Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 2016

ΓΕΦΥΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΥΘΟ ΜΕ ΤΟΝ ΛΟΓΟ[ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΚΑΙ Η ΘΥΣΙΑ]

Γεφυρώνοντας τον μύθο με τον λόγο
κι έχω αδελφό ’ς την ξενιτειά, μη λάχη και περάση».
Εδώ ο θεσμός της οικογένειας – ισχυρότατος στην παραδοσιακή κοινότητα – κατορθώνει να διασώσει το γενικό καλό μέσα από μια ιδιότυπη έκφραση του ατομικού. Ο αδελφός, για μια γυναίκα που δεν έχει αποκτήσει ακόμα παιδιά, είναι το στοιχείο της συνέχειας της γενιάς, της συγγένειας του αίματος.
Σε συνάφεια μ’ αυτά, αναφέρω παράδοση από το Ζαγόρι σύμφωνα με την οποία αν μια γυναίκα ήταν στείρα ή γεννούσε το παιδί της πεθαμένο, αφού κατέβαινε στο πιο κοντινό ποτάμι, όταν είχε νύχτα με φεγγάρι, έσπρωχνε μέσα στα νερά, από την κορυφή της καμάρας μια ή και περισσότερες αρκάδες του, όρθιες, δηλαδή, πέτρες που ασφάλιζαν το διάδρομο διάβασης και πετροβολούσε το ποτάμι.
Ερμηνεύοντας τη συνήθεια αυτή δίνουμε δύο εξηγήσεις: σύμφωνα με την πρώτη ο λαός με διάφορες εκδηλώσεις μυστικισμού, επιδίωκε την εύνοια των φυσικών δυνάμεων για να επιτύχει την ευφορία της γης αλλά και τη δική του ευγονία. Ο ποταμός είναι ο παλιός προστάτης της ανθρώπινης ευγονίας, που όμως αδικεί κάποιες φορές. Γι αυτό ακολουθεί η εκδίκηση με το πετροβόλημα.
Όμως ας είμαστε και ρεαλιστές. Γιατί, συνήθως, όλα τα έθιμα με τον ιδεολογικό τους μανδύα κρύβουν μια πρακτική σκοπιμότητα. Το έθιμο είναι παράγοντας της εύρυθμης κοινωνικής αλλά και ατομικής ή οικογενειακής ζωής. Συνοψίζει, επίσης, με απτό τρόπο την κοσμοθεωρία, τις αξίες της εποχής, τις κοινωνικές της συντεταγμένες.
Η γέννα, η μητρότητα είναι ο κυριότερος παράγοντας της ολοκλήρωσης του έμφυλου ρόλου των γυναικών. Παραθέτω απόσπασμα από σχετική αφήγηση μιας Παππιγκιώτισας:
«Ιγώ, όταν παντρεύτ’κα, δεν κίν’σα έγκυους αμέσους. Πέρασαν πέντι μήνις και μου είπι ου άντρας μ’: αν δεν κάν’ς πιδί θα συ στείλου στα ζωνάρια μαζί με τα στειρό’ιδα (στείρες γίδες). Έτσ’ κάναμαν τότι τις στείρφις τις γίδις. Τ’ς αμολάγαμαν πάνω στα ζωνάρια, για να βοσκάν μόνις τ’ς και να παχαίνουν, για να τ’ς σφάζουμι μετά… Στειρό’ιδα λέγαμαν και τ’ς στείρφις τ’ς γυναίκις. Άμα δε γένναγις δε σ’ ήθιλαν κι οι πιθιρές (πεθερές). Οι γυναίκις, έλεγαν τότι, ότι φταιν…πουτέ οι άντρες…» Ένα πλήθος εθίμων – τουλάχιστον στην παραδοσιακή κοινωνία – συνδέεται, λοιπόν, με προληπτικές ενέργειες προκειμένου το νέο ζευγάρι να αποφύγει την κοινωνική επίκριση της ατεκνίας. Γιατί η απόκτηση παιδιών ήταν ή και είναι ακόμη κριτήριο κοινωνικής καταξίωσης. Άλλοτε απέδιδαν τη στειρότητα σε θεία οργή κατά των άκληρων, γι αυτό και η παροιμία: «άκληρος άθεος». Η γυναίκα, προπάντων, πλήρωνε το τίμημα της ατεκνίας και κατέφευγε σε ένα πλήθος μαγικο-θεραπευτικών πρακτικών. Όταν αυτές δεν απέδιδαν, τότε το έθιμο επικύρωνε το να φύγει νύχτα μια γυναίκα και να βρεθεί μόνη με φεγγάρι – συνδυάστε το με τη γονιμότητα του περιοδικού κύκλου της – σε κάποιο γεφύρι ξέμακρο από το χωριό…
Η ανάγκη, η απόγνωση, η επιθυμία προσοικείωσης του Καλού, ανέκαθεν οδηγούσε τον άνθρωπο σε μέσα, τελετουργίες, δρώμενα, πρακτικέ, έθιμα που μπορεί να προέρχονταν ακόμα και από ετερόκλητους χώρους: από τη μαγεία, τη θρησκεία, το μεταφυσικό, το παράλογο, το παράτυπο, ή και το απλώς πρακτικό.
Τελικά, μύθος και ορθολογισμός, δοξασία και λογική, πεζό και ποιητικό, αληθινό και ιδεατό αλληλοσυμπλέκονται και προωθούνται μέσω της αποδεκτής σύμβασης του εθίμου και της παράδοσης.
Μαρία Τσούπη
Φιλόλογος - Συγγραφέας
Από Εκδήλωση της 30 Ιουλίου 2009 στο Κουκούλι
"Αναφορά στα Γεφύρια"http://alitogr.blogspot.gr/

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου