Η ΠΡΟΦΗΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ

Η προφητική σκέψη του Θουκυδίδη.

Γράφει ο  Βασίλειος Μακρυπούλιας.

Η σημαντικότητα του έργου του Θουκυδίδου είναι γνωστή: « έγραψα την Ιστορία μου για να μείνει αιώνιο κτήμα των ανθρώπων» θα γράψει ό ίδιος. Άρα και όσα γράφει και όσα υπονοεί αποτελούν κτήμα ες αεί για όλους τους πολιτισμούς και για όλα τα κράτη και  τις πολιτείες, άρα και για τη σημερινή Ελλάδα. Ο Θουκυδίδης κατενόησε την έννοια της οικονομικής προόδου  της εποχής του η οποία σε κάθε περίπτωση αντικατόπτριζε την αντιπαλότητα των μεγάλων ηγεμονικών πόλεων-κρατών, της Αθήνας και της Σπάρτης κατά κύριο λόγο. Κατάλαβε  ότι ο Πελοποννησιακός πόλεμος θα ήταν ένας μεγάλος πόλεμος διότι αντανακλούσε τον πόλεμο  συμφερόντων ανάμεσα στην Σπάρτη και την Αθήνα και τους συμμάχους των. Ο μεγάλος ιστορικός είχε κατανοήσει το γεγονός ότι στην  εποχή του οι μικρές πόλεις είχαν  αντικατασταθεί από μεγάλες συμμαχίες οι οποίες σταδιακά θα επιζητούσαν την εξουσία διότι εκ των πραγμάτων θα μπορούσαν να διεκδικήσουν και περισσότερα πράγματα ζωτικής σημασίας και συμφέροντος.

Στο βαθμό εις τον οποίον ο A.Grossinsky διατείνεται (σωστά) ότι ο Θουκυδίδης έγραψε ένα ιστορικό και πολιτικό εγχειρίδιο ως κτήμα ες αεί, μέσα από το οποίο όλοι μπορούν  να προβλέψουν τα μελλούμενα (εσόμενα) κατανοούμε ότι μπορούμε μέσα από την ανάγνωση του έργου του να κατανοήσουμε την κίνηση την ιστορική της εποχής μας.Και σήμερα υπάρχει ένας καινούργιος πολιτικός κατά βάση μηχανισμός ( η Ευρωπαϊκή ένωση)η οποία στηρίζεται σε κριτήρια θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε κυρίως οικονομικά. Διότι –ειδκά στην εποχή μας –η κινητήρια δύναμη είναι η οικονομία, ως πηγή  της πολιτικής και εξουσιαστικής δυνάμεως. Σύμφωνα με το Θουκυδίδη η Ευρωπαϊκή Ένωση ως πεδίο ανταγωνισμού και προσπάθειας οικονομικής επικράτησης του ισχυροτέρου θα κατασταλάξει ως κράτος και πολιτειακή κατάσταση όταν ο  ισχυρότερος επικρατήσει και επιβάλει το οικονομικό του και πολιτικό status quo. Όπως συνέβη με τον Πελοποννησιακό πόλεμο και την επικράτηση της Σπάρτης. Τα ίδια συμφέροντα επικράτησης, οικονομικού πολέμου  και ανταγωνισμού υπάρχουν και στο ευρωπαϊκό σημερινό κράτος μέρος του οποίου είναι η Ελλάδα.Βέβαια όλοι γνωρίζουμε τον τρόπο με τον οποίο η νικήτρια Σπάρτη συμπεριφέρθηκε στην Αθήνα, όλοι γνωρίζουμε το καθεστώς των τριάκοντα τυράννων, όλοι επίσης μπορούμε να κάνουμε τις απαραίτητες ιστορικές συγκρούσεις και  αναλογίες με  τη σημερινή εποχή και να φαντασθούμε τις  ανάλογες ιστορικές ομοιότητες ή διαφορές που γεννώνται.

Ο Θουκυδίδης ρητά πιστεύει ότι οι ίδιες πάντοτε δυνάμεις κινούν την ιστορία, δηλαδή το μυαλό των ανθρώπων, γι αυτό το λόγο πάντα η μία εποχή θα επιφέρει τα ίδια γεγονότα με κάποια άλλη. Το μόνο που θα αλλάζει θα είναι ο τρόπος σύμφωνα με τον  οποίο η εξουσιαστικότητα θα επιβάλει τη νίκη της.Σήμερα έχουμε τον ηλεκτρονικό τρόπο διακυβέρνησης αντί για την ανάγκη του πολέμου με τα δόρατα που ίσχυε την εποχή  του Αθηναίου ιστορικού. Ο Θουκυδίδης διείδε ότι ο ηγεμονισμός των μεγάλων πόλεων στηρίχθηκε στην υλική ανάπτυξη των πόλεων αυτών. Η Αθήνα είχε επικρατήσει μέσα από την εκμετάλλευση της γής, της θαλάσσης και των συμμάχων. Ήταν φύσει αδύνατον να μην επιζητήσει με βάση την οικονομική δυναμική της να γίνει η ηγεμονική δύναμη όλης της Ελλάδος υποτάσσοντας ουσιαστικά στη δύναμή της όλες τις λοιπές πόλεις κράτη. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος συνέβη λόγω της αντίδρασης των άλλων πόλεων, οι οποίες βέβαια σε κάθε περίπτωση εζήλεψαν και τη δύναμη  και το μεγαλείο των Αθηνών. Σήμερα ο ηγεμονισμός και η οικονομική υπερδύναμη που απολαμβάνει μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναλογικά θα οδηγήσει στο να κυριαρχήσει αυτό το κομμάτι στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επειδή όμως ο  τρόπος είναι ηλεκτρονικός, επειδή όλη η ζωή των ανθρώπων έχει υποταχθεί σε μία υλικότητα και εξωτερική ευδαιμονία,η κυριαρχούσα μέσα στην ευρωπαϊκή ένωση δύναμη έχει τον τρόπο να επιβάλει την ηγεμονία της μέσα από την οικονομική επικυριαρχία της με όλους τους σημερινούς τρόπους του χρηματοπιστωτικού συστήματος.Αυτό το οποίο φαίνεται ότι δεν ισχύει σε σχέση με την ιστορία του Θουκυδίδη είναι το γεγονός ότι κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ηγεμονία των χωρών της ευρωπαϊκής ένωσης οι οποίες μπορούν και μεταφράζουν την οικονομική  τους παντοδυναμία σε απόλυτο ηγεμονισμό επί των μικροτέρων χωρών.

Όμως ο Αθηναίος ιστορικός ακράδαντα πίστευε ότι η ανάγνωση του έργου του θα οδηγούσε τους ανθρώπους όλων των εποχών στο να κατανοήσουν τη δική τους εποχή.Δηλαδή να κατανοήσουν τα  αίτια που κρύβονται πίσω από ανάλογες καταστάσεις, τον τρόπο που μία δύναμη επιβάλλεται σε μία άλλη, το πώς μπορεί μία χώρα να αντισταθεί προκειμένου να μην υποδουλωθεί σε μία άλλη. Ειδικά μέσα από τις περίφημες δημηγορίες του μεγάλου μας ιστορικού φαίνεται  ο τρόπος σύμφωνα με τον οποίο ένα κράτος δύναται να παραμείνει ελεύθερο και να προχωρήσει εξελικτικά μέσα στην  ιστορία. Σύμφωνα με το Θουκυδίδη ένας πολιτειακός οργανισμός θα πρέπει να διαθέτει φιλοσοφική κουλτούρα. Αυτό μετσαφράζεται σε ολοκληρωμένο σύστημα ιδεών, αξιών, σε πλήρες ηθικό σύστημα.Μία χώρα θα πρέπει να έχει το δικό της Νού από τον οποίο θα απορρέουν όλες εκείνες οι πίστεις και οι ηθικές αξίες ώστε οι άνθρωποι συνεκτικά να παραμένουν ενωμένοι έχοντας κοινά σημεία κουλτούρας και παιδείας. Εν συνεχεία μία χώρα, ένα  πολιτειακό σύστημα θα πρέπει να διαθέτει ηθικό σύστημα το οποίο θα μεταφέρει όλες εκείνες τις ιδέες οι οποίες έχουν γίνει αποδεκτές μέσα από τον τρόπο σκέψης των πολιτικών αρχών και των αρχομένων.Οι Αθηναίοι της εποχής του Θουκυδίδη στηρίχθηκαν στην αγάπη για το ωραίο, στην συμπάθεια για το συνάνθρωπο, στήριξαν την οικογένεια, έζησαν σε σχέση με το καλό της φύσεως.

Σύμφωνα με τον ιστορικό μία χώρα για να ορθοποδήσει ιστορικά θα πρέπει να υπακούει σε νόμους, κυρίως όλοι να ζούν για τον ένα και ο ένας να θυσιάζεται για τους όλους. Τα κριτήρια που ενώνουν  όλους τους πολίτες μίας χώρας είναι η αγάπη για την Πατρίδα, για το αύριο των παιδιών, για ένα κόσμο καλύτερο, οι άνθρωποι δεν  χωρίζονται με βάση τα στενά οικονομικά συμφέροντα. Τη στιγμή όμως κατά την οποία τοκράτος παρέχει στους ανθρώπους όλα εκείνα τα οποία  υποχρεούται προκειμένου όλοι να ζούν ευτυχισμένοι και ευδαίμονες. Ο Θουκυδίδης είναι πεπεισμένος ότι χώρα ή κράτος ή πολιτεία η οποία δεν τηρεί όλες τις προηγούμενες προϋποθέσεις  γρήγορα  είτε θα εξαφανισθεί από το πρόσωπο της ιστορίας είτε θα υποδουλωθεί σε άλλες ηγεμονικές δυνάμεις.

Γιατί όμως ο Θουκυδίδης πίστευε ότι τα γεγονότα και οι ανθρώπινες πράξεις είναι ίδιες και όμοιες ανά επόχή.Διότι θεωρούσε ότι η ανθρώπινη φύση είναι μία και κοινή και σε καμμία των περιπτώσεων δεν αλλάζει από εποχή σε εποχή. Γι αυτό και χρησιμοποιεί τη φράση «κατά το ανθρώπινον»  και  τα «δέοντα» . Διότι πιστεύει ότι ο πόλεμος, ο κάθε είδους πόλεμος, από τον πόλεμο με τα δόρατα έως τον ηλεκτρονικό-οικονομικό πόλεμο, καταδεικνύει μία μεγάλη αλήθεια. Η μία και κοινή ανθρώπινη φύση πάντα πολεμά, πάντα αγωνίζεται είτε για το ατομικό συμφέρον, αναπτύσσοντας εγωϊστικά πρότυπα και αξίες, είτε προκειμένου να φέρει ένα κόσμο κοινωνίας, καλλίτερο και ευδαιμονέστερο. Σε κάθε εποχή οι άνθρωποι αγωνίζονται για ό,τι θεωρούν ως καλό και ωραίο. Σε αυτό το σημείο εισχωρεί η απαραίτητη πολιτειακή  δομή. Μία χώρα, ένα κράτος και μία πολιτεία η  οποία διαθέτει μία Σωκρατική ανθρωπιστική φιλοσοφία θα νικήσει επιβάλλοντας τις αξίες και την ηθική του ανθρωπισμού. Εκείνες τις αξίες που αναδεικνύουν τον άνθρωπο και την κοινωνία των σκεπτομένων ανθρώπων. Έναν κόσμο ευδαιμονίας, ευτυχίας, μία κοινότητα ανθρώπων με κοινά ιδανικά ενώπιον του αγαθού.

Θεωρούμε ότι ο σκοπός για τον οποίο ο Θουκυδίδης μετέφερε στο έργο του τις δημηγορίες προκειμένου να προσφέρει τις πολιτειακές εκείνες συμβουλές για ένα κόσμο και ένα κράτος καλλίτερο είναι το  ότι πίστευε ότι η  ιστορία είναι όμοιος παράγων με τις περιπλανήσεις του Οδυσσέως. Η Ιστορία καταλήγει σε μία Ιθάκη. Ο σκοπός της Ιστορίας είναι  ο χαμένος Παράδεισος, όλοι οι άνθρωποι μπορούν να φτιάξουν ένα κόσμο καλλίτερο αρκεί να αναπτύξουν την ανωτέρα φύση των. «Φιλοκαλούμεν μετ΄ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας». Μέσα από την περίφημη παραπάνω φράση αναδεικνύεται όλο το αξιακό σύστημα ενός κόσμου ο οποίος θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως τέλειος, διότι θα ένωνε όλους τους ανθρώπους με βάση τις συμπαντικές ιδέες του καλού και τις ανώτερες φυσικές αξίες του ωραίου. Η φιλοκαλία ξεκινά από τον εαυτό μας. Η τέχνη  της εσωτερικής ομορφιάς, της ευγένειας.Η ανάπτυξη του προσωπικού ήθους,μας καθιστά γλύπτη του ιδίου του εαυτού μας. Όταν όλη αυτή η προσπάθεια επεκταθεί και στην κοινωνία η αγάπη για το ωραίο αποδεικνύεται μέσα από την αγάπη μας στον πάσχοντα συνάνθρωπο.Μέσα  από την προσφορά μας στο κράτος και στους συνανθρώπους μας. Η σμίλευση του ωραίου κράτους γίνεται από τους πολίτες-γλύπτες και  όχι μόνο από τους κυβερνώντας. Ο Παρθενών συμβολίζει τον τέλειο κόσμο στη βάση των  αναλογιών και της αρμονίας. Καμμία δύναμη δεν επικρατεί ενάντια σε κάποια άλλη προκειμένου να την  εξαφανίσει. Παρόμοια και στη ζωή μας. Δεν θα επικρατήσω αθέμιτα στο συνάνθρωπό μου, ως πολίτης, δεν θα εξαφανίσω μία χώρα εξουσιαστικά, ως πολιτική δύναμη.

Η φιλοσοφία είναι ο πλέον απαραίτητος παράγων προκειμένου μία χώρα να ζεί ελεύθερη  και να αναπτύσσεται.Η φιλοσοφία αγγίζει το σχήμα του τριγώνου. Μία χώρα θα πρέπει  να επικοινωνεί με τρία σημεία.Με τους πολίτες, με τον υπόλοιπο  κόσμο και με τις ιδέες της. Η τέλεια κυκλική κίνηση αυτών των σημείων αναπτύσσει το κράτος ευδαιμονίας και ενδελέχειας.Η φιλοσοφική υπόσταση ενός κράτους είναι δηλωτικό του γεγονότος ότι οι πολίτες αυτού του κράτους είναι ελεύθεροι σκεπτόμενοι πολίτες. Έχουν άποψη για το ωραίο και το καλό, για το κακό και το άσχημο, έχουν γνώση για τη φύση και τον κόσμο, γνωρίζουν τι γίνεται στη  ζωή τους. Επειδή ακριβώς γνωρίζουν με βάση αυτή τη γνώση εξάγουν πράξεις και αντίσταση. Δράση  και  κίνηση. Αναπτύσσουν ό,τι θεωρούν ως ωραίο αντιστέκονται σε κάθε τι που περιορίζει αυτό το οποίο θεωρούν ως καλό και πρέπον.Κυρίως οι πολίτες-φιλόσοφοι γνωρίζουν  τα του κόσμου τους, ποιος κυβερνά, ποιος αποφασίζει για τις ζωές τους, γνωρίζουν τα δικά τους δικαιώματα και υποχρεώσεις και δεν απεμπολούν ποτέ τα ηθικά τους  δικαιώματα και υποχρεώσεις. Συνειδητά έχουν κλίμακα αξιών την οποία και υπερασπίζουν. Το συμφέρον της  Πατρίδας των είναι δικό τους συμφέρον και το δικό  τους συμφέρον είναι το συμφέρον των  παιδιών τους.

Με αυτό τον τρόπο καλύπτεται η απόσταση από το μεμονωμένο γεγονός προς την εξαγωγή πλουσίων και χρησίμων ιστορικών συμπερασμάτων.Για τον Αθηναίο ιστορικό όλα τα γεγονότα υπακούουν σε ένα συγκεκριμένο πολιτικό και γεωπολιτικό σχέδιο για το οποίο οι πολιτικοί είναι ενήμεροι. Οι εκάστοτε ηγέτες –σύμφωνα με τον  Αθηναίο πολιτικό- είναι ενήμεροι για το ότι όλα τα ιστορικά γεγονότα υπακούουν σε ένα καθορισμένο σχέδιο αυτών των οποίων  ευρίσκονται στην εξουσία.Οι κυβερνώντες ακολουθούν και προσπαθούν να ολοκληρώσουν αυτή τη νομοτέλεια των γεγονότων. Αναμφίβολα ο Αθηναίος ιστορικός εισήγαγε το Νού και τη Σκέψη του Αναξαγόρα στην Ιστορία εξοβελίζοντας οριστικά από την Ιστορία τον παράγοντα της τύχης. Ο καθορισμός (ντετερμινισμός) του Θουκυδίδη είναι μνημειώδης πλέον και έχει  επηρεάσει όλους τους μετέπειτα πολιτειακούς παράγοντες. Ένας κεντρικός Νούς και Λόγος προκαθορίζει αλλά και μετακαθορίζει την οργάνωση  και  τις τύχες του κόσμου αυτού.Ό,τι συμβαίνει γύρω μας υπακούει σε ένα γενικότερο σχέδιο το οποίο ο πολύς κόσμος αδυνατεί να συλλάβει, διότι είναι ικανός να καταλαβαίνει μόνο το σημερινό συμβάν, το μεμονωμένο και άνευ αξίας.Οι επόμενες όμως γενεές καταλαβαίνουν και βιώνουν την πραγμάτωση της εξουσίας των  προηγουμένων χρόνων. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη η εξουσιαστικότητα των κυβερνώντων στοχεύει και μόνο στην επιβολή της κυριαρχίας της παράταξης που θα επικρατήσει. Αυτή η παράταξη επιζητεί την ικανοποίηση μόνο των δικών της σχεδίων και συμφερόντων χωρίς να ενδιαφέρεται για το κοινό καλό.Ίσως γι αυτό ο Αθηναίος σοφός μας άφησε τον Επιτάφιο για να μας δείξει ως κτήμα ες αεί ότι κάποτε υπήρξε ένας πολιτειακός οργανισμός (Αθήνα,κλεινόν άστυ) ο οποίος ξεπέρασε το υποκειμενικό ανθρώπινο στοιχείο και προσπάθησε να δημιουργήσει ένα οικουμενικό πρότυπο πολιτειακής και ανθρωπιστικής  αναπτύξεως.

Ο ιστορικός του Πελοποννησιακού πολέμου κινεί την ιστορία του παρουσιάζοντας την νομοτέλεια των πολέμων. Ο Θουκυδίδης πιστεύει ότι η ιστορία κινειται με τον πόλεμο.Γι αυτό εξάλλου-και υπό την μορφή των δημηγοριών- παρουσιάζει έντονα σκοποθετικά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, ως συμβάν σκέψεων και συναισθημάτων, όχι απλών πολεμικών γεγονότων, τα οποία καθόρισαν  τις τύχες του Ελληνισμού. Σήμερα ο πόλεμος είναι περισσότερο ηλεκτρονικός και οικονομικός, ανάλογα και εμείς θα πρέπει να τον ερμηνεύσουμε για να καταλάβουμε πού οδηγείται ο κόσμος, ο κόσμος που ζούμε. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος ήταν ο κορυφαίος πόλεμος ανάμεσα στις δύο κορυφαίες πόλεις της εποχής εκείνης. Σήμερα συμβαίνει αυτό; Οι συνέπειες ήταν η αδυναμία της Σπάρτης να διαχειρισθεί το Πανελλήνιο ιδανικό και εμφανίσθηκε ο Φίλιππος ο Μακεδών; Σήμερα  εμφανίζεται στο ιστορικό προσκήνιο μια ανάλογη δύναμη; Ο Μακεδών Αλέξανδρος εδημιούργησε έναν οικουμενικό οργανισμό στηριζόμενο στον Ελληνικό Λόγο και στις ανάλογες αξίες. Σήμερα για ποια αυτοκρατορία συζητούμε και για ποιες αξίες; Υπάρχει σήμερα ένα ανάλογο οικουμενικό οικοδόμημα;Αν ναι σε ποιες αξίες στηρίζεται; Έπειτα από την αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου, η οποία είχε σαθρά κυριαρχικά θεμέλια εμφανίσθηκε η οποία με το δίκαιο και την πυγμή  κυβέρνησε μεγάλο μέρος  του τότε γνωστού κόσμου. Στην εποχή μας ποιος θα υποδυθεί το ρόλο της Ρώμης;

Όλα αυτά τα ερωτήματα ίσως θα ετίθεντο από το Θουκυδίδη εάν αυτός ζούσε σημερα.Ο νούς όμως του Αθηναίου ιστορικού θα πρέπει να αποτελεί παρακαταθήκη ανάλυσης και ενδελεχούς ερεύνης των γεγονότων. Οφείλουμε να μελετούμε τους καιρούς μας, κυρίως να θέτουμε το νού μας στην υπηρεσία της ιστορίας.Όλοι πρέπει να νοιώσουμε ιστορικά σημαντικοί και να συμβάλουμε στην διαμόρφωση της ιστορικής ροής κατανοώντας τους καιρούς, την πορεία τους και το σκοπό των όσων συμβαίνουν γύρω μας. Το μήνυμα του Θουκυδίδη είναι σαφές. Δεν είμαστε θεατές αλλά πρωταγωνιστές της ιστορίας.

Βασίλειος Μακρυπούλιας, δρ. φιλοσοφίας.http://filosofikoskipos.blogspot.gr/