ΗΤΑΝ Ο ΠΑΥΛΟΣ ΣΤΩΙΚΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ;;

Ήταν ο Παύλος Στωϊκός φιλόσοφος;

Μία από τις πλέον βασικές αποστολές του φιλοσόφου είναι διαχρονικά να συνδέσει τους ανθρώπους και τις κινήσεις τους με τα πανάρχαια φιλοσοφικά κινήματα.Καλλίτερα.Να αποκαλύψει ποιά πραγματικά φιλοσοφικά κινήματα είναι οι πατέρες μεταγενεστέρων θεολογικών ή φιλοσοφικών δογμάτων.Σε κάθε άλλη περίπτωση συζητούμε για σφετερισμό συγκεκριμένων θεολογικών δογμάτων τα οποία παράνομα και αντιιστορικά οικειοποιούνται σκέψεις και πράξεις που ουσιαστικά γεννήθηκαν αιώνες πρίν.Από αυτή την άποψη ο μετα Χριστόν χριστιανισμός είναι ένα ακόμη επεισόδιο στο μεγάλο έργο της στωϊκής φιλοσοφίας.Όλα φαίνεται ότι αρχίζουν από τη συμπαντική θεώρηση των στωϊκών.Από την άποψη που διετύπωσαν για το θεό και τον κόσμο.

Ο Ζήνων λοιπόν ο Κιτιεύς στρώνει το δρόμο στους χριστιανούς όταν αναφέρει ότι υπάρχουν στο σύμπαν δύο αρχές:η ενεργητική και η παθητική(ποιούν και πάσχον).Ας θυμηθούμε και μόνον το Θεοτοκίον του πλ.δ ήχου το οποίο αναφέρεται ακριβώς στην ενεργητική και παθητική(πάσχουσα)φύση του Θεανθρώπου(άρα του συνόλου των χριστιανών)με σκοπό να προχωρήσει βιωματικά τη διάκριση των Στωϊκών(μόνον με αυτόν τον τρόπο θα μετεξελισσόταν αυτή η διάκριση σε συναισθηματική διάκριση(χάνοντας τη στωϊκή συμπαντική λογική της)προκειμένου οι χριστιανοί να συμπάσχουν με τον ιδρυτή της θρησκείας τους λόγω του πάθους(πάσχουσα φύση) και της ανάστασης(ποιούσα και ενεργητική φύση): «Ο δι΄ημάς γεννηθείς εκ Παρθένου και σταύρωσιν υπομείνας αγαθέ».Σε αυτό ακριβώς το Θεοτοκίον υιοθετεί την παραπάνω διάκριση των στωϊκών και θα λέγαμε ότι έχουμε ένα ποιοτικό βήμα προς συγκεκριμένη εξέλιξη της παραπάνω διάκρισης.Εάν ο Ζήνων ο Κιτιεύες προσφέρει συμπαντικό λόγο και διάκριση ο χριστιανισμός τροποποιεί τη συμπαντική αυτή διάκριση σε προσωπική και ανθρώπινη.Η ενέργεια και η πάθηση του σύμπαντος από αφηρημένη οντολογική διάκριση καθίσταται συγκεκριμένη ανθρώπινη και προσωπική διαστρωμάτωση.Όπως το σύμπαν πάσχει και ενεργεί ομοίως και ο άνθρωπος δύναται να πάσχει και να ενεργεί.Το βήμα είναι τεράστιο:Οι στωϊκές συμπαντικές ισορροπίες μεταφέρονται διά του χριστιανισμού στο ανθρώπινο βασίλειο και κόσμο και διά του χριστιανισμού κατά τρόπο βιωματικό και εσχατολογικό μεταφέρονται σε ευρείες ανθρώπινες μάζες.

Κατά την εκδοχή λοιπόν του Αετίου ο Ζήνων θεωρούσε το θεό ως ενεργητική αρχή δηλαδή ως αίτιο του ποιείν και την ύλη ως παθητική αρχή δηλαδή ως αίτιο του πάσχειν.Την ίδια ερμηνεία παραδέχεται και ο Αχιλλέας ο οποίος χαρακτηρίζει την ύλη ως ποιούμενον.Στη συγκεκριμένη στωϊκή στόχευση φαινομενικά  έχουμε όρους που συναντούμε και σε άλλες ανθρώπινες νοητικές προσπάθειες(π.χ έχουμε την έννοια του πόνου λόγω της επιθυμίας και  στις θρησκείες του φυσικού νόμου).

Όμως οι Στωϊκοί προχωρούν σε λογική και αναλογική στήριξη της θεωρίας τους συνδέοντας στοχευμένα και μέσα από ένα τριγωνικό σχήμα τον άνθρωπο με τις λοιπές συμπαντικές μεταβλητές μεταφέροντας με αυτόν τον τρόπο τις συμπαντικές δυνάμεις στο ανθρώπινο βίωμα και στην ανθρώπινη πράξη.Το σημείο Α είναι ο Θεός(ενεργός αιτία)το στοιχείο Β είναι η πάσχουσα ύλη και το σημείο Γ (ο άνθρωπος)είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε αυτές τις δύο δυνάμεις.Ο άνθρωπος λοιπόν διαθέτει και τις δύο παραπάνω συμπαντικές δυνάμεις (ας προσέξουμε με ποιο τρόπο ,με ποιο στωϊκό τρόπο δημιουργείται η ιστορία  του θεανθρώπου).Είναι στο θεϊκό του κομμάτι ενεργός δύναμη νοός και στο παθητικό του κομμάτι πάσχουσα ύλη.Ο παράγοντας που κινητοποιεί την ενεργό πνευματική κατάσταση και νικά την πάσχουσα ύλη είναι η πίστη και η βούληση  και η πράξη.Αυτές οδηγούν τον άνθρωπο στην ενεργό αιτία του θεού.Πράγματι στο χριστιανισμό βλέπουμε έντονα τα παραπάνω στοιχεία.Στην όλη προσπάθεια που γίνεται ο άνθρωπος να προσδιορισθεί στο άπειρο και ενεργό σύμπαν ως πάσχουσα οντότητα που χαρακτηρίζεται από το υλικό σώμα.Νομοτελειακά φθάσαμε στο    σημείο  όπου ο άνθρωπος μέσα από τη θεωρία της διφυούς φύσης ορθώνει το οντολογικό του ανάστημα .Υπάρχω ως ενεργός θεός στο σύμπαν και ως πάσχουσα οντότητα που μπορεί να εξελιχθεί στη γή.Το βήμα είναι τεράστιο.Ο άνθρωπος αυτοαναλύεται,μέσα από τη διχοτόμηση αυυτοκατανοείται ώστε να καθορίσει τα επόμενα οντολογικά του βήματα.Ο στωϊκισμός της διφυούς ανθρώπινης προσωπικότητας περνάει στο θεάνθρωπο μοντέλο του χριστιανισμού και φθάνει έως τη σημερινή Δύση όπου ο άνθρωπος διά της επιστήμης και της τεχνολογίας ισορρόπησε την ενεργό φύση του με την πάσχουσα φύση του οδηγούμενος στο θαύμα του σημερινού πολιτισμού.

Αναφέρεται σχετικά στον Παύλο: «Εάν κάποτε γνωρίσαμε(σωματικά εννοεί)τον Ιησού,τώρα πλέον δεν τον γνωρίζουμε(αναφέρεται στην ανάληψη του Κυρίου)(Β,Κορ,5,16).Το χωρίο  κατά στωϊκή επίδραση    αναφέρεται στον παραπάνω συνδυασμό της άπειρης ενεργούσας θεϊκής στο πρόσωπο του θεανθρώπου ύλης και της συγκεκριμένης πνευματικής δύναμης που ως ενσαρκωμένος θεάνθρωπος εξάσκησε επάνω στους ανθρώπους η οποία κορυφώθηκε μέσα από το πάθος και την ανάστασή του.Αυτός ο συνδυασμός στο πρόσωπο  του  Θεανθρώπου της  άπειρης ενεργούσας δύναμης και της συγκεκριμένης πάσχουσας ενέργειας είναι η ολοκλήρωση της στωϊκής επενέργειας στο ανθρώπινο γίγνεσθαι.Οι στωϊκές συλλήψεις βρίσκουν την κιβωτό του χριστιανισμού και του ενυποστάτου μοντέλου του Ιησού ώστε να ισχύσουν ρεαλιστικά και πραγματικά για τον άνθρωπο.Ο Απόστολος Παύλος αναλαμβάνει αυτό το δύσκολο διακύβευμα:Ο Απόστολος των Εθνών δίνει σάρκα και οστά στο πρόσωπο του θεανθρώπου σε όλες τις οντολογικές συλλήψεις των στωϊκών.Ο Ιησούς   ως άπειρος πνευματική δύναμη ενσαρκώθηκε αλλά έπαθε επειδή η πάσχουσα ύλη μέσα από το πάθος  επιστρέφει στη σωτήρια κατάσταση της οντολογικής ελευθερίας.Αναφέρεται ότι  ο  Χρύσιππος ο Σολεύς, ο πολυγραφότατος  τρίτος αρχηγός της Στοάς  επεξήγησε τη διαφορά μεταξύ αρχών και στοιχείων όπως αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος(V,134).Oι αρχές είναι αγέννητες και άφθαρτες(πρβλ.το προσόμοιο του Εσπερινού των Χριστουγέννων: «Συγκαταβαίνων ο Σωτήρ τω γένει των ανθρώπων….ο άναρχος κατά τον Πατέρα»όπου ρητά δηλώνεται ότι οι αρχές και οι ουσίες δεν υπόκεινται σε κανενός είδους γέννηση,απλά διά του Θεανθρωπίνου μοντέλου και του μοντέλου της άμωμης σύλληψης τελικά αποκτούν την  πάσχουσα φύση προκειμένου να ολοκληρώσουν έναν κύκλο εξάντλησης δυνάμεων πρίν επανέλθουν στην οντολογική ανακύκληση)ενώ τα  στοιχεία  λαμβάνουν μορφές και καταστρέφονται κατά την εκπύρωση(πρβλ στο ίδιο προσόμοιο: «…κατεδέξατο σπαργάνων περιβολήν …ο οκταήμερος κατά την Μητέρα»όπου ρητά  δηλώνεται ότι τα στοιχεία ενυλώνονται προκειμένου να προσφέρουν νέες ζωές και μορφές κίνησης του Είναι μέχρι όμως της στιγμής όπου η εξαντληθείσα οντολογική δύναμη θα τις διαλύσει(Δευτέρα παρουσία είναι η εκπύρωση των στωϊκών,με απλά λόγια η απελευθέρωση  όλων των οντολογικών δυνάμεων οι οποίες κρρύβονται και κινούν τις μορφές).Σύμφωνα με το Χρύσιππο το ποιούν είναι ο Λόγος μέσα στην ύλη ,ο θεός ο οποίος παραμένοντας πάντα ο ίδιος με την ύλη δημιουργεί τα ξεχωριστά πράγματα(SVF,B,111,5-14)(πρβλ,το δοξαστικό της μεγάλης Πέμπτης: «σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο έν ύδασι την γήν κρεμάσας»όπου ρητά υπονοείται ότι ο Λόγος Θεός μέσα στο ύδωρ της δημιουργίας δίδει ζωή στη γή προκειμένου όλα σιγά-σιγά να κινηθούν διά του ανθρωπίνου προσώπου στο ενεργούν ζεύγος ποιών Θεός –πάσχων Άνθρωπος ώστε μέσα από την Ανάσταση να καταλλαχθούν τα διεστώτα).

Ο Απόστολος Παύλος συνεχίζει ακριβώς αυτή τη στωϊκή παράδοση όταν ρητά αναφέρει: «΄(Προς Ρωμαίους,1,3-4 «..αφορά δεν τον μονογενή Υιόν του ο οποίος εγεννήθη κατά το ανθρώπινον από απόγονον του Δαυίδ,απεδείχθη δε σαφώς ότι ούτος είναι ο Υιός του θεού με υπερφυσικήν Δύναμιν που επήγαζε από το Πνεύμα το οποίο μεταδίδει αγιότητα.Επεδείχθη δε Υιός του Θεού ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός ιδιαιτέρως με την εκ νεκρών Ανάστασίν Του».Η συνέχεια της στωϊκής πραγματικότητας διά του Αποστόλου Παύλου περιλαμβάνει την προσγείωση του Πλατωνικού αορίστου Θείου στη συγκεκριμένη προσωπικότητα του Ιησού.Διά των στωϊκώνο Θεός πλέον γίνεται πρόσωπο μέσα από ένα συνδυασμό απείρου πνεύματος,πασχουσας ανθρωπίνης φύσης και εκπύρωσης σε δύο επίπεδα.Η Ανάσταση είναι η πρώτη εκπύρωση,υπό την έννοια ότι απελευθερώνονται όλες εκείνες οι δυνάμεις οι οποίες πραγματικά επαναφέρουν τον άνθρωπο στην κατάσταση του Είναι,στην κατάσταση όπου το νοείν ταυτίζεται με τη βούληση και το ολοκληρωμένο πρόσωπο.Η επομένη εκπύρωση είναι η απελευθέρωση όλων εκείνων των ανθρωπίνων οντολογικών δυνάμεων και των φυσικών αντιστοίχων που επαναφέρουν την ομαλή οντολογική λειτουργία του καθ εαυτού υπάρχοντος.Ο Σενέκας μάλιστα  μας αναφέρει: «αδελφέ μου Γαλλίωνα όλοι επιθυμούν να ζήσουν μία ευτυχισμένη ζωή ,όταν όμως πρόκειται να διαγνώσουν τι είναι αυτό που κάνει τη ζωή ευτυχισμένη  εκεί τυφλώνονται.Και χωρίς βέβαια να είναι βέβαια εύκολο να επιτύχει κανείς ευτυχισμένη ζωή είναι πάντως γεγονός ότι όσο πιο πολύ αγωνίζεται να την πλησιάσει τόσο περισσότερο απομακρύνεται από αυτή αν κάπου έχει κάνει λάθος στο δρόμο του.Και ακριβώς επειδή οδηγείται στην αντίθετη κατεύθυνση η ίδια η ταχύτητά του πολλαπλασιάζει και την απόσταση που τον χωρίζει από το στόχο του».

Ο Σενέκας προχωρεί την ανακάλυψη της δυνητικής σχέσης ανάμεσα στην ενεργούσα αιτία (πνεύμα) και στην πάσχουσα συνέπειά της(ύλη) σε προσωπικό,καθαρά ηθικό και ανθρώπινα ευαίσθητο βιωματικά επίπεδο.Πώς δύναται η σχέση ανάμεσα στο άπειρο και στο συγκεκριμένο,στο θεό και στον άνθρωπο να αποβεί λυτρωτικό για τον άνθρωπο.Η σχέση γίνεται προσωπική,ο άνθρωπος ορθώνεται μέσα στο άπειρο μέσα από την πορεία του ανάμεσα στο άπειρο και στο πεπερασμένο.Το οντολογικό ενδιαφέρον μεταφέρεται από το τι στο πώς ο άνθρωπος θα εκμεταλλευθεί την παρούσα στιγμή όπου η άπειρος ενεργούσα δύναμη αναμιγνύεται με τη φθαρτή ανθρώπινη πάσχουσα φύση;Προχωρούμε προς τον τρόπο ,το βίωμα που θα σφραγίσει τη σχέση του απολύτου με το συγκεκριμένο.Ανοίγεται ένα τεράστιο αξιολογικό πρόβλημα :μπορεί ο άνθρωπος να ενωθεί με το άπειρο και διά του πάθους να προχωρήσει προς την οντολογική ενέργεια του επομένου;Η στωϊκή φιλοσοφία καταφάσκει αυτόν τον φιλοσοφικό πειρασμό,φθάνει ο άνθρωπος μέσα στην ηρεμία του λόγου και του κατά φύσιν ζήν να ενωθεί με το απόλυτο από εδώ ευρίσκοντας το σωστό τρόπο ζωής,την αφοβία απέναντι στο θάνατο και στην μετάβαση στο Απόλυτο.

  Ο στωϊκός αυτός  προβληματισμός συνεχίζεται ρωμαλέος στον Απόστολο Παύλο ο οποίος ρητά αναφέρει τα εξής: (Προς  Ρωμαίους 1,17)(ας προσέξουμε βέβαια το αξιολογικό πέρασμα στην αόρατο γνώση που λέγεται πίστη)«Διότι φανερώνεται και προσφέρεται διά του ευαγγελίου η σωτηρία και η δικαίωσις εκ μέρους του Θεού προς τον άνθρωπον ο οποίος αρχίζει από την πίστιν και προχωρεί διά  της πίστεως σύμφωνα άλλωστε και με εκείνο που έχει γραφεί από τον προφήτη Αββακούμ: «Ο δίκαιος θα κερδίσει την αιώνιον ζωήν εκ της πίστεώς του».Ο Απόστολος Παύλος ως συνεχιστής της στωϊκής λογικής φέρει κοντά την άπειρο πνευματική δύναμη και την πεπερασμένη υλική πάσχουσα κατάσταση προσφέροντας ένα νέο στοιχείο το οποίο απορρέει από την ανθρώπινη και φιλική φύση του Ιησού: την πίστη.Η λέξη είναι πολύ σημαντική για τον στωϊκισμό του Παύλου.Εάν ο Σενέκας και οι άλλοι στωϊκοί απλά πρεσβεύουν σε προσέγγιση του ανθρώπου προς το αιώνιο ο Παύλος στήνει γέφυρα ανάμεσα σε αυτά τα μεγέθη που την ονομάζει πίστη.Εκ του ρήματος πείθω ,ο άνθρωπος ολοκληρώνει τη στωϊκή συλλογιστική διότι πείθεται ότι μπορεί να επικοινωνήσει με το αιώνιο.Ο Στωϊκισμός ως χριαστιανική ολοκλήρωση πλέον φθάνει σε προσωπικό θεό,ο άνθρωπος διά της πίστεως  οδηγείται σε προσωπική σχέση με το θεό.Αυτό είναι το τέλος του στωϊκισμού διότι σημαίνει και την τέλεια και ενδελεχή επικοινωνία ανάμεσα στα δύο μεγέθη του Ζήνωνος του Κιτιέως:στην άπειρο φύση του πνεύματος την ενεργούσα και στην πάσχουσα υλική φύση.

Αναφέρεται σχετικά ότι  η δυαρχική θεωρία των στωϊκών περί των δύο αρχών του όλων είναι ,όπως και όλες ανεξαιρέτως οι υπόλοιπες θέσεις τους καθαρά Ελληνικής έμπνευσης και προέρχεται από τον Αριστοτέλη,μετά τα Φυσικά.Συγκεκριμένα συνιστά μία εξέλιξη του γνωστού αριστοτελικού δυαδικού σχήματος ύλης και μορφής και σε αυτό το σημείο η στωϊκή φιλοσοφία δεν είναι πρωτότυπη.Αλλά ο Αριστοτέλης θεωρούσε ότι ή ύλη  και η  μορφή διακρίνονται μεταξύ τους.Οι Στωϊκοί όμως ενοποίησαν τις δύο αρχές σε ένα αδιαχώριστο σύνολο  και με τη σειρά τους υπερέβησαν τον προγενέστερο φιλοσοφικό δυαλισμό ταυτίζοντας το νού  με την ύλη και το θεό.Ό,τι δρά και παθαίνει είναι σώμα.Ακόμα και ο θεός.Οι Στωϊκοί δεν πρωτοτύπησαν στο σημείο που παραδέχονται τη στενότατη σχέση ποιητικού στοιχείου και ύλης.Ο λόγος δεν βρίσκεται έξω από την ύλη ως υπερβατική αρχή  αλλά μέσα σε αυτήν και μέσω αυτής δημιουργούνται τα πράγματα.Όπως αναφέρει ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιέας (Αριστοτέλους Μεταφυσική,133,33)ο θεός και το ποιητικό αίτιο ευρίσκονται μέσα στην ύλη.Οι δύο αρχές είναι αδιαχώριστες και σε συνεχήγ μίξη.Ο απόστολος Παύλος καθόλου δεν απέχει από αυτή τη σημαντική στιγμή και σκέψη όταν αναφέρει: (προς Ρωμαίους ,3,26)« Εθυσιάσθη λοιπόν ο Χριστός διά να δείξη ο Θεός την δικαιοσύνην του στον παρόντα κόσμο και καιρόν,ώστε με το να είναι αυτός δίκαιος να καθιστά δίκαιον κάθε αμαρτωλόν,που θα έχει αληθινήν και ζωντανήν πίστιν στον Ιησούν».Ο Ιησούς λοιπόν ως Θεός αναμίχθηκε με την υλική φύσιν ,έπαθε και αυτή η μίξη του ποιητικού αιτίου και του πάσχοντος ανθρώπου ζωοποιεί το πρόσωπο στην οντολογική του συνέχεια.Επιτέλους η οντολογία αρχίζει να επικοινωνεί με την αξιολογία και ο άνθρωπος να ζωντανεύει συμπαντικά.Η Ηθική δεν είναι κενό γράμμα ή αφηρημένο ,ή τουλάχιστον δεν προσδιορίζεται απέναντι ενός Πλατωνικού αφηρημένου αγαθού,αλλά μέσα στην ύλη ανοίγει δρόμους διότι εδώ συμβαίνουν όλα. Ο θεός είναι και ως τέτοιος συναντάται εντός της ύλης με το ανθρώπινο υποκείμενο.Όμως ως συνέχεια της ενεργούσας πρώτης αρχής ο θεός έλκει τον άνθρωπο προς το Επέκεινα.Ο στωϊκός άνθρωπος του Παύλου μέσα από το πάθος του θεανθρώπου ντύνει με το απαραίτητο περικάλυμμα του πόνου ώστε η πίστη να αποκτήσει λυτρωτικό περιεχόμενο αλλά και να συνδυασθεί με το βίωμα.Δεν φθάνει η ανακάλυψη της οδού που ενώνει το Εδώ  με το Εκεί.Πρέπει αυτός ο δρόμος να βαδισθεί.Η αντικατάσταση της Ελληνικής γνώσης από τη χριστιανική πίστη αποδίδει το ορισμένο της προσωπικής συμμετοχής και πράξης σε ό,τι συμβαίνει.Τα πράγματα δεν είναι πλέον διαπιστώσεις αλλά μυστήρια προς βίωση.

Ο φορέας όμως  διά του οποίου  μεταφέρεται η Παύλειος στωϊκή φιλοσοφία προς τον άνθρωπο και τον ολοκληρώνει ως πρόσωπο  είναι ο παράγων «φύση». Η φύση θα πρέπει να νοηθεί ως το σύνολο των πνευματικών και ηθικών ιδιοτήτων που κοσμούν  το ανθρώπινο πρόσωπο.Μέσα στο άπειρο χάος η φύση θεωρήθηκε ότι αντιβαίνει προς τον ανθρώπινο νόμο(Αντιφώντας).Η φύση ως το σύνολο των ακτίστων ενεργειών του Θεού θεωρήθηκε ότι είναι σε σταθερή αντίφαση με το πεπερασμένο και σχετικό κράτος των ανθρώπων.Με το νόμο που διέπει τις ανθρώπινες κοινωνίες.Με τη σχετικότητα αυτού του νόμου.Ο Σωκράτης μέσα στην Απολογία του κινείται ανάμεσα στην ανθρώπινη ανάγκη να υπηρετηθεί ο ανθρώπινος νόμος ο οποίος όμως σκλαβώνει(διότι δεν υπολογίζει την αλήθεια αλλά την πειθώ στην Πατρίδα) τη στιγμή που η φύση του Αγαθού απελευθερώνει πραγματικά τον άνθρωπο(διότι αυτή πρεσβεύει την αλήθεια).Αναφέρεται σχετικά: ( σε αυτό το απόσπασμα ο Ηράκλειτος επιτυγχάνει να ταυτίσει το νόμο και τη φύση με το θεϊκό παράγοντα ώστε να δοθεί η αναμενόμενη αξιοπιστία,αλλά οι άνθρωποι πάντα ψηφίζουν ενάντια στο θειο νόμο διότι υπακούουν σε κατώτερες ανθρώπινες ανάγκες)  « Όσοι μιλούν μυαλωμένα πρέπει να στηρίζονται σε αυτό που είναι κοινό σε όλους,πώς μία πόλη πρέπει να στηρίζεται στο νόμο της και με πολύ μεγαλύτερη εμπιστοσύνη γιατί όλοι οι άνθρώπινοι νόμοι τρέφονται από τον ένα νόμο ,το θείο.Γιατί αυτός έχει όση δύναμη θέλει και όχι μόνο φθάνει για όλους αλλά και περισσεύει».Ο Πλάτωνας στην Πολιτεία και ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια θεωρούν ότι ο άνθρωπος δεν έχει τίποτε το έμφυτο αλλά η φύση δημιουργείται μέσα από τη μάθηση,την επιμέλεια και τη διδαχή.Ώστε το ασαφές Πλατωνικό Αγαθό και ο ασαφής δημιουργός Νους του Αριστοτέλους δημιουργούν την ανθρώπινη  φύση η οποία όμως και σε κάθε περίπτωση πρέπει να υπακούει στο νόμο της πόλης ,ο οποίος με τη σειρά του πολλές φορές αντιβαίνει στη φύση ως σύνολο ιδιοτήτων του θεού.Στην  Πλατωνική Πολιτεία ο Σωκράτης ορίζει τη δικαιοσύνη ως «πράττων τα εαυτού».Είμαστε κοντά στο να καταστεί ο άνθρωπος ρυθμιστής της επίγειας ζωής σε σχέση με την επικοινωνία του  με το θείο(ολοκλήρωση της άνω θρώσκουσας φύσης).

Ο Στωϊκισμός  θα αναγάγει σε κεντρικό σύνθημά του το περίφημο «κατά φύσιν ζήν».Ποιά όμως είναι η φύση των στωϊκών; Σύμφωνα λοιπόν  με τους στωϊκούς ο λόγος του παντός μερικές φορές ονομάζεται και ειμαρμένη.Το σύμπαν διέπεται από μία απόλυτη αιτιοκρατία άρα ο λόγος του παντός είναι δυνατόν να ταυτισθεί με το προδιαγεγραμμένο   και το αναπόφευκτο της συγκεκριμένης εξέλιξης του κόσμου.Η δυνατότητα των μερών της ουσίας να διαιρούνται και να συνενώνονται σύμφωνα  με το Λόγο είναι ο παράγοντας που επιτρέπει κατά λογική συνέπεια την  κίνηση των σωμάτων.Εάν η στωϊκή σκέψη παρέμενε στην παρμενίδειο αρχή της,μόνον στην αφθαρσία(αϊδιότητα)τότε η κίνησις θα ήταν αδύνατη.Το ποιούν ,η ενεργητική αρχή έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει τη διαφοροποίηση και την κίνηση αν και η ουσία είναι μία και αμετάβλητος.Οι Στωϊκοί θεωρούσαν ότι τα πάντα δημιουργήθηκαν από ένα σώμα χωρίς ποιότητες διότι η αρχή των όντων είναι η άποιος ύλη η οποία έχει τη δυνατότητα να μεταβάλλεται στα τέσσαρα στοιχεία.Η πρώτη άποιος ύλη είναι σταθερή και αιώνιος και αμετάβλητη διότι σε κάθε άλλη περίπτωση θα είχαμε δύο πρώτες αρχές,πράγμα αντιφατικό.

Οι στωϊκοί λοιπόν διαγράφουν τη φύση του θεού η οποία τόσα κοινά έχει με το χριστιανικό θεό ο οποίος   «ούκ ένι παραλλαγή ή τροπής αποσκίασμα»(Ιακ,α,17).Ο Παύλος σε καμία των περιπτώσεων δεν απομακρύνεται από αυτή τη γραμμή η οποία σε κάθε περίπτωση σταθεροποιεί την απαρχή του χριστιανικού συστήματος η οποία είναι ένας σταθερός και αΐδιος θεός.Από τον οποίο ξεκινούν  και τελειώνουν  όλα.  Αναφέρεται(προς Ρωμαίους,1,20) «Διότι από τότε που εκτίσθη ο κόσμος αι αόραται τελειότητες του Θεού γίνονται καθαρά αισθηταί με τη διάνοια διά μέσου των δημιουργημάτων ,τόσον η αιωνία αυτού παντοδυναμία,όσον και κάθε τελειότης του,εις τρόπον ώστε αυτοί να μένουν αναπολόγητοι διά τον αμαρτωλόν βίον των»..Η στωϊκή διάνοια ως το αναμέσον σημείον εισέρχεται και εις τον Παύλο δίδοντας στον άνθρωπο την πνευματική ενέργεια ώστε να καθορίσει τη φύση των πάντων και του εαυτού του  αρχίζοντας από τον θεό και τις θείες παντοδύναμες και ταυτολογικά αυταπόδεικτες ιδιότητές του.Και στον Παύλο ο θεός είναι ,ως τέτοιος είναι η σταθερή σημειογραφία από όπου όλα ξεκινούν και αναπτύσσονται.

Η συνέχεια ανήκει στη διαμόρφωση της ανθρώπινης φύσης.Όπως είδαμε η ανθρώπινη φύση είναι το σύνολο των λογικών στοιχείων(σκέψη,αντίληψη,βούληση,γνώση και πίστη (κατά αντιστοίχιση με τα στοιχεία του κόσμου γη,αήρ,ύδωρ,πύρ και αιθήρ)τα οποία μεταφέρουν τα μηνύματα του Ενός .Ο άνθρωπος τα εσωτερικοποιεί ,χαράσσεται από αυτά και διαμορφώνει τον προσωπικό του χαρακτήρα.Το επόμενο βήμα ο Παύλος το αποτολμά.Η φύση είναι ένα με το νόμο διότι είναι ο μόνος δρόμος επιστροφής σε εκείνο.Το σοφιστικό δίλημμα ανάμεσα στο νόμο και στη φύση διαλύεται στο στωϊκό Παύλο.Η φύση επειδή είναι οι ιδιότητες που οδηγούν στο Είναι του Θεού είναι Νόμος εκλόγιμος εν τη ελευθερία του ανθρώπου.Άρα το κατά φύσιν ζήν είναι η μόνη επιλογή του ανθρώπου,του ελλόγου ανθρώπου προκειμένου αυτός να επιστρέψει στο θείο.Αναφέρει ο Παύλος: (προς ρωμαίους,3,22-23) «Παρέχεται δε η δικαίωσις από το θεό διά μέσου της πίστης εις τον Ιησούν Χριστόν προς όλους και απλώνεται πλουσία επάνω σε όλους τους πιστεύσαντας ανεξαιρέτως.Διότι όλοι είναι το ίδιο μιάς και αμάρτησαν και στερήθηκαν τη χάρη που τους έδωσε ο Θεός».Ο Παύλος συνεχίζει τη στωϊκή φύση άρα και το στωϊκό κατά φύσιν ζήν.Τα πάντα είναι λογικά.Ο άνθρωπος κατ΄αρχήν καταλαβαίνει ότι είναι το σύνολο όλων εκείνων των ιδιοτήτων(πίστη,αρετή,βούληση,χάρις)που υπό το όνομα φύση τον συνδέουν  με το θεό.Σε επόμενη στιγμή κατανοεί ότι πρέπει να ενεργοποιήσει αυτή τη μεταβλητή και πρακτικοποιώντας τις παραπάνω ιδιότητες θα πρέπει να επιστρέψει στο θεό.Το κατά φύσιν ζήν ολοκληρώνεται στον Παύλο μέσα από τη συμμετοχή του ανθρώπου,του προσωπικού ανθρώπου,στον ενυπόστατο και προσωπικό θεό. 

Σε κάθε περίπτωση και μέσα από τη δέουσα αξιολογική σειρά ο στωϊκισμός όταν θεωρεί ότι ολοκληρώνει αξιολογικά τον άνθρωπο αρχίζει τον κοινωνικό φιλοσοφικό περίπλου του.Ο Σενέκας λοιπόν επικάλυψε το στωϊκισμό του   με ένα πέπλο ουμανισμού(μέσα στην αχανή ρωμαϊκή αυτοκρατορία ο στωϊκισμός προσπαθεί να καταφέρει αυτό τοο οποίο θα ολοκληρώσει κάπως αργότερα ο χριστιανισμός.Να ενώσει γνωστικά αλλά και ηθικά τον άνθρωπο με τον άνθρωπο.Λέγοντας ο Σενέκας τη φοβερή φράση  «ο άνθρωπος είναι ιερός για τον άνθρωπο» συνδέει τους ανθρώπους μεταξύ τους με τα καλλίτερα των συναισθημάτων και κυρίως δραστηριοποιεί την ανθρώπινη κοινωνία.Οι άνθρωποι πλέον ως κοινωνία αποκαθιστούν τη συνειδητότητα.Σκέφτονται ότι ο Λόγος τους ενώνει και αυτό το μεταφράζουν σε κοινωνική ευθύνη.Το αξιολογικό βήμα είναι πράγματι τεράστιο.Ούτως ή άλλως επειδή το σύμπαν και ο πλούτος των ιδεών μετράει πάνω και πέρα από το κάθε τι ο Σενέκας πιστεύει ότι χρέος των πλουσίων και των  αρχόντων είναι η βοήθεια προς τους κοινωνικά αδύναμους.Το όλο θέμα φαίνεται απλό  στην ανάλυσή του.Η κοινή συμπαντική καταγωγή των ανθρώπων στα πεδία του Λόγου πρέπει να περάσει και στο κοινωνικό επίπεδο.Αυτό σημαίνει ότι όπως στον ουρανό όλοι οι άνθρωποι είναι ισότιμοι και ισόνομοι παρομοίως θα πρέπει αυτό να συμβαίνει και στη γή.Μέσα από την κοινωνική εναρμονικοποίησή τους  οι άνθρωποι ουσιαστικά ενώνονται μπροστά στην ενεργούσα αρχή και με αυτόν τον τρόπο αποκαθιστούν την οντολογική  και υπερκοσμική ισορροπία.Η ενεργούσα αρχή του Λόγου κυριαρχεί και στην κοινωνία,σε σύνολα ανθρώπων άρα καλύπτει τον άνθρωπο ως τέτοιο  οδηγώντας τον σε μέτρα ηθικής τελείωσης.

Ακόμα  και στους χριστιανούς έγινε συμπαθής ο Σενέκας για την ηθική του διδασκαλία ώστε προέκυψε η ψευδεπίγραφη δήθεν αλληλογραφία  του με τον Απόστολο Παύλο.Τα κοινά σημεία μεταξύ τους είναι πράγματι πάμπολλα. Στην προς εβραίους επιστολή του ο Απόστολος των Εθνών(1,3) φρόντίζει και ξεκαθαρίζει το αξιολογικό πλαίσιο μέσα  στο οποίο κινείται δίδοντας οντολογική πραγματικότητα στα συμβάντα της ζωής του Θεανθρώπου(αυτή η πραγματικότητα όταν μεταβληθεί σε ηθικό βίωμα(όπως ο Χριστός σταυρώθηκε άρα και ο καλός χριστιανός θα πρέπει να σκορπίζει την αγάπη και τη συμπάθεια που πρώτος ο Σενέκας ελειτούργησε) ωθεί τον άνθρωπο προς ένα κόσμο όμοιο με αυτόν του Αγαθού λίγο πρίν την ανατολή της κοινωνίας του Λόγου που ούτως ή άλλως θα έλθει κατά οντολογική σειρά(σύμφωνα και με το Παρμενίδειο αναμενόμενον «ταυτόν εστίν τε νοείν τε και είναι).Αναφέρεται λοιπόν στα παραπάνω χωρία: «Αυτός είναι προαιωνίως ολόλαμπρος ακτινοβολία της απείρου δόξης του Πατρός ,ακριβέστατον και απαράλλακτον και ενυπόστατον αποτύπωμα του Πατρός ,της αυτής ουσίας και απείρου τελειότητος ,όσος με Εκείνον  ,κρατών και κυβερνών τα πάντα με τον παντοδύναμον λόγον του.Αυτός ενανθρωπήσας εκαθάρισεν ημάς από τας  αμαρτίας μας,διά της θυσίας του εαυτού του επάνω στον σταυρόν,και εκάθισε ως ο υιός του ανθρώπου διά της αναλήψεώς του εκ δεξιών της μεγαλειότητός του Πατρός στον ίδιον με εκείνον θρόνον ψηλά εις τους ουρανούς».

Η βιωματική ανάπτυξη του κοινωνικού ουμανισμού του Σενέκα εκ μέρους του Παύλου είναι γεγονός.Ο Απόστολος οικοδομεί μία ολόκληρη βιωματική σχέση συναισθήματος και λόγου ανάμεσα στα πάθη και στη ζωή του ενυποστάτου θεού προκειμένου με όπλο την έμπαθον αγάπη να απλώσει κοινωνικά το μυστήριον της πάσχουσας αγάπης του θεανθρώπου.Ο Παύλος χτίζει εξωτερικά το οικοδόμημα που άρχισαν εκ θεμελίως οι στωϊκοί.Υπάρχει η πλήρης ενέργεια του θεού ,ο οποίος έστειλε τον πάσχοντα  υπέρ των ανθρώπων Υιόν του.Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορούν να σκέφτονται ενεργητικά και να προχωρούν σε έργα πάθησης και αγάπης προς αλλήλους,ως Εκείνος.Μόνον με αυτόν  τον τρόπο θα μεταδοθεί παντού στη γή η σχέση ενεργούντος και πάσχοντος φωτίζοντας κάθε πλευρά και σημείο της ανθρώπινης  ύπαρξης στην πορεία της προς τον κόσμο του ανωτέρου Λόγου.Αναφέρει ο Απόστολος: (προς εβραίους,2,10) «διότι έπρεπε στον Θεόν και δημιουργόν του παντός ,προς τον οποίον αποβλέπουν τα πάντα,και διά του οποίου κατευθύνονται και  κυβερνώνται τα πάντα ,να αποδείξη και αναδείξη τέλειον,διά μέσου των παθημάτων,τον αρχηγόν και αίτιον της σωτηρίας των,δηλαδή τον Χριστόν,εφ΄όσον είχε την πανάγαθον απόφασιν πολλούς ανθρώπους να οδηγήση εις την δόξαν».Αναλογικά ο Απόστολος  επεκτείνει το παραπάνω βιωματικό σχήμα μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία.Όπως ο Χριστός έδωσε αγάπη και σωτηρία εις τους ανθρώπους παρόμοια θα πρέπει οι άνθρωποι να αλληλοαγαπώνται έως τη στιγμή της σωτηρίας.Συζητούμε για έμπαθο αυτοσυνείδητη και καθαρά βιωματική αγάπη που συνεκτικά ενώνει τους ανθρώπους έναντι της πρώτης ενεργούσας και διηνεκούς πνευματικής αρχής.

Οι στωϊκοί διείδον ότι ο δρόμος προς την μεγάλη πορεία προς το Επέκεινα περνά μέσα από το φόβο του θανάτου. Μέσα όμως στα γραπτά τους δεν υπάρχει ο θάνατος όπως διεσπάρη στα πλήθη των αμαθών θρησκολήπτων αλλά οι στωϊκοί διείδον ότι ο θάνατος είναι η απελευθέρωσις και αναμόρφωσις όλων εκείνων των στοιχείων που συναποτελούν τον άνθρωπο(γή,αήρ,ύδωρ,πύρ).Ο θάνατος  είναι ο τρόπος επανακατανομής όσων στοιχείων συναποτελούν τον άνθρωπο,ο θάνατος είναι ο γλύπτης που δίνει νέους συνδυασμούς στα στοιχεία ώστε να παραχθούν νέες μορφές.Μέσα λοιπόν από τη σχέση ενεργητικής και παθητικής αρχής προέρχονται τα τέσσαρα στοιχεία.Η αντίληψις περί των τεσσάρων στοιχείων ανάγεται στον Εμπεδοκλή (περί φύσεως).Σύμφωνα με την αναφορά του Αριστοκλέους ,το βασικό στοιχείο των όντων όπως ισχυριζόταν και ο Ηράκλειτος(πύρ αείζωον)είναι το πύρ(ας αντιπαραβληθή με το χριστιανικό άγιο πνεύμα το οποίο χαρακτηρίζεται ως καίον διότι φωτίζοντας προωθεί τις πράξεις και τη ενεργό βούληση(ούτως ή άλλως ως πύρ εννοείται η βούλησις).Κατά τα προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα ο κόσμος καταστρέφεται (εκπυρούσθαι)και μετά ξαναδημιουργείται(διακοσμείται)και ούτω καθ΄εξής.Το αρχικό πύρ περιλαμβάνει τους λόγους και τις αιτίες όλων των πραγμάτων και των γεγονότων ακόμα και των μελλοντικών καταστάσεων και όντων.Κατ΄αυτόν τον  τρόπον ο κόσμος διοικείται  όπως η πλέον ευνομουμένη κοινωνία.

Η διακόσμησις γίνεται όταν το πύρ μεταβληθεί  σε ύδωρ μέσω του αέρος.Εν συνεχεία το ύδωρ εν μέρει παραμένει ύδωρ και εν μέρει γίνεται γή.Το ύδωρ που παρέμεινε ύδωρ εν μέρει παραμένειι ύδωρ και εν μέρει γίνεται αήρ και ένα τμήμα του αέρος γίγνεται πύρ.Η κρίσις και η ανάμιξις των στοιχείων επιτυγχάνεται μέσω της αλληλομεταβολής τους.Τα στοιχεία δεν αντιπροσωπεύουν παρά μόνο τις μεταμορφώσεις της μίας και αναλλοιώτου πρώτης ουσίας.Σε κάθε περίπτωση παρατηρούμε την αποθέωση του Ελληνικού Λόγου και την έμπρακτο εφαρμογή όλων των οντολογικών φιλοσοφικών ανακαλύψεων και διατυπώσεων των υλοζωϊστών προσωκρατικών φιλοσόφων αλλά και των δομικών.Ο κόσμος δομείται,συγκεκριμενοποιείται αποκτά  αρχή και μέση και τέλος.Τίθενται κανόνες και στον κόσμο(όπως ο θεός έφτιαξε την πολιτεία του κόσμου)αλλά και στον άνθρωπο(παρόμοια ο άνθρωπος μπορεί να δημιουργήσει μία πλήρως νοουμένη και έλλογη ζωή συνδεόμενος με την ουσία και τα στοιχεία της).Κυρίως αποκαλύπτεται η πλήρης εσωτερική κρυφή συμπαντική πορεία μιάς και ουσιαστικά πέρα από τη ζωή και το θάνατο υπάρχει και μόνο η πορεία και ανακατανομή των τεσσάρων  δομικών στοιχείων(γή,αήρ και ύδωρ και πύρ)τα οποία είναι ουσιαστικά τα δημιουργικά στοιχεία του ενός δημιουργού Νοός.Σε καμία των περιπτώσεων οι στωïκοί δεν λατρεύουν αλλά και μόνο σκέφτονται την πορεία του Ενός προς τη δημιουργικότητα και την εσωτερικότητα.

Αναμφίβολα ο Παύλος συνεχίζει αυτή τη φιλοσοφική θέαση των πραγμάτων υπό την έννοια ότι θέτει τον άνθρωπο έναντι του Ιησού,προσπαθώντας να λογικοποιήσει την πορεία του θεανθρώπου και να τη μεταλλάξει σε ηθική κατανόηση.Απλά ο νους αντικαθιστά τη λειτουργία της κατανόησης με αυτή της πίστης η οποία σε κάθε περίπτωση είναι ο πιο γρήγορος δρόμος κατανόησης.Ο άνθρωπος νοιώθει πλέον τον κόσμο ως οικία που εδημιουργήθη παρά του δημιουργού άρα έχει όλες εκείνες τις δυνάμεις και ενέργειες οι οποίες στην υπηρεσία του ανθρώπου θα δημιουργήσουν την νουνεχή και ευδαίμονα ανθρώπινη πολιτεία.Όχι μόνον αυτό,επειδή ο Παύλος κινείται στη συνέχεια των στωϊκών αποκαλύπτει όλη την εσωτερική πορεία προς το δημιουργό.Ο άνθρωπος μέσα από την πίστη του γνωρίζει ότι όταν το σώμα αναλυθεί στα εξ ών συνετέθη ο αήρ ,το πνεύμα θα ταξιδέψει κοντά στο θεό και πατέρα των χριστιανών.Αναφέρει στην προς Κορινθίους επιστολή(1,5) «διότι μέσα από την εν πίστει επικοινωνία σας με τον Κύριον εγίνατε πλούσιοι σε όλα,εις κάθε διδασκαλία της χριστιανικής αληθείας,και εις κάθε γνώσιν την οποία αυτή διδάσκει».Σε κάθε περίπτωση ο χριστιανός συνεχίζει τη στωϊκή παράδοση.Είναι σε σχέση με την ενεργούσα αρχή,αποκτά σημείο αναφοράς ο άνθρωπος(ως πάσχουσα αρχή κινείται προς την ενεργούσα αρχή)μέσα στη φύση-οικία  νοιώθει το πρόσωπο ότι μπορεί να ομιλεί με τον ιδιοκτήτη θεό.Το στωϊκό πρόσωπο μεταφέρεται στον Παύλο,απλά ο νους απελευθερώνει την έσχατη αρχή πειθούς, την πίστη.Εάν το  όπλο των στωϊκών είναι η σκέψις,ο Παύλος αντιστρέφοντας τη σκέψη ,βλέπει τα πράγματα από το πρίσμα του θεανθρώπου.Αυτή η όραση  επειδή προχωρεί από τα άνω προς τα κάτω ,ονομάζεται νοερή πίστη.Ο  Παύλος βλέπει αντεστραμμένα τα πράγματα.Εάν οι στωϊκοί θεώνται το πάν ως άνθρωποι σε σχέση με την ενεργούσα αρχή ο Παύλος θεάται τα πάντα ξεκινώντας από τους οφθαλμούς του θεανθρώπου.Ο νους πλέον πιστεύει και θεοποιεί την πίστη.

Η εκπύρωσις του Παύλου αποκτά πλέον καθαρά πνευματικό νόημα(προς Κορινθίους,1,9) «Είναι άλλωστε κατά πάντα αξιόπιστος ο Θεός ,από τον οποίο έχετε κληθεί να γίνετε μέτοχοι εις την ζωήν και την βασιλείαν και την δόξαν του Υιού αυτού του Ιησού Χριστού μας,του Κυρίου μας».Η  διαλεκτική σχέση που εγκαινιάσθηκε  από τους στωϊκούς ανάμεσα στην ενεργούσα αρχή (θεός)και στην πάσχουσα αρχή(άνθρωπος) ολοκληρώνεται μέσα από τη φιλική  σχέση ανάμεσα στον Ιησού(ενεργούσα αρχή )και στον πιστό (άνθρωπος)στην Παύλειο θεολογία.Εάν ο νους στους στωϊκούς κατεβάζει την ενεργούσα αρχή στον ανθρώπινο νού,η πίστη στον ήδη ενανθρωπισθέντα Ιησού είναι η ύστατη ενέργεια του  νοός που ανεβάζει τον άνθρωπο στον ουρανό μαζί με το Θεάνθρωπο.Η πίστη διαλύει το φόβο του θανάτου.Στον Παύλο ο άνθρωπος θα αναλυθεί σε αγνό πνεύμα(ο αήρ των στωϊκών πνευματικοποιείται πλήρως στον Απόστολο)αλλά πλέον μέσα από το προσωπικό συμβόλαιο που έχει υπογραφεί με το αίμα του θεανθρώπου.Ο στωϊκισμός ίσως ολοκληρώνεται μέσα  από τον παύλειο οντολογικό πραγματισμό.Η ενεργούσα αρχή ενώνεται με την πάσχουσα αρχή,ο θεός και ο άνθρωπος ως ένα θα ευρεθούν στη βασιλεία του τελείου κόσμου.Ίσως βέβαια αυτή η ένωση –κατά στωϊκό τρόπο εάν σκεφθούμε-δημιουργήσει την πάλαι ποτέ τελεία ερμαφρόδιτο οντότητα η οποία όταν εκπυρωθεί να ολοκληρώσει μία σειρά μορφών δίνοντας  το έναυσμα για νέες μορφές και οντολογικές δημιουργίες.Ο Απόστολος των εθνών  δίνει στη στωϊκή εκπύρωση –βασισμένος στην πίστη ως έσχατη νοερή δημιουργία και λειτουργία-το πλέον αφαιρετικό νόημα.Εάν οι σοφοί γνωρίζουν τα τέσσαρα στοιχεία και άρα την εσωτερική εκπύρωση,ο Παύλος απλώνει οντολογικά την εκπύρωση σε όλους τους πιστούς λέγοντας ότι ο δρόμος προς το θεό είναι ασφαλής μέσα από τη μέθεξη στο θείο πάθος και στη θεία λογική και χάρη.Ο άνθρωπος αφήνεται στα χέρια της ενεργούσας αρχής κατ΄επιλογήν,κατά προσωπική επιλογή,εκ-στασιάζεται,εξ-έρχεται από τον εαυτό του,εκ-πυρώνεται γίνεται πύρ και φωτιά πνεύματος,αγνό υπέρσκεπτικό βίωμα, που οδηγείται στο φίλο και ήδη γνωστό εκ του πάθους θεάνθρωπο.      Αναφέρει σχετικά: (προς Κορινθίους , 1,28) «και εδιάλεξεν ο θεός εκείνους που έχουν άσημον κατά κόσμον την καταγωγήν και τους περιφρονημένους εκ μέρους των ανθρώπων του κόσμου.Και εκείνους που οι σοφοί και οι ισχυροί τους αντιπαρέρχονται με περιφρόνησιν σαν να μην υπάρχουν κάν.Τους  εδιάλεξεν ο θεός διά να καταλύση και να αποδείξη χωρίς καμία αξία εκείνους τους οποίους ο κόσμος θεωρεί μεγάλους και ισχυρούς».

Ο Παύλος ωμίλησε ως Έλλην.Μέσα από το στωϊκό λόγο εξέλιξε την πίστη και ολοκλήρωσε το προσωπικό μοντέλο του ανθρώπου που δεν θεάται την ενεργούσα αρχή ως απλά πάσχουσα οντότητα αλλά ενώνεται με το καθ εαυτό υπάρχον οδηγούμενος σε ανώτερες μορφές και σφαίρες ζωής.Αυτό το προσωπικό μοντέλο έχει διαχρονική αξία απελευθερώνοντας διηνεκώς τον άνθρωπο όταν αυτός δουλοποιείται.

Βασίλειος Μακρυπούλιας,δρ,φιλοσοφίας.         http://filosofikoskipos.blogspot.gr/