ΟΙ ΒΟΓΟΜΙΛΟΙ -ΜΕΡΟΣ Α'

Στο ρεύμα από Θεσσαλονίκη προς Χαλκηδόνα, 500 μέτρα περίπου πριν την είσοδο της πόλης στο δεξί μας χέρι και σε απόσταση 250 μέτρων από τον κεντρικό δρόμο, βρίσκεται μια μικρή πέτρινη εκκλησία, της Ζωοδόχου Πηγής. Φαίνεται σχετικά καθαρά από το δρόμο και η πρόσβαση είναι πανεύκολη μέσω ενός χωματόδρομου που ξεκινάει από τον κεντρικό δρόμο.

Στον περίβολο της εκκλησίας, όσο κι αν σας φαίνεται απίστευτο, βρίσκεται ένα πολύ "περίεργο" νεκροταφείο...

Κέλτικοι σταυροί από πέτρα, ύψους μέχρι και 2 μέτρα, διάσπαρτοι εδώ κι εκεί στον περίβολο της εκκλησίας, μικρότεροι πέτρινοι σταυροί μισοθαμμένοι στο μαλακό έδαφος, και παντού τρύπες ... και, όπου κι αν πατήσεις, νομίζεις ότι το όλο μέρος είναι φρεσκοσκαμμένο... αν και 1000 χρόνων παλιό όμως...

Οι τεράστιοι σταυροί έχουν πάνω τους πολύ περίεργα σχέδια σκαλισμένα. Το νεκροταφείο αυτό ανήκει στους Βογόμιλους ... ποιοί είναι αυτοί; ... αίρεση που άκμασε στο Βυζάντιο τον 9ο - 12ο αιώνα, στα εδάφη που στη σημερινή εποχή βρίσκονται η ΠΓΔΜ, η Νότια Σερβία, η Βοσνία η Βουλγαρία και η κεντρική Μακεδονία. Για περισσότερες πληροφορίες για τους Βογόμιλους κάντε κλικ εδώ:

Και για να σας κάνω πιό ενδιαφέρουσα την ιστορία, οι Βογόμιλοι θεωρούνται οι "προπάτορες" των Καθαρών. Η "αίρεση" που αναφέρεται εκτεταμένα στο "Da Vinci Code" του Dan Brown. Οι Σταυροφόροι που περνούσαν από τα μέρη μας, επηρεάζονταν από τους Βογόμιλους και όταν γυρνούσαν στην πατρίδα τους, μετέδιδαν τα πιστεύω και τις δοξασίες τους.

Το συγκεκριμένο νεκροταφείο έχει περίπου 17 τάφους που φαίνονται, και σίγουρα ακόμη περισσότερους από κάτω, διότι η βλάστηση είναι πολύ πυκνή και οι άνθρωποι της παρακείμενης εκκλησίας (όλως τυχαίως) έχουν εντελώς παρατημένο το μέρος.

Ακόμη και η παρακείμενη εκκλησία, έχει κτιστεί από χαλάσματα μιας πολύ παλαιότερης, της Αγίας Ελεούσας, που υπήρχε εκεί τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Αν παρατηρήσετε γύρω γύρω την εκκλησία, θα βρείτε πάρα πολλές περίεργες επιγραφές και σύμβολα στον εξωτερικό τοίχο.

Από όσο έχω μάθει, το Μουσείο Βυζαντινής Ιστορίας της Θεσσαλονίκης έχει ανακηρύξει το μέρος μνημείο, αλλά αμφιβάλλω αν κάποιος σήμερα γνωρίζει κάτι για το αν θα καθαριστεί, προβληθεί και θα μελετηθεί το νεκροταφείο όπως πρέπει...

Αξίζει πάντως να το επισκεφθείτε, στο κάτω κάτω, όσοι μένουν Βόρειο Ελλάδα, η Χαλκηδόνα είναι 20-30 λεπτά από Θεσσαλονίκη. «Πληροφορίες και από BigTelas,: Ιούλιος 07, 2007»

Σε εισήγησή του, στο 8ο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης (1988), ο εκλιπών βυζαντινολόγος Νικόλαος Οικονομίδης είχε επισημάνει την ομοιότητα αυτών των μνημείων με αντίστοιχες δισκοειδείς στήλες της Νότιας Γαλλίας, της Βουλγαρίας και της Βοσνίας, που αποδίδονται στους Βογόμιλους και τη "θυγατρική" τους δυτικοευρωπαϊκή μεσαιωνική αίρεση των Καθαρών. Με αντίστοιχο προφανώς σκεπτικό, το υπουργείο Πολιτισμού επί Μελίνας Μερκούρη κήρυξε διατηρητέο το παλαιό νεκροταφείο της Χαλκηδόνας, όπου συναντάμε άλλους 53 τέτοιους σταυρούς (απόφαση αρ. Β2/Φ34/29280/756 της 4.8.88).

iospress, Ελευθεροτυπία, 25/5/2002

Παντελώς άγνωστο στον πολύ κόσμο, στην Ν.Χαλκηδόνα, στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης, ανάμεσα στις εντατικές καλλιέργειες και τις μάντρες με γεωργικά μηχανήματα και αποθήκες λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, υπάρχει ένας χώρος-όαση (γύρω στα 15 στρέμματα) όπου συνυπάρχουν τρία μνημεία διαφορετικών πολιτισμών, οι οποίοι είχαν αντιπαρατεθεί η μια στην άλλη:
Ένας μισο-κατεστραμμένος μιναρές, μια παλιά ορθόδοξη εκκλησία και ένα μεσαιωνικό νεκροταφείο Βογομίλων με μεγάλους πέτρινους κέλτικους σταυρούς.

http://www.hamomilaki.gr/


Αλλά ας τά πάρουμε απ τήν αρχή


α. Εμφάνιση Βογομιλισμού.

Η χώρα νότια του Δούναβη ήταν εκχριστιανισμένη μέχρι τον Στ’ αι. Μετά τις σλαβικές μετακινήσεις και την πληθυσμιακή αλλοίωση, η εκκλησιαστική διοίκηση έχασε τα ερείσματά της στην περιοχή καθώς ο πληθυσμός των Χριστιανών Ρωμαίων μειώθηκε δραματικά, ενώ αυξήθηκε κατακόρυφα ο σλάβικος παγανισμός. Οι Βούλγαροι κατά την είσοδό τους περίπου το 681 μ.Χ. στα εδάφη της αυτοκρατορίας, δεν ενδιαφέρθηκαν να γνωρίσουν την Ορθοδοξία, μέχρι την εποχή του Χάνου Κρούμου (852-889), ο οποίος προσκάλεσε ιεραπόστολους από την Κωνσταντινούπολη και τελικά το 870 μ.Χ. αποδέχθηκε την παρουσία Ορθόδοξου επισκόπου[i], ο οποίος έφερε τον τίτλο του Αρχιεπισκόπου.

Την εποχή αυτή έγραψε και την πραγματεία του για τους Παυλικιανούς ο Πέτρος Σικελιώτης και την αφιέρωσε στον Αρχιεπίσκοπο Βουλγαρίας[ii]. Ζώντας για κάποιο χρονικό διάστημα στην Τεφρική, γνώρισε τα σχέδια των αιρετικών, για την αποστολή δικών τους διδασκάλων στα εδάφη της Βουλγαρίας, με σκοπό την διάδοση των ιδεών τους:

«πάλιν δέ καί τῶν ἀσεβῶν ἐκείνων ἀκούσας φληναφούντων ὡς μέλλουσιν ἐξ αὐτῶν ἐκείνων ἀποστέλλειν ἐν τοῖς τόποις Βουλγαρίας τοῦ ἀποστῆσαί τινας τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καί προς τήν οἰκείαν καί μεμιασμένη αἵρεσιν ἐπισπάσασθαι, τῇ ἀρχῇ τοῦ θείου κηρύγματος θαρροῦντες, καί οἰόμενοι ὡς εὐκόλως δυνήσονται τῷ ἀδόλῳ καί ἀληθινῷ σίτῳ τά οἰκεία σπεῖραι ζιζάνια˙[iii]»

Η αλήθεια είναι ότι οι Παυλικιανοί μεταφέρθηκαν για πρώτη φορά στα Βαλκάνια επί Κωνσταντίνου Ε’ Κοπρώνυμου. Η παραπάνω πληροφορία μπορεί να σημαίνει ότι υπήρχε κάποια σχέση μεταξύ των αιρετικών κοινοτήτων των Βαλκανίων και των ομοίων της Μικράς Ασίας ή μπορεί οι πρώτες κοινότητες να περιέπεσαν σε μαρασμό και να χρειάζονταν νέους διδασκάλους για την διάδοση της αίρεσης στον νεοφώτιστο Βουλγαρικό πληθυσμό. Και στις δύο περιπτώσεις, αυτό που παρατηρείται είναι ότι με την διάδοση της Ευαγγελικής αλήθειας στη Βουλγαρία, ξεκινά και η διάδοση της αίρεσης.

Η επιτυχής εγκαθίδρυση κοινοτήτων Παυλικιανών στην Βουλγαρία επιβεβαιώνεται από τον Ιωάννη Έξαρχο, λόγιο ιερέα της εποχής του Χάνου Συμεών (893-827), γιού του Βόρη. Αυτό που κάνει εντύπωση στην αναφορά του Ιωάννη Έξαρχου είναι η αποδοχή εκ μέρους των αιρετικών, του διαβόλου ως του μεγαλύτερου γιου του Θεού[iv]. Η δοξασία αυτή δεν ήταν παυλικιανής προέλευσης. Έχουμε, λοιπόν μια πρώτη αναφορά σε βογομιλική διδασκαλία. Στο κείμενο οι αιρετικοί ονομάζονται Μανιχαίοι, όνομα σύνηθες, όχι μόνο για τους Παυλικιανούς, αλλά και για κάθε μορφής αιρετική σέκτα, η οποία αποδέχεται την δυαρχία.

β. Η αλληλογραφία του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Θεοφύλακτου
και του Τσάρου Πέτρου.

Ο γιος του Συμεών, Πέτρος (927-969), αναγνωρίστηκε Τσάρος, από τον αυτοκράτορα Ρωμανό Α’ Λεκαπηνό (920-944) και συνδέθηκε μαζί του με αγχιστεία, καθώς νυμφεύθηκε την εγγονή του Μαρία. Όταν λοιπόν, ο Πέτρος ενημερώθηκε για την ύπαρξη αιρετικών ομάδων στην επικράτειά του απευθύνθηκε στον Πατριάρχη Κων/πόλεως Θεοφύλακτο Λεκαπηνό, γιο του Ρωμανού Α’ και συγγενή του. Η κίνηση αυτή του Πέτρου, να παρακάμψει τον αρχιεπίσκοπο της χώρας του και να στραφεί προς την Κωνσταντινούπολη είναι ενδεικτική του καλού κλίματος στις σχέσεις των δύο κρατών. Τα μεγαλεπήβολα σχέδια των προκατόχων του για την εκ νέου δημιουργία ρωμαϊκού κράτους από τους Βούλγαρους και την ανεξαρτητοποίηση της Βουλγαρικής Εκκλησίας, εγκαταλείφθηκαν. Σε κίνηση καλής θέλησης απέναντι στον Τσάρο, ο Ρωμανος Λεκαπηνός αναγνώρισε τον επίσκοπο Αχρίδας, Δαμιανό, ως Πατριάρχη Βουλγαρίας, τίτλος που καταργήθηκε από τον Ιωάννη Τσιμισκή, μετά την κατάλυση του Βουλγαρικού Κράτους.

Μέσα από αυτές τις κινήσεις καλής θέλησης, η εθνικιστική Βουλγαρική θεώρηση της αίρεσης των Βογομίλων ως αντίδραση στην κεντρική Κωνσταντινοπολίτικη εξουσία, καταρρίπτονται. Οπωσδήποτε, φωνές διαμαρτυρίας για την εγκατάλειψη της πολιτικής των προηγούμενων Τσάρων, θα υπήρξαν εντός της βουλγαρικής αυλής. Δεν έχουν καταγραφεί, όμως, αντιδράσεις. Οι απόψεις, που θέλουν να προσμετρήσουν τον Βογομιλισμό ως τέτοια αντίδραση, δεν έχουν ερείσματα, είναι αυθαίρετες και η σκοπιμότητά τους είναι τόσο φανερή, που τους αφαιρεί οποιαδήποτε επιστημονικότητα. Έρχονται απλώς να στηρίξουν μια κατασκευασμένη θέση.

Ο ίδιος ο Πατριάρχης δεν φημίζονταν για την θεολογική κατάρτισή του ή για την προσωπική του ενασχόληση με τα εκκλησιαστικά ζητήματα. Σώζεται μια επιστολή[v] που φέρει το όνομά του, έχει ως παραλήπτη τον Τσάρο Πέτρο και αφορά το θέμα των αιρετικών. Ενδέχεται να είναι προϊόν του πατριαρχικού περίγυρου και όχι του ίδιου του Θεοφύλακτου.

Από τα αναθέματα που περιέχονται στην επιστολή, γίνεται φανερό ότι οι αναφερόμενοι αιρετικοί, αν και αποκαλούνται επίσης Μανιχαίοι, διαφέρουν από τους Παυλικιανούς. Στο δεύτερο ανάθεμα φαίνονται ως μετριοπαθείς δυαρχικοί, αποδίδοντας την δημιουργία μόνο του υλικού κόσμου στον Διάβολο, ενώ οι Παυλικιανοί ήταν απόλυτα δυαρχικοί. Στο τέταρτο ανάθεμα φαίνεται ότι αποδέχονται τον μοναχισμό, σε αντίθεση με τους Παυλικιανούς. Οι δεύτεροι είχαν κάθετα αρνητική στάση στο ζήτημα. Με την αποδοχή του μοναχισμού οι Βογομίλοι προσιδίαζαν με τους Μεσσαλιανούς, γι’ αυτό και σε μεταγενέστερους χρόνους χρησιμοποιούνται και τα δύο ονόματα γι’ αυτούς.

Ο D. Obolensky δεν κατάφερε να αναγνωρίσει την διαφορά της μετριοπαθούς δυαρχίας των Βογομίλων, με την αυστηρή δυαρχία των Παυλικιανών[vi]. Γι’ αυτό και θεωρεί ότι από το σύνολο των αναθεμάτων – πρόκειται για 14 αναθέματα, εκ των οποίων 9 αφορούν αιρετικές πεποιθήσεις και τα υπόλοιπα αναθεματίζουν τους αιρεσιάρχες-αρχηγούς[vii] -, μόνο ένα δεν αντιστοιχεί σε ανάλογη καταγραφή στην Ιστορία του Πέτρου Σικελιώτη. Πρόκειται για το τέταρτο ανάθεμα:

«Τοῖς τόν εὔνομον γάμον ἀθετοῦσι καί τοῦ δαίμονος εἶναι νομοθεσίαν τήν αὔξησιν τοῦ γένους ἡμῶν καί διαμονήν δυσφημοῦσιν, ἀνάθεμα[viii]»

Η προσφυγή στο έργο του Πέτρου Σικελιώτη από όσους ήθελαν να χειριστούν κάποιο θέμα σχετικό με τους Παυλικιανούς, είναι αναγκαία. Αυτό που ενδιέφερε τον Obolensky δεν ήταν το ν’ αποδείξει την σχέση της Ιστορίας και της Επιστολής, αλλά η άρνηση της αιτιώδους σχέσης των Παυλικιανών και των Βογομίλων, άρνηση στην οποία προχώρησαν οι δύο κατηγορίες των ιστορικών, όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή. Το θέμα αυτής της σχέσης θα συζητηθεί εδώ, με την εξέταση της διδασκαλίας των Βογομίλων.

Στο σημείο αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι στην δεύτερη επιστολή του ο πατριάρχης Θεοφύλακτος, όπως και ο Τσάρος Πέτρος, δεν ενδιαφέρονταν να ταυτοποιήσουν τους αιρετικούς. Αυτό ήδη είχε γίνει και προφανώς είχε απασχολήσει τις δύο πρώτες επιστολές που δεν σώθηκαν. Επίσης είναι πολύ πιθανό και οι δύο να ήταν εξοικειωμένοι με το έργο του Πέτρου Σικελιώτη, ειδικά ο Τσάρος, εφόσον η Ιστορία απευθύνονταν στον Αρχιεπίσκοπο Βουλγαρίας. Το αντικείμενο της Επιστολής του Θεοφύλακτου ήταν η αντιμετώπιση των αιρετικών, γι’ αυτό και έστειλε στον Τσάρο μια φόρμουλα αναθεμάτων για την επιστροφή τους στην Εκκλησία. Η ταυτοποίηση μέσω της Επιστολής αφορά εμάς, αρκετούς αιώνες μετά και γι’ αυτό αποτελεί πηγή.

Για τους ανθρώπους εκείνης της εποχής η σχέση Παυλικιανών και Βογομίλων, όπως και η σύνδεση, τουλάχιστον ιδεολογική, όλων των δυαρχικών συστημάτων με τον Μανιχαϊσμο, ήταν δεδομένη. Παρ’ όλα αυτά γνώριζαν ότι οι Βογομίλοι δεν ταυτίζονταν με τους Παυλικιανούς. Ο πατριάρχης Θεοφύλακτος αναφέρει στην αρχή της Επιστολής:

«Ἐπεί δέ σοι καί ἤδη περί τῆς νεοφανοῦς ἀντεγράφη κατά τά ἐρωτηθέντα αἱρέσηος, καί νῦν τρανότερόν τε καί διεξοδικώτερον γράφομεν πάλιν, ὡς ἐπεζήτησας[ix]»

Αφενός, λοιπόν, την αναγνωρίζει ως νεοφανή, αφετέρου και λίγο παρακάτω, την αναφέρει ως «παλαιάν[x]». Αναγνωρίζει ότι «Μανιχαϊσμός …ἐστι, παυλιανισμῷ συμμιγής, ἡ τοῦτων δυσσέβεια». Γι’ αυτό και στα αναθέματα, εκτός των αιρετικών πεποιθήσεων, αναθεματίζονται και οι αιρεσιάρχες-αρχηγοί των Μανιχαίων και των Παυλικίανων.

Η σειρά των αναθεματισμών των αιρεσιαρχών-αρχηγών Μανιχαίων και Παυλικιανών δεν αποδεικνύει, ότι το μόνο που έκανε ο Πατριάρχης ήταν ν’ αντιγράψει την Ιστορία του Πέτρου Σικελιώτη. Η σειρά που ακολουθείται είναι χρονική, από τους πρώτους προς τους τελευταίους. Σκυθιανός, Τερέβυνθος, Μάνης, Παύλος και Ιωάννης οι γιοι της Καλλινίκης, Κωνσταντίνος, Συμεών, Παύλος, Θεόδωρος, Γεγναίσιος, Ιωσήφ, Ζαχαρίας, Βαάνης και Σέργιος. Είναι λογική και αναμενόμενη. Μέχρι στιγμής δεν αναφέρθηκε αρχηγός των Βογομίλων. Επιφυλάσσεται να γίνει στην επόμενη ιστορική καταγραφή.

Η φόρμουλα των αναθεματισμών αφορούσε τους μετανοούντες αιρετικούς, οι οποίοι ήθελαν να επιστρέψουν στην εκκλησία. Γι’ αυτούς που επέμεναν στην κακοδοξία, αναγνωρίζει ότι έπρεπε να εφαρμόζονται «οἱ πολιτικοί τῶν Χριστιανῶν νόμοι», αλλά παροτρύνει να νουθετούνται μετ’ επιμονής, «ἔτι καί ἔτι[xi]», με χρήση της δύναμης της πειθούς, χωρίς να χάνεται η ελπίδα της μετάνοιάς τους. Αν παρ’ όλα αυτά εμμένουν στην αμετανοησία, ας είναι αυτοκατάκριτοι, κατά τον Απόστολο. Ουσιαστικά, ο πατριάρχης Θεοφύλακτος συνιστά ν’ αποφεύγεται η εκτέλεσή τους, πάγια θέση της Εκκλησίας, όπως είδαμε και στο κεφάλαιο των Παυλικιανών.

γ. Η Ομιλία του πρεσβύτερου Κοσμά.

Η επόμενη αναφορά στους Βογομίλους γίνεται μέσα από μια ομιλία του Βούλγαρου πρεσβύτερου Κοσμά[xii]. Η χρονολόγησή της είναι σχετική. Το παλαιότερο κείμενο είναι ένα χειρόγραφο του ΙΔ’ αι. Υπάρχουν ακαδημαϊκοί, οι οποίοι δέχονται ότι γράφτηκε στις αρχές το ΙΓ’ αι., ενώ άλλοι δέχονται ως περίοδο συγγραφής τον ύστερο Ι’ αι[xiii]. Η μόνη σχετική ένδειξη για τον χρόνο γραφής είναι η αναφορά στον θάνατο του Τσάρου Πέτρου, το 969 μ.Χ. Είναι γραμμένο στην παλαιοσλαβονική. Οι Emile Georgief και Marcel Dando θεωρούν ότι το έργο γράφτηκε το 1211 και ήταν ομιλία εισήγηση στη Σύνοδο του Τύρνοβου. Στην συγκεκριμένη Σύνοδο δικάστηκαν και καταδικάστηκαν οι Βογομίλοι.

Σύμφωνα με αυτή την πηγή, ιδρυτής της αίρεσης ήταν κάποιος ιερέας Βογόμιλος. Το όνομα μεταφράζεται ως Θεόφιλος[xiv].

«Στην διάρκεια της βασιλείας του Ορθόδοξου βασιλιά Πέτρου, εμφανίστηκε στην βουλγαρική γη ένας παπάς με το όνομα Βογομίλος (αγαπημένος του Θεού), που θα ήταν σωστότερο να ονομάζεται Βογονέμιλ (μισητός από το Θεό). Αυτός ήταν ο πρώτος που δίδαξε μια αίρεση στη Βουλγαρία[xv]»

Εκτός του ονόματος «Βογομίλος», το οποίο είναι η μόνη ένδειξη για την αυτόχθονη γέννηση της αίρεσης και γι’ αυτό προωθήθηκε η νεώτερη χρονολόγηση του κειμένου, υπάρχουν και άλλα, ελληνικής προέλευσης, τα οποία κατ’ αναλογία θέτουν σε αμφισβήτηση την βουλγαρική ρίζα. Η προσωπικότητα του παπα-Βογόμιλου αγνοείται από την ελληνικές πηγές. Σ’ αυτές αναφέρονται «Φουνδαγιαγίτες[xvi]», «Χριστοπολίτες[xvii]», «Ευχίτες[xviii]», «Κουδούγεροι[xix]» κ.α.

Ο πρεσβύτερος Κοσμάς δίνει πολλές πληροφορίες για τα πιστεύω και τις πρακτικές των Βογομίλων. Αξίζει να αναφερθεί εδώ ένα ακόμη σημείο, το οποίο δείχνει ότι τελικά οι επιδιώξεις των αιρετικών δεν ήταν προϊόντα της αφύπνισης κάποιας εθνικής συνείδησης:

«Διδάσκουν τους οπαδούς τους να μην υπακούν στους αφέντες τους˙ περιφρονούν τους πλούσιους, μισούν τον Τσάρο, κοροϊδεύουν τους ανωτέρους τους, μέμφονται τους βογιάρους, πιστεύουν ότι ο Θεός κοιτά με αποτροπιασμό σε όσους εργάζονται για τον Τσάρο και συμβουλεύουν κάθε υπηρέτη να μην δουλεύει για τον αφέντη του[xx]»

Η αντίθεση των Βογομίλων στην πολιτική εξουσία ακόμη και των Βουλγάρων δεν αφήνει περιθώρια να θεωρήσουμε την δημιουργία της αίρεσης ως εθνική αντίδραση ενάντια στο Κωνσταντινοπολίτικο κέντρο. Αλλά δεν δείχνει να εκφράζει επίσης κάποια συγκεκριμένη κοινωνική τάξη. Αυτό που αφήνει να εννοηθεί είναι μια αντίδραση ενάντια σε οποιαδήποτε μορφή πολιτικοκοινωνικής εξουσίας. Αντίθετα, η προσπάθεια τους να εμφανίζονται ως Χριστιανοί, μετερχόμενοι μεθόδους αντίθετες από την επίσημη διδασκαλία της ομάδας, όπως φαίνεται σε άλλα σημεία του έργου του Κοσμά, υπονοεί ότι αποζητούσαν την αποδοχή ή έστω την ανοχή της επίσημης Εκκλησίας για ιδιοτελείς λόγους. Αν λοιπόν, το φαινόμενο δεν είχε τόσο έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα θα μπορούσε να εμφανιστεί ως αναρχικό κίνημα.

Ο Κοσμάς παρουσιάζει τους αιρετικούς ως κοινωνικούς ριζοσπάστες. Παρόμοιες περιγραφές δεν υπάρχουν στις άλλες πηγές. Μπορεί να υποτεθεί ότι επιδίωξή του ήταν να στρέψει τις αρχές εναντίον τους, υπερβάλλοντας τις πεποιθήσεις τους περί γενικής αποστροφής του κόσμου, εξαιτίας της διαβολικής προέλευσής του, και όχι ειδικά εναντίον των αρχών. Μια τέτοια προοπτική καθιστά αδύναμη την υπόθεση της μαρξιστικής μερίδας των ιστορικών, για εκδήλωση ταξικής πάλης.

Σ’ αυτό συνηγορεί και η επόμενη μαρτυρία του Κοσμά˙ οι Βογομίλοι δεν εξέφραζαν ανοικτά τις απόψεις τους[xxi], αντίθετα κρύβονταν και ο συνδυασμός με την ακρίβεια κατά τους εξωτερικούς τύπους της καλής «χριστιανικής» ζωής καθιστούσε δυσχερές το έργο της ανακάλυψής τους[xxii]. Οπότε ο περιγραφόμενος από τον Κοσμά ριζοσπαστισμός τους, αν υπήρχε, έμενε στην θεωρία και δεν μεταφράζονταν σε ανοικτή διαμάχη, πραγματικό ταξικό αγώνα.

Δεύτερο σημαντικό στοιχείο αναφύεται μέσα από την περιγραφή του Κοσμά η μορφή της δυαρχίας των Βογομίλων. Φάνηκε ήδη από την Επιστολή του πατριάρχη Θεοφύλακτου η διαφορά της μετριοπαθούς δυαρχίας, με την αποδοχή από αυτούς του διαβόλου ως δημιουργού μόνο του υλικού κόσμου. Στον Κοσμά η μετριοπάθεια εξελίσσεται ακόμη περισσότερο. Αναφέρει ότι αποδέχονται τον διάβολο ως τον νεώτερο γιο του Θεού:

«Όταν ακούν τον Κύριο στο Ευαγγέλιο να λέει την παραβολή με τους δύο γιους (σσ εννοεί την παραβολή του ασώτου), υποστηρίζουν ότι ο Χριστός είναι ο μεγαλύτερος γιος και ο νεώτερος, που εξαπάτησε τον πατέρα, ο διάβολος. Οι ίδιοι τους του έδωσαν το όνομα Μαμμωνάς, και τον αποκαλούν δημιουργό και αρχιτέκτονα των υλικών[xxiii]».

Αυτή είναι μια μεταγενέστερη αντίληψη των Βογομίλων, και αν συνυπολογιστεί η μαρτυρία του Κοσμά για τις εσωτερικές διενέξεις των αιρετικών[xxiv], τότε αποδεικνύεται ότι οι απόψεις που θέλουν το κείμενο μεταγενέστερο του Ι’ αι. είναι σωστές. Οι αντιδικίες μεταξύ των οπαδών της απόλυτης και της μετριοπαθούς δυαρχίας οδήγησαν στην απόσχιση της σέκτας (ordo) Δραγόβιτσα, όπως θα δούμε παρακάτω. Παλαιότεροι ιστορικοί προσπάθησαν να δείξουν ότι το σχίσμα συνέβη τον Ι’ αι[xxv]. Οι απόψεις τους δεν έγιναν δεκτές καθώς διαφωνούν ισχυρά οι καλά πληροφορημένες επί του θέματος δυτικές πηγές[xxvi].

Ως αιτιολόγηση της διαφοράς, οι υποστηρικτές της πρώιμης χρονολόγησης θεωρούν ότι ο Κοσμάς ήταν καλύτερα πληροφορημένος από τον Θεοφύλακτο[xxvii]. Αλλά αυτό είναι ένα αδύναμο επιχείρημα, διότι προκύπτει χρονική διαφορά μεταξύ των εξελικτικών σταδίων της μετριοπαθούς δυαρχίας και όχι διάσταση απόψεων Κοσμά και Θεοφύλακτου. Αυτό που επιχειρείται από τους υποστηρικτές της πρώιμης χρονολόγησης είναι αναχρονισμός, όπως επίσης αναφέρθηκε στην εισαγωγή.www.impantokratoros.gr
Συνεχίζεται...

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΗΣΤΕΙΑ ΣΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ Ε.Α.Μ......(Ο ΚΑΡΑΛΙΒΑΝΟΣ)[ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΗΣΤΕΙΑΜέρος Ε΄]

από την κοινωνική ληστεία στο αντάρτικο

Στις αρχές της δεκαετίας του '30, η κοινωνική ληστεία είχε δεχτεί ιδιαίτερα σοβαρά πλήγματα από τους διωκτικούς μηχανισμούς ενός όλο και πιο οργανωμένου κράτους. Οι ελάχιστες εναπομείνουσες ομάδες είναι πλέον ολιγάριθες (από δύο έως δέκα το πολύ άτομα), αφού η μετακίνηση τους γίνεται μια υπόθεση ολοένα και πιο δύσκολη.

Ωστόσο, ενώ η ληστεία είχε περίπου εξαφανιστεί προς τα μέσα της δεκαετίας αυτής, στα χρόνια της Κατοχής αναζωπυρώθηκε ως κοι­νωνική πρακτική. Η σκληρή αντιπαράθεση με τις δυνάμεις κατοχής έσπρωξε αρκετά ανυπότακτα κεφάλια να πάρουν πρώτοι το δρόμο προς το βουνό. Οι πρώτοι αυτοί ένοπλοι ληστές (Κοντολαταίοι, Καραλιβαναίοι, Βελεντζαίοι, Στάθης και Ολγα Τζιβάρα. Πλιάτσικο-λούκας, κ.α.) έδρασαν κυρίως στην ορεινή περιοχή μεταξύ Λαμίας και Αμφισσας. Στην Ιδια περιοχή, λίγο αργότερα, εμφανίστηκαν και οι πρώτες οργανωμένες αντάρτικες δυνάμεις υπό την ηγεσία του Αρη Βελουχιώτη Οι αντάρτες πέρασαν από λαϊκό δικαστήριο τις ληστρικές συμμορίες και όσους προσχώρησαν ο' αυτές (Καραλιβαναίοι, Κο­ντολαταίοι, Πολύχρονοι) τους ενσωμάτωσαν, ενώ όσοι δεν το δέχτηκαν [Στάθης και Όλγα Τζιβάρα. Βλαχόγιαννος, κ.α.) τους εκτέλεσαν.

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η πρώτη συνάντηση του τακτικού αντάρ­τικου με τους ληστές και εξίσου αντάρτες στη συνέχεια Καραλι-βαναίους, όπως την περιγράφει ο Δ,Δημητρίου στο βιβλίο του Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης:

"Πιο μπρος ακόμα, ο ψηλός και πυκνός ελατός. Είχε μέρος καθαρό από κάτω και παχύ ίσκιο. Είδαμε ιότε εκεί, άλλους τέσοερεις-ηέντε νομαιαίους, οι δυο-τρεις κάθονταν σε μεγάλα λιθάρια. Οι Καραλιβαναίοι! Αναπηδήσαμε με δέος. Ήσαν άγριοι και απροσπέλαστοι. Σχεδόν δε γύρισαν ναμσς κοιτάξουν. Κύλη­σαν μόνο αργά ια ασπράδια των ματιών τους απάνω μας. Σου πιανόταν η ανάσα να τους βλέπεις.[στην φωτ/α οι Καραλιβαναίοι]

Ο Καραλίβανος, μαύρος σαν καψαλισμένος, κορμί σαν παλαι­στής, κοντός, το μάτι του έκοβε σαν ατσάλι, τα γένια ίου αριά και δίνανε μια διαβολική έκφραση στο μούτρο του. Τα μαλλιά αριά κι αυτά, μαύρα και ίαια έπεφταν μπροστά στα μούτρα του χωρισμένα στα δυο, σαν να τα είχε ρίξει επίτηδες αν γίνει πιο άγριος, και μας έριξε ένα βλέμμα μέσα ατϊαυτά. Κρατούσε το όπλο του οριζόντιο στο γύναια, φορούσε ντρίλινη καμιζόλα και χακί περιακελίδα, η ποδεσιά ιου τσαρούχι καουτοουκένιο με μια σπονούλσ φούντα μπροστά αριά κι αυτή σαν τα γένια του. Η αρματωσιά του, ούτε και μπορεί να περάσει οπό το νου ανθρώ­που, πόσα αλύσια και πόσα μπιχλιμπίδια, πούλιες και ασήμια είχε αρμάθα απάνω του. Οι φυοιγγοθ;ήκες του βαριές, σταυ­ρωτές, όλο μεράκι. Τρόμαξα με το βλέμμα του. σαν απολειφάδια μας είδεΟ Μπόφας. λίγο πιο πίσω. τελείως αλλιώπκος Καθότανε κι αυτός σ ενα λιθάρι. Πιο λαμπερός. Με πιο γούστο όλα απάνω του. ξανθος στα μαλιά, πυρρός σιο πλοόοια γένια του, καιαγά-λανα οον ουρανός τα ολάνοιχια μάτια του. Αστραφτε πάστρα κι απορούσες, πως μπορούσε να ναι έτσι ίσο κονιιού εδώ πάνω: Καθόταν ποζάτος σα νο' Λεγε. 'Καμαρώοτε με' Δεν είμαι σπου¬δαίος. " Κι αυτό ακριβώς τον χαλούσε, ότι το κανε επίδειξη. Με την πρώτη ματια πάθαινε πανωλεθρία από τον σκυθρωπό Καραλιβσνο,


Πιο πέρα ακόμα, πήρε το μάτι μου τον Θεοχαρη. Ένα ξανθό λιγνό παλικάρι, καλαρματωμένος παοτρικοτατος κι αυτός, μυτερό λιγοστό γενάκι έκοβε το γερό σαν γερακίοιο το ασυχαστο μάτι του. Και σβέλ Γος. ολόκληρος σαν γεράκι, έτοιμος να ορμήσει οου' ρχόταν Πήρε το μάτι μου και τον Πλιατσικολούκα. Ήταν ο πιο ογκώδης απ όλους. Σαν βουνό. Καθόταν κατάχαμα, αρματω¬μένος γερά κι αυτός, δεν τον ένοιαζε όμως τόσο η εμφάνιση. Λερός, γήινος.

0 Γιωργος Φουσέκης. σαν μόλις να χε ερθει κοντά και δεν είχε ταιριάξει ακόμα μαζί τους Ενα απλό χωριατόπουλο, όλο ντομπροσυνη και παιδική περιέργεια, -κάλο παλικάρι αυτό1• έλεγες Κι αληθεια. τέλειο κι ατρόμητο παλικάρι βγήκε-Οι ληστ αντάρτες που εντσχτηκαν στις οργανωμενες δυνάμεις του ΕΛΑΣ

'σίγουρα αποτέλεσαν τα στελέχη της μύησης, τους δασκάλους στον κλεφτοπόλεμο Ησαν τα αγρίμια του βουνού, γεννημένοι με σα σπς λαγκαδιές που γι αυτούς η βουνίσια ζωη από παρά¬δοση, ήταν ο τρόπος ζωής τους. Ορμητικοί και ατρόμητοι πολε¬μιστές, χωρίς να λογαριάζουν τον κίνδυνο, έπεσαν σχεδόν όλοι. δίνοντας ηρωικά τη ζωή τους στον αντάρτικο αγώνα". Οι λησταντάρτες αιποί θ' αποτελέσουν λοιπόν τον "συνδετικό κρίκο" μίας μακραίωνης παράδοσης ανταρσίας, της κλέφτικης και κατόπιν ληστρικής καΐ του βραχιβιου σχετικά αντάρτικου, δυο δηλαδη κοινω¬νικών πρακτικών βίαιης αντίθεσης με την αυτοκρατορική ή κρατική εξουσία που σημάδεψαν τα βουνά της ελλαδικής χερσονήσου για αωνες.

Ετσι διαβάζοντας κανείς τη βιβλιογραφία που υπάρχα σχετικά με το ζήτημα της κοτνωνικιΊς ληστείας στον ελλαδικό χώρο κατά τον 19 αιώνα και στις πρώτες τρεις δεκαετίες του εικοστού, σίγουρα θα βρει γραπτά αποσπάσματα, τα οποία θα ιτου φερουν αμέσως στο μυαλό περιστάσεις και γεγονΟτα που προηγήθηκαν ή έγιναν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου Εδώ δε θα επιχειρηθεί μία ταυτηση των δύο αυτών ιστορικών ένοπλων ομόδων, των ληστών που εμφανίστηκαν μετά τον εθνικοαπελευθερωιικό αγώνα του 21 και ίτν ανταρτών που γέμισαν τα βουνά για άλλη Μ»α φορά λίγο καιρό μετά από τη λήξη του εθνι¬κοαπελευθερωτικού αγώνα ίου ΕΑΜ ΕΛΑΣ και τη διάλυση του. Απλά, θα γίνει ένας παραλληλισμός των μορφών δράσης των δύο αυτών ομάδων, αφού και οι δύο. αναπτύσσοντας τη δράση τους στο βουνό, αποτελούν τους κυριότερους ένοπλους γενεσιουργούς μιας ισχυρής παράδοσης ανταρσίας απέναντι στην εγκαθίδρυση και επιβολή του αστικού εθνικού κράτους και τη ολοκληρωτ ική διάλυση των κοινοτικών δομών.

Ασφαλώς δεν υπάρχει μία οχυρή σύνδεση μεταξύ της παράδοσης της κοινωνικής ληστείας και του αντάρτικου ίου εμφυλίου, δίχως αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχουν ορισμένα παροδείγμαια οικογενειών ή και μεμονωμένων ατόμων που είχανε αναπτύξει ληστρική δράση και στα χρόνια της κατοχής και του εμφυλίου εντάχθηκαν από τους πρώ¬τους κιόλας στις γραμμές του ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού αντίστοιχα.

Η δράση των κοινωνικων ληστων απέβλεπε στην προσπάθεια διατηρησης των τοπικών σχέσεων εξουσιοκς που το εθνικο κρατος ερχοταν να διαλύσει και στην αναδιανομή του πλουσίων ή τραπεζών Αντιθέτως, οι επιδιωξεις των ανταρτων του ΔΣΕ βρίσκονταν σε μία τελείως διοφορετικη και κοινωνική βαση. οπου απέβλεπε στην εγκαθιδρυση μιας λαϊκής εξουσίας, θεμελιωμένης στην ισοτητα και την αμεση δημοκρατια
Οπως προαναφέρθηκε, και οι δύο αυτές ένοπλες ομάδες προέκυψαν ύστερα από έναν αιματηρό εθνικοαπελευθερωιικό αγώνα και την επικράτηση ενός κρατικού μηχανισμού που στήθηκε από τη ντόπια ανερχόμενη οστική τάξη με τη στήριξη των εκάστοτε ξένων μεγάλων δυνάμεων. Οπως οι αντάρτες του ΕΛΑΣ υποχρεώθηκαν να παραδώ
σουν τα όπλα μετά την ταπεινιωτικη συμφωνια της Βαρκιζας ετσι κι εκατόν τριάντα περίπου χρόνια πριν, χιλιαδες ατακτοι του εθνικοαπελευθερωτικου αγωνα κληθηκαν να παραδώσουν τα όπλα ενώπ ιον του Βαυαρικου στρατου που είχανε καταφτάσει για την συγροτησουν το νέο κρατος. Διαβάζοντας κανείς το σχετικό απόσπασμα από τα απομνημονευματα του Νέζερ για την παράδοση των οπλων απ τους αγωνιστες της Επανάστασης, του 'ρχονται στο νου τα της παράδοσης των όπλων από τοους Ελλασίτες"Μόλον που η παραδοσις των οπλων τουςί επότισεν ανέκφραστον πικριαν διοτι εχοριζοντο από τας αγαπητας των πανοπλία με τας οποιας ειχον πολεμήσει υπερ της εθνικής των ανεξαρτισια εντουτοις δεν εγινε καμια αταξιακατά την πιαράδοσιν, και μονον συγκινητικές σκηνες ετάραραξαν την καρδίαν μας Ειδωμεν ηλικιωμένουςσχεδόν με λευκός τρίχας να κλαινε ως παιδιά και να χύνουν δακρυα Η παράδοσις των όπλων εφερεν απελπισιαν θέλοντας να παραδόσουν εις ξένας χείρας τον πολύτιμον θησαυρόν των, έρριψαν στους κρημνούς των και τα άλλα όπλα.


Ορισμένοι ήταν ξυπόλυτοι, ενώ άλλοι γύρισαν στον τόπο τους με μαύρο μπαϊράκι. Αλλοι που δεν είχαν ούτε να φανε. αναγκάστηκαν να το πάρουν από τους μεγαλονυκοκυραίους που είχαν μείνει στις περιουσίες τους ακλόνητοι, όπως και επί Τουρκίας, κι ακόμα καλύτεραΙδιαίτερο ενδιαφέρον έδειχναν και οι αντάρτες του ΔΣΕ για τις περιουσίες των πλουσίων, για τις αποθήκες τροφίμων της Διεθνούς βοήθειας (ΟΥΝΡΑ) που ελέγχονταν από τις δυνάμεις της χωροφυλακής και του Εθνικού Στρατού αλλά και για τραπεζικές χρηματαποστολές και καταστήματα. Αυτή η δασταση των συγκροτημένων ενεργειών του ΔΣΕ έχει παραγκωνσιει ιδιαίτερα από το ΚΚΕ. αφού αντιβαίνει καθολικά με την κυρίαρχη αστική νομιμότητα, η οποία σε συντριπτικό βαθμό καθορίζει το σύνολο της μεταπολεμικής δράσης του ΚΚΕ. θα μπορούσαμε εδώ ν αναφέρουμε κόποια σχετικα παραδείγματα.


Ως πρώτο παράδειγμα μπόρα να αναφερθεί η απαλλοτρίωση των χρημάτων που φυλασσόταν στην Αγροτική Τράπεζα και το Ταχύ δρομικό Ταμιευτήριο πις Αμαλιάδας, ύστερα από την επίθεση διακο¬σίων περίπου ανταρτών σης 24 Νοεμβρίου του 47 Ένα άλλο παρά¬δειγμα απαλλοτρίωσης προς επιμελήτειακή εκμετάλλευση ήταν εκείνη του μπλόκου οε αυτοκίνητα στο δρόμο Τρόιολης Καλαμάτας, της κατάσχεσης μεγάλης ποσότητας τσιγάρων του Καρέλια και ι ης παράδοσης τους στο αρχηγείο του ΔΣΕ στο Μαίναλο.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό γνώρισμα τόσο των ληστών όσο και των ανταρτών του ΔΣΕ ήταν η ιδιαίτερα σκληρή τους στάση απέναντι στους χωροφύλακες διώκτες τους. Και οι δύο αυτές ομάδες ενόπλων συνήθιζαν να εκτελούν επι τόπου άνδρες της χωροφυλακής που έπε¬φταν στα χέρια τους προκειμένου να διασώσουν ή να αναπτύξουν τον• *ζωτικό χώρο μέσο στον οποίον κινούνταν.

Τόσο στις ληστρικές επιχειρήσεις και τις συμπλοκές των ληστών με τη χωροφυλακή όσο και στον ανταρτοπόλεμο του ΔΣΕ. ο αιφνν διασμός αποτελούσε το πιο καθοριστικό για την εππυχή κατάληξη τους. Δεν ε»να-, λίγες οι περιπτώσεις που ληστές μεταμφιέστηκαν σε χωροφύλακες για τις επιχειρησιακές ανάγκες μιας ληστείας η έστηναν ενέδρας στους διώκτες τους.

Ως παράδειγμα πετυχημένου αιφνιδιασμού από την πλευρά του ΔΣΕ μπορεί να θεωρηθεί η επιχείρηση στη βυτίνα ιον Απρίλιο ή -κατ άλλους τον Μάρτιο του '47. Οι αντάριες του Μαινάλου αιχμαλώτισαν τα δυο λεωφορεια της γραμμής και ως επιβατες εφτασαν σ αυτην με τον πιο απρόσμενο τρόπο.Αιφνιδιασαν την φρουρά  και χωρις συγκρουση και θύματα,μπορεσαν να εφοδιαστουν με ειδη που ειχαν ανάγκη

Το φαινόμενο της ληστείας ως  πρακτικη αναδιανομης του πλουτου  αλλά και το αντάρτικο ως μορφή πιά αγώνα διαλύθηκαν στα βουνά, όπως κι οι κοινωνικες δομές που τα στήριζαν. Η συγκέντρωση του πληθυσμου στα αστικα κεντρα σημαινε και την μεταφορα  των δυο αυτών "φαινομένων» στο αστικο περιβάλλον Ωστόσο, στο νέο αυτό περιβάλλον δεν κατάφεραν να αποκτησουν διάσταση μιας διευρυμένης κοινώνικης πρακτικής αλλά περιοριστηκαν  σε πολύ συγκεκριμένους κύκλους.

Η παράδοση ανταρσίας απέναντι στην κυριαρχια του κρατους,οποια μορφή και να πήρε. Οποιαδήποτε κυριαρχα ιδεολογικα γνωρισματα κ αν είχε, έχει ιδιαίτερη σημασία να εξετάζεται, ακριβώς γιατί εκεί αναδει­κνύεται με ξεκάθαρο τρόπο η κάθετη διαφοροποίηση που μπορεί να υπάρχει μεταξύ μιας κοινωνίας κοχ του κρότους. Η διαφοροποίηση αυτή σήμερα είναι ολοένα και πιο δυσανάγνωστη, αφού η έννοια του κοινωνικού ιστού περνάει ίσως την πιο βαθιά της κρίση από τις απαρχές των ανθρώπινων κοινωνιών.

==
"Στην πλατεία της Κουκουβίστας, έκπληκτοι οι κάτοικοι του χωριού παρακολουθούν τον Καραλίβανο, τον Θεοχόρη, τον Μπάφα, τον Πλιατσικολούκα, τον Φυσέκη, τον Σαράντη να ορκίζονται με παπά και με σημαία, και σαν να μην ήταν αρκετό αυτό. ακούνε το θηρίο τον Καραλίβανο να τους ζητάει συγνώμη και να υπόσχεται ότι στο μέλλον δεν πρόκειται να αδικήσει ξανά κανέναν. Πλάι τους ο Αρης παρακολουθεί μειδιών.


Αυτοί οι τρομεροί πολεμιστές ανήκουν πια στον ΕΛΑΣ. και όχι μόνο θα τιμήσουν τον όρκο τους, αλλά και θα αποδειχτούν τιμή για τον στρατό όπου κατετάγησαν, ο μόνιμος αξιωματικός και συμπολεμιστής τους Γ.Κατσίμπας Θα γράφει συνεπαρμένος γι'αυτοΰς: "Δασωτά πουρνάρια τα μαλια. σπιθαμές τα γενιομούστακα. γεμάτοι άγρια μεγαλοπρέπεια. Αϊτοί. Κείνος ο Καραλίβανος έτοιμος για πέταμα.Πρώτη μου φορά έβλεπα άνθρωπο να περπατάει χωρίς ν αγγίζει τη γης. Αστρίτης το μάτι του. Κάθε εκατό χρόνια τα δάσα με τα στοιχειά σκαρώνουν μεσ'τη νύχτα από έναν Καραλίβανο για να τον καμαρώσουν".


Ο Δήμος Καραλίβανος, από τη Σεγδίτσα της Γκιώνας, ήταν κατάδικος οτις φυλακές Κασσάνδρας.Με τη γερμανική εισβολή, οργανώνει στάση, δραπετεύει και φεύγει για τα γνώριμα λημέρια του. Ένας άτυχος δεσμοφύλακας των φυλακών Λάρισας του πέφτει στο δρόμο του. του ξυπνάει άσχημες μνήμες.-Μου πήρε ίο μπιτονι με το λάδι. μου πήρε και τα παπούτσια μου ακόμα, και με ματσοοκώσε κιόλας, έλεγε ο δεσμοφύλακας παραπονούμενος


Τα αποσπασματα της χωροφυλακής τον κυνηγούν χωρίς αποτέλεσμα και ο ίδιος είναι πολυ επιφυλακτικός με όσους προ¬σπαθούν να τον εντάξουν οε αντιστασιακές οργανώσεις, όπως με τον δροστηριο αθηναίο δικηγορο Αλέκο Σεφεριάδη. που είχε εγκατασταθεί στην Κουκουβίστα καί ενεργεί γα λογαριασμό των Αγγλων ή με τον οντιπρόσωπο του ΕΑΜ δικηγόρο Φώτη Τσίγκο. Θα χρειαστεί να του μιλήσει ο Αρης στη γλώσσα του. Χωρίς περιττές θωπείες:, «ναι για την πατρίδα ναι. για την ελευθερία. άλλα τον στριμώχνει κιόλα

-Ντουφέκια έχετε, ντουφέκια έχουμε κι όποιον πάρει ο χάρος, του ξεκαθάρισε.•

ί[από το Άρης. ο αρχηγός των ατακτων- του Δ.Χαριτόπουλου

ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΗΣΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ[1830-1949] Μέρος Δ΄...Ο ΦΩΤΗΣ ΓΙΑΚΓΟΥΛΑΣ

Ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με τον τρόπο που λαμβάνονταν οι αποφάσεις στις συμμορίες αυτές αναφέρει ο Κτενιάδης:

Άρθρον πρώτο του ληστρικού πολιτεύματος ήτο η εν γενική συνέλευση λήψης διαφόρων αποφάσεων Δεν πρέπει δε να θεωρηθεί ως υπερβολική η έκφρασις αυτή δεδομένου ότι οι πλ

οτσι συμμορία! της εποχής εκείνης είχαν δύναμιν ολόκληρου λό­χου Εις το πολίτευμα τούτο διαχυτος απαντόται ο κοινοβου­λευτικός χαρακτήρ καθόσον ουδεμία απόφαοις ήτο έγκυρος, εάν δεν έφερε την σφραγίδα της πλειοψηφίας. Από της στιγμής εκείνης, εξουσίαν. καθόσον αυτός πλέον ανελάμβανε την εκτέλεσιν των εγκριθέντων μέτρων αλλά και την εν περιπτώσει αποτυ­χίας, απορρέουσαν ευθύνη.

.Αι μερίδαι του φαγητού ήσαν αϊ αυτοί δια όλους. Και αυτός ακόμη ο αρχιληστης δεν εδίκαιουτο μεγαλύτερος ποσότητος. Ας σημειωθεί και το περίεργον ότι ένας ληστής δεν εδικαιαύτο να μοιραστεί το συσσίτιο του μετ όλλου συντρόφου·*. Ο καπετάνιος της συμμορίας, ο αρχιληστής. έπρεπε να χαρακτη­ρίζεται από ένα πλήθος ικανοτήτων, προκειμένου να εξασφαλίσει την εμπισιοσύνη και τον σεβασμό των συντρόφων του, την επιβίωση της συντροφιάς, την συνεργασία των χωρικών ή τον φόβο του κάθε υποψή­φιου ρουφιάνου, καθώς και την αδιάκοπη δημιουργία σχεδίων προκεί­μενου να αποφευχθεί μία άσχημη συνάντηση με αποσπάσματα της χωροφυλακής ή μονάδες του στρατού. Ο Ννταβέλης. ένας από τους γνωοτότερους λήσταρχους, περιγράφεται ως καστανός, σκουρό­χρωμος, με ύψος μέτριο προς το ψηλό αλλά με λεβέντικο παράστημα, με φωτεινό πρόσωπο, εύστροφος και ευχάριστος Ενας άλλος πάλι σπουδαίος ληστής, ο Βασίλης Καλαμπαλίκης. παρουσιάζεται από σύγχρονους του συγγραφείς, όπως άλλωστε προαναφέρθηκε, ως ευφυέστατος, κρυψίνους, ατρόμητος, στρατηγικός και λιγόλογος

Στους κόλπους των ληστρικών συμμοριών δεν γίνονταν σε γενικές γραμμές αποδεκτοί βιαστές και αν "Οποιες φορές συνέβαινε αυτό. 6

δεν αντιμετωπίζονταν και με ιδιαίτερη εκτίμηση. Επίσης δεν γίνονταν αποδεκτές ούτε οι γυναίκες, αφού όπως χαρακτηριστικά λεγόταν γυ­ναίκα στην χωσιά της συντροφιάς είναι μαγάρα Ωστόσο τα ιστορικά στοιχεία που υπάρχουν αναφέρουν ορισμένο ονόματα γυναικών που συμμετείχαν σε ληστρικές συμμορίες, όπως η Μαρία Πενταγιωτισσα (πραγματικό όνομα Δασκαλοπούλου), η Αγγελω του Παπά. η Ευαγγελία Σειζοπούλου κ α Ορισμένες από  αυτές ακολουθούσαν τις συντ ροφιές των ληστών επειδή σχετίζονταν με τον καπετάνιο, ενώ κάποιες αποτε­λούσαν και μάχιμα μέλη τους

Συνηθισμένη πρακτική στο ληστρικό κύκλωμα ήταν να μην γίνεται κάποιος δεκτός σε μια συμμορία, αν πρώτα δεν έχει διαπράξει κάποιο αδίκημα, αν δεν έχει καταστεί δηλαδή -εν εγκλήματι αδελφός- Ζήτημα αρχής για τις συμμορίες επίσης ήταν η παραδειγματική τιμωρία των προδοτών. Οι τιμωρίες κυμαίνονταν από ακρωτηριασμούς, ζεμαπσμα με καυτό λίπος (το λάδι σπάνιζε στα βουνά), σπάσιμο με πέτρες των αρθρώσεων μέχρι βέβαια και τον θάνατο.

Ο οπλισμός των ληστών περιλάμβανε κουμπούρι, χαρμπί (είδος μαχαιριού), γιαταγάνι (αν και προτιμούσαν όταν το εύρισκαν- σπαθί του ιππικού) και ντουφέκι Ενδειξη οτάτους για τους ληστές ήταν τα όπλα τους να είναι -ασημοκαπνισμένα» Το 1878. ο λήσταρχος Σπανός είχε απαίτησει από κστσάμπαση της Καστοριάς να του στείλει -εκτός των άλλων- και ικανας οκαδας αργύρου καθαρού προς επαργύρωσιν των οπλών των περί αυτόν ανδρών-. Απαραίτητες προμήθειες στο ταγαρι τους ήταν σόλες και τσαγκαρόαουβλα καθώς τα τσαρούχια φθείρονταν από την συνεχή πορεία στα βουνά. Ως στερεά τ

τροφή είχε παντοτε μαζί του ο κάθε ληστής, ποσότητα καλομποκάλευρου και αλάτι με τα οποίο ζύμωναν «σι έψηναν στην θράκα Ενα επίπεδο ψωμι»« Συνή­θως βέβαια προμηθεύονταν κρέατα και τυριά από τούς τσομπάνηδες. Το ψημένο σφαχτό μοιραζόταν με κλήρο και σε ίσα μερίδια στα μέλη της συμμορίας. Μια ενδεικτική περιγραφή του ληστή, κάνει ένας διώ­κτης ίου. ο ταγματάρχης της χωροφυλακής Πλέσσος:

-Εκαστος ληστής είναι εξασκημένος εις απασας τας κακου­χίας του βίου. Τα ψύχη. οι ζεστοί, η πείνα, οι πόνοι, τα βάρη δεν έχουν ουδεμία επφροήν επ' αυτών. Ια σκότη της νύχτας εις καμμίαν περίσταση δεν εμποδίζουν αυτούς ως και οι κακο­καιρία. Η απομόνωοις αυτών προερχόμενη εκ συμπλοκών ή άλλων περιστατικών δεν πρόξενε/ των απομεμονωμένων καμμίαν δυσκολίαν.

Έκαστος ληστής »α« μονός μένων οΐΛονομο άλας εος ανανκας αυτού, δεν τον απελπίζει καμμία δύσκολη και γνωρίζει «ντ τρόπω να οποφεύγτι τας ενέδρας. Ο ικανότερος των ληστών δεν είναι συνήθως ο γενναιότερος, αλλά ο επιτηδΊχότερος. ο νοημονίοτε-ρος και ο αντέχων εις τος κακουχίας. Ο έχων ακριβή του τόπου γνώσιν *ο< σχέσεις, και τούτος λάμβανε} συνήθως την διοίκηση.»

Περπατούσαν πάντα ξέδρομα και όχι δημοσιά. Ούτε οε ξέφωτα αλλά πάντα σε καλυμμένα μέρη που να εξασφαλίζουν ορατότητα και κάλυψη στους ίδιους. Ο Ζαχαρίας, ο Νικοισάρος και άλλοι μεγάλοι κλέφτες, είχαν τέτοια ταχύτητα στις μετακινήσεις τους και με τέτοιο κάλυψη, ώστε όλες οι απόπειρες εναντίον τους είχαν αποτύχει. Πίστευαν ση δεν τους φτάνει το βόλι και γι αυτό μόνο από σύντροφο μπορούσαν να σκοτωθούν (όπως έγινε και γτ' αυτούς κοί γκι πολλούς άλλους καπετάνιους). Ια παλικάρια τα καλά σύντροφοι τα σκα τώνουν'.

Η μακριά φουστανέλα που σκέπαζε το ρασοβρήκι (κοντοβράκι από γιδόμαλλο που φορούσαν κάτω από τη φουστανέλα) χειμώνα καλο­καίρι, σε συνδυασμό με το σελσχι και το γελέκο πανω σπό το υφαντό πουκάμισο, έδινε χάρη και επιβολή στο περπάτημα ή στο χορό Με το ανέμισμα της έκανε τον άνδρα να φαίνεται αϊτός. Γι αυτό στα δημοτικά τραγούδια ο λεβέντης παρομοιάζεται με αϊτό. Ιη φουστανέλα ιην είχαν πάντα λερή δηλαδή καλά αλειμμένη με ξύγκι για πολλούς λόγους:

1) να μην την περνά το κρυο ή η βροχή. Ζ) για να μην ανεβαίνουν σ αυτήν οι ψείρες. 3) για να μη δίνει εύκολα στόχο με το χρώμα που έπαιρνε.Για να σβήνουν τα ίχνη των ποδιών τους. τον λεγόμενο τορό, οι ληστές, ενώ βάδιζαν, έσερναν ξωπίσω τους πυκνά κλαδιά από δέντρα ή θάμνους και έτσι εξαφανίζονταν τα ενοχοποιητικά στοιχεία. Για να αποφεύγουν ης κυκλωπκές κινήσεις των αποσπασμάτων της χωρο¬φυλακής και του στρατού, διένυαν καθημερινά τεράστιες αποστάσεις.



Συχνά οι ληστρικές συμμορίες μεταμφιέζονταν σε χωροφυλακές ή στρατιώτες προκειμένου να πετύχουν έναν άμεσο αιφνιδιασμό. Για παράδειγμα, στις 18 Μαρτίου του 1851, οι λήσταρχοι Καλαμάτας και βλάχος, ντυμένοι με στρατιωτικές στολές στον Αγιο Μερκούριο Αττικής συνέλαβαν δυο χωροφύλακες και αφού τους βασάνισαν τους σκό¬τωσαν.

«...και Θα κατεβούνε στ/ς πόλεις »

Η 21 Σεπτεμβρίου 1925. θα μπορούσε να οριστεί αν όχι ως το ου¬σιαστικό τέλος της κοινωνικής ληστείας στην Ελλάδα έτσι όπως ως τώρα την ορίσαμε, σίγουρα πάντως ως το σαφές σημάδι του επερ¬χόμενου τέλους της. Στα κάγκελα του σιδηροδρομικού σταθμού Κατε¬ρίνης βρίσκονται καρφωμένα τα κομμένα κεφάλια των Γιαγκούλα, Μπαμπάνη και Τσαμήτα. Πρόκειται ίσως για τους τελευταίους μεγά¬λους λήσταρχους που αγαπήθηκαν από τους ορεσίβιους χωρικούς, ως δικοί τους άνθρωποι και ως ντεσπεράντος ενάντια σε μια καταπιε¬στική κεντρική εξουσία. Ως εκπρόσωπος αυτής ακριβώς της εξουσίας θα φτάσει στον σταθμό της Κατερίνης ο τότε δικτάτορας Πάγκαλος για να επιθεωρήσει τα κομμένα κεφάλια και να λάβει μέρος στους θρ<-αμβευηκοϋς εορτασμούς.

Η 21ι Σεπτεμβρίου θα μπορούσε να θεωρηθεί ορόσημο όχι μόνο για τα κομμένα κεφάλια στον σιδηροδρομικό σταθμό αλλά περισ¬σότερο για τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στην ελληνική κοινωνία μετά τους βαλκανικούς πολέμους και ακόμα περισσότερο μετά την μικρασιατική εκστρατεία. Π.χ. μετά την ευρεία ανταλλαγή πληθυσμών αλλά και την συχνά βίαιη εκστρατεία πολιτισμικού εξελληνισμού μειονοτικών ομάδων, μπορούμε για πρώιη φορά να δούμε μια σχετική εθνική ομοιογένεια στο κομμάτι αυτό της βαλκανικής που ορίστηκε ως ελληνικό κράτος. Ακόμα, η στερέωση των θεσμών του συγκεντρω¬τικού κράτους, ο εξορθολογισμός του κατασταλτικού μηχανισμού, η συγκέντρωση μεγάλων πλυθησμιακών ομάδων στα αστικά κέντρα και μια σειρά από οικονομικές και κοινωνικές αναπροσαρμογές που συ¬ντελούνται, επιφέρουν αυτά που ο Φουκώ ορίζει ως «ρήξη στο συνεχές τιον Λαϊκών παρανομιών στην συνενοχή ανάμεσα στον ληστή και σε ευρύτερα λαϊκά στρώματα στο πλαίσιο μιας ενιαίας στην ουσία της αντίληψης δικαίου. Αναφέρομαι δηλαδή στην κοινωνική νομιμοποίηση του ληστή. Πράγματα που ουσιαστικά εκλείπουν στο σύγχρονο ελλη¬νικό κράτος του μεσοπολέμου/Ετσι. στα βουνά παραμένουν μικρές ομάδες δύο, τριών ή τεσσάρων καταδιωκομένων φυγόδικων χωρίς ό¬μως τις δομές και το κύκλωμα που προηγουμένως περιγράψαμε ως χαρακτηριστικά και συστατικά της κοινωνικής ληστείας. Ο ίδιος ο Για-γκούλας εξάλλου είχε προφητέψει: -Οι κλέφτες θα ξοφλήσουν στα βουνό και Θα κατεβούνε στις πόλεις*.

Γιατί αγαπήθηκε ο Γιαγκούλας (και ο κάθε Γιαγκούλας); Ας δούμε την επιστολή του προς αξιωματικό του στρατού που βασάνιζε χωρικούς για να τον καιαδώσουν:

Τι πιέζετε τους εργατικούς ανθρώπους και τους κτηνοτρό¬φους, αφού βρε γαλονάδες, γαμώ τα αστέρια οας και όλη την οικογένεια σας. αφού σας στέλλω είδηση όπου περνώ (...) και δεν έρχεστε να πολεμήσομε. Τι φταίγει ο κόσμος ο εργατικός και τους κακοπιέζεις; (...)

Λοιπόν, τώρα δεν ήθελα να σε σκοτώσω ούτε εσένα ούτε τους τους άλλους κωρωνάδες Από σήμερα και εντεύθεν να ξεύρης εαν κακοποίησης τους ανθρώπους Θα σε κάνωμε στρατοκαρτερια και θα σε πελεκήσωμε με τα σπάθια μας. Τα άντερα σον θα σου τα κάνωμε κοκορέτσι ΚΑΙ θα σου το δώσουμε να τα φας Και αυτή την στιγμή σε καλουμί να έλθης να πολεμήσωμε εδώ πάνω εις τονΠαοφήτηνΗλίαν...• Ο Γιαγκούλας θα συληφθει πρώτη φορά γιο ζωοκλοπή αλλά θα αποδράσει κατά την μεταγωγή του από τηνΚοζάνη στα Τρίκαλα, θα συλληφθει λίγο αργότερα και θα καταδικασθει τον Νοέμβρη του 1920,σε 18 χρονιά, θα γλυτώσει την θανατική ποινή καθώς ο εισαγγελέας θα δηλώσει -Κριμα μια τέτοια ωραία κεφαλή να τρυπηθεί από τις σφαιρες ο Γιαγκούλας φημιζόταν για την ομορφιά του). Μετ άγο¬νος για το Γεντί Κουλί θα πήδηξει με τις χειροπέδες στα απαδράσει. Στην επόμενη πενταετία θα έχει διαπράξει 54 ανθρωποκτονίες.Στα περισσοτερα από τα θύματά του αφηνε πάνω το λεγόμενο «ψυχοχάρτι» που εξηγουσε τους λόγους της εκτέλεσης και ηταν υπογεγραμμένο και σφραγισμένο.Η σφραγίδα του Γιαγκουλα απεικόνιζε ένα σπαθί κι ένα πιστόλι








Η συμμορια του Γιαγκούλα θα γινει ακομα πιο επίφοβη,όταν σ αυτήν προσχώρησε ο δεκαοχτάχρονος Περικλής Παπαγεωργίου,το πρωτοπαλίκαρο του διάσημου λησιαρχου Θωμα Γκαντάρα που σκοτώθηκε τον Αύγουστο του '23 Ο Γκανταρας ειχε σκοτωσει πάνω από 10 χωροφύλακες ενώ παρόμοιο αντιμπατσικο μισος ετρεφε κι ο Παπαγεωργίου Σύμφωνα με την μαρτυρια του Αποστολου Μερτζου σε μια ενέδρα που έστησε δεν αρκέστηκε που σκότωσε τους χωροφύλακες αλλά - κατέβηκε ο ίδιος εκεί και τους έκαμε κομματάκια όλους. Αλλού ποδάρια, αλλού χέρια, αλλού κεφάλια, αλλού ξέρω νω τι. Χίλια δυο πράγματα-

Ως πεδίο δράσης των συμμοριών της εποχής αναφέρεται το τρίγωνο Κοζάνη-Κατερίνη-Λάρισα.

•

Ο Γκιαγκουλας με τον Παπαγεωργίου θα εκτελέσουν τον πληροφορι¬οδότη της χωροφυλακής Οδυσσέα Νικολαίδη και θο αφαιρέσουν από τον εμπορο πατερα του 23 τενεκεδάκια με λίρες.Μεγάλο πρόβλημα για τους ληστες προεκυψε όταν ο Πάγκαλος,όταν με μια πολύ εξυπνη κίνηση τους ωθησε σε αλληλοεξοντωση.Εξέδωσε νόμο βάση του οποιου οποιος ληστής σκότωνε έναν σύντροφό του,όχι μονον αμνηστευόταν αλλά και εισέπραττε τα μεγάλα ποσά των επικυρήξεων.Δεν ηταν λίγοι λοιπόν αυτοί που δελεάστηκαν.Ακομα χειρότερα επικράτησε μεταξύ των ληστων μια καχυποψια.Ο Γιαγκούλας αποφασίζει να πάρει δραστικά μέτρα ώστε να αντιστρεψει το κλίμα.Στίς 21 Φλεβάρη μπαινειμε τους συντρόφους τους στο χωριό Τσαπουρνιά









¬της Ελασσόνας και μπροστά σε όλους τους κατοίκους εκτελεί τον πρόεδρο ως συνεργάτη της χωροφυλακής- Τα αποσπάσματα βγαίνουν στο κυνήγι του και αφού δεν τον βρίσκουν οι χωροφύλακες, πάει ο ίδιος την επό¬μενη κιόλας μέρα να τους βρει στο χωριό Γκλύκοβο όπου έχουν στρα¬τοπεδεύσει. Κατευθύνεται στο σπίτι όπου έχουν καταλύσει οι αξιω¬ματικοί και αφού αφήνει απ έξω τους συντρόφους του. εισβάλλει μόνος του μέσα. θα αρκεστεί να εκτελέσει μόνο τον επικεφαλής.

«-Ποιος είναι ο Αποστόλου;

-Εγώ είμαι είπε ο δυστυχής

•Εσένα ζητούσα επανέλαβε ο λήσταρχος και επυροβόλησε για να ρίξει άπνουν τον ατυχή αξιωματικόν. Οι δυο συνάδελφοι του φονευθέντος έκρυψαν τότε τα πρόσωπο των με τσς χείρας των αναμένοντες την σειράν των.•» Δεν θα σταματήσει όμως. Μια βδομάδα αργότερα (21 Φλεβάρη) στέλνει ο ίδιος ένα χωρικό δήθεν να μαρτυρήσει ότι κρύβεται στο χωριό ΔρυάνισταΤα αποσπάσματα σπεύδουν. Και πάλι ο Γιαγκούλας θα α¬ρκεστεί να εκτελέσει μόνο τον επικεφαλής ανθυπομοίραρχο Γρηγο-ράτο.

Η πρόκληση κορυφώνεται με την επιστολή που αποστέλλουν προς τον ταγματάρχη Γαβριηλάκη, αστυνομικό διευθυντή Κατερίνης:

-Χθες έλαβε τόλμην ο κύριος ανθυπομοίραρχος Ν. Γρηγο-ρότος να έλθη να ξοντώση τον Γιογκούλον και την παρέαν του (...) Δεν άκογεν τι θα πει Γιογκούλας κοι γω δεν μπορώ να κατα¬λάβω τι κουτός άνθρωπος ήταν ο μακαρίτης. Λοιπόν κ. αστυνόμε της Αικατερίνης πες οε παρακαλώ θερμώς εις τους βγένοντες αποσπαοματαρεους της καταδιώξεος των ληοστών, γαλόνια ο Γιαγκούλας ευκόλως δεν τους δίδη. 'Οταν αυτοί Θέλουν να κολ¬ληθούν πλάκα τα γαλόνια από ειμένα. τους απολύω εγώ σφαίρες πλάκα αντί γαλόνια.

Αυτά έχω μόνο να οας γράψω κ. αστενόμε να σκοτώνω ανθρώ¬πους δεν επιθυμώ ποτές αλλά την στιγμήν όπου θέλουν οι κύριοι γαλονάδες να με σκοτώσουν να πάρουν γαλόνια από ειμένα τους δίνω κι εγώ σφαίρες αντί γαλόνια/...)».

ρέμα το ρέμα ρεματιά, στης Ελασσόνας τα χωριά μιο βοσκοπούλα έπλενε, Φώτη Γιαγκούλα έκραζε.

■Γεια και χαρά σου λυγερή. -Καλώς το Φώτη το ληστή, -

μην εχν' στρατιώτες στο χωριό, μην ειν" και το ευζωνικό;

-Μήτε στρατιώτες στο χωριό, μήτε και το ευζωνικό.
μόν' ένας βλάκας μοίραρχος κι ένας ανθυπομοίραρχος,
λένε θα σε σκοτώσουνε και θα σε βαλαντώαουνε.
•Αν έρθω βράδυ στο χωριό, θα τους σκοτώσω και τους δυο.

Μετά οπό αυτές τις ενέργειες η συμμορία θα αποφασίσει να αποσυρθεί για λίγους μήνες. Ο Παπαγεωργίου θα περάοει για λίγο στην Αλβανία αλλά ΰταν θα επιστρέψει θα σκοτωθεί μετά από προδοσία. Και ο Γιαγκούλας θα πέσει σε ενέδρα χωροφυλάκων στην οποία θα σκοτωθεί ο σύντροφος του Σκοτίδας Μετά από αυτές τις απώλειες, ο ΠαγκΟύλος θα επιδιώξει επαφή με την άλλη πλέον αξιόπιστη συμμορία της εποχής, αυτή του λήσταρχου Πόντου Μπαμπάνη που επίσης είχε να επίδειξε* πλούσια όραση, κυρίως στην περιοχή του Ολύμπου. Η συνάντηση θα γίνει τον Αύγουστο του '25 και πρώτη ενέργεια της συμμορίας θα είναι η απαγωγή των δυο αγοριών της πλούσιας οικογένειας Ράπτη που παραθέριζαν στον Ολυμπο.

Η συμμορία μαζί με τους ομήρους θα καταφύγει σε μια δυσπρόσιτη σπηλιά στην θέση Κόκκαλα και θα ζητήσει τρία εκατομμύρια Το καταφύγιο όμως θα προδοθεί από τον κτηνοτρόφο Γρηγόρη Γκόρτσο και αμέσως θα σχηματιστεί ένα επίλεκτο σώμα από εικοοιεφτά έμπειρους χωροφύλακες. Ολόκληρη την νύχτα της εικοστής Σεπτέμβρη θα αναρριχηθούν στον Ολυμπο και το ξημέρωμα Θα περικυκλώσουν την σπηλιά, θα ανοίξουν πυρ στις εννιά το πρωί όταν η συμμορία θα βγει από την σπηλιά για να φάει Η μάχη θα διαρκέσει για πολλές ώρες. Στις δύο το μεσημέρι ο Γιαγκούλας θα δεχτεί μια σφαίρα στην καρδιά Μια ώρα αργότερα θα χτυπηθεί στο κεφάλι ο Πάνιος Μπαμπάνης. Τελευταίος, στις πέντε το απόγευμα θα απόμεινα ο αδελφός του Λεωνίδας Μπαμπάνης, όπου όταν ιηα δει ότι τα πάντα έχουν τελειώσει, κατά τον νόμο των ληστών θα ειαελέοα τον ένα όμηρο ενώ στην προσπάθεια του να εκτελέσει τον δεύτερο θα συλληφθεί. Σιοεροδέσμιος θα δει τους χωροφύλακες να κόβουν το κεφάλι του αδελφού του και των συντρόφων του για να εισπράξουν ιην επικήρυξη

Με ένα σάλτο θα κυλήσει σιο βάθος της χαράδρας και θα αποδράσει αφήνονιας άναυδους τους διώκτες του. Τρία χρόνια αργότερα στις 15-2-'2Β. μαζί με τους συντρόφους του λήσταρχους Φορφόλια και Τυροδήμο στων οποίων την συμμορία είχε προσχωρήσει δεν θα διστάσει να στήσει μάχη μέσα στην πόλη της Κατερίνης για να εκτελέσει τον Γρηγόρη Γκόρτσο που είχε προδώσει το κρησφύγετο ιους.

Θα έχουν συμπληρωθεί εκατό χρόνια μιας ανταρσίας που ξεκινά με την ίδια την Ιδρυση του ελληνικού κράτους.

ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΗΣΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ[1830-1949] Μέρος Γ΄...ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΝΤΑΒΕΛΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΛΑΜΠΑΛΙΚΗ

Αυτό ομως που επαιξε τον καθοριστικότερο ρόλο στην αντιμπώπιση της ληστείας, ηταν η σχετική Ελληνοτουρκικη σύμβαση που υπογραφή κε τον Απρίλιο του 56 και προέβλεπε τον πλήρη συντονισμό και ενημέ ρω ση των διωκτικών αρχών εκατέρωθεν των συνόρων. Επιτρεπόταν μάλιστα στίς διωκτικές ορχές να περνούν ελεύθερα το σύνορα της άλλης χώρος κατά την καταδίωξη ληστών. Ακόμα προβλεπόταν η έκδο­ση κατηγορουμένων αλλά και λιποτακτών από την μία στην άλλη χώρα Η σύμβαση αυτή εντάσεται σε ένα γενικότερο κλίμα Ελληνοτουριακής προσέγγισης (Συνθήκη των Παρισίων) που επιβλήθηκε από Αγγλία και Γαλλία Τέλος, επιβάλλονται ακόμα αυστηρότερα μέτρα για τους νομάδες κτηνοτρόφους στους οποίους θα δίνονται πλέον βοσκοτόπια με πολύ μεγάλη δυσκολία εκτός εάν αποφασίζουν <<μονίμως κατοικήσωσι μετά των ομογενειών των εν πολει  κωμοπόλει ή χωρίον του κράτους».

Την άνοίξη-καλοκαιρι του 56 ξεκινά συντονισμένη αντιληστρικη εκστρατεία που θα αποδώσει καρπούς. Έχοντας χάσει την δυνατότητα εύκολης διαφυγής προς τα τουρκικά εδάφη περισσότεροι από χίλιους ληστές θα σκοτωθούν ή θα συλληφθούν μέσα στην επόμενη διετία Η αντίστροφη μέτρηση ξεκινά για τον Νταβέλη στις 23 Μαΐου όταν με δεκαεφτά συντρόφους του επιχειρούν να σπαγάγουν κάποιο -πρόσω­πον επίσημο στην οδό Αθήνος-Πειραιά. Ο Νταβέλης είχε φτάσει σε άλλη περίπτωση στην διασταύρωση των οδών Πειραιώς και Ερμού (ένα χιλιόμετρο δηλαδή από την Ομόνοια) όπου και σταματησε δέκα διερχόμενες άμαξες ληστεύοντας τους επιβάτες τους. ενώ ως ομήρους πήρε τον γιο του πρύτανη του πανεπιστημίου Αθηνών και τον αδελφό του προέδρου της βουλής. Για της απελευθέρωση τους έλαβε από 15000 δραχμές. Στις 24 Μάη εισβάλουν στα Λιόσια και σκοτώνουν ένα χωροφύλακα Καταδιωκόμενοι κατευθύνονται στο Πόρτο Γερμένο και από εκεί με βάρκες περνούν στην Βοιωτία. Οι μάλλον βάσιμες φήμες της εποχής έλεγαν ότι ο Νταβέλης είχε ερωτικό δεσμό με την δούκισα της Πλακεντίας Λουίζα Μπανκόλι η οποία διατηρούσε το γνω­στό μέγαρο στην περιοχή της Πεντέλης. Πληροφορίες λοιπόν λένε οτι η δούκισα. που εκείνη την εποχή βρισκόταν στην ίταλία. αρχές Ιούνη τον ειδοποίησε ότι του έστελνε ένα πλοίο για να τον φυγαδεύσει μαζί με τους συντρόφους του στην Ιταλία όπου είχε κανονίσει να ενταχτούν στιςς επαναστατικές δυνάμεις του Γκαριμπάλντι. Στο όρος Ελικώνας ενώνονται με τους λήσταρχους Φουντουκη και Μπελούλια Εκτός από τα μεταβατικά αποσπάσματα, επιστρατεύονται και εξοπλί
ζονται πολλοί χωρικοί της περιοχής, ακόμα  και οι καλόγεροι γειτονικής μονής .Στις 5 Ιούνη η εφημερίδα -Αθηνά», δημοσιεύει επιστολή του προς τον μοίραρχο Βακάλογλου όπου τον προκαλεί· <<ρε μοίραρχε, σαν σου βαστά, δεν έρχεσαι να παίξωμε δυο ντουφεκιές;->> Η συμμορία καταδιωκομενη καταφεύγει στον· Παρνασσό, ακολούθως στην Λοκρίδα και τέλος κινείται προς την Λειβαδιά. Η τελική αναμέτρηση θα δοθεί σης 12 Ιουλίου στην θέση Ζεμενό όπου είχαν οχυρωθεί οι ληστές

Μετά από πεντάωρη μάχη και οφού εξάντλησαν το πυρομαχικά τους, θα καταμετρηθούν πέντε αιχμάλωτο» και δεκαοχτώ νεκροί ληστές 0 Μπελοΰλιας θα έχει προλάβει να σκστώσει τον διοικητή του αποσπά­σματος. Το Δημοτικό Συμβούλιο της περιοχής, πανηγυρίζει για την εξόντωση των ληστών που «.. .κατεπίκραναν τας καρδίας της AM. του Βασιλέως, της Σεπτής Ανάαοης. της σεβαστής Κυβερνήσεως και ολοκλήρου του Έθνους-.

Κατακαημένη Αρόχωβα - Νταβέλη, Νιαβέλη-μωρέ Χρήστο Νταβέλη, και Δίστομο και Δαύλεια τους κλέφτες τι τους κάνατε κοι τους καπεταναίους: στο Ζεμένο τους έχουμε, τους πολεμά ο Μέγας

 Μέγα σαν θέλεις πόλεμο και κλέφτικο τουφέκι, έβγα να πολεμήσουμε αν είσαι παληκάρι. Κι ο Μέγας τότε χουγισζε κι τότε ο Μέγας λεει: -Έβγα Χρήστο μ' προσκύνησε, εβγα γιο να προσπέοεις. -Μηγάρις είμαι νιονυφη να βγώ να προσκυνήσω;

Τελευταίος από τους διάσημους λήσταρχους Θα μείνει ο Βασίλης ΚαλαμπαλΙκης. Στις 19-3-58. εκτελεί στο χωριό Κοκκώνια της Θήβας τρεις ανηψιούς του βουλευτή Δημητρίου, Στα πτώματα τους. αφήνει επιστολή ότι τους εκτέλεσε ως πληροφοριοδότες της χωροφυλακής : "δεν είχαν καμία δουλειά να ανακατεύονται στους λογαριασμούς μας με την αρχή».

Ένα μήνα αργότερα, ο Καλαμπαλΐκης με λίγους συντρόφους του εγκλωβίζεται από περίπου διακόσιους χωροφύλακες, στρατιώτες και εθνοφύλακες στην θέση Λάκκο Ο εντοπισμός του οφείλεται στον πρώην ληστή Οδυσσέα Μαυροδήμο που είχε γίνει λοχίας. Σε Βοήθεια του Καλαμπαλίκη σπεύδει ο φίλος του, λήσταρχος Καινούργιος. Ομως. στην θέση Ρεικοβούνι πέφτει σε ενέδρα και αναγκάζεται να υποχω­ρήσει Ο Καλαμπαλίκης θα πεοει νεκρός κλείνοντας την  ηρωική περίοδο της κοινωνικής ληστείας στην Ελλάδα.

Τρεις τουφεκιές του ρίξανε, πίκρες φαρμακωμένες

 η μια τον παίρνει στ άρματα κι η άλλη στο κεφάλι

 η Τρίτη η καλύτερη τον παίρνει μες τα φρύδαι

 το στόμα του αιμα  γιόμωσε. τ αχείλι του φαρμάκι

 Και του Καινούργιου χουγιοξε. και του Καινούργιου λέει:

Που είσαι Καινούργιε αδελφέ, φίλε μ' αγαπημένε

Έλα να μ' πάρεις τα άρματα, να μου πάρεις γο κεφάλι.

να μη τα πάρει παγανια ο σκύλος ο Δυσσεας

 Στα τέλη του '58 θα έχουν απομείνει σιην Στερεά μόλις εφτά με οχ­τώ συμμορίες με πενηντατρείς καταγραμμένους ληστές. Μεταξύ των διασωθέντων και κάποιοι νεαροί ληστές. από τους ανερχόμενους αστέρες της επόμενης δεκαετίας: ο εικοσάχρονος Βαγγέλης Σπανός και ο εικοοτπεντάχρονος Τάκος Αρβανιτάκης με τον μικρότερο αδελφό του Ντίνο, διασωθέντες της συμμορίας Καλαμπαλίκη.

Εκτεταμένα κρούσματα θα αρχίσουν να σημειώνονται πάλι μετά το 1862, μέσα σε μια συγκυρία πολιτικής αστάθειας που δημιουργείται με το κίνημα ανατροπής του 'Οθωνα και το λεγόμενο διάστημα της μεσοβασιλείας, μέχρι δηλαδή την έλευση σιην Ελλάδα της δυναστείας των Γλύζμπουργκ το 1864. Η ενθρόνιση μάλιστα του Γεωργίου Α' θα συνοδευτεί και με την απονομή χάρης σε αρκετούς κατάδικους. Από τον Απρίλη ως τον Αύγουστο του 1865 επικυρήσονται πάνω από σαρά­ντα ληστές. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, οι ετπκυρηγμένοι ανέρχονται σε διακοσιους . Περισσότερη εντύπωση προκαλούν πάλι οι απαγωγες όπως τριών  άγγλων στην Ακαρνανία το 65 ,του βουλευτη και πρωην υπουργού οικονομικών Σωτηρόπουλου το 66 και του βουλευτη Φίλωνος μεσα από το ίδιο του το σπίτι.Ο βουλευτης Σωτηρόπουλος θα απαχθει  από τον Λαφαζάνη και θα παραμεινει αιχμάλωτος επί τριανταεξι ημερες στα Βουνά μέχρι να καταβληθουν τα λυτρα των 60000 δραχμών,παραπο νούμενος επειδή δεν του αρεσε η ψητη γιδα που τρωγαν οι ληστές. Οταν κατά την απαγωγη του αγγλου εμπόρου Σούτερ ο μεσολαβητής έλληνας προξενος της Θεσσαλονικης ζητησε απ τους ληστές την απελευθέρωση του για εθνικους λογους εκείνοι απάντησαν ότι η

πατρίδα τους Ελλάδα κατάντησε χειροτερη από  την Τουρκία και ότι ελληνικό και τουρκικό κράτος τους καταδιώ­κουν εξίσου. Τέλος απάντησαν ότι «...πατρίς αυτών έσεται εφ όρου ζωής η ερημία εις τα όρη-.

Τον Γενάρη του '68. οι Αρβανττάκηδες απήγαγαν ένα ολόκληρο σχολείο (μαθητές και δάσκαλο) στο χωριό Γαρδίκι Σπερχειάδας όπου οι κάτοικοι του συνεργάζονταν με τα καταδιωκτικά αποσπάσματα. ' Εβαλαν τον δάσκαλο να ξεχωρίσει δέκα μαθητές από τις πλουσιότερες οικογένειες και άφησαν ελεύθερους τους υπόλοιπους στέλνοντας την παρακάτω επιστολή:

-Γαρδτκιώτες, πολλές φορές ειπροδώοατε τους συντρόφους μας εις τα αποσπάσματα και χάθηκαν τόσα π αληκάρια στην καρμα­νιόλα, για τούτο σας επήραμε τα παιδιά οας σκλάβους και αν σας αρέσει άλλη φορά ξανακάνετε προδοσία και τότε παθαίνετε χειρότερα. Τα παιδιά σας τα έχουμε εδώ μαζί μας και στείλετε άσο χρήματα παραγγέλουμε εις τον καθένα για να τα πάρετε. Να μην κάνετε αλλιώς γιατί θα σας στείλουμε τα κεφαλια των παιδιών σας να τα κάνετε πατζά·. Η απαγωγή όμως που θα συγκλονίσει την Ελλάδα και όλη την Ευ ρώ-πη, θα συμβεί τον Απρίλιο του 1870. όταν οχτώ δυτικοευρωπαίοι (κυρί­ως άγγλοι) ευγενείς και διπλωμάτες που συνοδεία χωροφυλάκων πηγαίνουν εκδρομή στον Μαραθώνα, συλλαμβάνονται από την συμ­μορία των αδελφών Αρβανιτόκη που αποτελούνταν από εικαοιέναν ληστές. Τους μεταφέρουν σε μια σπηλιά στην βορειοανατολική Πεντέλη και αφήνουν ελεύθερες τις γυναίκες και δύο από τους

χωροφύλακες για να μεταφέρουν τις απαιτήσεις για 25000 χρυσές λίρες και χορήγηση αμνηστίας- Λίγο αργότερα αφήνουν ελεύθερο και τον λόρδο Μουγκάστερ. ο οποίος δεσμεύεται να υπόγραψει τις δια­τακτικές και να τους μεταφέρει τα χρήματα. Η κυβέρνηση όμως δεν υποχωρεί και στέλνει εναντίον τους στρατιωτικές δυνάμεις Μετά από τρίωρη μάχη στον Ωρωπό, οι ληστές υποχωρούν προς το Δήλεσι θα εκτελέσουν τέσσερεις από τους ομήρους προτού επιχειρησούν να διαφύγουν. Κάποιοι από τους ληστές κατάφεραν να περάσουν το σύνορο αλλά τελικά συνελλήφθησαν απ  τους τούρκους στην Θεσσαλία. Η εκτέλεση των συλληφθέντων θα γίνει δημοσια  στό Πεδίο του Αρεως.

Σε μερικούς μήνες ψηφίζεται ο ιδιώνυμος νομός -Περί κοταδιωξεως της ληστείας-, ενας νόμος που θα ζήλευαν οι συντάκτες των τρόμο νόμων της εποχής μας. Έτσι. αρκούσε και μόνο η ένωση δύο ή περισ­σοτέρων με σκοπό την ληστεία, για να επιβληθεί η ποινή του θανάτου στον φερόιιενο ως αρχηγό και των ισοβίων στους υπόλοιπους. Και μόνο η συνομιλία με ληστή επέφερε ποινή τουλάχιστον ενός έτους. Γενικεύεται ετσι το μέτρο της εκτόπισης των συγγενών των ληστών (μέχρι και 4" βαθμού συγγενείας) ενώ οι νομάδες κτηνοτρόφοι πριν την εγκατάσταση τους σε κάποιο μέρος, υποχρεώνονταν να καταβάλουν δυσβαοιακτη οικονομική εγγύηση από την οποία αφαιρούνταν το κόστος τυχόν ληστρικών κρουσμάτων. Απο αυτή την διάταξη εξαιρούνταν οσοι αποφάσιζαν να εγκατασταθούν μόνιμα.

-.. «ενας  κόσμος που δεξιώνεται αδιαφόρετα τον φόνο και το κλάμα, το γελίο και την τιμή, την φιλιά και την εχθρα ΓΟν θάνατο και την απόλαυση, το πένθος και τον ύπνο, τινι τροπω θα δεχτεί μια νομοθεσία και μια αξιολογία που για να ιδρυθούν και να αντεξουν.απαιτουν μία ολοσχερή μεταρρύθμιση της ανθρώπινης ψυχής:·>>

 σύσταση συμμορίας

Τα μέλη των συμμοριών κυμαίνονταν από δέκα ως είκοσι και σπανί­ως έφταναν τουςτριάντα καθώς ο αριθμός των μελών μιας συμμορίας ήταν αντίστροφα ανάλογος με την ικανότητα της να κινείται απαρα­τήρητη και ειδικά σε περίπτωση καταδίωξης. Η συμμορία χωριζόταν σε τρεις ιεραρχικές κλίμακες, τις λεγόμενες ■σκάλες-: ο λήσταρχος, το πρωτοπαλίκαρο, οι υπόλοιποι ληστές Από ένα ισόποσο μερίδιο της λείας διανεμόταν σε κάθε –‘σκάλα»- Το ενα τρίτο δηλοδη για τον λήσταρχο το ένα τρίτο για τα ολιγάριθμα πρωτοπαλίκαρα και το ένα τρίτο για τα περισσότερα υπόλοιπα μέλη της συμμορίας Οι παραπάνω ήταν οι λεγόμενοι -συστηματικοί- ληστές, τα μόνιμα μέλη της συμ­μορίας.

Υπήρχαν όμως και οι λεγόμενοι -περιστασιακοί- που συνήθως επι-

.Ί-

οτρατευονταν για τις ανάγκες  συγκεκριμένης επιχειρησης π.χ. απαγωγή) και στην συνεχεία επέστρεφαν στον νόμιμο βίο τους. Αποφεύγουν να δουν οι απαχθενιες  το πρόσωπό τους η να ακούσουν το όνομα τους: οι "συστηματικοί ληστες τους αποκαλούν «βλάμη» η –«πατριώτη»-. Οι περιστασιακοί ληστες προέρχονται από περιγυρο συνεργατών της συμμορίας, συνδεόμενοι με δεσμους συγγένειας η  κουμπαριάς ή της πολύ συνηθισμενης αδερφοποιίας.Ως συνεργατες της συμμορίας χαρακτηρίζονται οι λεγομενοι μεσιτες που διεκπεραίωναν τις διαπραγματευσεις και την παραλαβη λύτρων  στις απαγωγές),

Οσον όμως αφορά την διανομή των λύτρων, μπορούμε να δούμε μια άλλη προσέγγιση ενός γενναιόδωρου προς τα πάληκάρια του λήσταρχου, σε ένα κλέφτικο τραγούδι με μάλλον περιπαικτικη διάθεση:

Τι ειν το κακό που γίνηκε τούτο το καλοκαίρι

 Τρία χωρια μου κλαίγονται τρία κεφαλοχώρια

 Μου κλαίγεται  κι ενας παπάς από τον Αγιο Πετρο

Τι τουκανα του κερατά και κλαίγεται από μένα

Μήνα τα βοδια του σφαξα μηνα τα πρόβατά του

 Την μια του νύφη φίλησα, τις δυο του θυγατέρες

 Τονα παιδι του σκότωσα, το άλλο το πήρα σκλάβο

Και πεντακόσιαδυό φλουριά για ξαγορά του πήρα.

 Όλο λουφέ τα μοίρασα, λουφέ στα παληκάρια κι ατός μου δεν εκράτηαα τίποτα για τα μένα

Συνεχίζεται.......