ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ Ο ΛΟΓΟΣ[Μέρος Γ΄]

Ο λόγοςμοιάζει να αποτελεί κάτι ανάμεσα σε θεό και ανθρώπους,

έναν αρχάγγελο πρεσβευτή που οὔτε ἀγέννητοςὡςθεόςὤν οὔτε γεννητόςὡςὑμείς, ἀλλάμέσοςτῶν ἄκρων, ἀμφοτέροιςὁμηρεύων»(ΙΙΙ 205-206), που «οὐδέποτε λήγει» (ΙΙΙ 130) και που τρέφει ως«μάννα» (άφθαρτη τροφή) τη

φιλοθεάμονον ψυχήν» (ΙΙΙ 79), που, σε αντίθεση με όσεςστρέφονται στα ελκυστικάεγκόσμια αγαθάπρὸςτὰκρόμυα καὶτὰσκόρδα, τὰπεριοδυνώντα τὰςκόρας(ΙΙΙ 79), εκείνη λαχταράτην αλήθεια. Ωςενδιάμεσο σκαλοπάτι μεταξύθεούκαι ανθρώπων, ο λόγοςδεν αρκείγια να θρέψει ψυχέςόπωςτου Ιακώβπου μοιάζει να τον έχουν υπερβεί και να τρέφονται απευθείαςαπότο θεόκι όχι απότο λόγο, που
θεραπεύει απλώς απόα σθένειες(πάθη) τον άνθρωπο ἀλλ’ οὗτοι μὲν εὔχονται θεοῦλόγου τραφῆναι, ὁ δὲΙακώβ καὶτοῦλόγου ὑπερκύψαςὑπ’ αὐτοῦφήσι τρέφεσθαι τοῦθεοῦ... ὡραῖοςοὕτοςὁτρόπος, τροφέα τὸν θεόν,οὐχί λόγον

ἡγεῖται, τὸν δὲἄγγελον, ὃς ἐστίλόγος, ὥσπερ ἰατρόν κακῶν ΙΙΙ 177).

Για το παγκόσμιο «σπίτι», το σύμπαν, αιτία υπήρξε η αγαθότητα του δημιουργού, υλικότου τα
τέσσερα στοιχεία και όργανο για την υλοποίησή τουο λόγοςτου θεού(εὑρήσεις... αἴτιον μὲν αὐτοῦτὸνθεόν ὑφ

’ οὗγέγονεν, ὕλην δὲτὰτέσσερα στοιχεία ἐξ’ ὧν συνεκράθη, ὄργανον δὲλόγον θεοῦδι’ οὗκατεσκευάσθη, τῆςδὲκατασκευήςαἰτίαν τὴν ἀγαθότητα τοῦδημιουργοῦ(ΠερίτηςκατάΜωϋσέα κοσμοποιίας,127)

Εδώ το όργανο είναι μάλλον η ομιλία δια τηςοποίαςο Θεόςδημιουργείστην αρχήτηςΓένεσης:όπως, και είπεν ο Θεός'Γεννηθήτω το φώς' και έγινεν φως. Αλλά, μετά, στην περίπτωση του ανθρώπου,
ο λόγοςωςόργανο για ευτυχία είναι ο λογισμόςη διάκριση, ο ορθόςλόγος, Έτσι λόγον ἡφύσιςδυνατώτατον σύμμαχον ἀνθρώπῳδημιουργήσασα η φύση δημιούργησε για τον άνθρωπο το λόγο σαν
ισχυρότατο σύμμαχο τὸν μὲν αὐτῷχρῆσθαι δυνάμενον ὀρθώςἀπέδειξεν εὐδαίμονα καὶλογικόν ὄντωςπουόποιον μπορείνα τον χρησιμοποιείκαθιστάευτυχισμένο και λογικότὸν δὲμὴδυνάμενον ἄλογον τε καὶκακοδαίμονα εκείνον δε που δε μπορείπαράλογο και δυστυχή(ΠερίτηςκατάΜωϋσέα κοσμοποιίας, 39).
Ο θεϊκόςλόγοςεμφανίζεται ακόμη ωςαναπότρεπτη κινητήριοςδύναμη του σύμπαντοςτην οποία οάνθρωποςοφείλει να αναγνωρίσει ωςτέτοια και να πάψει να θεωρείτα γεγονότα καρπούςτων πράξεώντου αποδεχόμενοςτα πάντα χωρίςνα αποδίδει μομφέςσε άλλουςγια όσα στην πραγματικότητα δενείναι ικανοί να επηρεάσουν οὐχ’ἅττ’ἂν ἐπιτηδεύειςἀγαθῶν μετουσίαςἤκακῶν ἐστίν αἰτία, ἀλλ’ὁδίοποςκαὶκυβερνήτηςτοῦπαντόςλόγοςθεῖος, ῥᾷον ἄν ἔφερεςτὰσυμπίπτοντα παυσάμενοςτῶν συκοφαντιῶν καὶἐπιγράφειν ἡμῖν ἅμὴδυνάμεθα» (Περίτων Χερουβίμ, 36). Αυτήη δύναμη του λόγου πραγματοποιείκυκλικέςκινήσειςπου οι άνθρωποι αποκαλούν ‘γυρίσματα τηςτύχης’χορεύει γὰρ ἐν κύκλῳ λόγος ὁ θείος,
ὅν οἱπολλοίτῶν ἀνθρώπων ὀνομάζουσιν τύχην (ΠερίτηςκατάΜωϋσέα κοσμοποιίας, 176). Στην πραγματικότητα ομωο χαρακτηρισμόςείναι μάλλον ατυχής, μια και καθόλου αφημένη στην τύχη δεν
είναι η εξέλιξη των εγκόσμιων πραγμάτων, καθώςο θείοςλόγοςφροντίζει για τη διατήρηση όλων των
ισορροπιών μεταξύτων φυσικών δυνάμεωνοὐδὲ γῆ πᾶσα διαλυθήσεται πρὸςπαντὸςὕδατοςούτε όλη η γη
δε θα διαλύεται απόόλο το νερό,ὅπερ αὐτῆςοἱκόλποι κεχωρήκασιν το οποίο οι κόλποι τηςέχουν δεχτεί,ουδὑπόἀέροςσβεσθήσεται πῦρ ούτε απότον αέρα δε θα σβήνει η φωτιά, οὐδ’ἔμπαλιν ὑπό πυρός ἀήρ ἀναφλεχθήσεται ούτε και απότη φωτιάδε θα αναφλέγεται ο αέραςτοῦ θείου λόγου μεθόριον τάττοντοςαὑτὸν μια και ο θείοςλόγοςτάσσεται στο σύνορο μεταξύτουςκαθάπερ φωνῆεν στοιχείων ἀφώνων όπωςτο φωνήεν παρεμβαίνει μεταξύστοιχείων αφώνων (δηλ. των συμφώνων) ἵνα τὸὅλον ὥσπερ ἐπίτῆςἐγγραμμάτου μουσικῆςσυνηχήσῃώστε το σύνολο να ακουστείαρμονικάόπωςστη σωστήμουσικήσύνθεση (Περίφυτουργίας, 121-122). Εδώο λόγοςείναι αναλογία ήμέτρο.

Ακριβώςγια να εισχωρήσει σε ολόκληρο το σύμπαν, σε όλεςτιςαπόψειςτηςδημιουργίας, ο λόγοςπολλαπλασιάζεται και σχηματίζει «ἀρχετύπουςκαὶἀσωμάτουςἀκτίναςτῆςλογικῆςπηγῆςτοῦτελεσφόρου θεοῦ» που, όσο πλησιάζουν στην εκδηλωμένη δημιουργία, γίνονται αντιληπτέςσαν εικόνεςτων αρχικών αθάνατων λόγων που οι άνθρωποι αποκαλούν απόσυνήθεια αγγέλους(Περίτουςθεοπέμπτουςείναι τουςονείρους, 115). Οι περιγραφέςθα μπορούσαν να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι κατονομάζονται

«λόγοι» οι θεϊκοίνόμοι, εκπορευόμενοι απότον ένα λόγο, την ενιαία σοφία τουΔημιουργούσε άλλο σημείο πάλι, αποκαλούνται λόγοι οι ψυχέςήη λογική(διάνοια) στο νου τουανθρωπου, με άλλα λόγια, το «εκλεκτότερο», λεπτότερο κομμάτι του εκάστοτε εξεταζόμενου τμήματοςτηςδημιουργίας, που επιλέγεται να επιτελέσει το ρόλο τηςκεφαλήςστο σώμα ψυχαίδ’εἰσίν ἀθάνατοι οἱλόγοι οὗτοι. τούτων δὴτῶν λόγων ἕνα λαβών, ἀριστίνδην ἐπιλεγόμενοςτὸν ἀνωτάτῳκαὶὡσανείσώματοςἡνωμένου κεφαλήν πλησίον ἱδρύεται διανοίαςτῆςἑαυτοῦ· καὶγὰρ αὕτη τρόπον τινὰτῆςψυχῆςἐστίκεφαλή(Περίτουςθεοπέμπτουςείναι τουςονείρους, Ι 128). Θα τολμούσε κανείςνα συσχετίσει αυτήτην
πολύπλευρη εισχώρηση του λόγου στην υλική δημιουργία με την εισχώρηση του Απολύτου στα πάνταεκ των οποίων αποτελείτην πολύτιμη ουσία « Εγώείμαι ο Εαυτόςπου βρίσκεται στιςκαρδιέςόλων των πλασμάτων Είμαι η αρχή, η ζωήκαι το τέλοςόλων των όντων. ΑπότιςΓραφέςείμαι οι ΒεδικοίΎμνοι.
Είμαι η ηλεκτρικήενέργεια στιςδυνάμειςτηςφύσης.Απότιςαισθήσειςείμαι ο καταγράφων νους. Και

είμαι η νοημοσύνη μέσα σε όλεςτις ζωές(Μπχάγκαβατ Γκίτα, κεφ. 10. στ. 20-42).

Στη λεγόμενη ΣτωικήΔιδασκαλίαόπωςαυτήδιαμορφώθηκε απότουςεκπροσώπουςτηςΑρχαίαςκαι ΜέσηςΣτοάς(τέταρτοςέωςπρώτοςπρο Χριστούαιώνας), η έννοια του λόγου κατέχει κεντρική θέση.
Από τα ελάχιστα σωζόμενα αποσπάσμα του Ζήνωνα

, του Χρυσίππου, του Ποσειδώνιου και του Παναίτιου

αλλά κυρίωςαπότιςποικίλλεςαναφορέςάλλων συγγραφεών στο έργο τους, συνάγεται το
συμπέρασμα πωςθεωρούσαν το λόγο τη θεϊκήδημιουργικήδύναμηδιαμέσου τηςοποίαςρυθμίζονται οι
λειτουργίεςολόκληρου του σύμπαντοςΟ Θεόςβγήκε απότην αρχικήτου απομόνωση και δημιούργησε
τα τέσσερα στοιχείααπ’όπου προήλθε ολόκληρη η υλικήδημιουργία - ενυπάρχει, εντούτοις, και ο ίδιοςσε καθένα απότα δημιουργήματάτου «όπωςστο νεογέννητο εξακολουθείνα υπάρχει σπέρμα» καὶὥσπερ
ἐν τῇγονῇτὸσπέρμα περιέχεταιοὕτω καὶτούτων σπερματικόν λόγον ὄντα τοῦκόσμου ( ΔιογένηςΛαέρτιος,
VII, 136). Μάλιστα, ο σπερματικόςαυτόςλόγοςεξατομικεύεται για κάθε είδοςτηςδημιουργίαςκαι
καθορίζει ωςνόμοςόλη του την εξέλιξη ἐστίδὲφύσιςἔξιςἐξ αὑτῆςκινουμένη κατὰσπερματικούςλόγουςἀποτελούσα τε καὶσυνέχουσα τὰἐξ

αὑτῆςἐν ὡρισμένοιςχρόνοιςκαὶτοιαῦτα δρῶσα ἀφ’οἵων ἀπεκρίθη

ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, Ζήνων 148-149). Αν και άϋλος, ο λόγοςσυνυπάρχει με το υλικόμέροςτου όντος,
το οποίο δεν ποιείαλλάπάσχει (είναι δηλαδή αποδέκτηςτηςδημιουργίαςτου λόγου) ἀρχάςεἶναι τῶν
ὅλων δύοτὸποιοῦν καὶτὸπάσχον, τὸμὲν οὖν πάσχον εἶναι τὴν ἄποιον οὐσίαν τὴν ὕλην, τὸδὲποιοῦν τὸν ἐν
αὐτῇλόγον τὸν θεὸν (ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, Ζήνων,).Χάριςστην δύναμη του λόγου
, τον «τόνον», το σύμπαν διέπεται απ’άκρη σ’άκρη από την αρχην

συμπαθείας», σύμφωνα με την οποία τα εγκόσμια όντα αλληλεπιδρούν· στη δικήτου δύναμηοφείλονται και οι ευνομούμενες σχέσεις τους,

μια και ο ίδιοςεξακολουθείνα διαρρέει το σύμπαν καιμετά τη δημιουργία του και να το συντηρείσε μια νομοτελειακήτάξη

την οποίαν οι στωικοί φιλόσοφοι αποκαλούν«ειμαρμένη»: ἔστι δ’ εἱμαρμένη αἰτία τῶν ὄντων εἰρομένη ἤλόγοςκαθ’ ὅν ὁκόσμοςδιεξάγεται(ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, Ζήνων 148-149). Χάρη στην πύρινη υφήτου («πυρ τεχνικόν»), ο κοσμικόςλόγοςσυντηρείκαι αυξάνει τα πλάσματα, σε αντίθεση με το εγκόσμιο πυρ, το «άτεχνο», που καίει και καταστρέφει

αποτελεί δε μια απότιςποικίλλεςεκφράσειςτηςΦύσης, η οποία «..κινείται μόνη τηςκαι

δημιουργεί ωςπύρινο πνεύμα ήτεχνικόν πύρ

(SVF 2, 1132 κ. ε.) αλλά και «..εκδηλώνεται ωςΨυχήτουΚόσμου

, Θεός, Πρόνοια, Δημιουργός, ΟρθόςΛόγος» (SVF 1, 158, 176, SVF 3, 323).

Στην ατομική του διάσταση,

ο ίδιος λόγος συνιστά για τον άνθρωπο τον «εν ημίν» λόγο τωνΣτωικώνχάριςστην ομοιότητάτους, ο άνθρωποςμπορείνα βρεθείσε πλήρη αρμονία με τον κοσμικόλόγο ακολουθώνταςαπλάτην ίδια του τη φύση, που διέπεται απότιςαρχέςτου ατομικούτου λόγου(διόπερ πρῶτοςὁΖήνων ἐν τῷΠερὶἀνθρώπου φύσεωςτέλοςεἶπε τὸὁμολογουμένωςτῇφύσει ζῆν, ὅπερ ἐστὶκατ' ἀρετὴν ζῆν· ἄγει γὰρ πρὸςταύτην ἡμᾶςἡφύσις, ΔιογένηςΛαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων VII, 87). Ζωήαντίθετη στο Λόγο –Φύση μπορείνα διέπεται μόνο απόπάθος, το οποίο συνιστάὁρμὴπλεονάζουσα (ἔστι

δὲ αὐτὸ τὸ πάθος κατὰ Ζήνωνα ἡ ἄλογος καὶ παρὰφύσιν ψυχῆς κίνησιςἢὁρμὴ πλεονάζουσα

ΔιογένηςΛαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων VII, 101). Ενώγια τα ζώα, το να ζουν σύμφωνα με τη φύση τουςισοδυναμείμε

το να ζουν με βάση τιςφυσικέςορμέςτους, για τα όντα που έχουν λογική(άνθρωποι) δίνεται μια

ανώτερη ρύθμιση, δηλαδήο λόγος=διάκριση, που κάποτε μπορείκαι να εναντιώνεται (υπερεπιβάλλεται)

στη φυσικήορμήγια την "τελειότερη προστασία τους":

τούτοιςμὲν [στα ζώα] τὸκατὰφύσιν ζῆν τῷκατὰτὴν ὁρμὴν διοικεῖσθαι. τοῦδὲλόγου τοῖςλογικοῖςκατὰτελειοτέραν προστασίαν δεδομένου, τὸκατὰλόγον ζῆνὀρθῶςγίνεσθαι

<τού> τοῖςκατὰφύσιν. τεχνίτηςγὰρ οὕτωςἐπιγίνεται τῆςὁρμῆς

(ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, 86).

Σημαντικότερη πτυχήαυτήςτηςεναρμόνισηςείναι ο σεβασμόςαπέναντι στα πάντα, εφόσον όλα

εμπεριέχουν τον ίδιο το Θεόκαι εξελίσσονται με βάση την επιθυμία του, όπωςαυτήεκδηλώνεται στον

ιδιαίτερο σπερματικόλόγο που τα οριοθετεί

διόπερ τέλοςγίνεται τὸἀκολούθωςτῇφύσει ζῆν γι αυτόκαι

γίνεται σκοπόςνα ζει κανείςσύμφωνα με το φυσικό νόμο,

ὅπερ ἐστίκατὰτε τὴν αὐτοῦ καὶ κατὰ τὴν τῶν ὅλων

όπωςακριβώςυπάρχει αυτός μέσα στον ίδιο και σε όλα τα άλλα πλάσματα, οὐδὲν ἐνεργοῦνταςὧν

ἀπαγορεύειν εἴωθεν ὁ νόμος ὁ κοινός

χωρίςνα κάνει τίποτα που να απαγορεύεται απότον κοινόαυτόνόμο, ὅσπερ ἐστίν ὁὀρθόςλόγος, διὰπάντων ἐρχόμενοςπου δεν είναι άλλοςαπότον κοινόλόγο, τον διερχόμενο απότα πάντα

ὁ αὐτόςὤν τῷΔιί, καθηγεμόνι τούτῳτῆςτῶν ὄντων διοικήσεως ὄντι ο ίδιος πουενυπάρχει και στο Δία

αποτελώνταςτον καθοδηγητήτου στη διοίκηση των όντων (ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, Ζήνων, 88). Σεβόμενοςκαι αποδεχόμενοςτο λόγο σε κάθε εκδήλωσήτου, ο άνθρωποςκατακτά τη στωική αταραξία

ισοδύναμη τηςμακαριότηταςπου μνημονεύεται από άλλουςφιλοσόφους αλλά και απότη Βεδική Παράδοση

Αρωγόςτου σε αυτήτην προσπάθεια είναι ο ίδιοςο λόγος, που στη δική του περίπτωση

(ανθρώπινη ενσωμάτωση) εκδηλώνεται σα δύναμη διάκρισηςπου οδηγείστην εκάστοτεορθή επιλογή

ἄλλοι δὲτινεςτῶν ἀρχαιοτέρων Στωικῶν τὸν ορθὸν λόγον κριτήριον [τηςαληθείας]ἀπολείπουσιν

, ὡςὁΠοσειδώνιοςἐν τῷΠερίΚριτηρίου φησίｻ (ΔιογένηςΛαέρτιοςVII, Ζήνων, 54). Μέσω αυτού του λόγου

-διάκρισης, ο σπερματικόςλόγοςτου ανθρώπου αναπτύσσεται πλήρωςκι ανθίζει,αποδίδονταςτον λόγο

-καρπότηςανθρώπινηςενσωμάτωσης.
πηγήwww.omilosmeleton.gr