Κύκλια έπη
Κομμάτι από αγγείο, απεικονίζει την τύφλωση του κύκλωπα Πολύφημου από τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του, 7ος αιώνας π.Χ., Μουσείο Άργους.
Κύκλος ή κύκλια έπη ονομάζονται όλα τα άλλα έπη εκτός των Ομηρικών και των Ησιόδειων. Συνολικά σώζονται μόνο τίτλοι και περί τους 120 στίχους. Οι διάφοροι μύθοι ακολουθούσαν χρονολογική σειρά και σχημάτιζαν κύκλο (θεματογραφικά ορίζεται από τη δημιουργία του κόσμου, δηλαδή την ένωση Ουρανού και Γης, μέχρι το θάνατο του Οδυσσέα). Υπάρχουν και έπη του Κύκλου που εξαρτώνται από τα ομηρικά. Τα έπη του Κύκλου ομαδοποιήθηκαν με βάση το θέμα τους. Το κέντρο αναφοράς είναι ο Τρωικός πόλεμος και η επιστροφή των πολεμιστών. Αυτά που χάθηκαν δεν ήταν του επιπέδου των Ομηρικών ή των Ησιόδειων. Πολλά απ’ αυτά αποδίδονταν στον Όμηρο. Πληροφορίες για τον αριθμό και το περιεχόμενό τους αντλούμε κυρίως από τον Πρόκλο, ένα συγγραφέα του 5ου αιώνα μ.Χ.
Χρονολόγηση
Η χρονολόγησή τους είναι δύσκολη γιατί δε σώζονται παρά μόνο σπαράγματα. Οι ποιητές τους μάλλον κινούνται από 800-500 π.Χ. Μάλλον μετά τη συγγραφή των ομηρικών επών. Κάποιοι θεωρούν ότι υπάρχουν και προγενέστερα της Ιλιάδας και άλλα που χρησίμευσαν ως πρότυπα για την Οδύσσεια. Επικρατεί ασάφεια για τη χρονολόγηση, ασάφεια για τα ονόματα των συγγραφέων τους, για τα θέματά τους. Ακριβείς μάλλον είναι μόνο οι πληροφορίες των Αλεξανδρινών Γραμματικών για αριθμό βιβλίων και στίχων σε κάποια απ’ αυτά.
Μυθολογικοί κύκλοι*
Κύκλος θεών: Θεογονία, Τιτανομαχία.
Θηβαϊκός κύκλος: Οιδιπόδεια, Θηβαίδα, Επίγονοι, Οιχαλίας Άλωσις. (Υλικό εκτός από την ποίηση χρησιμοποιήθηκε και σε Καταλόγους και Γενεαλογίες)
Τρωικός κύκλος: Κύπρια (τα πριν από την Ιλιάδα), Αιθιοπίς (συνέχεια Ιλιάδας), Μικρά Ιλιάς (γεγονότα από το θάνατο του Έκτορα μέχρι την άλωση της Τροίας), Ιλίου Πέρσις (Άλωση Τροίας), ενδεχομένως κάποια τμήματα της Οδύσσειας ήταν αυτόνομα ποιήματα (Τηλεμάχεια, Πηνελόπεια, Νέκυια), Νόστοι (επιστροφή ηρώων Τρωικού πολέμου), Τηλεγόνεια ή Τηλεγονία (συνέχεια της Οδύσσειας). Στα Κύκλια έπη υπήρχαν άφθονα στοιχεία αφηγηματικού ενδιαφέροντος, δεν υπήρχε το αυστηρό ύφος της Ιλιάδας, δεν ήταν του επιπέδου ομηρικών επών ή αττικών δραμάτων.
Τα Κύκλια έπη
Ο Αχιλλέας δένει το τραύμα του Πάτροκλου. Αττικό αγγείο.
Κύπρια Έπη. Αποτελούνται από 11 βιβλία, που αποδίδονται στον Κύπριο ποιητή Στασίνο. Η υπόθεσή τους αναφέρεται στα προ του Τρωικού πολέμου (γάμος του Πηλέα και της Θέτιδας, κρίση του Πάρη, απαγωγή της Ελένης, απόβαση στη Μυσία, συγκέντρωση στην Αυλίδα) και στα πρώτα επεισόδια του πολέμου, μέχρι την διαμάχη Αγαμέμνονα – Αχιλλέα.
Αιθιοπίς ή Αμαζόνια (5 ραψωδίες, 5 βιβλία). Θεωρείται προγενέστερο και πρότυπο της Ιλιάδας. Την πρώτη ονομασία του πήρε το έργο από τον Αιθίοπα Μέμνονα, που πολέμησε στο πλευρό των Τρώων. Αποδίδεται στον Όμηρο ή τον Αρκτίνο. Αρχίζει με την άφιξη και τις περιπέτειες της βασίλισσας των Αμαζόνων Πενθεσίλειας, που θανατώθηκε από τον Αχιλλέα, τον ερχομό των Αιθιόπων και τον θάνατο του Μέμνονα. Συνεχίζει την Ιλιάδα και περιγράφει όσα συνέβησαν μετά τον θάνατο του Έκτορα, μέχρι τον θάνατο του Αχιλλέα. Περιλαμβάνει ακόμη την απομάκρυνση από το πεδίο της μάχης του νεκρού Αχιλλέα από τον Αίαντα τον Τελαμώνιο και την διεκδίκηση των όπλων του από τον Αίαντα και τον Οδυσσέα.**
Μικρά Ιλιάς (4 βιβλία). Αποδίδεται σε διάφορους ποιητές αλλά και στον Όμηρο. Είναι ουσιαστικά συνέχεια της Αιθιοπίδας. Περιγράφει την εκδήλωση της μανίας του Αίαντα του Τελαμώνιου όταν του στέρησαν τα όπλα του Αχιλλέα και την αυτοκτονία του. Περιλαμβάνει ακόμη την προσέλευση του Φιλοκτήτη και του Νεοπτόλεμου και την αρπαγή του Παλλαδίου. Τελειώνει με την επινόηση και κατασκευή του Δούρειου ίππου και την είσοδο του στην Τροία.
Η Ιφιγένεια οδηγείται στην Αυλίδα για να θυσιαστεί. Ψηφιδωτό στην Πομπηία.
Ιλίου Πέρσις (2 βιβλία). Ποιητής του έργου φέρεται ο Αρκτίνος ή ο Λέσχης ο Μυτιληναίος. Περιγράφει τα τελευταία γεγονότα της Ιλιάδας , αρχίζοντας από τον Δούρειο ίππο. Συνεχίζει με τις προειδοποιήσεις του Λαοκόοντα και τελειώνει με την περιγραφή της αλώσεως της Τροίας και την πριν από αυτήν αναχώρηση του Αινεία, σε αντίθεση με τον Βιργίλιο.
Νόστοι (5 βιβλία). Αναφέρονται στην επάνοδο των Αχαιών στις πατρίδες τους εκτός του Οδυσσέα, και τις περιπέτειες που αντιμετώπισαν. Περιγράφουν την δολοφονία του Αγαμέμνονα στις Μυκήνες από τον Αίγισθο και την Κλυταιμνήστρα, και την εκδίκηση του Ορέστη. Στη ενότητα αυτή ανήκει και η Οδύσσεια.
Τηλεγόνεια (2 βιβλία). Έργο του Κυρηναίου ποιητή Ευγάμμονα (περ. 586 π.Χ). Θεωρείται μέρος της Οδύσσειας. Περιγράφει τις περιπλανήσεις του Οδυσσέα και όσα επακολούθησαν μετά την μνηστηροφονία. Τελειώνει με τον θάνατο του Οδυσσέα και την μοίρα των απογόνων του .
Υποσημειώσεις
* Μεταξύ των επών που ανήκαν σε άλλους κύκλους αναφέρονται η Οιδιπόδεια, η Θηβαΐδα και οι Επίγονοι από το θηβαϊκό κύκλο, ενώ μία Τιτανομαχία και μία συρραφή ιστοριών με τίτλο Κορινθιακά αποδίδονται στον Εύμηλο τον Κορίνθιο, ο οποίος υπολογίζεται πως έζησε προς το τέλος του 8ου αιώνα π.Χ. Ένας διαφορετικός κύκλος ήταν αφιερωμένος στα κατορθώματα του Ηρακλή. Το παλιότερο έπος αυτού του κύκλου θεωρείται η Άλωση της Οιχαλίας, που κατά καιρούς αποδόθηκε στον Όμηρο ή τον Κρεώφυλο. Έπη για τον Ηρακλή συνέθεσαν επίσης ο Πείσανδρος ο Ρόδιος και ο Πανύασσης ο Αλικαρνασσέας (αρχές 5ου αιώνα π.Χ.). Τέλος στον Όμηρο αποδιδόταν κατά την αρχαιότητα και ένα έπος- παρωδία, ο Μαργίτης, το οποίο συντάχθηκε προφανώς τον 7ο ή τον 6ο αιώνα π.Χ. Όσο για τη δημοφιλή – κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση – παρωδία της Ιλιάδας με τίτλο Βατραχομυομαχία, το πιθανότερο είναι πως ανήκει στην ελληνιστική εποχή.
** Κατά κανόνα, στα μετά- ομηρικά έπη ο Οδυσσέας παρουσιάζεται ως ένας δολοπλόκος χαρακτήρας που δεν έχει αρετές και ηθικούς φραγμούς. Στο έργο «Κύπρια έπη» αναφέρεται ότι παρίστανε τον τρελό, οργώνοντας και σπέρνοντας τα χωράφια του με αλάτι αντί για σπόρους, με σκοπό να μη λάβει μέρος στην εκστρατεία. Όταν μάλιστα ο Παλαμήδης αποκάλυψε την αλήθεια αναγκάζοντάς τον να εκστρατεύσει, ο Οδυσσέας τον σκότωσε με την βοήθεια του Διομήδη. Στη «Μικρή Ιλιάδα» πάλι, ο Οδυσσέας προσπαθεί χωρίς αποτέλεσμα να δολοφονήσει τον Διομήδη για να οικειοποιηθεί τη δόξα από την κλοπή του παλλαδίου, ενώ αργότερα σκοτώνει και τον μικρό γιο του Έκτορα, Αστυάνακτα. Λέγεται ακόμη ότι ο Οδυσσέας ήταν αυτός που σχεδίασε τον ερχομό της Ιφιγένειας, με το πρόσχημα ότι θα παντρευτεί τον Αχιλλέα, για να θυσιαστεί επειδή δεν είχαν ούριο άνεμο.
Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού argolikivivliothiki.gr
============
ΚΥΠΡΙΑ ΕΠΗ
Τα "Κύπρια Έπη" : Τα πρώτα ποιητικά κείμενα της Κύπρου
Τα ''Κύπρια έπη'' - ΕισαγωγικάΤα "Κύπρια Έπη" είναι τα πρώτα κυπριακά ποιητικά κείμενα, που όπως αναφέρει ο μελετητής της ελληνικής και βυζαντινής παιδείας πατριάρχης Φώτιος , τα αποτελούσαν έντεκα βιβλία.
Δυστυχώς, όπως θα δούμε παρακάτω, εκτός από μερικά αποσπάσματα, τα βιβλία εκείνα έχουν χαθεί. Όπως όλες σχεδόν οι λογοτεχνίες του κόσμου, έτσι και η κυπριακή αρχίζει από τον έντεχνο ποιητικό λόγο και ειδικά από ένα έπος.
Για τα '' Κύπρια έπη " έχουμε μαρτυρίες και από τον Παυσανία, ο οποίος πάλι στα "Φωκικά " του δυο φορές παραπέμπει στα έπη εκείνα. Την πρώτη φορά αναφέρεται στην Κρέουσα και σημειώνει σχετικά: "Λένε πως η μητέρα των θεών και η Αφροδίτη την έσωσαν από τη σκλαβιά των Ελλήνων, επειδή η Κρέουσα ήταν σύζυγος του Αινεία. Ο Λέσχεως όμως και τα "Κύπρια έπη" δίνουν ως σύζυγο του Αινεία την Ευριδίκη".
Στο βιβλίο του "Φωκικά" ο Παυσανίας (Κεφ. 31, παρ. 2) σημειώνει πως διάβασε εκείνα τα έπη ο ίδιος και γράφει σχετικά: Ο Αίας του Πηλέα έγινε εχθρός του Οδυσσέα, επειδή ο Οδυσσέας παρακινούσε τους Έλληνες να λιθοβολήσουν τον Αίαντα για την τολμηρή του πράξη σε βάρος της Κασσάνδρας. ο Παλαμήδης, όπως έμαθα διαβάζοντας τα ''Κύπρια έπη", πνίγηκε καθώς πήγε να ψαρέψει και φονείς του ήταν ο Διομήδης και ο Οδυσσέας".
Αν και χάθηκαν λοιπόν κι εκείνα τα θαυμαστά, όπως φαίνεται, κείμενα των επών, όμως έχουμε την ιστορική μαρτυρία του Παυσανία ότι ο ίδιος τα διάβασε τα έπη εκείνα, και ορισμένα αποσπάσματα τους που διασώθηκαν, ελάχιστα όπως θα δούμε, μας πείθουν για την αξία τους και προπαντός για την ύπαρξη τους ως έργων πραγματικών και επών με αξία.
Αμφισβητείται βέβαια, όπως είναι φυσικό, αφού δε μας βοηθούν οι πηγές και αφού χάθηκαν σχεδόν ολόκληρα τα "Κύπρια έπη'', ο συγγραφέας τους, που είναι στην ουσία άγνωστος και απλώς πιθανολογείται.
Στασίνος
Ο μελετητής της κυπριακής λογοτεχνίας, ο Κύπριος ποιητής Άντης Περνάρης σημειώνοντας σχετικά για το συγγραφέα των "Κύπριων επών'', υποστηρίζει πως : "Πιο πιθανή φαίνεται η άποψη πως Κύπριος ήταν ο ποιητής των ''Κύπριων επών'', ο Στασίνος. Ορισμένοι αποδίδουν και τα "Κύπρια έπη'' στον Όμηρο (βλ. Σουίδας : λέξη Όμηρος) ή στον Ηγησία ή Ηγησίνο (Δειπνοσοφιστές), άλλοι όμως αποδίδουν στο Στασίνο την πατρότητα των "Κύπριων επών". Μάλιστα ο Βυζαντινός συγγραφέας Ιωάννης Τζετζής (του 11 ου αιώνα) θεωρεί το Στασίνο γαμπρό του Ομήρου, γεγονός που το αναφέρει στους παρακάτω στίχους του:
θυγάτηρ Αρσιφόνη δε ην εγημε Στασίνος,
Στασίνος ο τα Κύπρια συγγράμματα ποιήσας,
άπερ οι πλείους λέγουσιν Ομήρου πεφυκέναι,
εις προίκα δε συν χρήμασι δοθήναι τω Στασίνω
Βέβαια αυτά μας τα λέει ο Τζέτζης, που ήταν από τους εγκρατείς φιλόλογους του Βυζαντίου, περίπου 18 αιώνες μετά τη γραφή των "Κύπριων επών", και φαίνεται πως στηρίζονται περισσότερο τα λεγόμενα του στο μύθο παρά σε επιστημονικές βάσεις. Ωστόσο φαίνεται πως τα έπη εκείνα είχαν πολύ μελετηθεί από τους φιλόλογους και τους σχολιαστές, γιατί ήταν πασίγνωστα και πάμπολλοι μελετητές είχαν ασχοληθεί και ασχολούνται με τα "Κύπρια έπη", που είχαν, όπως διαφαίνεται, ιστορική αλλά και αισθητική αξία. 
Περίληψη του έργου "Κύπρια έπη" Ο Πρόκλος. στη "Χρηστομάθεια" του, μας πληροφορεί κι αυτός, εκτός από τον πατριάρχη Φώτιο, ότι τα βιβλία των επών ήταν έντεκα. Και όχι μόνο αυτό αλλά μας δίνει και την παρακάτω λεπτομερειακή περίληψη τους:
Ο Ζεύς συσκέπτεται με τη Θέμιδα για τον Τρωικό πόλεμο, που τον είχε αποφασίσει για να ανακουφίσει τη γη από το μεγάλο βάρος των θνητών που είχαν υπερπληθυνθεί, και καταρτίζει ένα σχέδιο γι αυτό το σκοπό: Ενώ οι θεοί διασκεδάζουν στους γάμου του Πηλέα, έρχεται η Έρις και δημιουργεί φιλονικία ανάμεσα στην Αθηνά, την Ήρα και την Αφροδίτη για την ομορφιά κι ο Ερμής τις οδηγεί και τις τρεις στην Ίδη κατά διαταγή του Διός, για να τις κρίνει ο Αλέξανδρος (Πάρις). Ο Πάρις κρίνει ωραιότερη την Αφροδίτη, όπως ήταν φυσικό, γιατί του έταξε την Ελένη.
Με συμβουλή ύστερα της Αφροδίτης ο Αλέξανδρος ετοίμασε πλοίο και ο Έλενος του προείπε όσα έμελλαν να του συμβούν, καθώς και η Κασσάνδρα. Πήρε μαζί του και τον Αινεία, κατά συμβουλή της θεάς, και ξεκίνησε για την Ελλάδα. Όταν έφτασε στην Πελοπόννησο φιλοξενήθηκε πρώτα από τους Τυνδαρίδες, Κάστορα και Πολυδεύκη, αδελφούς της Ελένης, και κατόπιν από το Μενέλαο στη Σπάρτη. Εκεί, πάνω στη διασκέδαση ο Αλέξανδρος χάρισε διάφορα δώρα στην Ελένη.Ύστερα ο Μενέλαος αναγκάστηκε να ταξιδέψει στην Κρήτη και πριν φύγει παράγγειλε στην Ελένη να φροντίζει για όσα χρειάζονται οι ξένοι, ώσπου να φύγουνε για την πατρίδα τους. Η Αφροδίτη όμως έριξε τη συμπάθεια ανάμεσα στον Αλέξανδρο και την Ελένη, οι οποίοι, αφού μάζεψαν όσα πολύτιμα πράγματα μπόρεσαν, έφυγαν νύχτα-νύχτα για το Ίλιο. Η Ήρα βρήκε την ευκαιρία να κυριεύσει αυτή την πόλη. Αφού τέλος έφτασε στο Ίλιο, έκανε τους γάμους του με την Ελένη.
Στο μεταξύ και ο Πολυδεύκης με τον Κάστορα άρπαξαν τα βόδια του Ίδα και του Λυγκέα κι όταν τους τσάκωσαν ο Ίδας σκότωσε τον Κάστορα και ύστερα ο Πολυδεύκης σκότωσε τον Ίδα και το Λυγκέα. Ο Ζεύς χάρισε τότε την αθανασία μέρα παρά μέρα στους δύο Τυνδαρίδες και η Ίρις πήγε και ανάγγειλε στον Μενέλαο όσα έγιναν στην οικογένεια και στο σπίτι του.
Αφού γύρισε από την Κρήτη ο Μενέλαος, πήγε στις Μυκήνες να συσκεφθεί με τον αδελφό του τον Αγαμέμνονα για να επιχειρήσουν εκστρατεία ενάντια στο Ίλιο. Ύστερα πήγε για τον ίδιο σκοπό στην Πύλο, στον βασιλιά Νέστορα, ο οποίος βρήκε σωστή την πρόταση του Μενέλαου και του διηγήθηκε απάνω στη συνομιλία τους πως τιμωρήθηκε ο Επωπεύς που κατάστρεψε τη θυγατέρα του Λύκου, τι συνέβη στον Οιδίποδα που παντρεύτηκε την Ιοκάστη, πως ο Ηρακλής έπαθε μανία, γιατί ξεχνώντας πως ήτανε παντρεμένος με τη Δηιάνειρα αγάπησε την Ιόλη και τι έπαθε ο Θησέας που απήγαγε την Αριάδνη.
Γυρίσανε ύστερα εκείνοι ολόκληρη την Ελλάδα για να μαζέψουν τους βασιλιάδες με τους στρατούς τους, μα ο Οδυσσέας, που δεν ήθελε να εκστρατεύσει, προσποιήθηκε τον τρελό και έκανε πως έσπερνε αλάτι. Ο Παλαμήδης όμως πήρε το μονάκριβο γιο του Οδυσσέα, τον Τηλέμαχο, και τον έβαλε μπροστά στα βόδια που ζευγάριζαν κι ο Οδυσσέας για να μη σκοτώσει το παιδί του αλλαξοδρόμησε κι έτσι κατάλαβαν το ψέμα του.
Ο Στασίνος, αν είναι ο ίδιος ποιητής των επών αυτών, παρακάτω διηγόταν στα "Κύπρια έπη" του τη συγκέντρωση των Ελλήνων στην Αυλίδα, όπου μετά από τη θυσία ο Κόλχας προείπε στους 'Ελληνες όσα έμελλαν να συμβούν. Αποπλέουν κατόπιν και φτάνουν στην Τευθρανία, που θαρρώντας την για το Ίλιο την κυριεύουν. Έτσι τα πλοία τους σκορπίστηκαν κι ο Αχιλλέας, φτάνοντας στη Σκύρο, παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά Λυκομήδη Δηιδάμεια. Ξαναμαζεύονται κατόπιν οι Έλληνες στην Αυλίδα, όπου κυνηγώντας ο Αγαμέμνονας χτύπησε μ΄επιτυχία ένα ελάφι και καυχήθηκε πως ξεπερνούσε και την Άρτεμη στη βολή. Η θεά θύμωσε και δημιούργησε τρικυμία, για να μην μπορέσουν οι Έλληνες να αποπλεύσουν. Ο Κάλχας αντιλαμβάνεται την οργή της θεάς και λέει στους Έλληνες πως για να την εξευμενίσουν πρέπει να θυσιάσουν την Ιφιγένεια, την κόρη του Αγαμέμνονα. Στέλνουν λοιπόν και την καλούν στην Αυλίδα, με το πρόσχημα ότι θα την αρραβωνιάσουν με τον Αχιλλέα. Απάνω στη θυσία όμως η Άρτεμη αρπάζει την κόρη και την μεταφέρει στην Ταυρίδα, για να είναι ιέρεια του εκεί ναού της, και στη θέση της βάζει ένα ελάφι στο βωμό.
Ξεκινούν μετά οι Έλληνες και φτάνουν στην Τένεδο, όπου εκεί αρχίζουν να διασκεδάζουν. Ένα νερόφιδο δαγκώνει το Φιλοκτήτη, η πληγή αφορμίζει και εξαιτίας της ανυπόφορης κακοσμίας οι Έλληνες τον εγκαταλείπουν στη Λήμνο και βάζουν πλώρη για την Τροία. Ενώ επιβιβάζονται τους περικυκλώνουν οι Τρώες κι ο Έκτορας σκοτώνει τον Πρωτεσίλαο, μα ο Αχιλλέας εκδικείται σκοτώνοντας τον Κύνο, γιο του Ποσειδώνα. Ανταλλάσσουν κατόπι τους νεκρούς και αρχίζουν διαπραγματεύσεις. Οι Έλληνες απαιτούν από τους Τρώες να τους γυρίσουν την Ελένη με όσα πράγματα είχε πάρει μαζί της από τη Σπάρτη. Εκείνοι όμως αρνούνται και αρχίζει επίθεση κατά των τειχών του Ιλίου, ενώ ταυτόχρονα οι Έλληνες κυριεύουν τις γύρω πόλεις. Στο μεταξύ ο Αχιλλέας έχει μεγάλη επιθυμία να δει την Ελένη και η Θέτιδα την οδηγεί κάπου για να τη γνωρίσει.
Η Ελένη φαίνεται μετανιωμένη που εγκατάλειψε το σύζυγο της και μάλιστα εκφράζει το παράπονο γιατί τα δυο αδέλφια της , ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, να μην εκστρατεύσουν μαζί με τους άλλους Έλληνες. Δεν είχε μάθει για το θάνατο τους κι ο Αχιλλέας της κάνει γνωστά όσα συνέβηκαν κατά την απουσία της.
Οι Έλληνες βαριούνται και θέλουν να γυρίσουν στην πατρίδα τους, μα ο Αχιλλέας τους εμποδίζει και ο πόλεμος συνεχίζεται. Ακολουθούν διάφορα κατορθώματα κι ο μεν Αχιλλέας παίρνει ως έπαθλο τη Βρησηίδα, ο δε Αγαμέμνονας τη Χρυσηίδα. Ακολουθεί ο θάνατος του Παλαμήδη κι η απόφαση του Δία να ανακουφίσει τους Τρώες, ύστερα από την οποία συμβαίνει η φιλονικία του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα κι η αποχή του πρώτου από τη μάχη. Τέλος στα "Κύπρια έπη" υπάρχει κατάλογος εκείνων που συμμάχησαν με τους Τρώες.
Φαίνεται ακόμα πως το έργο εκείνο ήταν μάλλον δημιούργημα του 8 ου προς τον 7 ο αιώνα. Άντλησαν δε από αυτό υλικό και έγραψαν ο Αισχύλος τον "Αγαμέμνονα" του κι ο Ευριπίδης το σατιρικό του δράμα "Ελένη".
Σχολιαστές των "Κυπρίων επών"Σχολιαστές των επών αυτών είναι πολλοί, γιατί το ενδιαφέρον εν προκειμένω των φιλολόγων και των μελετητών ήταν μεγάλο για ένα τόσο πολυσήμαντο έργο, δίπλα στα μεγάλα έπη του Ομήρου. Γνωστοί σχολιαστές τους είναι, όπως είδαμε ο Πρόκλος στη "Χρηστομάθεια" του, ο πατριάρχης Φώτιος, εγκρατής μελετητής της αρχαίας και βυζαντινής φιλολογίας, στην περίφημη "Μυριόβιβλο" του. Ο Ηρόδοτος που αναφέρει στο 2 ο βιβλίο της ιστορίας του ότι " Τα Κύπρια έπη " δεν είναι του Ομήρου, αλλά κάποιου άλλου, γιατί στα "Κύπρια έπη" λέγεται ότι ο Αλέξανδρος έφτασε με την Ελένη στην Τροία τρεις μέρες μετά την αναχώρηση του από τη Σπάρτη, έχοντας ούριο άνεμο και θάλασσα ήρεμη, ενώ στην Ιλιάδα περιγράφεται πως περιπλανήθηκε μαζί της.
Ακόμα με τα έπη αυτά έχει ασχοληθεί κι ένας μεγάλος και γνωστός για την ελληνοκεντρικότητα του φιλόλογος, ο Βιλαμόβιτς.
Η δομή και η ανάπτυξη του μύθου των επών αυτών, που με ορισμένες εξαιρέσεις στη διήγηση και το μύθο είναι παράλληλες της ομηρικής, δείχνει πως ένας Κύπριος ποιητής και όχι ο Όμηρος , όπως παραπάνω ισχυρίζεται κι ο Ηρόδοτος, μεταγενέστερος ασφαλώς του Ομήρου. μα με ταλέντο μεγάλο κι αυτός, περιγράφει ποιητικά τα κλέη, την πορεία και τα πρώτα χρόνια του Τρωικού πολέμου με την πολιορκία του Ίλιου από τους Αχαιούς. Ένας ποιητής που κοντά στην επική του έφεση διαθέτει και λυρική φλέβα.
Όπως είπαμε αποσπασματικά σώζονται μερικοί στίχοι των επών αυτών και συνοψίζονται σε 51 τελικά στίχους οι διασωθέντες, ενώ το έργο ολόκληρο το αποτελούσαν 6.000 περίπου στίχοι, όπως μας πληροφορεί ο Χρίστος Ξυδάς, βοηθός στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο οποίος εκτός από τα άλλα, σημειώνει στο μελέτημα του "Κύπρια έπη" τα εξής: "Στον Άγγλο ελληνιστή Allen, εκδότη του Ομήρου, χρωστάμε το κείμενο των αποσπασμάτων των Κυπρίων. Μόνο 26 σώζονται κι από αυτά μόνο τα έντεκα είναι σε στίχους, 4-5 στίχους το καθένα κατά μέσο όρο, σύνολο 51 στίχοι. Ο αριθμός αυτός δεν καλύπτει ούτε το 1% του αρχικού ποιήματος, που ξέρουμε από μία περίληψη του ότι είχε κάποτε έντεκα βιβλία (ραψωδίες), ήταν πλούσιο σε μύθους κι ανάπτυσσε όλο το επιτελικό σχέδιο του Δία να αλαφρώσει τη Γη που στέναζε από το βάρος των ανθρώπων που παραπλήθυναν. Γι' αυτό η αρχική έκταση του ποιήματος υπολογίζεται γύρω στους 6.000 στίχους".
Στο ίδιο αφιέρωμα στην κυπριακή λογοτεχνία (του περιοδικού '' Λογοτεχνία " ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Αριστόξενος Σκιαδάς σημειώνει τα εξής για τον επικό κύκλο της αρχαίας ποίησης, στον οποίο περιλαμβάνονται και τα Κύπρια : Τα "Κύπρια έπη" ανήκουν στο λεγόμενο "επικό κύκλο'' και είναι ένα από τα αρχαία "κυκλικά ή κύκλια έπη". Ένα αρχαίο Σχόλιο στο έργο του Κλήμεντα του Αλεξανδρέα "Προτρεπτικός" 2, 3 (1, 305 Stahem) ορίζει τους "κυκλικούς ποιητές" ως εξής: "κυκλικοί δε καλούνται ποιηταί οι τα κύκλω της Ιλιάδος ή τα πρώτα ή τα μεταγενέστερα εξ αυτών των ομηρικών συγγράψαντες".
Η γνώση ολόκληρου του τρωικού μυθολογικού κύκλου ήταν πάντοτε βασική προϋπόθεση για την κατανόηση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Τίτλους "Κυκλικών επών", που δεν περιορίζονταν μόνο στον τρωικό κύκλο, αλλά επεκτείνονταν και σε άλλους (όπως λ.χ. το θηβαϊκό) ξέρουμε από την αρχαία παράδοση: Τιτανομαχία, Επίγονοι, Κύπρια , Μικρά Ιλιάς, Θηβαΐς, Αιθιοπίς, Ιλίου Πέρσις, Τηλεγονεία, Νόστοι, κλπ. Είναι χαρακτηριστικό ότι μερικά από αυτά αποδίδονται στον ίδιο τον Όμηρο, στο μεγαλύτερο δηλαδή επικό ποιητή.
Σχολιαστής και μελετητής των επών αυτών είναι, όπως είδαμε, ο Άγγλος Allen, βασική δε αρχή του έργου αυτού, που έχει πλούτο μύθων, είναι το σχέδιο και η απόφαση του Δία να βοηθήσει λίγο το ξαλάφρωμα της Γης που παραπλήθυνε από κατοίκους και έπρεπε με μια καταστροφή (μύθος του κατακλυσμού) να αραιώσει τον ανθρώπινο πληθυσμό της. Από εκεί ξεκινά το έπος αυτό, για να ολοκληρωθεί στην ποιητική ιστόρηση των γεγονότων της πανελλήνιας εκστρατείας του τρωικού πολέμου.
Το ύφος του ποιήματος είναι ομηρικό, κι αυτό ίσως έπεισε ορισμένους από τους μελετητές του, ότι ήταν γραμμένο από τον ποιητή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, τον οποίο, άλλοτε , θεωρούσαν και κυπριακής καταγωγής. οι πηγές όμως δε δέχονται ούτε την ομηρικότητα του κειμένου αυτού (Ηρόδοτος), ούτε την κυπριακή καταγωγή του Ομήρου.
Το Κείμενο των "Κύπριων επών" όπως διασώθηκεΤο ποιητικό όμως κείμενο των ''Κύπριων Επών"- τουλάχιστον οι στοίχοι που διασώθηκαν - μας πείθει πως αναμφισβήτητα ομηρική επιρροή είχε. Ας μεταφέρουμε εδώ μερικούς στίχους από το πρωτότυπο των επών που διασώθηκαν, γιατί το ίδιο το έργο είναι ο πιο πειστικός μάρτυρας κάθε άποψης :
Ην ότε μυρία φύλα κατά χθόνα πλαζόμεν ανδρών
...... βαθυστέρνου πλάτος αίης.
Ζεύς δε ίδων ελέησε και εν πυκιναίς πραπίδεσσι
σύνθετο κουφίσαι ανθρώπων παμβώτορα γαίαν,
ριπίσσας πολέμου μεγάλην έριν Ιλιακοίο,
όφρα κενώσειεν θανάτου βάρος οι δ' ενί Τροίη
ήρωες κτείνοντο Διός δ' ετελείετο βουλή.
(και σε νεοελληνική μετάφραση Χρ. Ξύδα)
Αμέτρητ' ήταν μια φορά τα πλήθη των ανθρώπων
κι η μάνα Γη απ' το βάρος τους στέναζε και πονούσε.
Ο Δίας τη λυπήθηκε, σοφή έκανε σκέψη
να τη λυτρώσ' απ' το κακό, με πόλεμο, μ' αμάχη,
βάφοντας μ' αίμα άλικο της Τροίας την πεδιάδα.
Έτσ' άναψε το μακελειό, οι ήρωες πεθαίναν,
και του Διός η θέληση με μιας γινόταν πράξη.
Λυρική ομορφιά και πλαστικότητα έχουν πολλοί από τους στίχους που διασώθηκαν από τον παντοκαταλύτη χρόνο των "Κύπριων Επών". Αυτό δείχνει το ποιητικό ταλέντο του δημιουργού τους, που φαίνεται ότι ήταν προικισμένος ποιητής.Με λυρική χάρη είναι γραμμένοι κι οι παρακάτω στίχοι των επών αυτών, μεταφρασμένοι από τον Κύπριο ποιητή και μελετητή κ. Άντη Περνάρη. Οι στίχοι συγκροτούν ένα χαρμόσυνο τραγούδι, γεμάτο ευωδιές λουλουδιών χάριτες και ανοιξιάτικους χορούς, που χορεύει η Αφροδίτη με τις θεραπαινίδες της:
Και φόραε στο κορμί σκουτιά που τα 'φκιαξαν οι Χάρεςκ' οι Ώρες και τα βάψανε σ' εαρινά λουλούδια
σαν που και τούτες τα φοράν σ' υάκινθο και κρόκο,
στο μενεξέ το θαλερό, σ΄άνθος πανώριου ρόδου
με γλυκό νέκταρ και μαζί με θεϊκά μπουμπούκια,
σε λείρια και σε νάρκισσους, σαν που κ η Αφροδίτη
φόραε την πάσα μια στιγμή ιμάτια μυρωμένα.
Κι ευωδιασμένα στέφανα η γλυκόγελη Αφροδίτη
με τις θεραπαινίδες της έπλεε από λουλούδια,
στην κεφαλή τα βάλανε θεές στραφτοφακιόλες
Νύμφες και Χάριτες, μαζί η χρυσόμορφη Αφροδίτη
γλυκά στην πολυπίδακη την Ίδη, τραγουδώντας.
Πηγή: Ιστορία Κυπριακής Λογοτεχνίας του Πάνου Παναγιωτούνη. Μεταφέρθηκε στο διαδίκτυο από Noctoc-http://noctoc-noctoc.blogspot.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου