Τι Τουρκολίμανο, τι Μικρολίμανο; Αλλού είναι η ουσία και χάνεται.
Γράφει η Τέτη Σώλου
Το όμορφο λιμανάκι που χωρίζει τον Πειραιά από το Φάληρο λεγόταν λιμήν Μουνιχίας στα χρόνια του Θεμιστοκλή, Φανάρι στα βυζαντινά χρόνια, Τουρκολίμανο επί τουρκοκρατίας, λιμένας Κουμουνδρούρου κατά τους νεότερους χρόνους, ακτή Κανάρη για ένα μικρό διάστημα στη δεκαετία του ’60 (αυτό το τελευταίο βρίσκεται τυπωμένο σε κάποια τουριστικά φυλλάδια της εποχής και πουθενά αλλού).
Το Τουρκολίμανο ήταν ένας ψαράδικος συνοικισμός με βάρκες, δίχτυα και παράγκες χωρίς ηλεκτρικό. Είχε δυο τρία καφενεδάκια και άλλες τόσες ταβερνούλες για τους ψαράδες. Εκεί ζούσαν και οι γιαλούρηδες –απόκληροι της ζωής που δεν είχαν στέγη και κοιμόντουσαν στον γιαλό και στις βάρκες.
Το Τουρκολίμανο ήταν ένας ψαράδικος συνοικισμός με βάρκες, δίχτυα και παράγκες χωρίς ηλεκτρικό. Είχε δυο τρία καφενεδάκια και άλλες τόσες ταβερνούλες για τους ψαράδες. Εκεί ζούσαν και οι γιαλούρηδες –απόκληροι της ζωής που δεν είχαν στέγη και κοιμόντουσαν στον γιαλό και στις βάρκες.
Μία από τις πιο γνωστές ταβέρνες της περιοχής ήταν η ταβέρνα του Παρασκευά, που άνοιξε το 1920 στην παραλία Βοτσαλάκια απέναντι από το νησάκι Σταλίδα. Βρισκόταν μέσα σε σπηλιά και κατέβαινες ξύλινες σκάλες για να φτάσεις. Μεγάλη ιστορία αυτή η ταβέρνα!
Ο γερο-Παρασκευάς είχε μετατρέψει σε ταβέρνα ένα σπήλαιο με σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα, ήτοι: ιερό του τοπικού ήρωα Σήραγγου, βωμό του Αποτρόπαιου Απόλλωνα και πολύπλοκο αρχαίο βαλανείο με ρωμαϊκές προσθήκες. Κανένας υπεύθυνος δεν ασχολήθηκε. Σύντομα το σπήλαιο του Σήραγγου ονομάστηκε Σπηλιά του Παρασκευά, τα Βοτσαλάκια παραλία του Παρασκευά και η Σταλίδα νησάκι του Παρασκευά. Η ταβέρνα εξελίχθηκε σε πασίγνωστο λαϊκό κέντρο διασκέδασης. Την περίοδο 1950-1968 εμφανίστηκαν μεγάλα ονόματα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Μανώλης Χιώτης-Μαίρη Λίντα, Τώνης Μαρούδας, Ζωζώ Σαπουντζάκη, Γεωργία Βασιλειάδου, Ρένα Βλαχοπούλου, Μάγια Μελάγια κ.ά.). και διασκέδασαν διασημότητες (Αριστοτέλης Ωνάσης, Μαρία Κάλλας, Γκρέις Κέλι, Ρενιέ του Μονακό κ.ά.).
Ο γερο-Παρασκευάς είχε μετατρέψει σε ταβέρνα ένα σπήλαιο με σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα, ήτοι: ιερό του τοπικού ήρωα Σήραγγου, βωμό του Αποτρόπαιου Απόλλωνα και πολύπλοκο αρχαίο βαλανείο με ρωμαϊκές προσθήκες. Κανένας υπεύθυνος δεν ασχολήθηκε. Σύντομα το σπήλαιο του Σήραγγου ονομάστηκε Σπηλιά του Παρασκευά, τα Βοτσαλάκια παραλία του Παρασκευά και η Σταλίδα νησάκι του Παρασκευά. Η ταβέρνα εξελίχθηκε σε πασίγνωστο λαϊκό κέντρο διασκέδασης. Την περίοδο 1950-1968 εμφανίστηκαν μεγάλα ονόματα (Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Μανώλης Χιώτης-Μαίρη Λίντα, Τώνης Μαρούδας, Ζωζώ Σαπουντζάκη, Γεωργία Βασιλειάδου, Ρένα Βλαχοπούλου, Μάγια Μελάγια κ.ά.). και διασκέδασαν διασημότητες (Αριστοτέλης Ωνάσης, Μαρία Κάλλας, Γκρέις Κέλι, Ρενιέ του Μονακό κ.ά.).
Η Σπηλιά του Παρασκευά έκλεισε το 1968 επί δημαρχίας Σκυλίτση. Τότε ήταν που κάνανε φτερά και τα δύο ψηφιδωτά!
Ο αρχαιότερος αρχαιολογικός χώρος του Πειραιά, το Σηράγγιο ή Σπηλιά του Λαλαούνη δεν αποκαταστάθηκε ποτέ. Για το Σηράγγιο μαθαίνει κανείς διαβάζοντας τη μελέτη «Το εν Πειραιεί Σηράγγιον» που εξέδωσε το 1938 ο Ιάκωβος Δραγάτσης, ο οποίος είχε κάνει ανασκαφές στο σπήλαιο. Οι περισσότεροι το αγνοούν και η πολιτεία το έχει πλήρως απαξιώσει. (Δεν είναι το μόνο. Όλος ο λόφος της Καστέλας είναι γεμάτος σπήλαια, δεξαμενές και στοές. Η σπηλιά της Αρετούσας, για παράδειγμα, ή πιο σωστά της Αρέθουσας).
Ο αρχαιότερος αρχαιολογικός χώρος του Πειραιά, το Σηράγγιο ή Σπηλιά του Λαλαούνη δεν αποκαταστάθηκε ποτέ. Για το Σηράγγιο μαθαίνει κανείς διαβάζοντας τη μελέτη «Το εν Πειραιεί Σηράγγιον» που εξέδωσε το 1938 ο Ιάκωβος Δραγάτσης, ο οποίος είχε κάνει ανασκαφές στο σπήλαιο. Οι περισσότεροι το αγνοούν και η πολιτεία το έχει πλήρως απαξιώσει. (Δεν είναι το μόνο. Όλος ο λόφος της Καστέλας είναι γεμάτος σπήλαια, δεξαμενές και στοές. Η σπηλιά της Αρετούσας, για παράδειγμα, ή πιο σωστά της Αρέθουσας).
Με την ίδρυση του Βασιλικού Ναυτικού Ομίλου άρχισαν να κάνουν τις εμφανίσεις τους στο Τουρκολίμανο βασιλιάδες, εφοπλιστές, κροίσοι και παρατρεχάμενοι του πλούτου. Με τα κότερα, τις δεξιώσεις και τις διασημότητες η περιοχή απόκτησε καινούργιο ενδιαφέρον. Ήδη όμως από τον 19ο αιώνα στον λόφο της Καστέλας είχαν επαύλεις οι πλούσιοι αστοί, καθώς και οι οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες του τόπου.
Η βασιλική προτίμηση για το λιμανάκι είχε φανεί από την εποχή του Γεωργίου του Α΄. Λόγω των κρίσιμων εθνικών περιστάσεων ο βασιλιάς αποφάσισε το καλοκαίρι του 1878 να μην πάει στο εξωτερικό για καλοκαιρινές διακοπές. (Το καλοκαίρι του 1878 η Τουρκία απείλησε με τον στόλο της, τον οποίο διοικούσε ο άγγλος ναύαρχος Χόβαρτ, να βομβαρδίσει τον Πειραιά). Ο βασιλιάς, η οικογένεια και η ακολουθία του εγκαταστάθηκαν στην Καστέλα, σε δύο σπίτια της συνοικίας των επαύλεων που είχε χτίσει ο Τσίλερ. Ο Τσίλερ φιλοξένησε τον Γεώργιο Α΄ το καλοκαίρι του 1878 και του 1879 για να προκαλέσει αγοραστικό ενδιαφέρον για τις επαύλεις που είχε χτίσει. Σε αντάλλαγμα ανέλαβε την εκπόνηση των σχεδίων των ανακτόρων του Τατοΐου.
Αργότερα, το 1933, πάνω στον λόφο με την υπέροχη θέα στον καταγάλανο Σαρωνικό θεμελιώθηκε ο Βασιλικός Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος, –ως ιστορική συνέχεια του ναυστάθμου της αρχαιότητας που βρισκόταν σ’ αυτό ακριβώς το σημείο ίσως; Ο Ναυτικός Όμιλος πάντως φτιάχτηκε πάνω σε αρχαιολογικό χώρο επί του οποίου υφίστατο η έπαυλη του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου.
Στη θέση όπου ήταν χτισμένη η έπαυλη Κουμουνδούρου αποκαλύφθηκαν τότε τα ερείπια του ναού της Μουνιχίας Αρτέμιδας, ο βωμός του ήρωα Μουνίχου, θεμέλια τείχους με στρογγυλό πύργο, ένα ακέφαλο γυναικείο άγαλμα της Μουνιχίας ή Φωσφόρου Αρτέμιδας καθώς και άλλα που οι κρατούντες προτίμησαν να καταστρέψουν αντί να προστατέψουν.
Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1950 οι εκλεκτοί φιλοξενούμενοι του Ναυτικού Ομίλου δεν γνώριζαν ότι είχαν για γείτονα τον καταζητούμενο κομμουνιστή Νίκο Μπελογιάννη, ο οποίος συναντιόταν με στενούς συνεργάτες του σε ένα μικρό σκάφος στο Τουρκολίμανο.
Υποθέτω πως δεν είναι τυχαίο ότι ο πρώην μας γιόρταζε το 2014 τα 50 χρόνια γάμου του στον Ναυτικό Όμιλο. Ξαναζωντάνεψαν κούφια μεγαλεία του παρελθόντος με πρώην και νυν, με πριγκιπόπουλα και πριγκιποπούλες, με πολιτικούς και εφοπλιστές, με επιχειρηματίες και καναλάρχες, με μεγαλοδικηγόρους και ηθοποιούς, με πολύ χρήμα, πολύ λούσο, πολύ μπότοξ.
Γιατί Τουρκολίμανο;
Σύμφωνα με μία ερμηνεία κατά τους δυο τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας στο λιμάνι επιτρεπόταν ο ελλιμενισμός μονάχα τούρκικων πλοίων. Η δεύτερη ερμηνεία είναι πιο γραφική: ο τοπικός πασάς χρησιμοποιούσε την παραλία για τα μπάνια του χαρεμιού του. Υποθέτω ότι αν αλήθευε η δεύτερη ερμηνεία, θα είχε δοθεί στο λιμανάκι ένα όνομα περισσότερο ευφάνταστο.
Το 1925 η αρχαιόπληκτη επιτροπή που διόρθωνε τα τοπωνύμια του Πειραιά που «ασχημίζουσι την όψιν της ωραίας ημών πατρίδος» –σβήνοντας συγχρόνως το ανεπιθύμητο ιστορικό παρελθόν– προσπάθησε να επαναφέρει το όνομα της αρχαιότητας. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς γιατί το όνομα Μουνιχία δεν είχε επιτυχία.
Σύμφωνα με μία ερμηνεία κατά τους δυο τελευταίους αιώνες της τουρκοκρατίας στο λιμάνι επιτρεπόταν ο ελλιμενισμός μονάχα τούρκικων πλοίων. Η δεύτερη ερμηνεία είναι πιο γραφική: ο τοπικός πασάς χρησιμοποιούσε την παραλία για τα μπάνια του χαρεμιού του. Υποθέτω ότι αν αλήθευε η δεύτερη ερμηνεία, θα είχε δοθεί στο λιμανάκι ένα όνομα περισσότερο ευφάνταστο.
Το 1925 η αρχαιόπληκτη επιτροπή που διόρθωνε τα τοπωνύμια του Πειραιά που «ασχημίζουσι την όψιν της ωραίας ημών πατρίδος» –σβήνοντας συγχρόνως το ανεπιθύμητο ιστορικό παρελθόν– προσπάθησε να επαναφέρει το όνομα της αρχαιότητας. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς γιατί το όνομα Μουνιχία δεν είχε επιτυχία.
Το Τουρκολίμανο διατήρησε το όνομά του μέχρι το 1967. Τότε, ο διορισμένος από τη χούντα δήμαρχος του Πειραιά Αριστείδης Σκυλίτσης επέβαλλε την αλλαγή του ονόματος σε Μικρολίμανο. Απαγόρευσε μάλιστα να παραδίδονται οι επιστολές και τα τηλεγραφήματα που ανέγραφαν την παλιά ονομασία.
Ούτε η επιτροπή του 1925 ούτε ο Σκυλίτσης ούτε και κανένας άλλος προηγούμενος ή επόμενος ενδιαφέρθηκε να προστατέψει τις αρχαιότητες του Τουρκολίμανου που καταστρέφονταν.
Η καινούργια ονομασία Μικρολίμανο καθιερώθηκε, ίσως γιατί δεν απείχε πολύ από την παλιά. Τι Τουρκολίμανο, τι Μικρολίμανο;
Σήμερα ισχύουν και οι δύο.
Όμως το πρόβλημα των αρχαιοτήτων παραμένει. Ούτε και σήμερα ιδρώνει το αυτί της Πολιτείας να αναδείξει ό,τι έχει απομείνει από τον αρχαιότερο αρχαιολογικό χώρο του Πειραιά.
Τέτη Σώλου https://tetysolou.wordpress.com
Σήμερα ισχύουν και οι δύο.
Όμως το πρόβλημα των αρχαιοτήτων παραμένει. Ούτε και σήμερα ιδρώνει το αυτί της Πολιτείας να αναδείξει ό,τι έχει απομείνει από τον αρχαιότερο αρχαιολογικό χώρο του Πειραιά.
Τέτη Σώλου https://tetysolou.wordpress.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου