Η συντηρητικότητα και η προοδευτικότητα κατά τον Ίωνα Δραγούμη
Για τα έθνη θύμηση είναι η παράδοση, που, όταν καταντά ολότελα συνειδητή, λέγεται Ιστορία. Και λησμονιά είναι η ορμή της δημιουργίας. Συντηρητικό στοιχείο είναι η παράδοση και προοδευτικό η δημιουργία. Όπως στα άτομα το μνημονικό πλάθει και διατηρεί το εγώ τους, έτσι και στα έθνη η παράδοση. Χωρίς αυτήν δεν θα ήξεραν τον εαυτό τους, δε θα τον αναγνώριζαν, δε θα ένοιωθαν πως είναι ένα και όμοιο με τα περασμένα και θα ήταν σα χαμένα. Η παράδοση είναι ο σύνδεσμος των ατόμων μιας φυλής, τωρινών και περασμένων, που τα κάνει έθνος. Ιστορία είναι η συνείδηση του συνδέσμου αυτού. Ορμή δημιουργίας είναι ο σύνδεσμος των τωρινών ζωντανών ατόμων του έθνους με τα ερχόμενα, είναι η λησμονιά των περασμένων, είναι ο καϋμός των μελλόμενων. Κανείς ας μην αναθεματίζη τη συντηρητικότητα. Κανείς ας μην περιφρονή την προοδευτικότητα. Για ένα έθνος και τα δύο στοιχεία είναι απαραίτητα. Κάθε στιγμή της ζωής του θα κοιτάζη λυγίζοντας και προς τα πίσω και προς τα εμπρός και προς τα περασμένα, που είναι δικά του, και προς τα μελλόμενα, που και αυτά δικά του είναι. Δύναμη και συστατικό στοιχείο του έθνους είναι η παράδοση, δύναμη και συστατικό του και η δημιουργία. Συνταιριάζοντάς τες όπως ξέρει, θα ζήση όπως μπορεί. Αν η παράδοση ρίζωσε υπερβολικά δυνατή μέσα του, θα το εμποδίση να ζήση φυσιολογικά, θα το καταντήσει ξερό, αλύγιστο και δυσκολοκίνητο, ανίκανο να προσαρμοστή με τις ανάγκες, που αλλάζουν ολοένα, και τότε θα γίνει αναπόφευκτο, όχι να την αρνηθή ολότερα, παρά να τη χτυπήση, ως που να ξεδεθή απ’ αυτήν, όσο χρειάζεται για να ποθήση τα ερχόμενα.
Όσο για την ορμή της δημιουργίας δεν είναι ποτέ υπερβολική, αλλά δεν μπορεί να μη στηρίζεται στην παράδοση, αλλιώς ξοδεύεται μάταια, ξεφτά και καταστρέφεται ο πολύτιμος οργανισμός , που λέγεται έθνος, και η δύναμη της δημιουργίας πάει χαμένη για πάντα. Τη λυγερή ισορροπία μεταξύ παράδοσης και δημιουργίας, συντηρητικότητας και προοδευτικότητας, πρέπει να τη βρη το έθνος και τότε θα ζήση στα γεμάτα ζωή πλούσια και ακέραια. Καλοκαθισμένοι και καλοριζωμένοι στα περασμένα ο άνθρωπος και τα έθνη θα ποθήσουν φυσιολογικά και θα δημιουργήσουν τα μελλόμενα.
Βρέθηκαν μερικοί νέοι στον καιρό μας, και μάλιστα ξενοσπουδαγμένοι, να πουν πως η παράδοση είναι πρόληψη και πρέπει να χτυπηθή, γιατί και στην Ευρώπη πολεμιούνται τώρα οι προλήψεις. Η επιστημονική τους μόρφωση δεν τους επιτρέπει να παραδέχονται τέτοια παλιωμένα πράματα. Αυτοί είναι οι άνθρωποι των νέων ιδεών και οι νέες ιδέες πρέπει αναγκαστικά να διαφέρουν ολότελα από τις παλιές. Όπου οι παλιές ιδέες βεβαιώνουν «άσπρο», οι νέες πρέπει να βεβαιώνουν «μαύρο». Μα οι νέοι αυτοί είναι πάρα πολύ νέοι ακόμη, φαίνεται, και κοντά στα άλλα σκοτισμένοι από την ξένη μάθηση. Ο επαναστατικός τους οργασμός, που θέλει βιαστικά να φανερωθή και μαγνητίζεται από τα ξένα παραδείγματα δεν τους άφησε να στοχαστούν πως εκείνα, που σ’ έναν τόπο μπορεί να είναι προλήψεις ή παλιές συνήθειες εγχώριες, που εμποδίζουν την προκοπή του και φυσικά χτυπιούνται από μια νεότερη γενεά, που αντιδρά στην παλιότερη από την ορμή της προς τη δημιουργία, σ’ άλλον τόπο δεν είναι προλήψεις και δεν πρέπει να χτυπηθούν, γιατί, αν χτυπηθούν, δε μένει πια τίποτε όρθιο. Αυτό το ισοπέδωμα όλων των τόπων, όλων των ανθρώπων και όλων των ιδεών, δεν είναι βέβαια επιστημονικό. Εμείς αν χτυπήσωμε, ας πούμε, τη δική μας παράδοση, δεν ξέρω τι θα μείνη πια δικό μας, δε θα είμαστε πια τίποτε, γιατί παραγνωρίζουμε και χτυπούμε το μόνο θησαυρό μας, το εγώ μας. Μπορεί και σε μας κάτι άλλο να πρέπει να χτυπηθή, μα δεν τους άφησε η βιασύνη τους και η «επιστημονική τους μόρφωση» να καλοξετάσουν την κατάστασή μας και να ξεχωρίσουν εκείνα, που χρειάζονται ξεχώρισμα. Δεν μπόρεσαν να ξεδιαλύνουν σε τι μας πρέπει να χτυπηθή και τι να καλλιεργηθή και να δυναμώση, ποιο μέρος του εαυτού μας είναι χαλασμένο και ποιο γερό, ποιο ξερό και ποιο χλωρό, ποιο σάπιο και ποιο ζωντανό.
[...]Το να νοιώθης την καταγωγή σου, τη συνέχεια του εθνικού εγώ σου, την ιστορία, που σου κάνει συνειδητό, όσο και να είναι, το πέρασμα του έθνους σου μέσα στους αιώνες, τη γειτονιά σου με το εικοσιένα, με την τουρκοκρατία, με το βυζαντινό πολιτισμό, με τα έθιμα των πατέρων σου, με την σκέψη τους, με το κράτος τους, δεν είναι «προγονοπληξία», είναι απλή και καλή «προγονολατρεία», θύμηση των περασμένων, γνωρισμός με τον εαυτό σου. Και αυτή η προγονολατρεία πρέπει να βρίσκεται, είναι η παράδοση η χρήσιμη.
Για τα έθνη θύμηση είναι η παράδοση, που, όταν καταντά ολότελα συνειδητή, λέγεται Ιστορία. Και λησμονιά είναι η ορμή της δημιουργίας. Συντηρητικό στοιχείο είναι η παράδοση και προοδευτικό η δημιουργία. Όπως στα άτομα το μνημονικό πλάθει και διατηρεί το εγώ τους, έτσι και στα έθνη η παράδοση. Χωρίς αυτήν δεν θα ήξεραν τον εαυτό τους, δε θα τον αναγνώριζαν, δε θα ένοιωθαν πως είναι ένα και όμοιο με τα περασμένα και θα ήταν σα χαμένα. Η παράδοση είναι ο σύνδεσμος των ατόμων μιας φυλής, τωρινών και περασμένων, που τα κάνει έθνος. Ιστορία είναι η συνείδηση του συνδέσμου αυτού. Ορμή δημιουργίας είναι ο σύνδεσμος των τωρινών ζωντανών ατόμων του έθνους με τα ερχόμενα, είναι η λησμονιά των περασμένων, είναι ο καϋμός των μελλόμενων. Κανείς ας μην αναθεματίζη τη συντηρητικότητα. Κανείς ας μην περιφρονή την προοδευτικότητα. Για ένα έθνος και τα δύο στοιχεία είναι απαραίτητα. Κάθε στιγμή της ζωής του θα κοιτάζη λυγίζοντας και προς τα πίσω και προς τα εμπρός και προς τα περασμένα, που είναι δικά του, και προς τα μελλόμενα, που και αυτά δικά του είναι. Δύναμη και συστατικό στοιχείο του έθνους είναι η παράδοση, δύναμη και συστατικό του και η δημιουργία. Συνταιριάζοντάς τες όπως ξέρει, θα ζήση όπως μπορεί. Αν η παράδοση ρίζωσε υπερβολικά δυνατή μέσα του, θα το εμποδίση να ζήση φυσιολογικά, θα το καταντήσει ξερό, αλύγιστο και δυσκολοκίνητο, ανίκανο να προσαρμοστή με τις ανάγκες, που αλλάζουν ολοένα, και τότε θα γίνει αναπόφευκτο, όχι να την αρνηθή ολότερα, παρά να τη χτυπήση, ως που να ξεδεθή απ’ αυτήν, όσο χρειάζεται για να ποθήση τα ερχόμενα.
Όσο για την ορμή της δημιουργίας δεν είναι ποτέ υπερβολική, αλλά δεν μπορεί να μη στηρίζεται στην παράδοση, αλλιώς ξοδεύεται μάταια, ξεφτά και καταστρέφεται ο πολύτιμος οργανισμός , που λέγεται έθνος, και η δύναμη της δημιουργίας πάει χαμένη για πάντα. Τη λυγερή ισορροπία μεταξύ παράδοσης και δημιουργίας, συντηρητικότητας και προοδευτικότητας, πρέπει να τη βρη το έθνος και τότε θα ζήση στα γεμάτα ζωή πλούσια και ακέραια. Καλοκαθισμένοι και καλοριζωμένοι στα περασμένα ο άνθρωπος και τα έθνη θα ποθήσουν φυσιολογικά και θα δημιουργήσουν τα μελλόμενα.
Βρέθηκαν μερικοί νέοι στον καιρό μας, και μάλιστα ξενοσπουδαγμένοι, να πουν πως η παράδοση είναι πρόληψη και πρέπει να χτυπηθή, γιατί και στην Ευρώπη πολεμιούνται τώρα οι προλήψεις. Η επιστημονική τους μόρφωση δεν τους επιτρέπει να παραδέχονται τέτοια παλιωμένα πράματα. Αυτοί είναι οι άνθρωποι των νέων ιδεών και οι νέες ιδέες πρέπει αναγκαστικά να διαφέρουν ολότελα από τις παλιές. Όπου οι παλιές ιδέες βεβαιώνουν «άσπρο», οι νέες πρέπει να βεβαιώνουν «μαύρο». Μα οι νέοι αυτοί είναι πάρα πολύ νέοι ακόμη, φαίνεται, και κοντά στα άλλα σκοτισμένοι από την ξένη μάθηση. Ο επαναστατικός τους οργασμός, που θέλει βιαστικά να φανερωθή και μαγνητίζεται από τα ξένα παραδείγματα δεν τους άφησε να στοχαστούν πως εκείνα, που σ’ έναν τόπο μπορεί να είναι προλήψεις ή παλιές συνήθειες εγχώριες, που εμποδίζουν την προκοπή του και φυσικά χτυπιούνται από μια νεότερη γενεά, που αντιδρά στην παλιότερη από την ορμή της προς τη δημιουργία, σ’ άλλον τόπο δεν είναι προλήψεις και δεν πρέπει να χτυπηθούν, γιατί, αν χτυπηθούν, δε μένει πια τίποτε όρθιο. Αυτό το ισοπέδωμα όλων των τόπων, όλων των ανθρώπων και όλων των ιδεών, δεν είναι βέβαια επιστημονικό. Εμείς αν χτυπήσωμε, ας πούμε, τη δική μας παράδοση, δεν ξέρω τι θα μείνη πια δικό μας, δε θα είμαστε πια τίποτε, γιατί παραγνωρίζουμε και χτυπούμε το μόνο θησαυρό μας, το εγώ μας. Μπορεί και σε μας κάτι άλλο να πρέπει να χτυπηθή, μα δεν τους άφησε η βιασύνη τους και η «επιστημονική τους μόρφωση» να καλοξετάσουν την κατάστασή μας και να ξεχωρίσουν εκείνα, που χρειάζονται ξεχώρισμα. Δεν μπόρεσαν να ξεδιαλύνουν σε τι μας πρέπει να χτυπηθή και τι να καλλιεργηθή και να δυναμώση, ποιο μέρος του εαυτού μας είναι χαλασμένο και ποιο γερό, ποιο ξερό και ποιο χλωρό, ποιο σάπιο και ποιο ζωντανό.
[...]Το να νοιώθης την καταγωγή σου, τη συνέχεια του εθνικού εγώ σου, την ιστορία, που σου κάνει συνειδητό, όσο και να είναι, το πέρασμα του έθνους σου μέσα στους αιώνες, τη γειτονιά σου με το εικοσιένα, με την τουρκοκρατία, με το βυζαντινό πολιτισμό, με τα έθιμα των πατέρων σου, με την σκέψη τους, με το κράτος τους, δεν είναι «προγονοπληξία», είναι απλή και καλή «προγονολατρεία», θύμηση των περασμένων, γνωρισμός με τον εαυτό σου. Και αυτή η προγονολατρεία πρέπει να βρίσκεται, είναι η παράδοση η χρήσιμη.
Από το βιβλίο “Ελληνικός Πολιτισμός”, του Ίωνος Δραγούμη, των εκδόσεων Νέα Θέσις
http://diktuoideon.wordpress.com/
http://diktuoideon.wordpress.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου