SATURNIA TELLUS.Η ΚΟΥΦΙΑ ΓΗ ΚΑΙ Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ..

Saturnia Tellus: η Σχολή της Νεαπόλεως και η Κούφια Γη

Το 1834 ο Edward Bulwer-Lytton βρίσκεται στη Νάπολη. Μέσω ενός άτυπου δικτύου, ο πυρήνας του οποίου φαίνεται πως περιελάμβανε τον αρχαιολόγο Sir William Gell, έρχεται σε επαφή με τους εκπροσώπους μιας ορισμένης ναπολιτάνικης εσωτερικής παράδοσης, η οποία ακόμα και σήμερα καλύπτεται υπότην ομίχλη του θρύλου. Ο Bulwer-Lytton ανακαλύπτει την άλλη Νάπολη, τη«σφραγισμένη» για τους περισσότερους ταξιδιώτες τουGrand Tour

,καθοδηγούμενος από μια ιδιόρρυθμη μορφή της πόλης, τον δικηγόρο και ιεροφάντη των παρθενόπειων μυστηρίων Domenico Bocchini. Ο Bocchini ήταν γνωστός ως «ο γέρος του Sebeto» και το περιοδικό που εξέδιδε είχε τον τίτλο

Geronta Sebezio, «Γέροντας Σεπείθιος», αναφορά στον Sebeto

, τον αρχαίο ποταμό της πόλης που το όνομά του ήτανΣέπειθος

. Η μύηση του Bulwer-Lytton έλαβε χώρα στις κατακόμβες του Καποντιμόντε. Αυτά λέει η παράδοση στη Νάπολη, και τέτοιοι χώροι είναι γεμάτοι από ανάλογες ιστορίες. Ο Bulwer-Lytton βρισκόταν όντως στην πόλη, από το 1833, και έγραφε τις Τελευταίες Μέρες της Πομπηίας

, που εκδόθηκαν τη χρονιά της θρυλούμενηςμύησης μετά την επιστροφή στη Βρετανία. Ντοκουμέντα που θα επιβεβαίωναν ότι πέρασε την πύλη και εισήλθε στα ενδότερα της λεγόμενης

 Σχολής της Νάποληςδεν υπάρχουν, όπως είναι αναμενόμενο. Η ιδέα όμως ότι ο Αιγύπτιος ιερέας της Ίσιδος Arbaces, στις Τελευταίες Μέρες της Πομπηίας

, αποτελεί μια κρυπτική αναφορά στον εσωτερισμό της πόλης, σύμφωνα με την ίδια ναπολιτάνικη παράδοση, δεν μπορείνα αγνοηθεί. Ακόμα και αν εκείνοι που την υποστηρίζουν δυσκολεύονται να εξηγήσουν γιατί ο Arbaces αποτελεί ένα τόσο αρνητικό πρόσωπο στο βιβλίο. Εξίσουδεν μπορεί να αγνοηθεί ο ισχυρισμός ότι στο Zanoni, το κατεξοχήν εσωτερικό μυθιστόρημα του Bulwer-Lytton, κωδικοποιείται η ναπολιτάνικη και γενικά ηιταλική μαγική παράδοση του 19ου αιώνα. Αλλά πολύ περισσότερο, ίσως, από αυτά τα δύο βιβλία, το έργο που συνδέει τον Bulwer-Lytton με τη Σχολή της Νάποληςκαι με τις ιδιόμορφες αντιλήψεις και θεωρίες που είχαν κάποτε διακινηθεί στο εσωτερικό της, φαίνεται ότι το είναι το The Coming Race, βιβλίο που έχει σημαδέψει τη διαμόρφωση του μύθου της Κούφιας Γης.Η ιδέα ενός μαγικού μητριαρχικού υπόγειου κόσμου, σαν και εκείνου πουπεριγράφεται στο μυθιστόρημα του Bulwer-Lytton, αποτελεί τη βάση για τιςαπόκρυφες διδασκαλίες της Σχολής της Νάπολης, όπως αυτές εμφανίζονται στο έργο του Domenico Bocchini. Αλλά μια σύγκριση ανάμεσα στο έργο του Bocchiniκαι στο The Coming Race

είναι κάτι που δεν θα είχε νόημα παρά μόνο για έναν μελετητή του Bulwer-Lytton. Θα ήταν μια σύγκριση ανάμεσα σε πολύ διαφορετικά πράγματα. Από τη μια τα κείμενα του Bocchini, μοναδικά, τόσο ως γλώσσα όσο και ως περιεχόμενο, στο πανόραμα του εσωτερισμού. Από την άλλη μια μυθοπλασία,την οποία μπορεί να διαβάσει και να απολαύσει ο καθένας, ακόμα και αν δενυποψιάζεται την παρουσία ενός κεκαλυμμένου εσωτερισμού. Το μυθιστόρημα τουBulwer-Lytton καμία ουσιαστική βοήθεια δεν θα προσέφερε σε μια απόπειρα αποκρυπτογράφησης του ερμητικού κόσμου της Σχολής της Νάπολης –αποτελείται άλλωστε από διάφορα ετερόκλητα στοιχεία. Είναι, αντιθέτως, ο mundus imaginalis του Geronta Sebezio που μπορεί να ρίξει ένα απρόσμενο φωςστις εσωτεριστικές καταβολές του μύθου της Κούφιας Γης. Και, παράλληλα, στην απόσταση που χωρίζει τον μύθο από τον εσωτερισμό, τη μυθοπλασία από τον ερμητισμό.Μια απόπειρα παρουσίασης της διδασκαλίας του Domenico Bocchini είναι εφικτή,και αυτό θα προσπαθήσω να κάνω, ύστερα από αρκετή μελέτη που επικεντρώθηκε στη σύνθεση και όχι στην ανάλυση. Όπου το ζητούμενο είναι να μπορέσει οαναγνώστης να εισέλθει, έστω και φευγαλέα, σε έναν κόσμο – και ας διαφεύγει, σεπρώτη ανάγνωση, η σημασία αυτού του κόσμου. Μια τέτοια προσέγγιση αρμόζει στη συγκεκριμένη περίπτωση για τον ειδικό λόγο ότι ο Bocchini γράφει σε μια εντελώς ιδιότυπη γλώσσα, που βασίζεται σε αναγραμματισμούς, λογοπαίγνια καισυμβολισμούς και μοιάζει με τη λεγόμενη ερμητική ή φωνητική Cabala του γαλλικού ερμητισμού. Στοιχεία που δεν είναι δυνατόν να μεταφρασθούν στα ελληνικά, παρά μόνο να αποσαφηνισθούν με λεπτομερείς επεξηγήσεις. Υπάρχουνστο τέλος οι απολύτως απαραίτητες σημειώσεις. Ας δούμε λοιπόν, συνθετικά,μερικά από τα θεμελιώδη στοιχεία που αποτελούν τον mundus imaginalis πουσχημάτισε η πένα αυτού του εκκεντρικού Ιταλού.Για τον Bocchini τον ίδιο, τα γραπτά του αποτελούσαν απόκρυφη Ιστορία, μεδιάφορες βέβαια προεκτάσεις. Αναλόγως θα πρέπει να διαβαστούν και αυτά πουακολουθούν, και ας μοιάζουν, έτσι σχηματοποιημένα από εμένα, με παραμύθι ή μεαφήγηση συμβολική:Στην πιο μακρινή αρχαιότητα υπήρχαν δύο κόσμοι. Ο ορατός και ο αόρατος. Στηνεπιφάνεια κατοικούσαν οι Θνητοί, μέσα στη γη οι Αθάνατοι.Οι πρώτες κατοικίες των ανθρώπων ήταν κρυσφήγετα μέσα στα βουνά. Είναι οιδιάφοροι λαβύρινθοι των μύθων. Όταν επινοήθηκε ο ασβέστης (τίτανος), οι υπόγειοι κάτοικοι βγήκαν να κατοικήσουν στο φως. Ονομάστηκαν Τιτάνες. Και έγιναν εχθροί των Αθανάτων. Αλλά οι Αθάνατοι παρέμειναν στο εσωτερικό της Γης. Αόρατοι, κυβερνούσαν τουςανθρώπους της επιφάνειας.Το μυστικό τους ήταν αυτό: εξουσίαζαν τους Θνητούςμε τους χρησμούς. Και με τις Φαντασμαγορίες. Ένα ιερατείο αποτελούσε τον διαμεσολαβητή ανάμεσα στους Θνητούς και στους Αθανάτους. Το ιερατείο των ναών-μαντείων στις εισόδους του υπόγειου κόσμου.Στην αρχή ένας ήταν ο λόγος του σύμπαντος. Αλλά όταν οι άνθρωποι άρχισαν να βγαίνουν από τα σπήλαια ελκόμενοι από τη φαινομενική ομορφιά των σπιτιών τουπάνω κόσμου, τότε άρχισαν να σχηματίζονται οι διάφορες Βαβυλωνίες.Ο κάτω κόσμος: ένα δίκτυο από Μυστικές Πόλεις,

Urbi Arcane. Υπόγειες Κρονίες(Saturnie) που σαν ουράνιες σφαίρες σχημάτιζαν έναν ζωδιακό στο στερέωμα από πέτρα

[1]Ουρανός, στη γλώσσα του ιερατείου που επικοινωνούσε με τους Αθανάτους, είναι το ανώτερο μέρος των Μυστικών Πόλεων. Αυτοί οι κρυμμένοι «Αθάνατοι», οι λεγόμενοι

 Numi

 [2], δεν ήταν ασώματοι, δενήταν πνεύματα, αλλά μια κάστα ανθρώπων σοφών που ζούσαν απομονωμένοι απότους ανθρώπους της επιφάνειας μέσα στις υπόγειες κατοικίες τους.Είχαν επινοήσει τις Φαντασμαγορίες, με μερικά κρύσταλλα και καθρέφτες, με λίγοφως φαντασμαγορικό κυβερνούσαν τους Θνητούς κάνοντας τους να πιστεύουν ότιοι λάμψεις προέρχονται από τα άστρα του ουρανού. Έτσι οι Φιλόσοφοι, πουαναπαριστούσαν τη μορφή των Numi, έθεσαν το θεμέλιο για τις λατρείες τουμυστικού Ηλίου (sole arcano) και της μυστικής Σελήνης (luna arcana).Ο μυστικός ναός ήταν ο τόπος όπου ο μείζων Όλυμπος

συνδεόταν με τον ελάσσονα  Όλυμπο. Ο υπόγειος κόσμος των πεφωτισμένων.Οι «Αρκάνιες Πόλεις» ήταν τα «νησιά» της μυστικής θάλασσας, οιΝήσοι των  Μακάρων του Ωκεανού

. Οι γραμματολόγοι, που δεν κατάλαβαν ποτέ την ιερατική γλώσσα, πίστεψαν ότι ο Ωκεανός αναφέρεται στη θάλασσα. Αλλά ο Όμηρος, όπως εξάγεται από τον Στράβωνα, για να μεταδώσει ατιμώρητα το αρκάνιο του «άλλουκόσμου» –και επειδή απαγορευόταν να αποκαλύψει τα αληθινά ονόματα τωναπόκρυφων τόπων– άφησε στους μεταγενέστερους την εικόνα ενός διπλούΩκεανού, μιας ανώτερης και μιας κατώτερης θάλασσας, για να σημάνει την ύπαρξητου κρόνιου κόσμου των εγκάτων.Ο «διάπλους» γινόταν μέσω υποχθόνιων οδών, που συμβολικά ονομάζονται

ηγερίεςή ορφικές οδοί και απλώνονταν σε ολόκληρη την Ευρώπη, από τον Εύξεινο Πόντο ως τις Ηράκλειες Στήλες. Η Αππία Οδός ήταν αρχικώς μια ορφική, μυστική(arcana) οδός, από τη Ρώμη ως το Μπρίντιζι. Ο Αννίβας πέρασε τις Άλπεις με τουςελέφαντές του μέσα από τέτοιες υπόγειες σήραγγες...

 Οι ιστορίες των απόκρυφων θεοκρατικών κυβερνήσεων έχουν αποτυπωθεί σε ιδιώματα κρυπτικά, που κατά τρόπο θαυμαστό οδηγούν σε δύο αναγνώσεις. Η μία είναι η δημοτική και λαϊκή, και το αποτέλεσμα είναι ένα μυθολόγημα. Η άλλη είναι εκείνη της μυστικής επιστήμης (scienza arcana), της επιστήμης που διδασκότανστα υπόγεια άντρα υπό το φως των λύχνων, και από το σύμβολο της ελιάς, τουελαίου που έκαιγε στους λύχνους, ονομάστηκε Palladia, επιστήμη της Παλλάδος.Μια από τις παλλάδιες επιστήμες που είναι δύσκολο να συλλάβουν οι άνθρωποι της επιφάνειας είναι η επιστήμη του ασώματου. Γιατί επινοήθηκε σε έναν άλλο χώρο,εκεί που διατηρείται καθαρός ο

 μυστικός αήρ ή αιθέρας: σε αυτό που ονομάζεται vacuo (κενός χώρος), και ο αναγραμματισμός του μας δίνει τη λέξη cavo,κοίλος,που συνδέεται με τη λέξη coelum (ουρανός)

[3]

.Στους μύθους μνημονεύονται τρεις περίοδοι, τρεις κύκλοι ή ουρανοί

, του Ουρανού,του Κρόνου και του Δία. Ονόματα που συμβολίζουν τα Συνέδρια των Numi, τιςσυγκλήτους των μητριαρχών και των πατριαρχών, και του εκτελεστικού τουςοργάνου.Διάφορες πόλεις σχημάτιζαν τον ιταλιωτικό λαβύρινθο. Όπως η μυστική Ρώμη,πόλη του υπόγειου Λατίου

[4]

. Και η πόλη των Σειρήνων, η Παλαιόπολη ήΠαρθενόπη: η λεγόμενη «βασιλική Παρθενόπη», που ως βασίλισσα (regina) είναιαπλώς ένα παραμύθι, ενώ ως reggia(παλάτι) είναι απόκρυφη ιστορία. Γιατί Παρθενόπη ονομαζόταν η υπόγεια μυητική σχολή των παρθένων που διηύθυναν οι  ιέρειες της Κέρες, οι μητριαρχικές Σειρήνες. Το ονομά τους ήταν συνώνυμο της ναπολιτάνικης θεοκρατικής κυβέρνησης.Πρωτοστατούσε η πανάρχαια Cuma (Κύμη), το συβιλλικό μαντείο της οποίας ήταν ενεργό ως τις απαρχές του χριστιανισμού. Εκεί οδήγησε τον Οδυσσέα ο Όμηρος για  να συμβουλευθεί τους «Λάρητες». Συνέβη κάτι που αγνοεί η Ιστορία. Ο Βιργίλιος δεν υπάκουσε στις απαγορεύσεις και στο έκτο βιβλίο της Αινειάδας αποκάλυψε τα αρκάνια της Μυστικής Κύμης στον Οκταβιανό Αύγουστο...Οι Ρωμαίοι εισήλθαν στις μυστικές πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας και τιςκαταπόντισαν και τις κατέστρεψαν. Απαγορεύθηκε να κατοικεί κανείς στους απόκρυφους τόπους. Η ποινή ήταν ο θάνατος.Η αφήγηση θα μπορούσε να τελειώσει σε αυτό το σημείο. Όπου ξέρεις αυτό που χρειάζεται να ξέρεις, και ας μένουν αναπάντητα τα ερωτήματα που γεννιούνται – τα ερωτήματα έχουν τη δική τους ζωή. Αλλά, η ιστορία έχει και συνέχεια. Η συνέχεια είναι η μνήμη... Όχι η ενθύμηση, αλλά η υπόγεια και ανεξέλεγκτη πορεία εκείνωνπου επανέρχονται, που επιστρέφουν κάτω από άλλη όψη, κάτω από άλλη μορφή.Στην καρδιά της παλιάς Νάπολης, στην οδό Νείλου, μπορεί ακόμα και σήμερα να δει κανείς ένα άγαλμα που αναπαριστά το

σώμα της πόληςκαι παραδοσιακά ονομάζεταιΣώμα της Νεαπόλεως(Corpo di Napoli)

. Τοποθετήθηκε εκεί κατά τηρωμαϊκή εποχή, ανάμεσα στον δεύτερο και τον τρίτο αιώνα. Από εκεί περνούσε οποταμός Sebeto, και αυτόν αναπαριστά ο ημίγυμνος και σωματώδης γενειοφόροςάντρας, που είναι ξαπλωμένος πάνω σε μια πέτρα και στο δεξί χέρι κρατά το κέραςτης Αμαλθείας, σύμβολο της ευφορίας των υδάτων. Γιατί ο Sebeto ήταν ο ναπολιτάνικος Νείλος, που μετέφερε τη δύναμή του στους αγρούς, στουςανθρώπους, στους μυημένους. Πάνω στο άγαλμα υπήρχαν –πριν αφαιρεθούν καικαταλήξουν στη μαύρη αγορά– μια Σφίγγα (θα μπορούσε να είναι μια Σειρήνα) καιένας κροκόδειλος, σύμβολο του δέους που ενέπνεε ο υδάτινος μαίανδρος, ο μυστικός, ο Υπόγειος Νείλος.

Δημήτρης Τσουμάνης

diploslogos.blogspot.com

Σημειώσεις[1]

Η έννοια του στερεού ουρανού, του στερεώματος(λατ. firmamentum),απαντάται σε διάφορες κοσμολογίες και μυθολογίες ολόκληρου του πλανήτη καιεπιβιώνει στις λαϊκές παραδόσεις. Στις ινδο-ευρωπαϊκές μελέτες, ξεκινώντας απότον Reichelt (Der steinerne Himmel, 1913), έχει ανιχνευθεί η υπόθεση μιας λέξης μετη διπλή σημασία της πέτρας και του ουρανού, με την οποία σχετίζεται η ελληνική άκμων, η οποία πριν αποκτήσει τη συνηθισμένη μεταλλουργική σημασία («αμόνι»)προσδιόριζε την πέτρα και ειδικότερα τον μετεωρίτη, ο ρόλος του οποίου στη μεταλλουργική μυθολογία είναι άλλωστε γνωστός. Ιδιαίτερα σημαίνουσα, στο πλαίσιο αυτό, είναι η μυθολογική εκδοχή σύμφωνα με την οποία ο πατέρας του Ουρανού ονομάζεται Άκμων

. Αρχικώς από πέτρα, ο στέρεος ουρανός εμφανίζεταιστη συνέχεια μεταλλικός, χάλκινος ή σιδερένιος:σιδήρεος ουρανός, στον Όμηρο. Σιδήρε(ι)ος είναι ο sidereus(λατ.), ο «αστρικός», και

sidera είναι τα αστέρια, πέτρες του ουράνιου θόλου και μετεωρίτες που περιέχουν σίδηρο. Αυτή την υλικότητα του ουρανού, την τόσο βαθιά ριζωμένη στις αρχαίες αντιλήψεις, ο Bocchini τηνερμηνεύει από εντελώς άλλη σκοπιά, που εκπλήσσει. Αν η αρχαία κοσμομυθολογία αναφέρεται κατ' ουσίαν στον υπόγειο κόσμο, απ' όπου και προήλθε, τότε κάθε συμβολική δομή θα πρέπει να έχει το αντίστοιχό της εκεί. Όχι μόνο ο πέτρινοςουράνιος θόλος, που καταδεικνύει ότι ο ουρανός είναι μια έννοια υπόγεια, αλλά καιτα άστρα του στερεώματος, που σημαίνουν κρυπτικά τις υπόγειες πόλεις, σε μια διάταξη που είναι ταυτόχρονα χαρτογραφική και ιδεογραφική.

[2]

Η λέξηNumi (εν.Nume) προέρχεται από τη λατινική numen, για την οποία  χύθηκε πολύ μελάνι από την εποχή που συνδέθηκε με το πολυνησιακό μάνα

. Με την έννοια numen-mana επιχείρησαν ορισμένοι μελετητές να εντοπίσουν στις απαρχέςτης θρησκείας της Ρώμης όχι απλώς έναν «πολυδαιμονισμό» αλλά έναν ανιμιστικόδυναμισμό (Wagenvoort,Roman Dynamism, 1943). Η αρχική σημασία του numen,ως απρόσωπης δύναμης που ενυπάρχει στη φύση, θα ήταν η «κίνηση». Αλλά,ανεξάρτητα από τη σχέση με τομάνα

, το numen είχε γοητεύσει και εκείνους πουήθελαν να ανιχνεύσουν στη ρωμαϊκή θρησκεία μια μαγική διάσταση, όπως για παράδειγμα ο Έβολα (Rivolta contro il mondo moderno). Πριν από τον  ανθρωπομορφισμό των θεών, και στη βάση του, θα υπήρχε μια αδιαφοροποίητη αρχέγονη δύναμη πέρα από το καλό και το κακό – το numinous

του Rudolf Otto. Αλλά τα πράγματα δεν είναι έτσι. Το μάνα, όπως κατέδειξε ο Ελιάντε, δεν είναι η

 αρχαιότερη θρησκευτική μορφή (ούτε ενέχει κάποια παγκοσμιότητα) αλλά δεν είναι και κάποια απρόσωπη μαγική δύναμη. Είναι δύναμη που διαθέτουν τα πνεύματα καιοι ψυχές των νεκρών και ορισμένα άτομα και αντικείμενα: «Τα αντικείμενα όμωςκαι οι άνθρωποι έχουν

mana γιατί το έλαβαν από ανώτερα όντα...» (Πραγματεία πάνω στην Ιστορία των Θρησκειών, 1, § 7,

Το μάνα). Το numen, αντίστοιχα,αποσυνδέθηκε από το μάνα χάρη στη μελέτη του Dumézil για την αρχαϊκή ρωμαϊκήθρησκεία, στην οποία έγινε σαφές ότι δεν υπάρχουν μαρτυρίες υπέρ μιαςαπρόσωπης έννοιας του numen, η λέξη απαντάται συνοδευόμενη με ένα θεωνύμιο(για παράδειγμα,numen Jovis) και ήταν πάντα numen dei, έκφραση της βούλησηςενός ορισμένου θεού.Στον Bocchini το numen δεν ισοδυναμεί βέβαια με κάποια απρόσωπη ενέργεια. Οίδιος έχει κατά νου την παραδοσιακή χρήση της λέξης, που προσδιορίζει τιςασώματες οντότητες, «πνεύματα» και «θεότητες», και διαθέτει μια ελαφρά αοριστία την οποία δεν διαθέτει η πολλαπλώς φορτισμένη –εξαιτίας του χριστιανισμού κατά βάση– λέξη deus/θεός. Οι Numi του Bocchini είναι οι σοφοί, οι εκλεκτοί, οι προορισμένοι να είναι divi(θεϊκοί,ακτινοβόλοι) για τους υπόλοιπουςανθρώπους. Κατά μία έννοια είναι αθάνατοι θνητοί ή θνητοί αθάνατοι

. Ορισμένεςφορές ο Bocchini αναφέρεται σε ασώματους Numi. Ώστε θα μπορούσε να υποθέσεικανείς ότι υπάρχουν δύο κατηγορίες, οι ενσώματοι και οι ασώματοι. Τοδιφορούμενο, η απροσδιοριστία που μπορεί να προκαλέσει σε κάποιον την ανάγκη για συστηματοποίηση, προκύπτει από το γεγονός ότι οι Numi κατέχουν τηνεπιστήμη του ασώματου. Ενσώματοι ασώματοι ή ασώματοι ενσώματοι; Από τηνάποψη αυτή, το διφορούμενο με το οποίο εμφανίζονται οι Numi του Bocchini είναιτο διφορούμενο με το οποίο εμφανίζονταν πάντα τα ανώτερα όντα. Κάτι που, στηνπερίπτωση αυτή, εντείνεται με τις παράδοξες Φαντασμαγορίες, όπου οι Numiυποδύονται τους Numi...

[3]

Είναι παραδοσιακός στη λατινική γραμματεία ο συσχετισμός αυτών των λέξεων,ο οποίος δεν προκύπτει από αυστηρή ετυμολογία, όπως εννοείται σήμερα, αλλά από την παιγνιώδη και δημιουργική διάσταση της γλώσσας. Συναντούμε εκφράσεις όπως cava caeli(η σπηλιά, η κοιλότητα του ουρανού),cavum caelum (κοίλοςουρανός),caelus profundus

(βαθύς ουρανός, βαθύς όπως ο Ωκεανός...). Στονmundus imaginalis του Bocchini ανάλογες εκφράσεις έχουν όπως είναι προφανές νόημα υπόγειο. Ο ουρανός, ακόμη, είναι λαξευμένος, σύμφωνα με το λογοπαίγνιοcaelum/caelatum που καταγράφει ο Πλίνιος. Το ρήμα

caelare έχει τις σημασίες«κάνω ένα πράγμα κοίλο», «λαξεύω», «σμιλεύω», «διακοσμώ». Ο ουρανός ονομάζεται γιατί είναι λαξευμένος και διακοσμημένος με αστέρια: είναι ένα κόσμημα (

κόσμος). Αλλά ο κοίλος (cavus) ουρανός, που είναι μια σπηλιά (cava),όσο είναι κόσμος–κόσμημα άλλο τόσο είναι και χάος, αν ακολουθήσουμε τονΒάρρωνα και τον Σέξτο Πομπήιο Φήστο, σύμφωνα με τους οποίους ο cavus προέρχεται από το chaos

, που έχει και τις σημασίες του απεριόριστου κενού χώρου,του αβυσσαλέου σκότους και του Κάτω Κόσμου. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί ότι η λέξη caelum έχει χρησιμοποιηθεί ορισμένες φορές ως συνώνυμοτου αήρ και του αιθήρ. Ακόμη, επισημαίνεται το ρήμα celare(κρύπτω, αποκρύπτω),το οποίο αναφέρεται και από τον Ρενέ Γκενόν στο κεφάλαιο για τη Λουζ, την «έδρα της αθανασίας», στο βιβλίο το Ο Βασιλιάς του Κόσμου(Le Roi du Monde), το οποίοείναι, μετά τα κείμενα του Bocchini, το πιο ωραίο βιβλίο της νεότερης εποχής για την υπόγεια μυθολογία.

[4]

Το Λάτιο (Latium) ετυμολογείται παραδοσιακά από το latere, που σημαίνει κρύβομαι,αποτραβιέμαι σε μέρος κρυφό και προστατευμένο (latebra,«κρυφήεσοχή»,«οπή»). Γύρω από το Latium έχει διαμορφωθεί ένας από τους αρχετυπικούςμύθους της Μεσογείου: η Saturnia Tellus

. Είναι η ιστορία του Σατούρνου, θεού πολύαρχαίου που ταυτίστηκε με τον Κρόνο. Όταν ο Γιούπιτερ, ο Δίας, τον εκθρόνισε απότον Όλυμπο, ο Σατούρνος βρήκε καταφύγιο στη φιλοξενία του βασιλιά Ιανού (οΙανός είναι ο θεός των πυλών και των διπλών κλειδιών, της μύησης στα CollegiaFabrorum). O Σατούρνος αποτραβήχθηκε στο Καπιτώλιο (Saturnius Mons), στονομφαλό της μελλοντικής Ρώμης. Το Λάτιο πήρε το όνομα αυτό επειδή ο θεός καιβασιλιάς του κρύφθηκε εκεί. Έδωσε στους ανθρώπους τους πρώτους νόμους καιδίδαξε την καλλιέργεια της γης. Η βασιλεία του (Saturnia Regna) ήταν η ΧρυσήΕποχή της Ιταλίας. Για αυτό και η Ιταλία πήρε το όνομα της από τον Σατούρνο καιονομάστηκε Σατουρνία,Saturnia Tellus

. Χωρίς να ταυτίζεται απόλυτα με τονΚρόνο, ο Σατούρνος, ως

deus latens(θεός κεκρυμμένος), είναι θεός υπόγειος. Θεός τελλουρικός, συνδεδεμένος με την Tellus, την Terra Matter,τη Μάνα Γη, την παλαιομάτορα (Ευριπίδης). Ο Bocchini την αποκαλεί Μεγάλη Μητέρα Χθων

. Είναι η δελφική πρωτόμαντις Γαία του Αισχύλου (Ευμενίδες), η Prima Tellus

του Βιργιλίου.Η κοίλη χθων του Πινδάρου. Αυτό το σημείο χρειάζεται προσοχή: ο Σατούρνους δενσχετίζεται με τη «γονιμότητα», με την απλοϊκή έννοια της γονιμότητας της παλιάς ανθρωπολογίας. Το τελλουρικό στοιχείο στον Σατούρνο σχετίζεται με το

φύειν, όχι με τοφύεσθαι– σε φιλοσοφική γλώσσα: με τη natura naturans, όχι με τη naturanaturata

.Ο μύθος της Saturnia Tellus γνώρισε μια μετα-αναγεννησιακή αναβίωση στηνΙταλία κατά την εποχή που η σχέση με το παρελθόν άρχισε να προσδιορίζεται μεβάση την αρχαιότητα, στο πεδίο του ανταγωνισμού των υπό διαμόρφωση εθνών τηςΕυρώπης. Είναι η αναζήτηση της

antiquissima Italorum sapientia

, της«αρχαιοτάτης των Ιταλών σοφίας» του Τζιαμπατίστα Βίκο. Η αναβίωση αυτή βρήκετον ιδεώδη τόπο της όχι μόνο στα πανεπιστήμια αλλά και σε χώρους πουκαλλιεργούσαν την ιδέα μιας μυστικής γνώσης, όπως οι τεκτονικές στοές. Έγινετελικώς μια σταθερά του ιταλικού εσωτερισμού. Χαρακτηριστικό είναι το κείμενοπου δημοσίευσε ο Arturo Reghini, με το ψευδώνυμο

Pietro Negri, ως μέλος τουθρυλικού πλέον κύκλου

Gruppo di Ur, στον οποίον συμμετείχε, μεταξύ άλλων, οΓιούλιους Έβολα (βλ.Sulla tradizione occidentale

στο Introduzione alla Magia, τομ.2, Edizioni Mediteranee). Ο Reghini –που θεωρείται κορυφαίος εκπρόσωπος της«Ιταλικής Σχολής»– ερμηνεύει τον μύθο της Saturnia Tellus ως αλληγορία ενόςυπόγειου μυητικού κέντρου (μια ιταλική Αγκάρθα). Ο μελετητής Paolo Galiano, σεπρόσφατο βιβλίο του με θέμα τη «Ρώμη πριν από τη Ρώμη» (

Roma prima di Roma

,εκδ. Simmetria, 2011), στο οποίο διατρέχει τις διάφορες αμφιλεγόμενες θεωρίες για την ιταλική προϊστορία, ανάγει την αναβίωση του μύθου της Saturnia Tellus στον

 

Raimondo di Sangro (1710-1771). Αυτό παραμένει στη σφαίρα της υπόθεσης, γιατίστα κείμενα του πρίγκιπα του Sansevero δεν υπάρχουν σχετικές αναφορές. Από τηνάλλη, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς αυτό το πρόσωπο-κλειδί να μένει αμέτοχοαπό τέτοιου είδους διεργασίες. Αυτό είναι το γενικό πλαίσιο στο οποίοπεριλαμβάνεται και η σατούρνια μυθολογία του Domenico Bocchini.Οι διακλαδώσεις του μύθου σχηματίζουν ένα περίπλοκο σύνολο, για την περιγραφήτου οποίου θα χρειαζόταν πολλές σελίδες. Η Saturnia Tellus συνδέθηκε με μια ολόκληρη μυθική γεωγραφία, που μέχρι σήμερα δεν έχει πάψει να αναδημιουργείται. Με τόπους όπως η λεγόμενη

κρονία πεντάπολις,PentapoliSaturnia (πέντε πόλεις των οποίων το όνομα αρχίζει από το γραμμα A: Anagnia, Alatrium, Aquinum, Antinum, Arpinum). Και με τα διάφορα μεγαλιθικά τείχη τηςπεριοχής, που ονομάστηκαν κυκλώπεια ή πελασγικά, εξαιτίας της αίσθησης μιαςμακρινής αρχαιότητας που εκπέμπουν (στην πραγματικότητα χρονολογούνταιεντός της ρωμαϊκής εποχής). Και με το ασυνήθιστο Κιρκαίον, το ακρωτήρι

 MonteCirceo, το «όρος της Κίρκης», μυστηριακό locus μιας εναλλακτικής ομηρικής γεωγραφίας. Από την περιοχή περνούσε η Αππία Οδός. Εκεί βρίσκεται και τοακατοίκητο νησί Zannone, όπου υπάρχουν ερείπια μοναστηριού – είναι δυνατόν το Zannone να μην φέρει στο νου τον Zanoni του Bulwer-Lytton;

Περί βιβλιογραφίας

Η ιστορία του εσωτερικού ρεύματος που ονομάστηκε Σχολήτης Νεαπόλεως περικλείεται σχηματικά ανάμεσα σε δύο πρόσωπα, τον Raimondodi Sangro (18ος αιώνας) και τον Giuliano Kremmerz (1861-1930). Μπορεί φυσικά να επεκταθεί σε πιο πρόσφατες εποχές, αλλά και προς τα πίσω, μέχρι ένα παρελθόνθρυλικό. Για την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίοδο που εκπροσωπεί ο De Sangro,όπως και για την περίοδο του Kremmerz (πολύ λιγότερο ενδιαφέρουσα κατά τη γνώμη μου) υπάρχει μια ικανοποιητική πρωτογενής όσο και δευτερογενήςβιβλιογραφία. Αντιθέτως, για τη φάση που εκπροσωπεί ο Domenico Bocchiniυπάρχει ένα σημαντικό βιβλιογραφικό κενό, το οποίο είναι αδύνατον να καλυφθείαπό σποραδικά άρθρα στα ιταλικά περιοδικά, αρκετά από τα οποία συσκοτίζουν τοζήτημα μέσα στην προσπάθεια των συγγραφέων τους να παρουσιαστούν ωςκληρονόμοι και διάδοχοι μιας φάσης η οποία υπήρξε μοναδική και δενεπαναλαμβάνεται... Το έργο του Bocchini δεν έχει επανεκδοθεί και κάποιεςπροσπάθειες να εκδοθούν κάποια κείμενα συνάντησαν την αυστηρή κριτική πουεντάθηκε από το γεγονός ότι αρκετές συζητήσεις για τον ιταλικό εσωτερισμόδιέξαγονται σε ένα κλίμα αντιμαχίας. Ωστόσο, ο εκδοτικός οίκος

Victrix έχει αρχίσει την επανέκδοση του έργου του Giustiniano Lebano. Ο Lebano, πουθεωρείται μαθητής ή διάδοχος του Bocchini, αν και επηρεάστηκε από τις επαφέςτου με το

occult revivalτης εποχής, στα κείμενά του ακολουθεί τη γραμμή τουGeronta Sebezio. Η κινητικότητα των τελευταίων ετών δείχνει ότι ο δρόμος έχειανοίξει. Το έργο του Domenico Bocchini θα αποκατασταθεί, όχι απλώς ως μέροςτης ιστορίας του εσωτερισμού, μερικά από τα πιο σημαντικά κεφάλαια της οποίαςέχουν γραφτεί στη Νάπολη ή έχουν την αφετηρία τους εκεί (αυτό λίγοι το γνωρίζουν), αλλά ως ουσιαστικό κτήμα της ναπολιτάνικης παράδοσης, τουιταλικού και κατ' επέκταση του μεσογειακού πολιτισμού.diploslogos.blogspot.com