ΔΗΜ. ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
Το χαρτογραφικό έργο του Ρήγα Βελεστινλή
υπό το φως των νέων ερευνών
Ανακοίνωση, Λάρισα
1ο Συνέδριο για την Θεσσαλία
Περιφέρεια Θεσσαλίας, 2006 http://www.karaberopoulos.gr/karaberopoulos/default.asp
=====
Ο Ρήγας Βελεστινλής, ευρισκόμενος στη Βιέννη από τον Αύγουστοτου 1796 έως τον -Δεκέμβριο του 1797 κατά την προετοιμασία του επαναστατικού του σχεδίου, ως γνωστόν τύπωσε τα βιβλία του «Νέος Ανάχαρσις», «Ο Ηθικός Τρίπους», την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου παίρνοντας άδεια από τον λογοκρίτη της Αυστριακής Αστυνομίας, ενώ παράνομα τύπωσε το «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον» και το Σύνταγμά του με τίτλο «Νέα Πολιτική Διοίκησις». Ο Ρήγας παράλληλα κατά τους μήνες παραμονής του στη Βιέννη τύπωσε και τους τρεις χάρτες του, Χάρτα της Ελλάδος, Νέα Χάρτα της Βλαχίας και Γενική Χάρτα της Μολδοβίας.
Οι νέες έρευνες μας κατά τη σύνταξη του Ευρετηρίου των ονομάτων και την αυθεντική για πρώτη φορά επανέκδοση των χαρτών αυτών έχουν φέρει καινούργια στοιχεία για την έκδοσή τους, τα οποία φωτίζουν το επαναστατικό έργο του Ρήγα, το πρωτοποριακό δημοκρατικό πολιτειακό σύνταγμα, που ήθελε να εφαρμόσει στο κράτος του, μετά την αντικατάσταση της απολυταρχικής εξουσίας του Σουλτάνου και την επικράτηση της επανάστασης του.
Α). Η μεγαλειώδης Χάρτα της Ελλάδος αποτελείται από 12 φύλλα διαστάσεων το καθένα 50Χ70 εκ. περίπου, που αν συνενωθούν όλα μαζί τότε δημιουργείται ένας για πρώτη φορά τόσων διαστάσεων 2μ.Χ2μ. χάρτης του Βαλκανικού χώρου. Ο πλήρης τίτλος βρίσκεται στο τέταρτο φύλλο της Χάρτας και έχει ως εξής: «Χάρτα της Ελλάδος εν ής περιέχονται αι Νήσοι αυτής και μέρος των εις την Ευρώπην και Μικράν Ασίαν πολυαρίθμων αποικιών αυτής περιοριζομένων, απ' ανατολών δια των Μύρων της Λυκίας μέχρι του Αργανθονίου όρος της Βιθυνίας, απ' άρκτου, δια του Άκ Κερμανίου, των Καρπαθίων όρων και Δουνάβεως και Σάββα των ποταμών. Από δυσμών δια του Ούννα και του Ιονίου πελάγους. Από μεσημβρίας δια του Λιβυκού. Τα πλείω με τας παλαιάς και νέας ονομασίας. Προς δε 9 επιπεδογραφίας τινών περιφήμων πόλεων και τόπων Αυτής συντείνουσαι εις την κατάληψιν του Νέου Αναχάρσιδος. Μία χρονολογία των βασιλέων και μεγάλων ανθρώπων Αυτής. 161 τύποι ελληνικών νομισμάτων ερανισθέντων εκ του αυτοκρατορικού ταμείου της Αυστρίας προς αμυδράν ιδέαν της αρχαιολογίας. Εν σώμα εις 12 τμήματ. Νυν πρώτον εκδοθείσα παρά του Ρήγα Βελεστινλή του Θετταλού, χάριν των Ελλήνων και Φιλελλήνων. 1797. Εχαράχθη παρά του Φρανσουά Μύλλερ εν Βιέν.(νη)».
Tα ερωτήματα της ιστορικής έρευνας για την Χάρτα της Ελλάδος ήταν αν ο Ρήγας είχε περιηγηθεί όλες αυτές τις επαρχίες για την σύνταξή της ή χρησιμοποίησε άλλους χάρτες ως πρότυπα και ποιοι τελικά ήταν αυτοί οι χάρτες. Ποιος ήταν ο σκοπός που τύπωσε τη Χάρτα της Ελλάδος και ποια είναι η σχέση της με το επαναστατικό του σχέδιο. Ποια είναι η ερμηνεία των διαφόρων συμβολισμών που ο Ρήγας έβαλε στη Χάρτα της Ελλάδος.
Μέχρι πρόσφατα οι συγγραφείς[1], οι οποίοι ασχολήθηκαν με τη Χάρτα της Ελλάδος επισημαίνουν την αδυναμία να εντοπισθεί ο γεωγραφικός χάρτης τον οποίο ο Ρήγας χρησιμοποίησε ως πρότυπο για την Χάρτα του. Ενδεικτικά μνημονεύεται ένας εξ αυτών, ο Γεώργιος Λάϊος[2], ο οποίος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το χαρτογραφικό έργο του Ρήγα και χαρακτηριστικά σημείωνε μεταξύ των άλλων ότι «ένα ωρισμένο πρότυπο της Χάρτας δεν έχει ακόμη ανευρεθή και θα πρέπει να αναζητηθή».
Οι έρευνές μας, που είναι μία από τις τρεις σημαντικότερες έρευνες μας των τελευταίων δεκαετιών για τον Ρήγα, έφεραν το ποθούμενο αποτέλεσμα. Ανευρέθηκαν οι πρότυποι χάρτες, τους οποίους ο Ρήγας χρησιμοποίησε για το σχεδιασμό της Χάρτας της Ελλάδος. Είναι ο χάρτης της αρχαίας Ελλάδος του Guil. Delisle, Graeciae Antiquae Tabulae Nova, Παρίσι 1707 και ο χάρτης του Rizzi Zannoni, Carte de la partie septentrionale de l'empire Otoman...Paris 1774. Μάλιστα ο Zannoni, σύμφωνα με τις βιβλιογραφικές πηγές ήταν «συνδεδεμένος με έναν Θεσσαλό μηχανικό ονόματι Ρήγα Βελεστινλή, τον οποίον ο σουλτάνος συνέλαβε και απεκεφάλισε»[3].
Ο σχεδιασμός της Χάρτας της Ελλάδος του Ρήγα είναι ίδιος με τον πρότυπο του Delisle, σε διπλάσια περίπου μεγέθυνση, όπως για παράδειγμα παρατηρούμε τη διαμόρφωση της Χαλκιδικής, της Μαγνησίας, της Κρήτης και της Λέσβου. Επίσης τα ονόματα είναι τα ίδια για τις Επαρχίες και τις Τοπαρχίες, όπως βλέπουμε στην παρατιθέμενη αντιστοιχία τους. Τα νέα αυτά στοιχεία που φέραμε στο φως μας βοηθούν να συμπεράνουμε ότι:
Ο Ρήγας χρησιμοποίησε τον χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Delisle, και όχι της συγχρόνου εποχής του ή της βυζαντινής εποχής, που έχει υποστηριχθεί[4]. Ο χάρτης της αρχαίας Ελλάδος του Delisle ήταν διαιρεμένος σε επαρχίες και τοπαρχίες και με τοπωνύμια της τότε εποχής. Ο Ρήγας σκόπιμα χρησιμοποίησε της αρχαίας Ελλάδος, διότι προσπάθησε να αντικαταστήσει την μέχρι τότε ονοματολογία της οθωμανικής πολιτικής διαίρεσης καθώς και τα τοπωνύμια, στα οποία έδωσε αρχαία ελληνικά ονόματα[5]. Σε αρκετά τοπωνύμια πρόσθεσε και τη σύγχρονη της εποχής του ονομασία, για να υποδηλώσει την ιστορική συνέχεια τους, όπως ενδεικτικά μνημονεύονται: Αίγιον-Βοστίτζα, Συκυών-Βασιλικά, Λευκάς-Αγία Μαύρα, Φερά-Βελεστίνος, Δότιον-Αγυά, Καρίτζα-Ευρυμέναι, Γυρτώνη-Μπαλαμούτι, Μελίβοια-Δέσιανη, Ηράκλεια-Λιτόχωρο.
Η Χάρτα της Ελλάδος δεν είναι συγκεκαλυμμένος στρατιωτικός χάρτης, όπως έχει υποστηριχθεί[6], διότι όπως αποδείχθηκε είναι χάρτης της αρχαίας Ελλάδος και οι δρόμοι της αρχαίας εποχής και όχι της συγχρόνου όπως θα άρμοζε σε στρατιωτικό χάρτη.
Ο Ρήγας δεν ταξίδεψε για να σχεδιάσει τη Χάρτα του, όπως έχει υποστηριχθεί[7], αλλά απλά χρησιμοποίησε τους πρότυπους χάρτες.
Εντοπίσαμε την ιδιαίτερη διαγράμμιση στα σύνορα του κράτους του στην περιοχή Δαλματίας, Κάτω Ουγγαρίας. Ο Ρήγας δεν μνημονεύει αυτήν την ιδιαίτερη διαγράμμιση στο Υπόμνημα της Χάρτας του, φύλλο 3, όπως κάνει για τις διαγραμμίσεις της τοπαρχίας και επαρχίας. Προφανώς διότι δεν θα ήθελε να κάνει μνεία ότι είναι τα όρια του κράτους του και να αποφύγει κατ' αυτόν τον τρόπο της αυστριακής αστυνομίας τον λογοκρίτη.
Ο Ρήγας κατόρθωσε και παραπλάνησε την αυστριακή αστυνομία και επί έξι μήνες τύπωνε την Χάρτα του, παίρνοντας την άδεια εκτυπώσεως. Αυτό το κατόρθωσε με την καταχώριση των νομισμάτων, των επιπεδογραφιών, και των άλλων ιστορικών στοιχείων. Μάλιστα χαρακτηριστικά γράφει στον τίτλο της Χάρτας ότι η έκδοση είναι για την κατανόηση του ταξιδιού του Νέου Αναχάρσιδος. Η πρακτική του αυτή, όπως έχουμε υποστηρίξει, δείχνει τη συνωμοτική δράση του Ρήγα στη Βιέννη, τακτική, η οποία δεν έχει προσεχθεί, ενώ απεναντίας έχει άδικα κατηγορηθεί «ως επιπόλαιος εξεταστής των πραγμάτων»[8]. Η Αυστριακή Αστυνομία δεν αντιλήφθηκε το παραμικρό από την επαναστατική δράση του Ρήγα στη Βιέννη μέχρι και την μετά από προδοσία σύλληψή του.
Η Χάρτας της Ελλάδος του Ρήγα είναι πολιτικός χάρτης του δημοκρατικού κράτους του, το οποίο ήθελε να δημιουργήσει μετά την επανάστασή του. Τύπωσε τους χάρτες του για να έχει ένα πολιτικό χάρτη με τις επαρχίες, τοπαρχίες και τις ελληνικές ονομασίες των τοπωνυμιών, για να διενεργήσει εκλογές και να εκλεγούν οι αντιπρόσωποι στη Βουλή του κράτους του μετά την επανάστασή του, όπως σημειώνει και στο Σύνταγμά του, άρθρο 20.
Με τις έρευνές μας ερμηνεύθηκε η παρουσία του «ροπάλου του Ηρακλέους», το οποίο αποτελεί σημαντικό στοιχείο στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα. Έχει συμβολική δυναμική ανά τους αιώνες, ενώ αλλάζουν οι αντίπαλες δυνάμεις, που πρώτα ήταν η περσική με τον διπλό πέλεκυ και μετέπειτα η οθωμανική με την ημισέληνο. Η ελληνική δύναμη, που συμβολίζεται με το ρόπαλο, όπως γράφει και στο υπόμνημα, αντιπαλαίει ανά τους αιώνες με τον βαρβαρισμό. Το ρόπαλο εντοπίζεται στο πρώτο φύλλο - επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως - στα πόδια του κοιμισμένου λιονταριού, στη ράχη του οποίου επικρέμανται τα σύμβολα εξουσίας του Σουλτάνου. Το λιοντάρι - οι σκλαβωμένοι λαοί των Βαλκανίων - με τον Θούριο και με την επανάστασή του θα αφυπνισθούν, θα πάρουν το ρόπαλο- τα όπλα και θα αποτινάξουν από τη ράχη τους την απολυταρχική εξουσία του Σουλτάνου και στη συνέχεια θα δημιουργήσουν την δημοκρατική πολιτεία-την Νέα Πολιτική διοίκηση του.
Επίσης στο τέταρτο φύλλο στον τίτλο της Χάρτας, όπου ο Ρήγας θέτει την παράσταση της πάλης του γυμνόποδα Ηρακλή, ο οποίος αρπάζει την έφιππο Αμαζόνα, και με το ξύλινο ρόπαλό του τσακίζει το σιδερένιο διπλό πέλεκυ της. Ο Ρήγας προσφέρει μήνυμα αισιοδοξίας στους σκλαβωμένους, ότι αν πορευτούν με τις αρετές του Ηρακλή, αποφασιστικότητα, αφοσίωση στα ιδεώδη, πίστη στο καθήκον, υπεράσπιση του δικαίου, θα νικήσουν στον αγώνα της επανάστασής τους.
Ακόμη με το ρόπαλο στο άνω περιθώριο του δεκάτου φύλλου ο Ρήγας συμβολίζει την αρχαία ελληνική πνευματική δύναμη με την παράθεση 110 ονομάτων ενδόξων ανδρών της αρχαιότητος από τον ενδέκατο π.Χ. αι. μέχρι τον δεύτερο μ. Χ. αι. αρχίζοντας μάλιστα τιμητικά με τον Αδμητο των αρχαίων Φερών, της γενέτειράς του Βελεστίνου.
Προσθέτουμε επί πλέον ότι το ρόπαλο του Ηρακλέους το έχει θέσει και στη σημαία του κράτους του, όπως το αναγράφει και στο Παράρτημα του τελευταίου άρθρου 124 του Συντάγματός του.
Β). Η Νέα Χάρτα Βλαχίας είναι τυπωμένη σε ένα φύλλο διαστάσεων 85Χ62 εκ. (πλαίσια 80Χ57) και άνω αριστερά υπάρχει ο τίτλος «Νέα Χάρτα της Βλαχίας και μέρους της Τρανσυλβανίας παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού. Εκδοθείσα χάριν των Ελλήνων και Φιλελλήνων. 1797. Εχαράχθη παρά του Φρανσουά Μήλλερ εν Βιέννη». Παρατηρούμε ότι ο Ρήγας αναγράφει και πάλι το πλήρες όνομά του «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός»[9] και χαράκτης ήταν ο «Φρανσουά Μύλλερ», (Franz Muller, 1755-1816), όπως και της Χάρτας της Ελλάδος. Στο άνω δεξιά μέρος ο Ρήγας έχει θέσει την προσωπογραφία του ηγεμόνα της Βλαχίας Αλεξάνδρου Υψηλάντη, που απεικονίζεται με την ηγεμονική αμφίεση και περιμετρικά αναγράφεται «Αμφοτέρους τρίς Αλέξανδρος Δάκας αμφιβέβηκεν Υψηλαντίδης[10] μειλίχιος ηγεμόνων», επισημαίνοντας ότι τρεις φορές ηγεμόνευσε ως ηγεμών της Βλαχίας 1774-1782, 1796-1797 και της Μολδαβίας 1787-1788.
Γ). Η Γενική Χάρτα της Μολδαβίας επίσης είναι τυπωμένη σε ένα φύλλο διαστάσεων 77Χ57 εκ. Ο τίτλος έχει τεθεί στο δεξί κάτω μέρος, όπου βρίσκεται ο Εύξεινος Πόντος, «Γενική Χάρτα της Μολδοβίας και μέρος των γειτνιαζουσών αυτή επαρχιών[11]. Παρά Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού εκδοθείσα χάριν των Ελλήνων και Φιλελλήνων. 1797» και κάτω αριστερά στο περιθώριο αναγράφεται ότι «Εχαράχθη παρά του Φρανσουά Μήλλερ εν Βιέννη». Ο Χάρτης δεν περιέχει Υπόμνημα, όπως στη Νέα Χάρτα της Βλαχίας και τη Χάρτα της Ελλάδος.
Στο άνω δεξιό μέρος του χάρτη έχει θέσει την προσωπογραφία του ηγεμόνα Αλεξάνδρου Καλλιμάχη, (1795-1799), με ηγεμονική αμφίεση και όλα τα σύμβολα της εξουσίας του και στον οποίο αφιερώνεται η Χάρτα της Μολδαβίας. Ο Ρήγας θέτει κυκλικά της εικόνας του ηγεμόνα ένα επίγραμμα σε αρχαία διατύπωση «Ηπιον ωδ' όρ' Αλέξανδρον, βυζάντιον έρνος φράδμονα Καλλιμάχην, κραντορα Μολδοβίης»[12], και συνιστά στον αναγνώστη να δώσει σημασία στον ήπιο, συνετό ηγεμόνα της Μολδαβίας, ο οποίος είναι βλαστός του Βυζαντίου. Το επίγραμμα είναι σε αρχαία διατύπωση, δείγμα κι' αυτό του επιπέδου μόρφωσης του Ρήγα. Βέβαια έχει υποστηριχθεί ότι ο Ρήγας δεν θα ήταν δυνατόν να γράφει τέτοια επιγράμματα και ότι από κάποιον άλλον είναι γραμμένα. Όμως στη σχετική εργασία μας για τα «Ολύμπια» του Μεταστάσιο, τεκμηριώνουμε ότι ο Ρήγας ήταν ο μεταφραστής και ο δημιουργός των χορικών σε αρχαία διάλεκτο[13]. Επίσης στα γραφόμενα του Κ. Αμάντου, ότι το επίγραμμα στη Χάρτα της Βλαχίας το έγραψε ο Βεντότης, είναι πολύ διαφωτιστική η παρατήρηση του Λέανδρου Βρανούση[14] ότι ο Γ. Βεντότης είχε ήδη αποβιώσει τον Νοέμβριο του 1795 και ότι ο Ηγεμόνας Αλέξανδρος Υψηλάντης ανέβηκε στο θρόνο μετά από μήνες από το θάνατο του Βεντότη, στις 17 Αυγούστου του 1796.
Τα νέα στοιχεία από τις έρευνές μας σχετικά με τους δύο αυτούς χάρτες του Ρήγα συνοψίζονται στα παρακάτω:
Εντοπίσθηκε για πρώτη φορά το «ρόπαλο του Ηρακλέους» στους χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας. Κάτω από τις προσωπογραφίες των Ηγεμόνων ο Ρήγας έθεσε τους θυρεούς των Ηγεμονιών, ο αετός και η κεφαλή βοδιού, τα σύμβολα δηλαδή των ηγεμονιών Βλαχίας και Μολδαβίας[15], τους οποίους μάλιστα τους έθεσε λοξά, σα παραριγμένους και κάτω από αυτούς έβαλε οριζόντια το ρόπαλο του Ηρακλέους. Συμβολική με νόημα παράσταση, όπως και στο πρώτο φύλλο της Χάρτας της Ελλάδος. Με την επανάστασή του οι σκλαβωμένοι θα αδράξουν το ρόπαλο- τα άρματα- θα διώξουν τον τύραννο Σουλτάνο και θα ανορθώσουν τα σύμβολα των Επαρχιών της Βλαχίας και Μολδαβίας στο δημοκρατικό του κράτος.
Με τον εντοπισμό του «ροπάλου του Ηρακλέους» στους χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας η σημασία του σημαντικού συμβολικού αυτού στοιχείου στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα εκτείνεται πλέον σε όλο το κράτος του. Και οι χάρτες αυτοί εντάσσονται στο επαναστατικό του σχέδιο. Ηταν πολιτικοί χάρτες του κράτους του, των Επαρχιών Βλαχίας και Μολδαβίας, διαιρεμένες σε τοπαρχίες, όπως και η Χάρτα της Ελλάδος.
Ο Ρήγας έθεσε τις προσωπογραφίες των Ηγεμόνων στους χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας για να παραπλανήσει την αυστριακή αστυνομία και να λάβει την άδεια εκτυπώσεως. Δεν μπορεί να ευσταθεί η άποψη ότι ήταν παραγγελία των ηγεμόνων, όπως υποστηρίχθηκε στις ανακρίσεις[16], και τούτο διότι στην περίπτωση αυτή τα σύμβολά τους, οι θυρεοί, θα ήταν όρθιοι, όπως αρμόζει σε σύμβολα, και βλέπουμε σε σχετικές άλλες παραστάσεις, και όχι όπως τα έβαλε ο Ρήγας σα να είναι πεταμένα, παραριγμένα.
Στα σύνορα μεταξύ Βλαχίας, Μολδαβίας και Τρανσυλβανίας, Μπουκοβίνα, Ρωσικής Πολωνίας, ο Ρήγας έχει θέσει διακεκομμένη παχιά γραμμή, όπως και στα σύνορα της Χάρτας της Ελλάδος, που δηλώνει τα σύνορα του κράτους του, χωρίς όμως να αναγράφει για ευνόητους λόγους τον συμβολισμό αυτό στα αντίστοιχα Υπομνήματα.
Σχετικά με το κείμενο «Προς τω Τύρα όπου η Οφιούσα, Πλίν. Βιβλ. δ.»[17], που αναγράφει ο Ρήγας στο ανοιχτό βιβλίο της παράστασης στη Χάρτα της Μολδαβίας, είχαμε αρχικά την αίσθηση ότι ο Ρήγας μάλλον από άλλη πηγή και όχι από βιβλίο του Πλίνιου θα έλαβε το κείμενο αυτό. Και τούτο διότι η μνεία του Πλινίου στη Χάρτας της Ελλάδος, στο φύλλο πέντε, όπου μεταξύ Αττικής, Κέας, ΄Ανδρου και νοτίου Ευβοίας ο Ρήγας γράφει «Αιξ περί ης γράφει ο Πλίνιος», όπως έχουμε δείξει στην έρευνά μας το ανέγραφε ο πρότυπος χάρτης του Delisle, τον οποίο χρησιμοποίησε ο Ρήγας για τη Χάρτα του, και δεν το έλαβε από βιβλίο του Πλινίου[18]. ΄Εχοντας ακόμη υπ' όψιν ότι ο Ρήγας μελετούσε τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D' Alembert, όπως έχουμε αποδείξει στην έρευνά μας για το βιβλίο του Φυσικής απάνθισμα[19], στραφήκαμε στην αναζήτηση του κειμένου αυτού σε κάποιο λήμμα της Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας. Ετσι αναζητήσαμε στα λήμματα «Τύρας» και «Οφιούσα», που ο Ρήγας μνημονεύει το κείμενό του. Πράγματι στο λήμμα «Τύρας» εντοπίσαμε τη σχετική φράση,
«Sur le bord de ce fleuve (Tyra), il y avoit une ville de meme nom, apelle auparavant Ophiusa, selon Pline, liv. IV , ch. XII».
Η φράση αυτή μας δείχνει ότι από αυτό το λήμμα πήρε ο Ρήγας την πληροφορία και την έβαλε στο ανοιχτό βιβλίο. Κατ' αυτόν τον τρόπο με την έρευνά μας αποδεικνύεται ότι ο Ρήγας Βελεστινλής για μία ακόμη φορά μετά το 1790 χρησιμοποιούσε τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D' Alembert στην ακμή της επαναστατικής του δράσης, κατά την εποχή της προετοιμασίας και έκδοσης των έργων του στις χρονιές 1796-1797.
Συμπερασματικά, με τις νέες έρευνές μας έχουν βρεθεί τα πρότυπα της Χάρτας της Ελλάδος, τα οποία χρησιμοποίησε ο Ρήγας για τη σύνταξή της. Για τον ελληνικό χώρο πρότυπό του ήταν χάρτης της αρχαίας Ελλάδος με σκοπό να αντικαταστήσει την οθωμανική πολιτική διαίρεσή του χώρου καθώς επίσης να χρησιμοποιήσει τα αρχαία τοπωνύμια. Ακόμη το χαρτογραφικό έργο του Ρήγα, Χάρτα της Ελλάδος και χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας, εντάσσονται στο επαναστατικό του σχέδιο για τη δημιουργία της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως, του αντιπροσωπευτικού δημοκρατικού κράτους του που θα αντικαταστούσε την απολυταρχική οθωμανική εξουσία. Οι χάρτες αυτοί αποτελούν τους πολιτικούς χάρτες του κράτους του. Παράλληλα ερμηνέυθηκαν πολλοί συμβολισμοί που ο Ρήγας ανέγραψε στους χάρτες του, όπως εκείνου του ροπάλου του Ηρακλέους.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Γεώργιος Λάϊος, Πολυχρ. Ενεπεκίδης, Απόστολος Δασκαλάκης, Βίκτωρ Μελάς, Κων. Στάϊκος, Γεώργιος Τόλιας, Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η ΄΄Χάρτα της Ελλάδος΄΄ του Ρήγα. Τα Πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα, έκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, με την υποστήριξη της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 1998, β΄επανέκδοση 2003, σελ. 19-22.
[2] Γεώργιος Λάϊος, «Οι Χάρτες του Ρήγα», Δ.Ι.Ε.Ε.Ε, τόμ. 14, 1960, σελ. 293-295, εδώ σελ. 286.
[3] Le Colonel Berthaut, Les Ingenieusr Geographes Militaires (1624-1831), Παρίσι 1902, τόμ. 1, σελ. 221.
[4] Βλ. Γεώργιος Τόλιας, «Οι Χάρτες του Ρήγα. Τα Βαλκάνια, η ¨¨ευρύχωρη Ελλάδα΄΄ των Φαναριωτών»», Επτά Ημέρες, της εφημερίδος Η Καθημερινή, 22 Μαρτίου 1998, σελ. 20-23.
[5] Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Γιατί ο Ρήγας χρησιμοποίησε χάρτη της αρχαίας Ελλάδος ως πρότυπο της Χάρτας του;¨, Υπέρεια, τόμ. 4, Αθήνα 2006, Πρακτικά Δ΄ Διεθνούς Συνεδρίου «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας», (Βελεστίνο 2-5 Οκτωβρίου 2003).
[6] Πολυχρ. Ενεπεκίδης, Ρήγας Βελεστινλής. Επιστροφή από τον θρύλο στην ιστορία. Τμήμα διαλέξεων της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών, τόμ. Ζ΄, τεύχ. Δ΄-Ε΄, 1958, σελ. 33.
[7] Την άποψη αυτή υποστήριξε ο Johann Christian von Engel στα 1797, όπως σημειώνει ο Γ. Λάϊος, ό. π., σελ. 285.
[8] Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η άδικη κρίση του Ιω. Φιλήμονος για τον Ρήγα Βελεστινλή», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. 38, 2000, σελ. 257-272, και του ιδίου, «Η συνωμοτική δράση του Ρήγα Βελεστινλή. Το σχέδιο μιάς απραγματοποίητης επανάστασης», Ιστορικά Θέματα, τεύχ. 41, Ιούνιος 2005, σελ. 65-73.
[9] Σε όλα τα έργα του ο Ρήγας χρησιμοποίησε ως όνομα του το «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός», στοιχείο που θα πρέπει πλέον να γίνει σεβαστό και να παύσει η αναγραφή των λογίων του 19ου αιώνος ως επωνύμου το «Φεραίος», καθώς επίσης και του ανιστόρητου τάχα πραγματικού ονόματος «Αντώνιος Κυριαζής». Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Ονομα και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα Β΄ έκδ. 2000.
[10] Ενδεικτικά βλ. Διονύσιος Φωτεινός, Ιστορία της πάλαι Δακίας, τα νυν Τρανσυλβανίας, Βλαχίας και Μολδαυϊας. Εκ διαφόρων παλιών και νεωτέρων συγγραφέων συνερανεισθείσα, τόμ. Β΄, εν Βιέννη 1818, σελ. 352-356 και 378-379. Επαμ. Ι., Σταματιάδης, Βιογραφίαι των Ελλήνων μεγάλων διερμηνέων του Οθωμανικού κράτους,Αθηνησι 1865, Επανατύπωση Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 135-141 και Const. C. Giuresu, «Un remarquable prince Phanariote: Alexandre Ypsilanti, Voevode de Valachie et de Moldavie», Συμπόσιον Η εποχή των Φαναριωτών, 21-25 Οκτ. 1970, Ιδρυμα Μελετων Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη, 1974, σελ. 61-69.
[11] Ενδιαφέρον έχει να σημειώσουμε ότι ο Ρήγας χρησιμοποιεί τον όρο «Επαρχία» για τις γειτνιάζουσες περιοχές, χωρίς όμως να κάνει μνεία του όρου «Τοπαρχία», όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αλλά και δεν χρησιμοποίησε του τουρκικό όρο «Καδιλίκια».
[12] Δίδονται οι επεξηγήσεις των λέξεων «έρνος»=βλαστάρι, τέκνον, «φράδμων» =συνετός, «κράντωρ»= κυβερνήτης, βασιλεύς «κράντωρ ελευθερίας» επιγρ. Παυσ. 8.52, 3. Ο Ρήγας συνιστά στον αναγνώστη να δώσει σημασία στον ήπιο, συνετό ηγεμόνα της Μολδαβίας Αλέξανδρο Καλλιμάχη, ο οποίος είναι βλαστός του Βυζαντίου.
[13] Δημ. Καραμπερόπουλος, Ο Ρήγας μεταφραστής των «Ολυμπίων» του Μεταστάσιο, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών - Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001.
[14] Κ. ΄Αμαντος, «Ρήγας Βελεστινλής», Ελληνικά, τόμ. 5, 1932, σελ. 39-60. Λ. Βρανούσης, Εφημερίς 1797, ό. π., Προλεγόμενα, Ακαδημία Αθηνών, Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 1995, σελ. 847, υποσημείωση 356.
[15] Για τα σύμβολα των Ηγεμονιών βλ. Διον. Φωτεινού, Ιστορία της πάλαι Δακίας..., .ό. π. , τόμ. Α΄, 1818, σελ.306.
[16] Βλ. Αιμ. Λεγράνδ-Σπ. Λάμπρος, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 1891, επανέκδοση φωτομηχανική με την προσθήκη Ευρετηρίου (επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλος) από την Επιστημονική Εταιρεία μελέτης Φερών-Βελεστίνο-Ρήγας, Αθήνα 1996, β΄ 2000, σελ. 63.
[17] Για τη φράση αυτή βλ. Μαρίας Μαντουβάλου, Ο Ρήγας στα βήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1996, σελ. 71-77, κεφάλαιο «Τύρας - Οφιούσα - Πλίνιος».
[18] Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η ¨Χάρτα της Ελλάδος¨ του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελετσίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998, σελ. 23.
[19] Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Ρήγα Βελεστινλή ΄΄Φυσικής απάνθισμα΄΄ και Γαλλική ΄΄Encyclopedie΄΄. Ταύτιση, για πρώτη φορά, ενός προτύπου», Υπέρεια, τόμ. 2, Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας», Αθήνα 1994, σελ. 585-598, και του ιδίου «Η Γαλλική ΄΄Encyclopedie΄΄ ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα ΄΄Φυσικής απάνθισμα΄΄», Ο Ερανιστής, τόμ. 21, 1997, σελ.95-128.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου