ΦΩΚΑΙΑ[Μέρος Α΄]

ευρύτερη περιοχή της Φώκαιας κατοικήθηκε για πρώτη την 2η χιλιετία π.χ. από Αιολείς εποίκους της Κύμης της σημαντικότερης Αιολικής πόλης στις Μικρασιατικές ακτές απέναντι από την Λέσβο. Τον 9ο αιώνα π.χ. Ίωνες έποικοι από την πόλη των Αθηνών απόγονοι του βασιλιά Κόδρου εγκαταστάθηκαν στην ίδια θέση, εκτόπισαν τους παλιότερους Αιολείς εποίκους και ίδρυσαν την Φώκαια. Σύμφωνα με τον Παυσανία όταν εγκαταστάθηκαν οι Ίωνες στην Φώκαια η πόλη έγινε δεκτή στο κοινό των Ιώνων σαν μια από τις πόλεις της Ιωνικής Δωδεκάπολης, τα κεραμικά ευρήματα δείχνουν επιβεβαιωμένα Αιολική παρουσία ως τα τέλη του 9ου αιώνα και μετά τον 9ο αιώνα π.χ. αντίστοιχα Ιωνική. Την ιστορία των Φωκαέων περιγράφει αναλυτικά ο Ηρόδοτος (Ηροδότου ιστορίαι, Βιβλίο Α' - Κλειώ παρ. 163 - 165), ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός αναφέρει ότι ήταν οι πρώτοι Έλληνες που πραγματοποίησαν πολύ μακρινά υπερπόντια ταξίδια. Ήταν οι πρώτοι που κατασκεύασαν τον πιο εξελιγμένο τύπο αρχαίου πλοίου την Πεντηκόντορο με 50 κωπηλάτες 25 από κάθε πλευρά, εξερεύνησαν αρχικά τον 7ο αιώνα π.χ. την Αδριατική θάλασσα και στην συνέχεια στα τέλη του 7ου αιώνα κατευθύνθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο και στις ακτές των Κελτών και της Ιβηρικής. Η πιο διάσημη αποικία των Φωκαέων ήταν η Μασσαλία (600 π.χ.) στις νότιες Μεσογειακές ακτές της Γαλλίας τρίτη πόλη της Γαλλίας σε πληθυσμό ακόμα και σήμερα, οι υπόλοιπες μεγάλες Μεσογειακές αποικίες της Φώκαιας ιδρύθηκαν είτε μέσω της Μασσαλίας είτε απευθείας από την ίδια την Φώκαια. Στην Ιβηρική χερσόνησο οι σημαντικότερες αποικίες των Φωκαέων όπως θα δούμε παρακάτω είναι : Το Ημεροσκοπείον και το Εμπορείον περίπου 20 χρόνια μετά από μετά την ίδρυση της Μασσαλίας από τους Φωκαείς της Μασσαλίας. Μετά την άνοδο του Κροίσου στον θρόνο της Λυδίας (570 π.χ.) η χώρα του έγινε υπερδύναμη της εποχής, κατέλαβε ολόκληρη την Μικρά Ασία με την Φώκαια τότε έφυγε το πρώτο κύμα Φωκαέων για την Μασσαλία και τις αποικίες της πόλης στην δύση. 

Ερείπια από αρχαίο θέατρο στην Φώκαια

Η δεύτερη μεγάλη αποικία της Φώκαιας μετά την Μασσαλία ήταν η Αλαλία στο νησί της Κορσικής (566 π.χ.), οι παλιότεροι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Ετρούσκοι με πρωτεύουσα την Νίκαια, οι Φωκαείς κατάφεραν να τους υποτάξουν τους Ετρούσκους αποκτώντας τον έλεγχο του νησιού. Ο Περσικός στρατός του Κύρου του Μέγα ιδρυτή της Περσικής αυτοκρατορίας πλησίαζε απειλητικά στην Φώκαια,οι κάτοικοι κατέφυγαν στον βασιλιά της Ταρτησσού Αργανθώνιο, ο καλοκάγαθος υπέργηρος βασιλιάς τους πρόσφερε πολλά πλούτη και εδάφη για να εγκαταστήσουν αποικία. Οι Φωκαείς ευγενικά αρνήθηκαν επειδή καθήκον τους όπως εξήγησαν ήταν να υπερασπίσουν την πόλη τους από τον Κύρο, ο Αργανθώνιος τους πρόσφερε τεράστιες ποσότητες χρυσού τόσο που κατασκεύασαν ένα μεγάλο τοίχος γύρω από ολόκληρη την Φώκαια. Την εποχή εκείνη που οι Φωκαείς ήρθαν σε επαφή με τον υπέργηρο Αργανθώνιο ίδρυσαν την Μαινάκη και την Κάλπη στις νότιες Μεσογειακές ακτές της Ιβηρίας πολύ κοντά στα στενά του Γιβραλτάρ.  Τα ταξίδια των Φωκαέων στην νότια Ιβηρική και η συνάντηση τους με τον Αργανθώνιο περιγράφονται αναλυτικά απο τον κορυφαίο αρχαίο Έλληνα ιστορικό Ηρόδοτο. Η Μαινάκη καταστράφηκε απο τους Καρχηδόνιους τον 5^ο αιώνα π.χ., την εποχή του Στράβωνα η πόλη ήταν σωρός απο ερείπια, ο γεωγράφος αναφέρει οτι βρισκόταν πολύ κοντά στην σημερινή Μαλάγα. Ο Στράβων μιλάει για την Μαινάκη και την Κάλπη αναλυτικά στον 3^ο τόμο, 4^ο Κεφάλαιο και 2^η  Παράγραφο του έργου του :

Στράβων 3.4.2Κατὰ μέρος δὲ ἀπὸ Κάλπης ἀρξαμένοις ῥάχις ἐστὶν ὀρεινὴ τῆς Βαστητανίας καὶ τῶν Ὠρητανῶν δασεῖαν ὕλην ἔχουσα καὶ μεγαλόδενδρον͵ διορίζουσα τὴν παραλίαν ἀπὸ τῆς μεσογαίας. πολλαχοῦ δὲ κἀνταῦθά ἐστι χρυσεῖα καὶ ἄλλα μέταλλα. πόλις δ᾽ ἐστὶν ἐν τῆι παραλίαι ταύτηι πρώτη Μάλακα͵ ἴσον διέχουσα τῆς Κάλπης ὅσον καὶ τὰ Γάδειρα· ἐμπόριον δ᾽ ἐστὶν τοῖς ἐν τῆι περαίαι νομάσι͵ καὶ ταριχείας δὲ ἔχει μεγάλας. ταύτην τινὲς τῆι Μαινάκηι τὴν αὐτὴν νομίζουσιν͵ ἣν ὑστάτην τῶν Φωκαϊκῶν πόλεων πρὸς δύσει κειμένην παρειλήφαμεν͵ οὐκ ἔστι δέ· ἀλλ᾽ ἐκείνη μὲν ἀπωτέρω τῆς Κάλπης ἐστί͵ κατεσκαμμένη͵ τὰ δ᾽ ἴχνη σώζουσα Ἑλληνικῆς πόλεως͵ ἡ δὲ Μάλακα πλησίον μᾶλλον͵ Φοινικικὴ τῶι σχήματι. ἐφεξῆς δ᾽ ἐστὶν ἡ τῶν Ἐξιτανῶν πόλις͵ ἐξ ἧς καὶ τὰ ταρίχη ἐπωνύμως λέγεται.

Την ίδια εποχή με την ίδρυση της Μαινάκης οι Φωκαείς ίδρυσαν την Ταγγέρη στις ακτές της βόρειας Αφρικής πολύ κοντά στα στενά του Γιβραλτάρ με την βοήθεια του Αργανθώνιου, έδιωξαν με την βία τους Φοίνικες τους παλιότερους κάτοικους της περιοχής.
Τα τείχη που κατασκεύασαν οι Φωκαείς από το χρυσάφι του Αργανθώνιου δεν κατάφεραν να σώσουν την πόλη τους από τον Κύρο, η Φώκαια ήταν η πρώτη πόλη που έπεσε στα χέρια των Περσών από τις υπόλοιπες Μικρασιατικές (546 π.χ.). Όταν έπεσε η Φώκαια στα χέρια των Περσών οι περισσότεροι κάτοικοι δραπέτευσαν στις αποικίες της δύσης, στην ίδια την πόλη της Φώκαιας έμειναν ελάχιστη από τους παλιότερους κατοίκους ο Ελληνικός πληθυσμός της έπεσε σε μεγάλη παρακμή. Μετά την αποτυχία τους να εγκατασταθούν στην Χίο και την ήττα τους από τους Καρχηδόνιους στην Κορσική ίδρυσαν την Ελέα στην Νότια Ιταλία, εκεί συνεχίστηκε από τους Φωκαείς η μεγάλη ακμή των αρχαιότερων χρόνων.

Οι πρώτες μεγάλες αποικίες της Φώκαιας  

Η Μασσαλία σήμερα

Η πιό διάσημη αποικία των Φωκαέων (600 π.χ.) ήταν η Μασσαλία στις Μεσογειακές ακτές της Γαλλίας η αρχαιότερη πόλη της χώρας που ακόμα και σήμερα βρίσκεται ανάμεσα στις κορυφαίες Γαλλικές πόλεις. Η ίδρυση της Μασσαλίας απο τους Φωκαείς επιβεβαιώνεται απο την μαρτυρία του ιστορικού Θουκυδίδου στο έργο του : Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Βιβλίο 1, Παράγραφος 13 οπου αναλύει όλες τις μεγάλες ναυτικές δυνάμεις της εποχής. Στο τέλος της Παραγράφου αναφέρει την ναυμαχία μεταξύ των Φωκαέων με τους Καρχηδόνιους, την νίκη των πρώτων και την ίδρυση της Μασσαλίας, ο Έλληνας ιστορικός καταλήγει :

« … Ενώ, εξ άλλου οι Φωκαείς καθ’ον χρόνον απώκιζαν την Μασσαλίαν, ναυμαχήσαντες προς τους Καρχηδόνιους τους ενίκησαν.»

Σύμφωνα με τοπικό θρύλο της Μασσαλίας ο Πρωτέας έφτασε εκεί απο την πατρίδα του για να ιδρύσει εμπορικούς κόμβους, ανακάλυψε τυχαία ενα ρεύμα γλυκού νερού, ήταν οι εκβολές του ποταμού Ροδανού. Η περιοχή κατοικείτο απο διάφορες φυλές Λιγουρίων, προσκλήθηκε απο τον αρχηγό μιας φυλής που μετά απο συμπόσιο του έδωσε το χέρι της κόρης του Γκυπτίς σε γάμο, εγκαταστάθηκε με την σύζυγο του σε εναν λόφο βορειότερα, εκεί ιδρύθηκε η Μασσαλία.

Η θέση της Ελέας στην Κάτω Ιταλία

Οι Φωκαείς της Μασσαλίας ίδρυσαν στην συνέχεια μια μεγάλη σειρά απο αποικίες στις Μεσογειακές ακτές της Ιβηρικής χερσονήσου, τις Γαλλικές ακτές και σε μεγάλα Μεσογειακά νησιά όπως η Σαρδηνία και η Κορσική. Οι αρχαιολογικές έρευνες έδειξαν οτι εκείνη την εποχή οι Φωκαείς της Μασσαλίας είχαν ιδρύσει ενα δίκτυο παραγωγής και διανομής του κρασιού σε ολόκληρη την Γαλατία. Στην Ιβηρική ίδρυσαν λίγο μετά το 600 π.χ. το Εμπόριο και το Ημεροσκοπείον στην Ισπανική ακτή της Καταλανίας, στην Κορσική ίδρυσαν την Αλαλία, στην Σαρδηνία την Ολβία και στις Γαλλικές ακτές το Μόνοικο (Μονακό), την Αντίπολη (Αντίμπ/Νίκαια) και το Αρελάτο (Άρλες).

Η Αλαλία στο νησί της Κορσικής ιδρύθηκε από τους Φωκαείς  (566 π.χ.) περίπου 20 χρόνια πριν πέσει η πατρίδα τους στα χέρια των Περσών στην τελευταία εκστρατεία εποικισμού των ακτών της δυτικής Μεσογείου, την ίδια εποχή στην Σαρδηνία ίδρυσαν την Όλβια. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει την αποικία ως Χάλαρις ένα όνομα που πιθανότατα είναι παραφθορά της Αλαρίας, ένα μεγάλο λιμάνι με το όνομα Συρακούσιουμ και άλλη μια πόλη στο νησί την Νίκαια που ιδρύθηκε από τους Ετρούσκους. Οι Νικαιώτες ήρθαν σε σύγκρουση με τους Φωκαείς την εποχή που αποβιβάστηκαν στην Κορσική αλλά οι τελευταίοι τελικά νίκησαν τους απόγονους των Ετρούσκων αναλαμβάνοντας την εξουσία σε ολόκληρο το νησί. Ο Διόδωρος λέει ότι οι Φωκαείς μετέτρεψαν την Κορσική σε μεγάλο εμπορικό κέντρο με εξαγωγές από σκλάβους, ρητίνη, κερί και μέλι. Το 546 π.χ. η Φώκαια ήταν η πρώτη περιοχή της Μικράς Ασίας που πολιορκήθηκε από τους Πέρσες του Κύρου, οι κάτοικοι δραπέτευσαν για την Χίο αλλά οι Χιώτες δεν τους δέχθηκαν και αποφάσισαν να εγκατασταθούν όλοι στην Κορσική, στην αποικία της Φώκαιας Αλαλία. Στην Κορσική βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις συνδυασμένες δυνάμεις των Ετρούσκων και των Καρχηδόνιων ανερχόμενη δύναμη στην Μεσόγειο εκείνη την εποχή, οι Φωκαείς είχαν 60 πλοία, οι αντίπαλοι τους 120. 

Ο Ελεάτης φιλόσοφος Παρμενίδης

Στην μάχη αναφέρει ο Διόδωρος σαν νικητές τους Φωκαείς αλλά έχασαν τα 40 από τα 60 πλοία τους με αποτέλεσμα να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν οριστικά το νησί, οι Ετρούσκοι εκτέλεσαν όλους τους αιχμάλωτους από την Φώκαια. Οι Καρχηδόνιοι έδιωξαν ως το 520 π.χ. όλους τους Φωκαείς απο την Κορσική, οι Φωκαείς ύστερα από 10 χρόνια περιπλάνηση έφτασαν (538 - 535 π.χ.) στο Ρήγιο της Καλαβρίας. Μετά από συνάντηση τους με τον φιλόσοφο Ξενοφάνη (570 - 480 π.χ.) στην Μεσσήνη πήγαν βόρεια όπου ίδρυσαν πόλη την Υλέα η οποία σταδιακά μετονομάστηκε σε Ελέα ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη αποικία των Φωκαέων μετά την Μασσαλία. Στην Ελέα η οποία οικοδομήθηκε στο ίδιο Γεωγραφικό Πλάτος με την μητρόπολη Φώκαια συνεχίστηκε ο πολιτισμός των κατοίκων της μητρόπολης για μερικούς αιώνες ακόμα μέχρι την κατάκτηση τη πόλης από τους Ρωμαίους (273 π.χ.), την ένωσαν με την αρχαία Λευκανία. Τα ερείπια της Ελέας σώζονται σήμερα σε καλή κατάσταση, από αυτά φαίνεται ότι η αρχαία πόλη είχε περίμετρο περίπου 3 μίλια. Στην Ελέα δημιουργήθηκε στην συνέχεια μια από τις μεγαλύτερες φιλοσοφικές σχολές της αρχαιότητας η Ελεατική σχολή με πρώτο εκπρόσωπο τον Παρμενίδη (515 - 450 π.χ.) μαθητή του Ξενοφάνη και στην συνέχεια με τον μαθητή του Παρμενίδη και ακραίο υποστηρικτή της διδασκαλίας του Ζήνωνα (490 - 430 π.χ.)

Οι αποικίες της Μασσαλίας

Οι σημαντικότερες αποικίες των Φωκαέων
στην Ιβηρική

Το Ημεροσκοπείον/Hemeroskopeion και το Εμπορειό/Emporiai ήταν οι δύο βασικότεροι εμπορικοί σταθμοί ή αποικίες των Φωκαέων της Μασσαλίας στην Ιβηρική, ιδρύθηκαν λίγο μετά την ίδρυση της ίδιας της Μασσαλίας γύρω στο 580 π.χ. Το Ημεροσκοπείο ιδρύθηκε σε μια χερσόνησο της Ιβηρικής στην Μεσόγειο νότια της Βαλένθιας, το Εμπορειό αντίστοιχα αρκετά πιό βόρεια,μεταξύ της Καταλανίας και των Πυρηναίων επίσης παραλιακά. Η ίδρυση του Ημεροσκοπείου και του Εμποριού απο τους Μασσαλιώτες Φωκαείς όπως επίσης και η αναλυτική περιγραφή των συγκεκριμένων εμπορικών σταθμών περιγράφει αναλυτικά ο Έλληνας γεωγράφος και περιηγητής Στράβωνας στον 3^ο τόμο των Γεωγραφικών.

Το Ημεροσκοπείον ιδρύθηκε σε παραλιακή περιοχή όπου εσωτερικά υπήρχαν λόφοι με λείψανα προϊστορικών Ιβηρικών οικισμών, στην περιοχή υπήρχε παρατηρητήριο που προειδοποιούσε τα γειτονικά χωριά για την μετανάστευση των ψαριών. Ο Στράβων μιλάει για το Ημεροσκοπείον αναλυτικά στον 3^ο τόμο, 4^ο Κεφάλαιο και 6^η Παράγραφο του έργου του σαν αποικία της Μασσαλίας, το λέει Αρτεμίσιο επειδή υπήρχε ναός και άγαλμα προς τιμή της θεάς Αρτέμιδας ή Νταιάνας/Diana των Ρωμαίων. Στην ίδια θέση οι Ρωμαίοι ίδρυσαν τον 1^ο αιώνα μ.χ. αποικία το Ντιάνιουμ/Dianium προς τιμή της θεάς.

Στράβων 3.4.6

Μετὰ τοίνυν Ἄβδηρα ἔστι Καρχηδὼν ἡ νέα͵ κτίσμα Ἀσδρούβα τοῦ διαδεξαμένου Βάρκαν τὸν Ἀννίβα πατέρα͵ κρατίστη πολὺ τῶν ταύτηι πόλεων· καὶ γὰρ ἐρυμνή τ᾽ ἐστὶ καὶ τείχει κατεσκευασμένωι καλῶς καὶ λιμέσι καὶ λίμνηι κεκόσμηται καὶ τοῖς τῶν ἀργυρίων μετάλλοις͵ περὶ ὧν εἰρήκαμεν· κἀνταῦθα δὲ καὶ ἐν τοῖς πλησίον τόποις πολλὴ ἡ ταριχεία· καὶ ἔστι τοῦτο μέγιστον ἐμπόριον τῶν μὲν ἐκ θαλάττης τοῖς ἐν τῆι μεσογαίαι͵ τῶν δ᾽ ἐκεῖθεν τοῖς ἔξω πᾶσιν. ἡ δ᾽ ἐνθένδε μέχρι τοῦ Ἴβηρος παραλία κατὰ μέσον πως τὸ διάστημα ἔχει τὸν Σούκρωνα ποταμὸν καὶ τὴν ἐκβολὴν αὐτοῦ καὶ πόλιν ὁμώνυμον· ῥεῖ δὲ ἐκ τοῦ συνεχοῦς ὄρους τῆι ὑπερκειμένηι ῥάχει τῆς τε Μαλάκας καὶ τῶν περὶ Καρχηδόνα τόπων͵ περατὸς πεζῆι͵ παράλληλος δέ πως τῶι Ἴβηρι͵ μικρὸν δὲ [ἔλαττον] διέχει τῆς Καρχηδόνος ἢ τοῦ Ἴβηρος. μεταξὺ μὲν οὖν τοῦ Σούκρωνος καὶ τῆς Καρχηδόνος τρία πολίχνια Μασσαλιωτῶν ἔστιν οὐ πολὺ ἄπωθεν τοῦ ποταμοῦ· τούτων δ᾽ ἐστὶ γνωριμώτατον τὸ Ἡμεροσκοπεῖον ἔχον ἐπὶ τῆι ἄκραι τῆς Ἐφεσίας Ἀρτέμιδος ἱερὸν σφόδρα τιμώμενον͵ ὧι ἐχρήσατο Σερτώριος ὁρμητηρίωι κατὰ θάλατταν· ἐρυμνὸν γάρ ἐστι καὶ ληιστρικόν͵ κάτοπτον δὲ ἐκ πολλοῦ τοῖς προσπλέουσι͵ καλεῖται δὲ [καὶ] Διάνιον͵ οἷον Ἀρτεμίσιον͵ ἔχον σιδηρεῖα εὐφυῆ πλησίον καὶ νησίδια Πλανησίαν καὶ Πλουμβαρίαν καὶ λιμνοθάλατταν ὑπερκειμένην͵ ἔχουσαν ἐν κύκλωι σταδίους τετρακοσίους. εἶθ᾽ ἡ τοῦ Ἡρακλέους νῆσος ἤδη πρὸς Καρχηδόνι͵ ἣν καλοῦσι Σκομβραρίαν ἀπὸ τῶν ἁλισκομένων σκόμβρων͵ ἐξ ὧν τὸ ἄριστον σκευάζεται γάρον· εἴκοσι δὲ διέχει σταδίους καὶ τέτταρας τῆς Καρχηδόνος. πάλιν δ᾽ ἐπὶ θάτερα τοῦ Σούκρωνος ἰόντι ἐπὶ τὴν ἐκβολὴν τοῦ Ἴβηρος Σάγουντον κτίσμα Ζακυνθίων͵ ἣν Ἀννίβας κατασκάψας παρὰ τὰ συγκείμενα πρὸς Ῥωμαίους τὸν δεύτερον αὐτοῖς ἐξῆψε πόλεμον πρὸς Καρχηδονίους. πλησίον δὲ πόλεις εἰσὶ Χερρόνησός τε καὶ Ὀλέαστρον καὶ Καρταλίας· ἐπ᾽ αὐτῆι δὲ τῆι διαβάσει τοῦ Ἴβηρος Δέρτωσσα κατοικία. ῥεῖ δὲ ὁ Ἴβηρ ἀπὸ Καντάβρων ἔχων τὰς ἀρχὰς ἐπὶ μεσημβρίαν διὰ πολλοῦ πεδίου παράλληλος τοῖς Πυρηναίοις ὄρεσι.Το Εμπορείο ιδρύθηκε από τους Μασσαλιώτες σε ένα μικρό νησί απέναντι από την ακτή στις όχθες του ποταμού Έβρου γύρω στο 580 π.χ. την ίδια εποχή με το Ημεροσκοπείο. Ο αρχαιότερος οικισμός του Εμπορείου ιδρύθηκε πάνω στο νησί το οποίο ενώθηκε αργότερα με την στεριά και ονομάστηκε Παλαιοχώρα, περίπου 40 χρόνια αργότερα ήρθαν νέοι άποικοι που έφυγαν από την ίδια την πόλη της Φώκαιας μετά την κατάκτηση της από τους Πέρσες του Κύρου. Οι νέοι άποικοι εγκαταστάθηκαν στην στεριά, εκεί ενώθηκαν με τους παλιότερους εποίκους σε έναν νέο μεγαλύτερο οικισμό την Νεάπολη, η Παλαιοχώρα έγινε η Ακρόπολη της πόλης εκεί κτίσθηκε ναός αφιερωμένος στην Άρτεμη. Η πόλη είχε καθαρά Ελληνικό χαρακτήρα, ήταν ο σημαντικότερος σταθμός στην διαδρομή ανάμεσα στην Μασσαλία και την Ταρτησσό, ο Στράβων μιλάει για το Εμπορείο αναλυτικά στον 3^ο τόμο, 4^ο Κεφάλαιο και 8^η – 9^η Παράγραφο του έργου του :

Στράβων 3.4.8

Καὶ ἡ σύμπασα δ᾽ ἀπὸ στηλῶν σπανίζεται λιμέσι μέχρι δεῦρο͵ ἐντεῦθεν δ᾽ ἤδη τὰ ἑξῆς εὐλίμενα καὶ χώρα ἀγαθὴ τῶν τε Λεητανῶν καὶ Λαρτολαιητῶν καὶ ἄλλων τοιούτων μέχρι Ἐμπορίου. αὐτὸ δ᾽ ἐστὶ Μασσαλιωτῶν κτίσμα͵ ὅσον τετταράκοντα διέχον τῆς Πυρήνης σταδίους καὶ τῶν μεθορίων τῆς Ἰβηρίας πρὸς τὴν Κελτικήν· καὶ αὕτη δ᾽ ἐστὶ πᾶσα ἀγαθὴ καὶ εὐλίμενος. ἐνταῦθα δ᾽ ἔστι καὶ ἡ Ῥόδη πολίχνιον͵ Ἐμποριτῶν κτίσμα͵ τινὲς δὲ Ῥοδίων φασί· κἀνταῦθα δὲ καὶ ἐν τῶι Ἐμπορίωι τὴν Ἄρτεμιν τὴν Ἐφεσίαν τιμῶσιν· ἐροῦμεν δὲ τὴν αἰτίαν ἐν τοῖς περὶ Μασσαλίαν. ὤικουν δ᾽ οἱ Ἐμπορῖται πρότερον νησίον τι προκείμενον͵ ὃ νῦν καλεῖται παλαιὰ πόλις͵ νῦν δ᾽ οἰκοῦσιν ἐν τῆι ἠπείρωι. δίπολις δ᾽ ἐστὶ τείχει διωρισμένη͵ πρότερον τῶν Ἰνδικητῶν τινας προσοίκους ἔχουσα͵ οἳ καίπερ ἰδίαι πολιτευόμενοι κοινὸν ὅμως περίβολον ἔχειν ἐβούλοντο πρὸς τοὺς Ἕλληνας ἀσφαλείας χάριν͵ τῶι χρόνωι δ᾽ εἰς ταὐτὸ πολίτευμα συνῆλθον μικτόν τι ἔκ τε βαρβάρων καὶ Ἑλληνικῶν νομίμων͵ ὅπερ καὶ ἐπ᾽ ἄλλων πολλῶν συνέβη.

Στράβων 3.4.9

Ῥεῖ δὲ καὶ ποταμὸς πλησίον͵ ἐκ τῆς Πυρήνης ἔχων τὰς ἀρχάς͵ ἡ δὲ ἐκβολὴ λιμήν ἐστι τοῖς Ἐμπορίταις. λινουργοὶ δὲ ἱκανῶς οἱ Ἐμπορῖται· χώραν δὲ τὴν μεσόγαιαν ἔχουσι τὴν μὲν ἀγαθὴν τὴν δὲ σπαρτοφόρον τῆς ἀχρηστοτέρας καὶ ἑλείας σχοίνου͵ καλοῦσι δὲ Ἰουγκάριον πεδίον· τινὲς δὲ καὶ τῶν τῆς Πυρήνης ἄκρων νέμονται [τὰ] μέχρι τῶν ἀναθημάτων τοῦ Πομπηίου͵ δι᾽ ὧν βαδίζουσιν εἰς τὴν ἔξω καλουμένην Ἰβηρίαν ἐκ τῆς Ἰταλίας καὶ μάλιστα τὴν Βαιτικήν. αὕτη δ᾽ ἡ ὁδὸς ποτὲ μὲν πλησιάζει τῆι θαλάττηι ποτὲ δ᾽ ἀφέστηκε͵ καὶ μάλιστα ἐν τοῖς πρὸς ἑσπέραν μέρεσι. φέρεται δὲ ἐπὶ Ταρράκωνα͵ ἀπὸ τῶν ἀναθημάτων τοῦ Πομπηίου διὰ τοῦ Ἰουγκαρίου πεδίου καὶ Βετέρων καὶ τοῦ Μαραθῶνος καλουμένου πεδίου τῆι Λατίνηι γλώττηι͵ φύοντος πολὺ τὸ μάραθον· ἐκ δὲ τοῦ Ταρράκωνος ἐπὶ τὸν πόρον τοῦ Ἴβηρος κατὰ Δέρτωσσαν πόλιν· ἐντεῦθεν διὰ Σαγούντου καὶ Σαιτάβιος πόλεως ἐνεχθεῖσα κατὰ μικρὸν ἀφίσταται τῆς θαλάττης καὶ συνάπτει τῶι Σπαρταρίωι ὡς ἂν Σχοινοῦντι καλουμένωι πεδίωι· τοῦτο δ᾽ ἐστὶ μέγα καὶ ἄνυδρον͵ τὴν σχοινοπλοκικὴν φύον σπάρτον ἐξαγωγὴν ἔχουσαν εἰς πάντα τόπον καὶ μάλιστα εἰς τὴν Ἰταλίαν. πρότερον μὲν οὖν διὰ μέσου τοῦ πεδίου καὶ Ἐγελάστας συνέβαινεν εἶναι τὴν ὁδὸν χαλεπὴν καὶ πολλήν͵ νυνὶ δὲ ἐπὶ τὰ πρὸς θαλάττηι μέρη πεποιήκασιν αὐτήν͵ ἐπιψαύουσαν μόνον τοῦ Σχοινοῦντος͵ εἰς ταὐτὸ δὲ τείνουσαν τῆι προτέραι͵ τὰ περὶ Καστλῶνα καὶ Ὀβούλκωνα͵ δι᾽ ὧν εἴς τε Κορδύβην καὶ εἰς Γάδειρα ἡ ὁδός͵ τὰ μέγιστα τῶν ἐμπορίων. διέχει δὲ τῆς Κορδύβης ἡ Ὀβούλκων περὶ τριακοσίους σταδίους. φασὶ δ᾽ οἱ συγγραφεῖς ἐλθεῖν Καίσαρα ἐκ Ῥώμης ἑπτὰ καὶ εἴκοσιν ἡμέραις εἰς τὴν Ὀβούλκωνα καὶ τὸ στρατόπεδον τὸ ἐνταῦθα͵ ἡνίκα ἔμελλε συνάπτειν τὸν περὶ τὴν Μοῦνδαν πόλεμον.

Οι σπουδαιότερες αποικίες των Φωκαέων της Μασσαλίας στις Γαλλικές ακτές της Μασσαλίας ήταν :
Μόνοικος : Ιδρύθηκε προς τιμή του Ηρακλή μαζί με ιερό του Ηρακλέους Μονοίκου, οι παλιότεροι κάτοικοι της περιοχής Γαλάτες είχαν  ανάμνηση του Έλληνα ημίθεου που είχε επισκεφτεί την περιοχή τους. Τα νεώτερα χρόνια η αποικία εξελίχθηκε στο σύγχρονο πριγκιπάτο του Μονακό.

Νίκαια : Εξελίχθηκε σε μεγάλη πόλη απο τους Ρωμαίους την εποχή του αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου, πρόκειται για την σύγχρονη Γαλλική πόλη Νίς

Αντίπολις : Ιδρύθηκε σε περιοχή με φυσικό λιμάνι, ήταν η πρώτη Ελληνική πόλη της Γαλατίας στην οποία οι Ρωμαίοι έδωσαν τον τίτλο της αυτόνομης πολιτείας τα σύγχρονα χρόνια εξελίχθηκε στην σημερινή Αντίμπ

Όλβια : Βρέθηκε αρχαίος πέτρινος περίβολος ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ....