Η χαμένη νήσος Σάσσων και ... η Πριγκίπισσά της
Η νήσος Σάσσων (Σάσων ή Σασώ στα αρχαία, αγγλιστί Sazan, γαλλιστί και ιταλιστί Saseno) είναι το δίχως άλλο μια κουκκίδα γης στον χάρτη στη δυτική άκρη των Βαλκανίων, στα περίφημα στενά του Οτράντο, έξω από την Αλβανία. Αποτελεί στρατηγικότατο σημείο και για το Ιόνιο και για την Αδριατική και γι’ αυτό ονομάσθηκε και Αδριατικό Γιβραλτάρ, καθώς ελέγχει την επικοινωνία δύο θαλασσών αλλά και τα εκατέρωθεν αλβανικά και ιταλικά παράλια. Τόπος ορεινός, χωρίς ουσιαστικό πληθυσμό, παραχωρείται με τη Συνθήκη του Λονδίνου (1864) μαζί με τα νησιά του Ιονίου, όμως η ελληνική κυβέρνηση αδρανεί και η Σάσων … εμφανίζεται να αποτελεί τουρκικό έδαφος, καθώς οι Τούρκοι κατείχαν τη πόλη της Αυλώνας. Μόλις το 1912 ο Αντιπλοίαρχος Kων/νος Γεωργαντάς, κυβερνήτης του Πολεμικού Πλοίου Πηνειός, υψώνει την ελληνική σημαία και αποβιβάζει άγημα 25 στρατιωτών.
Τι μας θυμίζει σήμερα τη Σάσωνα; Ίσως μόνο η ονομασία ενός δρόμου στα Νέα Λιόσια. Όμως, το άτυχο αυτό νησί συνδέθηκε όχι μία φορά με τη νεώτερη ιστορία μας. Οδεύοντας προς την Ελλάδα ως ο πρώτος Κυβερνήτης της, ο Ιωάννης Καποδίστριας, τον Δεκέμβριο 1827, κατά τον πλου προς Μάλτα, επιβιβάσθηκε του αγγλικού δικρότου «Wasrpite» παρά τη νήσο Σάσωνα. Ασφαλώς, ο διακεκριμένος διπλωμάτης δεν θα μπορούσε τότε να διανοηθεί ότι το ακραίο αυτό νησί θα παρεχωρείτο μετά από λίγες δεκαετίες στην Ελλάδα, αλλά εκείνη (προφανώς από βλακώδη περιφρόνηση) δεν θα το καταλάμβανε ποτέ.
Η Ελλάδα όταν παρέλαβε τα του Ιονίου δεν παρέλαβε (κατέλαβε) και τη Σάσωνα, «έξ ακατανοήτου μυωπίας και αβλεψίας ή θεωρήσασα ταύτην τελείως άχρηστον, διότι ήτο άγονος»!
Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, η Ελλάδα αναλαμβάνει το νησί και φροντίζει αμέσως για την επαναλειτουργία του φάρου, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 21 Νοεμβρίου του ίδιου έτους (η λειτουργία του είχε διακοπεί για κάποιο χρονικό διάστημα, λόγω της καθυστερήσεως της μισθοδοσίας των τεσσάρων Χειμαρριωτών φαροφυλάκων.) Όμως, κατόπιν αξιώσεως των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες είχαν αποφασίσει την παραχώρηση της Σάσωνος στην Αλβανία, η Ελλάδα αναγκάσθηκε (sic) να την εκκενώσει, αφού προηγουμένως ψηφίστηκε από την Βουλή σχετικός νόμος (αρ.272/5.6.1914). Η ενέργεια αυτή είναι πρωτοφανής στη νεοελληνική ιστορία, οι δε ευθύνες της κυβέρνησης Βενιζέλου τεράστιες.
Πράγματι, στις 2 Ιουλίου 1914 απέπλευσαν για την Κέρκυρα οι 25 Έλληνες στρατιώτες υπό έναν επιλοχία και 8 ναύτες υπό ένα υποκελευστή, χωρίς να γίνει επίσημη παράδοση του νησιού σε Αλβανικές αρχές. Παρέμειναν στο νησί ελάχιστοι βοσκοί με τα κοπάδια τους (περίπου 15 οικογένειες βλαχόφωνων Ελλήνων βοσκών), οι οποίες κλαίγοντας κατά την αποχώρηση του ελληνικού στρατού φιλούσαν την ελληνική σημαία. Άπαντες δολοφονήθηκαν αγρίως την 16η Ιουλίου 1914.
Σε αυτό το σκοτεινό ιστορικοπολιτικό υπόβαθρο στηρίζει ο Σπυρίδων Φιλίσκος Σαμάρας την οπερέτα που παρουσιάζει λίγους μήνες μετά, στα 1915. Στις 16 Ιανουαρίου 1915, ενώ το νησί ήδη έχει φύγει από την ελληνική επικράτεια, ανεβαίνει στο Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας από το Γ’ Ελληνικό Μελόδραμα, σε μουσική διεύθυνση Στ. Βαλτετσιώτη, η τρίπρακτη οπερέτα του Σπ. Σαμάρα σε λιμπρέτο των Ν.Ι. Λάσκαρη και Π.Ι. Δημητρακόπουλου, «Η Πριγκίπισσα της Σάσωνος».
Οι ήρωες στο έργο συνδιαλέγονται τραγουδώντας, ερωτεύονται, στροβιλίζονται σε βαλς, ενώ έξω τα κανόνια ηχούν και ο μέγας μηχανισμός της Ιστορίας αποδεικνύει πως μπορεί να αγοράσει, να πουλήσει και να συντρίψει κατά το πως αυτός επιθυμεί την ευτυχισμένη «μικράν νήσον των Φαιάκων», όπως και τα πάντα.
Μια πλούσια Αμερικανίδα έχει αγοράσει το νησί κι έχει αναγορευτεί πριγκίπισσα του νησιού. Ονειρεύεται να ζει μες στο τραγούδι και τα βαλς. Η αυλή της είναι διεφθαρμένη, αλλά η ίδια φιλεύσπλαχνη προς τον λαό. Δυο Έλληνες οπλαρχηγοί από την απέναντι Ήπειρο σπεύδουν να την ειδοποιήσουν πως οι Αλβανοί ετοιμάζουν επίθεση. Η πριγκίπισσα, όπως είναι δραματουργικά επόμενο, ερωτεύεται τον έναν, η ακόλουθός της τον άλλον, και οι Έλληνες αποκρούουν την επίθεση!
Αυτός ο αφρός ευχάριστων μελωδιών, ο οποίος αφήνει μόνο στο βάθος να αχνοφανούν τα σκοτεινά και κρίσιμα θέματα αποδεικνύει ότι ο κοσμοπολίτης Σαμάρας, ο οποίος επιστρέφει κι εγκλωβίζεται στην Ελλάδα των Βαλκανικών και του Α ́ Παγκοσμίου, μετά από λαμπρή καριέρα στην ιταλική όπερα, δημιουργεί μια αστραποβόλα οπερέτα με φαινομενικά δημιουργική ελαφρότητα, αλλά στην ουσία με μια τάση διαμαρτυρίας για όσα διαχρονικά στοιχειώνουν το γένος μας. Αυτό το γένος που ξέρει πως να πράττει θαύματα ηρωισμού αλλά και να δημιουργεί τραγωδίες εγκατάλειψης όσων θεωρεί ότι δεν έχουν αξία για την εκάστοτε μυωπική του όραση.
Πηγές:
• Πετράτος Πέτρος, «Νήσος Σάσων: Από τα Εφτάνησα στην Αλβανία», Αιχμή φ.8, 16-5-1992
• Ράπτης Μιχάλης, «Επίτομη ιστορία του ελληνικού μελοδράματος και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής 1888-1988», Αθήνα, 1989
• «Συνταγματικά κείμενα των Ιονίων Νήσων», Επιμέλεια έκδοσης Αλίκη Δ. Νικηφόρου, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα, 2008
Η νήσος Σάσσων (Σάσων ή Σασώ στα αρχαία, αγγλιστί Sazan, γαλλιστί και ιταλιστί Saseno) είναι το δίχως άλλο μια κουκκίδα γης στον χάρτη στη δυτική άκρη των Βαλκανίων, στα περίφημα στενά του Οτράντο, έξω από την Αλβανία. Αποτελεί στρατηγικότατο σημείο και για το Ιόνιο και για την Αδριατική και γι’ αυτό ονομάσθηκε και Αδριατικό Γιβραλτάρ, καθώς ελέγχει την επικοινωνία δύο θαλασσών αλλά και τα εκατέρωθεν αλβανικά και ιταλικά παράλια. Τόπος ορεινός, χωρίς ουσιαστικό πληθυσμό, παραχωρείται με τη Συνθήκη του Λονδίνου (1864) μαζί με τα νησιά του Ιονίου, όμως η ελληνική κυβέρνηση αδρανεί και η Σάσων … εμφανίζεται να αποτελεί τουρκικό έδαφος, καθώς οι Τούρκοι κατείχαν τη πόλη της Αυλώνας. Μόλις το 1912 ο Αντιπλοίαρχος Kων/νος Γεωργαντάς, κυβερνήτης του Πολεμικού Πλοίου Πηνειός, υψώνει την ελληνική σημαία και αποβιβάζει άγημα 25 στρατιωτών.
Τι μας θυμίζει σήμερα τη Σάσωνα; Ίσως μόνο η ονομασία ενός δρόμου στα Νέα Λιόσια. Όμως, το άτυχο αυτό νησί συνδέθηκε όχι μία φορά με τη νεώτερη ιστορία μας. Οδεύοντας προς την Ελλάδα ως ο πρώτος Κυβερνήτης της, ο Ιωάννης Καποδίστριας, τον Δεκέμβριο 1827, κατά τον πλου προς Μάλτα, επιβιβάσθηκε του αγγλικού δικρότου «Wasrpite» παρά τη νήσο Σάσωνα. Ασφαλώς, ο διακεκριμένος διπλωμάτης δεν θα μπορούσε τότε να διανοηθεί ότι το ακραίο αυτό νησί θα παρεχωρείτο μετά από λίγες δεκαετίες στην Ελλάδα, αλλά εκείνη (προφανώς από βλακώδη περιφρόνηση) δεν θα το καταλάμβανε ποτέ.
Η Ελλάδα όταν παρέλαβε τα του Ιονίου δεν παρέλαβε (κατέλαβε) και τη Σάσωνα, «έξ ακατανοήτου μυωπίας και αβλεψίας ή θεωρήσασα ταύτην τελείως άχρηστον, διότι ήτο άγονος»!
Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, η Ελλάδα αναλαμβάνει το νησί και φροντίζει αμέσως για την επαναλειτουργία του φάρου, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 21 Νοεμβρίου του ίδιου έτους (η λειτουργία του είχε διακοπεί για κάποιο χρονικό διάστημα, λόγω της καθυστερήσεως της μισθοδοσίας των τεσσάρων Χειμαρριωτών φαροφυλάκων.) Όμως, κατόπιν αξιώσεως των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες είχαν αποφασίσει την παραχώρηση της Σάσωνος στην Αλβανία, η Ελλάδα αναγκάσθηκε (sic) να την εκκενώσει, αφού προηγουμένως ψηφίστηκε από την Βουλή σχετικός νόμος (αρ.272/5.6.1914). Η ενέργεια αυτή είναι πρωτοφανής στη νεοελληνική ιστορία, οι δε ευθύνες της κυβέρνησης Βενιζέλου τεράστιες.
Πράγματι, στις 2 Ιουλίου 1914 απέπλευσαν για την Κέρκυρα οι 25 Έλληνες στρατιώτες υπό έναν επιλοχία και 8 ναύτες υπό ένα υποκελευστή, χωρίς να γίνει επίσημη παράδοση του νησιού σε Αλβανικές αρχές. Παρέμειναν στο νησί ελάχιστοι βοσκοί με τα κοπάδια τους (περίπου 15 οικογένειες βλαχόφωνων Ελλήνων βοσκών), οι οποίες κλαίγοντας κατά την αποχώρηση του ελληνικού στρατού φιλούσαν την ελληνική σημαία. Άπαντες δολοφονήθηκαν αγρίως την 16η Ιουλίου 1914.
Σε αυτό το σκοτεινό ιστορικοπολιτικό υπόβαθρο στηρίζει ο Σπυρίδων Φιλίσκος Σαμάρας την οπερέτα που παρουσιάζει λίγους μήνες μετά, στα 1915. Στις 16 Ιανουαρίου 1915, ενώ το νησί ήδη έχει φύγει από την ελληνική επικράτεια, ανεβαίνει στο Δημοτικό Θέατρο της Αθήνας από το Γ’ Ελληνικό Μελόδραμα, σε μουσική διεύθυνση Στ. Βαλτετσιώτη, η τρίπρακτη οπερέτα του Σπ. Σαμάρα σε λιμπρέτο των Ν.Ι. Λάσκαρη και Π.Ι. Δημητρακόπουλου, «Η Πριγκίπισσα της Σάσωνος».
Οι ήρωες στο έργο συνδιαλέγονται τραγουδώντας, ερωτεύονται, στροβιλίζονται σε βαλς, ενώ έξω τα κανόνια ηχούν και ο μέγας μηχανισμός της Ιστορίας αποδεικνύει πως μπορεί να αγοράσει, να πουλήσει και να συντρίψει κατά το πως αυτός επιθυμεί την ευτυχισμένη «μικράν νήσον των Φαιάκων», όπως και τα πάντα.
Μια πλούσια Αμερικανίδα έχει αγοράσει το νησί κι έχει αναγορευτεί πριγκίπισσα του νησιού. Ονειρεύεται να ζει μες στο τραγούδι και τα βαλς. Η αυλή της είναι διεφθαρμένη, αλλά η ίδια φιλεύσπλαχνη προς τον λαό. Δυο Έλληνες οπλαρχηγοί από την απέναντι Ήπειρο σπεύδουν να την ειδοποιήσουν πως οι Αλβανοί ετοιμάζουν επίθεση. Η πριγκίπισσα, όπως είναι δραματουργικά επόμενο, ερωτεύεται τον έναν, η ακόλουθός της τον άλλον, και οι Έλληνες αποκρούουν την επίθεση!
Αυτός ο αφρός ευχάριστων μελωδιών, ο οποίος αφήνει μόνο στο βάθος να αχνοφανούν τα σκοτεινά και κρίσιμα θέματα αποδεικνύει ότι ο κοσμοπολίτης Σαμάρας, ο οποίος επιστρέφει κι εγκλωβίζεται στην Ελλάδα των Βαλκανικών και του Α ́ Παγκοσμίου, μετά από λαμπρή καριέρα στην ιταλική όπερα, δημιουργεί μια αστραποβόλα οπερέτα με φαινομενικά δημιουργική ελαφρότητα, αλλά στην ουσία με μια τάση διαμαρτυρίας για όσα διαχρονικά στοιχειώνουν το γένος μας. Αυτό το γένος που ξέρει πως να πράττει θαύματα ηρωισμού αλλά και να δημιουργεί τραγωδίες εγκατάλειψης όσων θεωρεί ότι δεν έχουν αξία για την εκάστοτε μυωπική του όραση.
Πηγές:
• Πετράτος Πέτρος, «Νήσος Σάσων: Από τα Εφτάνησα στην Αλβανία», Αιχμή φ.8, 16-5-1992
• Ράπτης Μιχάλης, «Επίτομη ιστορία του ελληνικού μελοδράματος και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής 1888-1988», Αθήνα, 1989
• «Συνταγματικά κείμενα των Ιονίων Νήσων», Επιμέλεια έκδοσης Αλίκη Δ. Νικηφόρου, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα, 2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου