί οι καπιταλιστικές κοινωνίες έχουν αυτόν τον συνεχή και έντονο ρυθμό αλλαγής; Γεννήθηκα το 1959 σε χωριό του Έβρου το οποίο είχε πολλά κοινά στοιχεία με τις νεολιθικές αγροτικές κοινότητες, οργώναμε με τα γελάδια, αυτάρκεια, δυο τρία όλα κι όλα τα εμπορεύματα που έρχονταν απ΄ έξω και τώρα, 2021, μέσα σε 62 χρόνια τα είδα όλα. Πόσες φορές άλλαξε η (νεοελληνική καπιταλιστική) κοινωνία μέσα σε αυτά τα χρόνια!

ΘΑ μπορούσαμε να κατατάξουμε τις θεωρίες για τη σχέση δομής-φορέα δράσης σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Σε αυτές που εμφανίζουν τη δομή ως μια πανίσχυρη οντότητα, η οποία αλλάζει σύμφωνα με τη δική της λογική, με την αλλαγή των σχέσεων μεταξύ των μερών (θεσμών) που την συγκροτούν, και τους φορείς δράσης ως ανύπαρκτους ή παθητικούς ή ανίσχυρους να αλλάξουν τη δομή (λειτουργισμός και στρουκτουραλισμός). Οι δεύτεροι υπερτονίζουν την δυνατότητα των φορέων δράσης να αλλάζουν τη δομή, άρα και την κοινωνία, κατά το δοκούν κι όποτε θέλουν –  αυτός είναι ο βολονταρισμός.  Οι στοχαστές της τρίτης κατηγορίας βλέπουν μια σχέση μεταξύ δομής και φορέα δράσης –  ο φορέας δράσης μπορεί να αλλάξει τη δομή αλλά όχι στο βαθμό που θα ήθελε ενώ η δομή τον αλλάζει –  με αυτόν τον τρόπο σκέφεται ο Μαρξ. Δεν είναι ο μόνος.

Η δομή είναι αποτέλεσμα της δράσης των μελών μιας κοινωνίας, η οποία έχει λησμονηθεί. Η δομή δεν μπορεί να αλλάξει από μόνη της, μόνο η δράση των ανθρώπων μπορεί να την αλλάξει –  το ζήτημα είναι ότι υπάρχουν και περιορισμοί και δυνατότητες –  και όρια στις δυνατότητες. Ποιοι είναι  οι περιορισμοί και τα όρια; Ο χρόνος (απαιτείται χρόνος, μια και δυο και τρεις γενιές για να αλλάξει ο τρόπος της αντιμετώπισης των παραβατών/εγκληματιών, ας πούμε) και η διαφοροποίηση μεταξύ των δραστών με κριτήριο την ισχύ. Υπάρχουν ισχυροί, πολύ ισχυροί φορείς δράσης,  και υπάρχουν και ανίσχυροι φορείς δράσης. Δεν αποφάσισαν αυτοί οι τελευταίοι την διεξαγωγή του  Α΄και Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου –  την αποφάσισαν οι πολύ ισχυροί φορείς δράσης. Τον πολύ ισχυρό φορέα δράσης τον λέμε, όπως καλά γνωρίζετε, Κύριο. Ο Κύριος είναι ένας πολύ ισχυρός φορέας δράσης που μπορεί να αλλάξει την κοινωνία και τη δομή και τους Υποτελείς, τους ανίσχυρους φορείς δράσης. Δεν μπορεί να κάνει όμως ό,τι θέλει1 Και οι Υποτελείς αλλάζουν με τη δράση τους τη δομή και την κοινωνία αλλά με τον δικό τους τρόπο και όχι σε όλα τα κοινωνικά πεδία. Και αυτοί δεν μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν!

ΠΟΙΟΣ είναι ο πρωταγωνιστής της αλλαγής στις καπιταλιστικές κοινωνίες; Ο Κύριος. Εάν ήταν οι Υποτελείς, δεν θα ήμασταν Υποτελείς, ανίσχυροι φορείς δράσης. Η θέση της γυναίκας άλλαξε, η πατριαρχία και η ανδροκρατία ηττήθησαν κατά κράτος, αν και υπάρχουν επιβιώσεις και κατάλοιπα που μας ταλαιπωρούν ακόμα, με τη δράση των γυναικών, των ανίσχυρων φορέων δράσης –  αν και υπήρχαν και ισχυρές γυναίκες που έβαλαν το χεράκι τους. Τις ευχαριστούμε. Από την γαλλική επανάσταση μέχρι τώρα οι Υποτελείς εξασφάλισαν ατομικά δικαιώματα (Κράτος Δικαίου) στην αρχή, μετά πολιτικά (κοινοβουλευτική δημοκρατία)  και μετά κοινωνικά (κοινωνική πολιτική, Κράτος Πρόνοιας, ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα). Το 1840 η πλειονότητα του πληθυσμού σκοτώνονταν στη δουλειά, σήμερα, μετά από δύο αιώνες, η πλειονότητα του πληθυσμού τα ξύνει, δεν εργάζεται. Ταυτόχρονα, από τη γαλλική επανάσταση μέχρι πρό τινος , είχαμε διακρατικούς πολέμους ανείπωτης φρικωδίας και συνεχίζουμε να έχουμε αμείλικτες καταστολές εξεγέρσεων και ταραχών. Εάν συνοψίσαμε αυτά τα φαινόμενα, θα επιλέγαμε δύο λέξεις: βία και παραχωρήσεις. Βελτίωση της θέσης μας, ως προς την καταναγκαστική εργασία, κατά τη διάρκεια βίας και πολέμων.

Ο ισχυρός φορέας δράσης, ο Κύριος, από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής του, αντιμετωπίζει διαρκώς το δίλημμα βία ή παραχωρήσεις, ουδεμία σχέση με το μαστίγιο και το καρότο. Το αντιμετωπίζει και σήμερα. Πριν το συζητήσουμε και αποφανθούμε ποιο σκέλος προκρίνουν σήμερα οι Κύριοί μας, ας δούμε με ποιους τρόπους χρησιμοποιούν τη βία και γιατί κάνουν παραχωρήσεις.

ΔΥΟ είναι οι τρόποι χρήσης της βίας: η άμεση άσκηση βίας στους Υποτελείς, από την καθημερινή ζωή μέχρι την γενικευμένη καταστολή και τους πολέμους και η υποδαύλιση της βίας μεταξύ των Υποτελών. Η πρώτη είναι στιγμιαία, η δεύτερη κατ΄ εξακολούθηση, διαρκής, που ενίοτε κλιμακώνεται. Και οι δύο τρόποι χρήσης της βίας αποσκοπούν στην αποτροπή της αλλαγής, της μόνης αποτελεματικής αλλαγής, που μπορούν να κάνουν οι ανίσχυροι φορείς δράσης, οι Υποτελείς: να αλλάζουν τις μεταξύ τους σχέσεις, να εξοβελίζουν την υποδαυλιζόμενη βία, να εξοβελίζουν την επιβαλλόμενη από τους Κυρίους κυριαρχική σχέση μεταξύ των Υποτελών.

Η χρήση της βίας από τους ισχυρούς φορείς δράσης, τους Κυρίους, έχει κάποια μειονεκτήματα. Έχει πολλά μειονεκτήματα. Ενίοτε μπορεί να είναι αποτελεσματική αλλά μακροπρόθεσμα δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από ό,τι επιλύει. Μετά από κάθε άμεση άσκηση βίας, η κατάσταση των Υποτελών βελτιώθηκε. Με βαρύ τίμημα, με πολύ βαρύ τίμημα, αλλά βελτιώθηκε.  Εκτός από όλα αυτά, η επιθυμία τους να κατασκευάσουν ένα πολύ ισχυρό βλήμα, το πιο ισχυρό (εκφοβιστικό, καταστροφικό, εξοντωτικό) που μπορεί να κατασκευαστεί,  είχε ως αποτέλεσμα το τέλος του πολέμου με τη χρήση αυτού του όπλου. ‘Οταν η χρήση της βίας δεν ενδείκνυται, ο Κύριος κάνει παραχωρήσεις. Τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα των Υποτελών είναι αποτέλεσμα υποχώρησης, παραχωρήσεων. Με υποχωρήσεις και παραχωρήσεις αντιμετώπισε ο καπιταλισμός όλες του τις κρίσεις και βγήκε πιο ισχυρός και πιο κερδοφόρος. Νομίζω πως δεν το ξεχνάτε.

ΣΗΜΕΡΑ ο Κύριος αντιμετωπίζει και πάλι το δίλημμα, βία ή παραχωρήσεις. Αυτό που τον απασχολεί έντονα και τον προβληματίζει είναι η εξέλιξη του καπιταλισμού: η γρήγορη, ολοένα και φτηνότερη, τεράστια  παραγωγή του κοινωνικού πλούτου από μια μειονότητα. Η πλειονότητα του πληθυσμού βρίσκεται εκτός παραγωγής και αυτή η πλειονότητα θα διογκώνεται, ενώ θα συρρικνώνεται ο αριθμός των Υποτελών παραγωγών του κοινωνικού πλούτου. Αυτό που τους προβληματίζει έντονα είναι ποιοι, ποιες θα αγοράζουν τα εμπορεύματα που παράγονται ολοένα και περισσότερο από τις μηχανές. Εάν εφαρμόσουμε το μοντελάκι ο μη εργαζόμενος μηδέ εσθιέτω,  τότε τα περισσότερα εμπορεύματα που έχουν τοποθετηθεί στα ράφια θα μείνουν απούλητα. Κι επειδή οι περισσότεροι είμαστε μη εργαζομενοι, δεν θα τρώμε. Και τι θα κάνουμε όταν δεν θα τρώμε; Την απάντηση την γνωρίζει ο Κύριος. Επειδή είναι μελετηρός και επιμελής, διαβάζει και Μάο και διαβάζει αυτά που έγραψε το 1927 για την οικτρή και ελεεινή κατάσταση των αγροτών στην Κίνα. Γνωρίζουμε τι έγινε μετά στην Κίνα. Νίκησαν οι αγρότες (φορείς δράσης)  για να γίνει σήμερα η Κίνα μια καπιταλιστική κοινωνία! Γιατί; Γιατί έπαυσαν, τους έπαυσαν να είναι ισχυροί φορείς δράσης.

ΟΙ Κύριοι, φίλες και φίλοι, οι σύμβουλοί τους, τέλος πάντων, μελετούν τη θεωρία της επανάστασης. Την έχουν ξεσκονίσει πολλές φορές. Αυτοί διαβάζουν και μελετούν τι γράφουμε αλλά εμείς δεν διαβάζουμε και μελετούμε τι γράφουν αυτοί –  και τι σκέφτονται. Το δίλημμά τους είναι: εσθιέτωσαν χωρίς να εργάζονται ή επειδή είναι μη εργαζόμενοι, μη εσθιέτωσαν, να πεθάνουν από την πείνα; Η πείνα μπορεί, λέω μπορεί, να τους ενώσει –  και τους έχει ενώσει, διαβάζουν Μάο. Και Λένιν. Τι θα τους κάνουμε τώρα που δεν εργάζονται; Να τους διώξουμε, όπως γινόταν στο παρελθόν, δεν γίνεται. Οπότε μένουν δύο επιλογές: ή θα τους εξοντώσουμε ή θα τους ταΐσουμε. Εάν τους εξοντώσουμε, δεν πρέπει να φανεί ότι εμείς τους εξοντώνουμε. Θα πρέπει να εξοντωθούν μεταξύ τους –  αυτή είναι η υποδαύλιση της βίας. Ή θα τους ταΐσουμε. Αλλά πόσο φαγητό να τους δώσουμε; Ναι, αλλά εάν δεν εργάζονται και τρώνε, τι θα κάνουν όλη τη μέρα; Αυτό το –  τι θα κάνουν όλη τη μέρα, τους απασχολεί πάρα πολύ, πάρα πολύ.

Η στρατηγική της υποδαύλισης της βίας μεταξύ των Υποτελών για να αλληλοεξοντωθούν έχει διατυπωθεί, έχει κάνει φανερή την παρουσίας της με τον Τράμπ. Υποσχέθηκε, απείλησε ότι θα επιστρέψει. Θα πρέπει να το(ν) λάβουμε πολύ σοβαρά υπ΄ όψει μας. Δεν προκρίνεται όμως η στρατηγική της υποδαύλισης της βίας και της αλληλοεξόντωσης –  προκρίνεται η λύση των παραχωρήσεων, το ο μη εργαζόμενος, εσθιέτω! Μην ανησυχείτε, καλά μου φιλαράκια, θα τρώμε, λίγο αλλά θα τρώμε, θα επιβιώσουμε. Πώς όμως;

ΘΑ μας φέρνουν το φαΐ στο σπίτι μας ή θα μας δίνουν ευρά να πηγαίνουμε να ψωνίζουμε στο σούπερμάρκετ; Διανομή τροφής ή διανομή χρήματος; Θα απαντήσουμε αύριο σε αυτό το ερώτημα. Κάποιοι άλλοι όμως τους ρωτάνε: μα αν οι περισσότεροι δεν εργάζονται, διανέμουμε χρήμα για να αγοράζουν τα προϊόντα μας, τότε αυτό δεν είναι χρήμα και το εμπόρευμα δεν είναι εμπόρευμα. Δεν υπάρχει κέρδος, το χρήμα δεν γεννά χρήμα, το κεφάλαιο ακινητοποιείται πλήρως. Είναι αυτός καπιταλισμός; Μήπως οι παραχωρήσεις οδηγούν προς την αυτοακύρωση του καπιταλισμού; Δεν πειράζει, απαντούν οι άλλοι, το πιο σημαντικό είναι να κοιμόμαστε τα βράδια χωρίς να βλέπουμε εφιάλτες. 

https://www.badarts.gr/