Τρίτη 22 Ιουλίου 2014

Ο ΜΑΚΙΑΒΕΛΙ,Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ[Μέρος Α΄]

Ο Νικολό Μακιαβέλι, o Hγεμόνας και η τέχνη της πολιτικής

Από
Ο Νικολό Μακιαβέλι και η τέχνη της πολιτικής
Συμβαίνει σ” όλους τους ανθρώπους, την περίοδο της γαλήνης, να μην σκέφτονται την τρικυμία.
Νικολό Μακιαβέλι (1469 – 1527)
Γράφει ο Ερανιστής
Ο Νικολό Μακιαβέλι ήταν Ιταλός διπλωμάτης, πολιτικός στοχαστής και συγγραφέας. Γεννημένος στη Φλωρεντία, γιος του φτωχού Μπερνάρντο Μακιαβέλι και της Μπαρτολομέα Νέλι. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες, ο πατέρας του φρόντισε ώστε ο νεαρός Νικολό να λάβει ουμανιστική εκπαίδευση, σύμφωνα με τα κλασικά πρότυπα της εποχής. Τα προσόντα αυτά και οι σχέσεις του με Φλωρεντίνους ουμανιστές είχαν ως αποτέλεσμα να λάβει το 1498 το αξίωμα δεύτερου καγκελαρίου της Φλωρεντιανής Δημοκρατίας. Από τη θέση αυτή ο Μακιαβέλι ασχολήθηκε με τη διοίκηση των περιοχών υπό τον έλεγχο της Φλωρεντίας, ενώ ήταν και ένας από τους έξι γραμματείς του πρώτου καγκελάριου και διετέλεσε μέλος του συμβουλίου των «Δέκα του Πολέμου» – συμμετείχε επομένως σε επίσημες διπλωματικές αποστολές και συναντήσεις. Ήρθε έτσι σε επαφή με αρκετές από τις ισχυρότερες πολιτικές προσωπικότητες της Ευρώπης, όπως ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος, ο Πάπας Ιούλιος Β΄ και ο αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Μαξιμιλιανός Α΄. Εντυπωσιάστηκε ιδιαίτερα από τον διαβόητο Καίσαρα Βοργία, ο οποίος είχε διοριστεί Δούκας της Ρωμανίας από τον πατέρα του, τον ικανότατο Πάπα Αλέξανδρο ΣΤ΄. Ο εν λόγω Πάπας τον βοήθησε να σχηματίσει βασίλειο στην Κεντρική και Βόρεια Ιταλία και στη συνέχεια ο Καίσαρας έγινε δούκας του κράτους της Ρωμανίας κοντά στη Ρώμη. Κατέκτησε ακόμη το Ρίμινι, το Πεζάρο, το Ουρμπίνο και άλλες πόλεις της Κεντρικής Ιταλίας. Πολλοί τον θεωρούσαν αδίστακτο και δεν απέφευγε ούτε το έγκλημα για να επιτύχει τα σχέδιά του. Ο Μακιαβέλι τον αναφέρει ως υπόδειγμα του ηγεμόνα που καταλαμβάνει την εξουσία μέσω της τύχης και ξένων όπλων και εκτιμά ότι, παρ” όλη τη σκληρότητα που πράγματι τον διέκρινε, ο Βοργίας αποδείχτηκε πιο φιλάνθρωπος από πολλούς, οι οποίοι για ανθρωπιστικούς λόγους άφησαν να υποκύψει σχεδόν ολόκληρη η Ιταλία στις ξένες λόγχες.
Το 1512, με τη βοήθεια των ισπανικών στρατευμάτων του βασιλιά Φερδινάνδου, οι Μέδικοι επιστρέφουν στην Φλωρεντία και καταλύουν την δημοκρατία (repubblica). Ο Μακιαβέλι αποπέμπεται από τη θέση του, ενώ λίγους μήνες αργότερα υφίσταται βασανιστήρια και φυλακίζεται για μικρό διάστημα, ως ύποπτος συμμετοχής σε συνωμοσία εναντίον των Μεδίκων. Αποσύρεται τελικά στο πατρικό κτήμα που είχε στην περιοχή Σαντ” Αντρέα και εκεί γράφει τον Ηγεμόνα (Il principe, 1513). Το συνολικό έργο του αποτελείται από πολιτειολογικά κείμενα, διπλωματικές εκθέσεις κι αναφορές, δραματική και λυρική ποίηση, και μια αρκετά ογκώδη επιστολογραφία. Έγραψε ακόμη τις Διατριβές πάνω στα δέκα πρώτα βιβλία της Ιστορίας του Τίτου Λίβιου και την θεατρική κωμωδία Μανδραγόρας, όπου εκφράζεται σαφώς η αντικληρικαλιστική του διάθεση.
H δομή του Ηγεμόνα φαίνεται να είναι αριστουργηματικά στημένη ώστε να προσελκύσει από την αρχή το ενδιαφέρον του αναγνώστη· ποιος φτωχός δεν θα δεχόταν ένα δώρο, το καλύτερο, προορισμένο για έναν άρχοντα; «Επιθυμώντας κι εγώ να λάβω την ευχαρίστηση να σας παρουσιάσω ένα ελάχιστο δείγμα της εκτίμησής μου, σκέφτηκα να σας προσφέρω κάτι. Όμως ανάμεσα στα υπάρχοντά μου δε βρήκα κάτι πολυτιμότερο, αλλά και ικανότερο να εκφράσει την αγάπη μου σε σας, από την εμπειρία μου για το πώς κινούνται και λειτουργούν οι ηγέτες, εμπειρία που απέκτησα όχι μόνο ζώντας για πολλά χρόνια δίπλα τους, αλλά και μελετώντας προσεχτικά ιστορία και αρχαία κείμενα. Την όποια εμπειρία μου την συγκέντρωσα σε ένα μικρό κειμενάκι το οποίο και στέλνω στην Εκλαμπρότητά Σας». (1)
Η γνώση και η πείρα που αποκτήθηκαν μετά από μακροχρόνιες μελέτες, προσωπικές εμπειρίες και πολλούς κινδύνους προσφέρονται με σύντομο και κατανοητό τρόπο, αφού οι αναγνώστες αναζητούν περισσότερο σαφείς πρακτικές συμβουλές, παρά αρέσκονται να διαβάζουν σχοινοτενείς και ακατανόητες θεωρητικές αναλύσεις. Με την προβολή της λαϊκής καταγωγής του, ο Μακιαβέλι αρχίζει ήδη να υφαίνει το μεταφυσικό ιστό της οικειότητας. Στην ουσία, κινούμενος στα όρια του μύθου και της ιστορίας, κατασκευάζει έναν λαό ιδανικό, τον οποίο θα καλέσει στο τέλος να πράξει το ιερότερο καθήκον του. Ο τρόπος που τεκμηριώνει τους ισχυρισμούς του μαρτυρεί βαθιά ιστορική παιδεία και πολύχρονη ενασχόληση με πολιτικά ζητήματα. Παρά το θλιβερό γεγονός ότι εξαφανίστηκε κυριολεκτικά η διδασκαλία των αρχαίων Σοφιστών για την ισχύ, ο μεγάλος πολίτης της Φλωρεντίας γνώριζε πιθανότατα την θεωρία του Έλληνα σοφιστή Καρνεάδη για το δίκιο του ισχυρότερου και οπωσδήποτε είχε διαβάσει την Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, ένα ανυπέρβλητο έργο που έγραψε ο Θουκυδίδης (460 -398 π.Χ), ο μεγαλύτερος ίσως ιστορικός που έζησε ποτέ στη γη. Αξίζει να παραθέσουμε δύο αποσπάσματα από τις αντίστοιχες εισαγωγές των έργων:
«Ο αποκλεισμός του μυθώδους από την ιστορίαν μου ίσως την καταστήση ολιγώτερον τερπνήν ως ακρόαμα, θα μου είναι όμως αρκετόν, εάν το έργον μου κρίνουν ωφέλιμον όσοι θελήσουν να έχουν ακριβή αντίληψιν των γεγονότων, όσα έχουν ήδη λάβει χώραν, και εκείνων τα οποία κατά την ανθρωπίνην φύσιν μέλλουν να συμβούν περίπου όμοια. Διότι την ιστορίαν μου έγραψα ως θησαυρόν παντοτεινόν και όχι ως έργον προωρισμένον να υποβληθή εις διαγωνισμόν και ν” αναγνωσθή εις επήκοον των πολλών, διά να λησμονηθή μετ” ολίγον.» (1)
Στον Μακιαβέλι διαβάζουμε:
«Το κείμενό μου δεν το παραγέμισα με ρητορείες, ωραιολογίες, συναισθηματισμούς και όλα αυτά τα στολίδια που οι περισσότεροι συνηθίζουν να βάζουν στα γραπτά τους. Ήθελα, αν υπάρξει κάτι που θα μπορούσε να το κάνει ευχάριστο και χρήσιμο, να είναι η αλήθεια και η πρωτοτυπία των όσων υποστηρίζει. Καθόλου δε θα ήθελα να θεωρηθώ αλαζόνας εγώ που, άνθρωπος της κατώτερης κοινωνικής τάξεως, τολμώ να μελετήσω και να κωδικοποιήσω κανόνες που θα χρησιμοποιήσουν επιφανείς Ηγέτες, προκειμένου να κυβερνήσουν». (2) Αν και ο ίδιος είναι ταπεινής καταγωγής, μπορεί να κατανοήσει τη φύση του Ηγέτη: «Όμως, όπως εκείνοι που σχεδιάζουν τη ρυμοτομία μιας πόλης κατεβαίνουν στις πεδιάδες για να δουν τη διάταξη των βουνοκορφών και ανεβαίνουν στα βουνά για να δουν τη διάταξη των κάμπων, έτσι ακριβώς, για να καταλάβεις απόλυτα τη φύση ενός λαού, πρέπει να είσαι Ηγέτης του, αλλά και για να καταλάβεις τη φύση του Ηγέτη πρέπει να είσαι άνθρωπος του λαού». (1)

Ο Νικολό Μακιαβέλι (Niccolò di Bernardo dei Machiavelli) (3 Μαΐου 1469 – 21 Ιουνίου 1527), ήταν Ιταλός διπλωμάτης, πολιτικός στοχαστής και συγγραφέας.Πορτραίτο από τον Antonio Maria Crespi
Φιλοδοξία του Μακιαβέλι, την οποία νομίζω πετυχαίνει σε μεγάλο βαθμό, είναι να προσφέρει στον αναγνώστη του μια αποτελεσματική διδασκαλία περί αρετών και καθηκόντων και να του δώσει χρήσιμες συμβουλές για τη ζωή του. Αν τώρα θεωρήσουμε ως πεδίο σύγκρουσης ολόκληρο το περίπλοκο φάσμα των κοινωνικών σχέσεων, καταλαβαίνουμε γιατί ο Μακιαβέλι μπορεί να ενδιαφέρει οποιονδήποτε βρίσκεται στην αναπότρεπτη ανθρώπινη ανάγκη να ρυθμίζει ζωτικές υποθέσεις του βίου του με βάση τη διάκριση εχθρού – φίλου και να υπολογίζει κάθε φορά τους συσχετισμούς δύναμης που λειτουργούν στη σφαίρα της δραστηριότητάς του. Αν και διαπραγματεύεται δύσκολα θέματα, η απλότητα και η σαφήνεια της γλώσσας του Μακιαβέλι θυμίζουν λαϊκές εμπειρικές διηγήσεις ή παροιμίες. Σε πολλά κεφάλαια του Ηγεμόνα, ο Νικολό είναι απλώς περιγραφικός, προσπαθεί δηλαδή να ερμηνεύσει γιατί οι άνθρωποι φέρονται έτσι ή αλλιώς και όχι να πει πως πρέπει να φέρονται. Όταν λχ. σημειώνει ότι ο ηγεμόνας πρέπει να αντιμετωπίζει τους πολίτες του ως φύσει κακούς και πως να παίρνει δυσάρεστες αποφάσεις για τον λαό, δεν έχει σκοπό να επικροτήσει τον κυνισμό της εξουσίας, αλλά να αποκαλύψει τους κρυφούς δεσποτικούς μηχανισμούς της.
Τρεις τρόποι
Οι αναλύσεις του λοιπόν είναι ρεαλιστικές και ακούγονται σκληρές, διότι ανταποκρίνονται στα πράγματα, όπως τουλάχιστον παραδίδονται από την ιστορική έρευνα. Στο βιβλίο υποδεικνύονται ένας ή περισσότεροι τρόποι για να διατηρήσει κάποιος την εξουσία σε μια χώρα ή απλώς να σώσει το κεφάλι του, αν οι εξελίξεις είναι απρόβλεπτες. Δεν πρότεινε βεβαίως ο ίδιος την ατέλειωτη κραιπάλη της ισχύος που μαίνεται από την αυγή του πολιτισμού – ο ανταγωνισμός για την εξουσία σε όλες τις μορφές της είναι το παλαιότερο παιχνίδι υπό τον ήλιο. Ο Μακιαβέλι προσπαθεί πάντοτε να είναι συγκεκριμένος και προσεχτικός στις γενικεύσεις του και συχνά, όταν μαρτυρούνται ιστορικές ή εμπειρικές αποδείξεις για θέσεις αντίθετες, ασχολείται διεξοδικά με το ζήτημα. Στο τέλος όλων σχεδόν των συλλογισμών του, απαριθμεί με σαφήνεια τις δυνατές επιλογές που μπορεί να έχει κάποιος. Για τις νέες κτήσεις του ηγεμόνα λ.χ., σε περίπτωση που το προηγούμενο καθεστώς ήταν σχετικά αυτόνομο και δημοκρατικό, διαβάζουμε: «Όταν τα κράτη που αποκτούνται είναι συνηθισμένα να πολιτεύονται αυτόνομα και ελεύθερα, όπως έχει λεχθεί ήδη, αυτός που θέλει να τα εξουσιάσει οφείλει να ακολουθήσει έναν από τους επόμενους τρεις τρόπους: ο πρώτος είναι να τα καταστρέψει, ο δεύτερος να μεταβεί ο ίδιος και να κατοικήσει στην επικράτεια τους και ο τρίτος να επιτρέψει σε αυτά να διοικούνται με δικούς τους νόμους, λαμβάνοντας έναν φόρο, και να διαμορφώσει μια ολιγαρχική κυβέρνηση στο εσωτερικό τους, η οποία θα καταβάλει κάθε προσπάθεια να διατηρεί τη φιλία των κατοίκων προς αυτόν. Μια τέτοια κυβέρνηση, δημιούργημα του ηγεμόνα, πρέπει να γνωρίζει ότι δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την εύνοια και τη δύναμή του, και ότι αυτός θα καταβάλλει κάθε προσπάθεια για τη διατήρησή της. Από την άλλη, οι πόλεις που είναι συνηθισμένες να κυβερνώνται ελεύθερα κατέχονται ευκολότερα, αν διοικούνται από πολίτες του τόπου, όταν δεν προτιμάς την καταστροφή τους. »(3)
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ......

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου