ΤΑ ΣΚΩΠΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

ΤΑ ΣΚΩΠΤΙΚΑ ,ΣΑΤΥΡΙΚΑ-ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ

 Είναι τα περιπαικτικά (περιγελαστικά, σκωπτικά) τραγούδια. Η φιλοπαιχτική διάθεση του ανθρώπου είναι έμφυτη. Έχουν την καταγωγή τους στην αρχαία ποίηση ή στην αρχαία διήγηση (σατυρικά ποιήματα του Ιπποδρόμου, Λουπερκάλια, γεφυρισμοί, το εξ αμάξης) και συνεχίζουν κατά κάποιο τρόπο το αρχαίο Διονυσιακό σατυρικό πνευμα.Έμμετρα ο λαός μας διακωμωδεί ατομικές ηθικές ατέλειες ή επικρίνει κοινωνικοπολιτικές αδικίες. Πέρα δηλαδή από την αστεία μορφή (εύθυμη ατμόσφαιρα) ταυτίζει τα συναισθήματά του με τη φιλοσοφία του για τη ζωή. Κατακρίνει παρεκτροπές από το γραπτό και άγραφο ηθικό νόμο ή από τις κρατούσες αντιλήψεις. Τα  αποκριάτικα τραγούδια σε συνδυασμό με το μασκάρεμα δίνουν τη δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης. Γι’ αυτό στην ξέφρενη ευθυμία και διασκέδαση τα διακρίνει και κάποιο άσεμνο περιεχόμενο σε σχέση με τη Χριστιανική διάσταση της νηστείας (Σαρακοστή).

Το περιεχόμενό τους διατυπώνεται με αλληγορίες και έχει πρόθεση διδακτική. Στη βαθύτερή τους ουσία αποσκοπούν στην κρίση περί του καλού ή του κακού και από αυτό στη διόρθωση των κακών εχόντων. Διαμορφώνουν και επηρεάζουν το χαρακτήρα και την προσωπικότητα. Ο λαός μας με άδολη ειρωνεία δημιουργεί ευχάριστη ατμόσφαιρα, αλλά και στήνεται σύμβολο δικαιοσύνης. Πίσω από τις πράξεις των ανθρώπων αξιολογείται η αλήθεια από το ψέμα και το σωστό από το λάθος. Ο άνθρωπος οδηγείται στην αντιμετώπιση της ζωής με πιο συνετά βήματα. Tέλος, η προσπάθεια αναγνώρισης των μεταμφιεσμένων μας θυμίζει τον Οδυσσέα και τον Αγαμέμνονα στην ελληνική μυθολογία.
ΣΗΜΕΡΑ ΕΙΝ’ ΑΠΟΚΡΙΕΣ
Οι Αποκριές, εδώ και αιώνες, αποτελούν σταθμό ευχαρίστησης, όαση στο βιολογικό κύκλο του ανθρώπου. Όπως όλα τα σχετικά τραγούδια έτσι και το παρακάτω, δίνει σημασία στην αισιοδοξία και στο χαμόγελο. Εκτός από το ξεφάντωμα στοχεύει και στη δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης (μεταμφίεση). Είναι φανερή η φιλοπαικτική διάθεση και η αστεία πρόθεση. Απροσποίητος ο λαός αξιολογεί, χωρίς να δυσαρεστεί. Οι στόχοι του διευκολύνονται από τις συχνόχρηστες επαναλήψεις, στις οποίες κυριαρχεί η γνωστή σε όλους «τρεις φορές». Καταλήγει σε συναισθηματική έκρηξη. Ο έρωτας είναι θέμα του ανθρώπινου βίου. Στιγμές που ο λαός μας ζει έξω από τον κόσμο και έξω από το θάνατο.
Σήμερα ειν’ απόκριες και γιορτάζουν οι γριές,

Και χορεύουν οι γερόντοι, σαν παλιάλογα στ’ αλώνι.

Και χορεύουν οι παπάδες, με τις κόκκινες λαμπάδες

Και χορεύουν τα παιδιά, με τα κόκκινα σκουφιά

Και χορεύουν τα κορίτσια, σαν αρνάκι, σαν κατσίκια

Και χορεύουν οι νυφάδες, σαν τις παλιοφοράδες

Και χορεύουν οι γαμπροί, σαν τα γίδια στο μαντρί

Και χορεύουν καλογριές, σαν τομάρια σαν προβιές

Και χορεύουν οι γριές, με τις κόκκινες ποδιές.

Μια δε φόραγε ποδιά, δεν την πιάνουν στο χορό,

Τρέχει πάει σπίτι της, λούστηκε χτενίστηκε .

Λούστηκε, χτενίστηκε, κάθεται στην πόρτα της.

Πέρασε πραματευτής, πήρε πήχυ από χασέ,

Πήρε πήχυ από χασέ, έφκιαξε κι αυτή ποδιά,

Στο χορό κατέβηκε, στη σειρά της πιάστηκε.

Σαν την είδε κι ένας νιος, θερμασιές τον πιάσανε,

Θερμασιές τον πιάσανε, ζάλες τον ετάραξαν

Γρήγορο γλυκό κρασί να κεράσω στο χορό,

Να κεράσω στο χορό, για την κόρη π’ αγαπώ.

Τις πράξεις που είναι αντίθετες με τις κρατούσες αντιλήψεις περί της ηθικής, η δημώδης ποίηση τις σατυρίζει με πολλούς τρόπους, όπως δείχνουν και οι στίχοι:

 Πήγαινα τον τοίχο-τοίχο και τη βρίσκω μ’ ένα φίλο,

Πήγαινα τριγύρω-γύρω και τη βρίσκω μ’ ένα χήρο…

 ΜΙΑ ΠΑΠΑΔΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΓΑΛΕΙΟ

Με άδολη θυμοσοφική επιθυμία ο λαός μας εκφράζει την εμπειρική του αλήθεια, ότι το επάγγελμα δεν προδικάζει την ευτυχία ενός γάμου. Στο επίκεντρο βρίσκεται η παπαδιά για έμφαση και καλύτερη διδαχή. Η κοινωνία θέλει τη διαβίωση του κλήρου σύμφωνα με τους κανόνες της εκκλησίας. Το στιγμιαίο ερωτικό ξέσπασμα με σκωπτικό στοιχείο είναι ολοφάνερο. Υμνολογείται η παντοδυναμία του αδικητή και πλάνου έρωτα. Εκφράζεται ψόγος στην παρεκτροπή. Διατυπώνονται απόψεις για τις προτιμήσεις του μελλοντικού συζύγου (τσομπανόσκυλο, καλή γυναίκα). Δε συμβιβάζεται, ούτε ενεργεί ο λαός μας κάτω από σκοπιμότητες. Κοιτάζει από το δικό του παράθυρο στους ξένους ανοιχτούς ορίζοντες. Η επιλογή της παπαδιάς, όχι μόνο είναι συνειδητή, αλλά και τεκμηριώνεται.

 Μια παπαδιά στον αργαλειό, κουνούσε τα ποδάρια

Και με το νου της έλεγε και με το νου της λέει:

-         Δεν τονε θέλω τον παπά, τον τράγο με τα γένια,

Θέλω το τσομπανόσκυλο, που παίζει τη φλογέρα.

Πό ‘χει αρίδα και σταυρό, όπου ‘ναι παλικάρι.

Το παλικάρι το καλό, θέλει καλή γυναίκα,

Τ’ αρέσουν τα κεντήματα, τ’ αρέσει και η ρόκα.

Το κέντισμα είναι γλέντισμα και η ρόκα είναι σεργιάνι

Και το τσικρίκι κι ο αργαλειός είναι σκλαβιά μεγάλη.

Να τ’ ακούτε σεις οι νιες, τέτοια λεν τις αποκριές.

Ο χορός κλείνει με το ιδιόρρυθμο τραγούδι «Πώς το τρίβουν το πιπέρι» και τις γνωστές μιμητικές κινήσεις, οι οποίες στην αρχική τους μορφή θα είχαν μαγική σημασία. Αποτελεί ειρωνεία στη μοναχική και ασκητική ζωή των καλόγερων. Έχει τη δική του κυρίαρχη ιδέα, τη δική του δομή και αρχιτεκτονική, το δικό του λόγο και χαρακτήρα. Συνδεδεμένος με τη φωτιά θα πρέπει να ήταν και ο πρωτόγονος χορός. Γύρω από τη φωτιά θα έκαναν τις γιορτές.
ΚΙΝΗΣΑ ΝΑ ΠΑΩ ΣΤΟ ΜΥΛΟ
Καυστική και τσουχτερή ειρωνεία. Καυτηριάζει την αναξιοπρεπή συμπεριφορά και την ανηθικότητα. Ψόγος σε παρεκτροπές. Κατακρίνει ενέργειες αντίθετες προς τις ηθικές και κοινωνικές αξίες. Η παρουσίασή του είναι παραστατική και το περιεχόμενο ίσως άσεμνο. Η λύση δίνεται με την τιμωρία της θείας και του ανηψιού. Κρίνει, σατιρίζει και παραδειγματίζει. Έχει πάθος ο λαός μας για την αλήθεια, έχει δίψα για τη δικαιοσύνη, για γνήσιους οραματισμούς. Προσκολλάται στην παράδοση και ασκεί ηθική επίδραση (χρηστά ήθη, όχι μόνο μέσα από το νόμο). Διακωμωδεί την απιστία για να ανυψώσει την αφοσίωση. Οδηγεί σε επιδέξια περιγραφή της τοπικής κοινωνίας του χθες και του σήμερα. Η αίσθηση και η βίωση είναι εξαιρετικά έντονη. Η χάρη του είναι ατελείωτη. Θυμίζει Αριστοφάνη.

 Κίνησα να πάω στο μύλο με τη θεια μου τη Κοντύλω,

Εγώ είχα στάρι, αυτή είχε ρόκα γύρευε να ρίξει πρώτα.

Πάω να ρίξω στο κοφίνι, η Κοντύλω δε μ΄αφήνει.

Σπρώξε αυτή και σπρώξε εγώ, μες στην αλευροθήκ΄οι δυο

…………………………………………………………….

Άιντε θεια αν ήσουν ξένη, τι θα ήθελες να γένει;

Κάμε γιε μου τη δουλειά σου κι εγώ πάλι θάμαι θεια σου.

Βλέπω να ‘ρχεται από πέρα μυλωνάς με μια στατέρα,

Μυλωνάς με μια στατέρα να την παίζει σα φλογέρα,

Στη λαχτάρα πού ‘χα πάρει ο μυλωνά ς ζητάει το ξάι.

Ανηψιέ καταραμένε τι την κάνεις έτσι τη θεια σου

Και μας ξάγιασε τους δυο, μ΄ ένα ξύλο σα λοστό

ΣΤΗΣ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ
Στις χαρές του ο λαός μας οδηγεί σε ξεχωριστή πνευματικότητα. Ταυτίζεται με τη φιλοσοφία της ζωής. Κατακρίνει την ασωτία, την πλεονεξία, την καλοπέραση. Την αδιάφορη δηλαδή κοινωνική συμπεριφορά προς τις δυσκολίες της συζυγικής ζωής. Με σκωπτικό πνεύμα καταλογίζει ευθύνες και τιμωρεί παραδειγματικά τις παράλογες απαιτήσεις. Έχει διδακτική πρόθεση. Κρίνει το κακό και το διορθώνει. Αλλού διακωμωδεί τη νωθρότητα, την τεμπελιά και άλλα αρνητικά κίνητρα και κάνει διάγνωση του εσωτερικού ανθρώπου. Επηρεάζει τη ζωή της ανθρώπινης κοινωνίας. Ο πλούτος και το φως της γλώσσας είναι εδώ διάχυτες.

 Στης ακρίβειας τον καιρό επαντρεύτηκα κι εγώ

Και μου δώσαν μια γυναίκα πού ‘τρωγε για πέντε δέκα.

Πρώτο βράδυ που την πήρα μού ΄φαγε μια προβατίνα

Και το δεύτερο το βράδυ έφαγε ένα γελάδι.

Άιντε αλοίμονο από μένα κάποτε θα φάει και μένα

Και την Τρίτη τη βραδυά  μόλεγε κρυφά κρυφά.

Άντρα μου θέλω φουστάνι γύρω γύρω με γαϊτάνι,

Άντρα μου θέλω καπέλο γύρω γύρω με το βέλο,

Άντρα μου θέλω παπούτσια γύρω γύρω με κουμπούτσια,

Άντρα θέλω σκουλαρίκια, να πουλήσεις τα κατσίκια,

Άντρα μου θέλω βραχιόλι να πουλήσεις και το βόδι.

Κι ούτε με χαμπέριζε πού ΄μουνα δίχως βρακί

μέρα νύχτα στο εργαστήρι, με ψωμί κα με κρεμύδι.

Τότε πήρα ένα στυλιάρι και γερό σαν καλαμάρι

Και της ρίχνω ένα ξύλο και τη φέρνω τρεις τριγύρω.gym-koutsel.ioa.sch.gr