ΣΤΗΝ ΜΝΗΜΗ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΠΑΛΑΝΟΥ...."ΤΙ ΞΕΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΥΤΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ"

Τι ξέφυγε από το Κουτί της Πανδώρας;

                                                  

Του Γιώργου Μπαλάνου

Ο μύθος του Κουτιού της Πανδώρας είναι λίγο πολύ γνωστός, αλλά ελάχιστοι γνωρίζουν τη συνέχεια και τις προεκτάσεις του.

Κάποια εποχή οι θεοί έφτιαξαν ένα πλάσμα υπέροχης ομορφιάς, μια γυναίκα που την έλεγαν Πανδώρα. Μαζί της η Πανδώρα έφερε ένα πελώριο βάζο που μέσα του υπήρχαν σφραγισμένα τα δώρα των θεών. Για τον ένα ή τον άλλο λόγο, το βάζο αυτό έμεινε στην παράδοση σαν το Κουτί της Πανδώρας και σας τέτοιο θα το ονομάζουμε. Ήταν ένα σφραγισμένο δώρο και μπορούσε κανείς να το ανοίξει ή να το κρατήσει κλειστό. Υπήρχε, βλέπετε, το δικαίωμα της εκλογής… ένα δικαίωμα που αποτέλεσε έναν από τους πρώτους κανόνες του παιχνιδιού. Η Πανδώρα διάλεξε να το ανοίξει.

Ήταν φυσικό η ανθρωπότητα ν’ ακολουθήσει το δρόμο που έφτιαχναν οι συνέπειες εκλογής.

Ό,τι υπήρχε μέσα ξεχύθηκε στον κόσμο των ανθρώπων κι εκεί παραμένει ακόμη. Το μόνο που δεν πρόλαβε να φύγει ήταν η Ελπίδα.

Είναι ειρωνικό το πόσα ηθικοπλαστικά συμπεράσματα βγάζουν οι αμύητοι από αυτό το μύθο. Ας τα προσπεράσουμε σαν επιφανειακές αλήθειες και ας προχωρήσουμε στη δική μας συνέχεια και ανάλυση του μύθου. Άλλωστε, πολλοί έχουν προσέξει ότι κάτι δεν πάει καλά με τα επίσημα «ηθικά διδάγματα της ιστορίας. Υποτίθεται ότι από το Κουτί της Πανδώρας ξέφυγαν όλα τα κακά που καταδυναστεύουν τον άνθρωπο, εκτός από την Ελπίδα. Μα… τότε και η Ελπίδα ανήκει σ’ αυτά τα κακά; Προσπαθήστε ν’ αναλύσετε αυτό το μύθο με την Ελπίδα που μένει και με τα κακά που φεύγουν (αν φεύγουν, πού είναι το πρόβλημα;) και θα δείτε ότι δεν βγαίνει κανένα νόημα ή συμπέρασμα. Αν δεν έφευγαν τα κακά, θα μας έμεναν μαζί με την Ελπίδα; Αν πάλι μόνο το ότι ξέφυγε μπορεί να επηρεάσει τον άνθρωπο, τότε τι σημασία έχει η Ελπίδα που έμεινε κλεισμένη μέσα;

Είναι φανερό ότι υπάρχει κάποιο κενό σ’ αυτό το μύθο. Όμως όλα μπορούν να εξηγηθούν, αν δεχτούμε ότι το Κουτί συμβολίζει τον έλεγχο του ανθρώπου στα όσα υπήρχαν μέσα. Δεν υπήρχαν καλά ή κακά στο Κουτί της Πανδώρας.

Υπήρχαν πράγματα που ξέφυγαν από τον έλεγχο του ανθρώπου… αλλά ίσως και των θεών που τα έκλεισαν εκεί.

Χρειάζονται τα Μάτια του Παγωνιού για να τα δει κανείς και η Φωλιά του Παγωνιού για να τα ξαναφέρει στον έλεγχο ανθρώπων και θεών. Η άγνωστη συνέχεια αυτού του μύθου εξηγεί πιο αναλυτικά την όλη ιστορία.

Ξέρουμε τι έμεινε στο Κουτί της Πανδώρας –η Ελπίδα– αλλά τι ξέφυγε; Ξέφυγε ένα πράγμα με πολλά ονόματα, αλλά εδώ θα περιοριστούμε στο πιο απλό απ’ όλα. Ξέφυγαν οι Λέξεις.

Όπως είπαμε, το περιεχόμενο του Κουτιού δεν ήταν καλό ή κακό· δεν είχε σημασία το ίδιο το περιεχόμενο όσο ο έλεγχός του, και το χάσιμο του ελέγχου συμβολίζεται με το άνοιγμα του Κουτιού. Οι Λέξεις δεν ήταν κι αυτές καλές ή κακές· ήταν απλά σύμβολα συνεννόησης. Δεν είχαν υπόσταση, αλλά περιέγραφαν πράγματα δίνοντάς τους έτσι υπόσταση. Όταν όμως οι λέξεις ξέφυγαν από τον έλεγχο, απόκτησαν δική τους οντότητα κι έγιναν οι ίδιες πραγματικότητες. Αλλά ας πάμε λίγο πιο πίσω…

Οι θεοί ξεπήδησαν από το Χάος. Το Χάος δεν σήμαινε στην αρχαιότητα αυτό που σημαίνει σήμερα. Ουσιαστικά σήμαινε το Κενό, το Ανύπαρκτο, το Τίποτε. Οι Λέξεις ήταν αυτές που έδωσαν συγκεκριμένες μορφές στο Τίποτε. Όσο ήταν ελεγχόμενες αυτό ήταν καλό, γι’ αυτό, στη μυθολογική γλώσσα, οι θεοί μπορούσαν ν’ αλλάξουν μορφή. Αρκούσε μια Λέξη για υπάρξει Δημιουργία. *

Με μια Λέξη οι θεοί αναδημιουργούσαν τον εαυτό τους.

Στην απόκρυφη παράδοση υπάρχουν αυτές οι Λέξεις Γνωστές σαν Ονόματα Δύναμης. Οι χριστιανοί μπορεί να θυμηθούν το Λόγο… Αλλά, γιατί να δώσουμε μόνο αποκρυφιστικό τόνο στα γεγονότα; Οι φυσικοί ας θυμηθούν τη φύση της ύλης σαν μια καμπύλωση του κενού. Στην ανώτερη φυσική, η ύλη είναι δημιούργημα του κενού. Αρκεί να καμπυλώσει ο χώρος για να έχουμε ύλη από τη μια μεριά της καμπύλης κι ενέργεια από την άλλη. Στη φυσική καμπυλώνεται το Τίποτε για να δημιουργηθεί το Κάτι.

Έτσι, ας μην βλέπουμε τόσο συγκαταβατικά τη γλώσσα του μύθου. Μπορεί να πει με λίγες λέξεις το ίδιο πράγμα που λέει η επιστήμη με χιλιάδες λέξεις κι άλλες τόσες εξισώσεις.

Ονόματα Δύναμης στη Μαγεία. Λόγος στη Θρησκεία. Καμπύλωση του Χώρου στη φυσική. Και… Λέξεις για το συγγραφέα.

Οι Λέξεις, λοιπόν, ήταν τα εργαλεία της Δημιουργίας. Οι Λέξεις έδωσαν ιδιότητες στο Κενό και οι ιδιότητες έδωσαν μορφή στις Λέξεις. Ο ρεαλιστής αναγνώστης μπορεί να εκφράσει το ίδιο πράγμα με όρους κβαντομηχανικής και σχετικότητας, αλλά το μόνο που θα αποδείξει είναι αυτό ακριβώς: Ότι είναι σκλάβος των Λέξεων αντί γι’ Αφέντης τους.

Είτε, λοιπόν, το δούμε από την πλευρά της επιστήμης είτε από την πλευρά της απόκρυφης παράδοσης, το γεγονός παραμένει: οι Λέξεις γέννησαν την Ύπαρξη από το Κενό. Η Πραγματικότητα είναι μια Λέξη.

Όταν θεοί και άνθρωποι έχασαν τον έλεγχο των Λέξεων, έχασαν και τον έλεγχο της Πραγματικότητας. Ως τότε –μιλώντας πάντα με τη γλώσσα του μύθου– η Πραγματικότητα ήταν μια πλαστική κατάσταση που γινόταν συγκεκριμένη δίνοντάς της ένα Όνομα. Η Πραγματικότητα μπορούσε ν’ αλλάξει κατά βούληση.

Χάνοντας τον έλεγχο των Λέξεων η Πραγματικότητα έγινε αυθύπαρκτη, η κάθε Λέξη πάγωσε σε μια συγκεκριμένη Μορφή και το Σύμπαν έγινε μια πελώρια φυλακή.

Για να έχετε μια απλή εικόνα, φανταστείτε ότι, ελέγχοντας τις λέξεις, η Πραγματικότητα ήταν σαν υγρός, νωπός πηλός. Μπορούσε να πάρει οποιαδήποτε μορφή και μετά ν’ αλλάξει σε κάποια άλλη, κατά βούληση. Χάνοντας τον έλεγχο των Λέξεων, ο πηλός αυτός ψήθηκε σε συγκεκριμένες συμπαγείς μορφές.

Το Σύμπαν άρχισε έτσι ν’ απολιθώνεται χάνοντας την ελευθερία του. Οι βασικές αυτές συμπαγείς μορφές του στερεοποιημένου πηλού έγιναν οι Νόμοι του Σύμπαντος, οι Φυσικοί Νόμοι. Οι Νόμοι αυτοί φυλάκισαν θεούς κι ανθρώπους –ότι υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα στα δύο. Οι Λέξεις αυτές καλουπώθηκαν σε πράγματα ή καταστάσεις που ονομάστηκαν θεοί ή άνθρωποι.

Αυτό το πάγωμα του Σύμπαντος σε συγκεκριμένες, δεσμευτικές πραγματικότητες άρχισε να λειτουργεί σαν καρκίνωμα και να εξαπλώνεται στους κόσμους. Οι καρκινικές μεταστάσεις ονομάστηκαν Απόλυτες Αλήθειες και χωρίστηκαν σε επιμέρους κατηγορίες. Θρησκείες, επιστήμες, φιλοσοφίες και ιδεολογίες είναι κακοήθη νεοπλάσματα με βασικό χαρακτηριστικό τους την Απόλυτη Αλήθεια.

Ωστόσο, σ’ αυτόν το μυθικό οργανισμό, υπήρξαν αντιδράσεις σ’ αυτή την  καταστροφική πορεία. Οι απόκρυφες παραδόσεις της μαγείας, ορισμένα μυστικιστικά δόγματα της θρησκείας και μερικές μεγάλες διάνοιες της επιστήμης άρχισαν να λειτουργούν σαν λευκά αιμοσφαίρια και αντισώματα στο όλο αρρωστημένο σύστημα.

Έτσι γεννήθηκε η Φωλιά του Παγωνιού.

Έτσι, ίσως ενδιαφέρεστε να μάθετε πώς ξεχωρίζει ένα καρκινικό κύτταρο από ένα υγιές, ή, πιο σημαντικό, πώς θα διακρίνετε ένα λευκό αιμοσφαίριο ή αντιγόνο από ένα καρκινικό στη μαγεία, τη θρησκεία, την επιστήμη, τη φιλοσοφία, τις ιδεολογίες.

Το Σύμπαν ήταν πολύ μεγάλο για να εξαπλωθεί παντού η αρρώστια των Λέξεων. Οι θεοί είχαν κρατήσει αρκετές Λέξεις κάτω από τον έλεγχό τους. Οι Λέξεις αυτές δεν είχαν παγώσει και πήξει κάτω από συγκεκριμένα καλούπια, κι έτσι μπορούσαν ν’ αποκτήσουν οποιαδήποτε μορφή. Αντίθετα, εκείνες που είχαν ξεφύγει από το κουτί της Πανδώρας είχαν απολιθωθεί σε συγκεκριμένα αντικείμενα ή αξίες, διαμορφώνοντας έτσι αυτό που ο άνθρωπος ονομάζει πραγματικότητα. Σαν αποτέλεσμα, είχαν παγιδευτεί στην ίδια τους τη συγκεκριμένη μορφή. Δεν είχαν την ελευθερία που έχουν οι ελεγχόμενες…

Οι ελεύθερες Λέξεις ή θεοί δεν δεσμεύονται από τις τεχνητές πραγματικότητες, κι έτσι μπορούν όχι μόνο να προσαρμόζονται στην κάθε πραγματικότητα, αλλά και να δημιουργούν προσωρινές πραγματικότητες. Είπαμε ότι πολεμούν τον αντίπαλο με τα ίδια του τα όπλα. Και η βασική μέθοδος του πολέμου είναι απλή:

Ακυρώνουν ή διαλύουν τις παγωμένες, συγκεκριμένες πραγματικότητες δημιουργώντας στον ίδιο χώρο το αντίθετό τους.

Είναι εύκολο να καταλάβει τώρα κανείς ότι, αρκεί να εισάγεις νέες Λέξεις στο σύστημα των φυσικών νόμων για ν’ αλλάξεις ή ν’ ακυρώσεις τη συγκεκριμένη του πραγματικότητα. Αρκεί να εισάγεις μια κατάσταση που να έρχεται σε αντίθεση με τους φυσικούς νόμους του συστήματος πραγματικότητας για ν’ ανατρέψεις αυτή την πραγματικότητα.

Εδώ υπάρχει ένα λεπτό σημείο. Δεν μπορείς ν’ αντικαταστήσεις τους φυσικούς νόμους με άλλους φυσικούς νόμους. Η φυλακή δεν καταρρέει έτσι, αλλά απλώς μεταμορφώνεται σε άλλη φυλακή. Η τεχνική απαιτεί να εισάγεις κάτι που να έρχεται σε αντίθεση με τους φυσικούς νόμους του συστήματος, χωρίς να τους καταργεί.

Το Σύμπαν κάποτε έπεσε στην παγίδα της Συγκεκριμένης Μορφής, της Συγκεκριμένης Πραγματικότητας. Αλλά ποιος δεν ξέρει ότι από τη στιγμή που ένα σύστημα παγώνει, αυτό σημαίνει και το θάνατό του; Επίσημες κι ορθόδοξες θρησκείες, επιστήμες και ιδεολογίες μας οδηγούν σε τέτοια συγκεκριμένα, παγωμένα συστήματα. Τα ονομάζουν Παραδείσους, Ουτοπίες ή οτιδήποτε σχετικό. Μα, αν ο Παράδεισος ή η Ουτοπία ήταν κάτι συγκεκριμένο, αυτό και όχι άλλο, μας περιγράφουν κάτι χειρότερο από οποιαδήποτε κόλαση φαντάστηκε ποτέ κανείς. Ένα αιώνιο πάγωμα σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, δίχως ίχνη ελευθερίας. Όσο για την ελευθερία που υπόσχονται αυτά τα ορθόδοξα συστήματα, δεν είναι παρά άλλη μια παγωμένη λέξη, μια «ελευθερία» από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς.

Θυμηθείτε: Σε κανένα θρησκευτικό παράδεισο και σε καμιά επιστημονική ή ιδεολογική ουτοπία δεν υπάρχει έξοδος. Μπαίνεις εκεί και μένεις για πάντα εκεί. Αν αυτό δεν είναι η έσχατη φυλακή και η έσχατη κόλαση, τι είναι;

Σε γενικές γραμμές η Φωλιά του Παγωνιού λειτουργεί κυρίως μέσω της παράταξης που έρχεται σε αντίθεση με τη θρησκευτική ή επιστημονική ορθοδοξία. Δεν θα ήταν λάθος αν συμπεραίνατε ότι ένα συνειδητό μέλος της Φωλιάς του Παγωνιού ενεργεί σαν αιρετικός ιεροκήρυκας ή σαν μάρτυρας της επιστήμης στις περιόδους που κυριαρχεί η θρησκεία και σαν αιρετικός επιστήμονας ή μάρτυρας της θρησκείας στις περιόδους που κυριαρχεί η επιστήμη.

Ένα τέτοιο πλάσμα, λοιπόν, δε έχει πιστεύω, ιδεολογία, συνείδηση;

Συνείδηση έχει. Μη συγχέετε την Παγωμένη Συνείδηση με την Πλαστική Συνείδηση και, πάνω απ’ όλα, μη συγχέετε την ηθική των Παγωμένων Κανόνων της κάθε εποχής με τη συνείδηση ενός πλάσματος που γνωρίζει τον εαυτό του και το σύμπαν.  

Locus-7 Εκδόσεις & Γιώργος Μπαλάνος