Στις 23 Ιουνίου, το βράδυ στα τρίστρατα των δρόμων, σε κάθε γειτονιά ανάβουν φωτιές, οι γνωστές φωτιές του Αϊ - Γιάννη.
Συναγωνίζονται μάλιστα για το ποια γειτονιά θα παρουσιάσει την καλύτερη και μεγαλύτερη φωτιά, φροντίζοντας για αυτό από πριν, ώστε να υπάρχουν συγκεντρωμένα ξύλα και κληματσίδες. Η φωτιά εξαγνίζει και διώχνει το κακό και χαράσσει με την πύρινη φλόγα της μια καινούρια αρχή. Συνδυάζεται βέβαια και με την ελληνική αρχοντιά, αφού οι νέοι πηδώντας τη φωτιά προβάλλουν την παλικαριά τους.
Οι φωτιές τ'; Αϊ - Γιάννη ονομάζονται κατά τόπους αναφωτάριες, λαμπράτσες, φουνταριές και μπουμπούνες. Πρώτα τις πηδούν φυσικά οι πιο τολμηροί μέχρι να κατακαθίσει η φλόγα και ακολουθούν οι υπόλοιποι. Μέσα στη φωτιά ρίχνουν παλαιά σύνεργα της αγροτικής ζωής αλλά και Μαγιάτικα στεφάνια, που ήταν κρεμασμένα στις πόρτες των σπιτιών από το Μάη.
Κάποιοι κρατούν μια πέτρα και την ώρα που πηδούν πάνω από τη φωτιά, την πετούν πίσω, πάνω από το κεφάλι τους λέγοντας: «ας φύγουν όλα τα κακά» ή «σίδερο η μέση μου, πέτρα το κεφάλι μου». Πηδούσαν τη φωτιά τρεις φορές, μια που ο αριθμός τρία είναι συμβολικός και άμεσα συνδεδεμένος με την παράδοση και τη θρησκεία μας.
Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ
Σε όλους τους ανθρώπους είναι κοινή η επιθυμία να ξέρουν τι μπορεί να τους συμβεί στο μέλλον. Οι άνθρωποι ακόμη σήμερα εξακολουθούν να πιστεύουν στην αστρολογία και τα ωροσκόπια, στους μάντηδες και τους προφήτες. Οι αρχαίοι λαοί δεν έκαναν τίποτε στη ζωή τους αν δεν συμβουλεύονταν πρώτα τους ιερείς, τους μάντεις και τα μαντεία.
Ο λαός μας σήμερα πιστεύει πως ο Αϊ – Γιάννης φέρνει τύχες. Ο άγιος φανερώνει το ριζικό του ανθρώπου και για αυτό τον είπαν Ριζικάρη και Κλήδονα. Ο κλήδονας είναι ένα πανάρχαιο λατρευτικό έθιμο, ένα είδος μαντείας με ομαδικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα, που τελείται στις 24 Ιουνίου, προς τιμήν του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, ημέρα που η εκκλησία μας γιορτάζει το Γενέσιον του αγίου.
Η λέξη κλήδονας είναι ίδια με την αρχαία λέξη «κλήδονα», τη φωνή δηλαδή που τυχόν άκουγε ξαφνικά κάποιος κι από εκείνο το διοσημείο φανταζόταν πως οι θεοί του έστελναν κάποιο μήνυμα – μάντευμα που προσπαθούσε να το εξηγήσει. Έτσι ο σημερινός Κλήδονας είναι καθαρά κληρομαντεία.
Η γιορτή αυτή συνδέεται με τη λαϊκή πίστη και λατρεία και έχει την προέλευσή της στο θερινό ηλιοστάσιο. Το γύρισμα αυτό του χρόνου οι αρχέγονοι λαοί το θεωρούσαν σημαντικό πάντα και επικίνδυνο για τη ζωή τους. Έτσι ζητούσαν να προφυλαχτούν από αυτό με μαγικούς τρόπους, να το κάνουν ακίνδυνο και με την ευκαιρία αυτή να γνωρίσουν την τύχη τους. Ο Κλήδονας είναι γνωστότατη λαϊκή γιορτή σε ολόκληρη την Ελλάδα αλλά και σε όλη τη Θράκη, όπου η τέλεσή του παρουσιάζει αξιόλογες παραλλαγές. Στις 23 Ιουνίου, λοιπόν, το βράδυ στα τρίστρατα των δρόμων, σε κάθε γειτονιά ανάβουν φωτιές, οι γνωστές φωτιές του Αϊ – Γιάννη.
Συναγωνίζονται μάλιστα για το ποια γειτονιά θα παρουσιάσει την καλύτερη και μεγαλύτερη φωτιά, φροντίζοντας για αυτό από πριν, ώστε να υπάρχουν συγκεντρωμένα ξύλα και κληματσίδες. Η φωτιά εξαγνίζει και διώχνει το κακό και χαράσσει με την πύρινη φλόγα της μια καινούρια αρχή. Συνδυάζεται βέβαια και με την ελληνική αρχοντιά, αφού οι νέοι πηδώντας τη φωτιά προβάλλουν την παλικαριά τους.
Οι φωτιές τʼ Αϊ – Γιάννη ονομάζονται κατά τόπους αναφωτάριες, λαμπράτσες, φουνταριές και μπουμπούνες. Πρώτα τις πηδούν φυσικά οι πιο τολμηροί μέχρι να κατακαθίσει η φλόγα και ακολουθούν οι υπόλοιποι. Μέσα στη φωτιά ρίχνουν παλαιά σύνεργα της αγροτικής ζωής αλλά και Μαγιάτικα στεφάνια, που ήταν κρεμασμένα στις πόρτες των σπιτιών από το Μάη. Κάποιοι κρατούν μια πέτρα και την ώρα που πηδούν πάνω από τη φωτιά, την πετούν πίσω, πάνω από το κεφάλι τους λέγοντας: «ας φύγουν όλα τα κακά» ή «σίδερο η μέση μου, πέτρα το κεφάλι μου». Πηδούσαν τη φωτιά τρεις φορές, μια που ο αριθμός τρία είναι συμβολικός και άμεσα συνδεδεμένος με την παράδοση και τη θρησκεία μας. Με το τέλος της φωτιάς, παραμονή πάντα του Αϊ – Γιάννη, αρχίζει η προετοιμασία του Κλήδονα.
Μια κοπέλα, που πρέπει απαραίτητα να έχει ζωντανούς τους γονιούς της, θα πάει να πάρει θαλάσσιο νερό σε «κακκάβι» και πρέπει να είναι «αμίλητο νερό». Δηλαδή θα το φέρει κρυφά και δεν θα μιλήσει σε κανένα σε όλο το δρόμο που θα κάνει έως ότου το αποθέσει στο ορισμένο σπίτι. Εκεί τα νέα κορίτσια και αγόρια θα ρίξουν το «ριζικάρι» τους (δαχτυλίδι, χάντρα, παραμάνα, σκουλαρίκι, κουμπί, κ.τ.λ.). Θα σκεπάσουν έπειτα το δοχείο με κόκκινο μαντήλι και θα το αφήσουν εκτεθειμένο στο ύπαιθρο όλο το βράδυ «για να το δγει τʼ αστρο», να αστριστεί, για να αποκτήσει μαντικές ικανότητες και να πει τα μελλούμενα.
Το πρωί ανήμερα του Αϊ – Γιαννιού συγκεντρώνονται για να ανοίξουν τον Κλήδονα. Το κορίτσι που θα τον ανοίξει ονομάζεται «ριζικάρα» και θα πρέπει να είναι ανύπαντρο, πρωτότοκο και να ζουν οι γονείς του. Σκεπάζεται λοιπόν η ριζικάρα με το κόκκινο πανί που κάλυπτε το αμίλητο νερό και ανακατεύει με το δεξί χέρι τα αντικείμενα μέσα στο δοχείο. Ο Κλήδονας έτσι θα ανοίξει τα χαρούμενα με ένα τραγούδι:Ανοίξατε τον Κλήδονα με του Αϊ – Γιαννιού τη χάρη.Σήμερα φανερώνονται οι καλορριζικάροι.
Στη συνέχεια, το κορίτσι βλέποντας τα αντικείμενα που βγάζει έξω από το αμίλητο νερό ένα – ένα, λέει και το σχετικό στιχάκι, που συνήθως είναι σκωπτικό, χιουμοριστικό, ειρωνικό και αναφέρεται στον έρωτα, στην αγάπη, στο γάμο, τη ζωή, το θάνατο, τον πλούτο, τη φτώχεια, τη δυστυχία ή την ευτυχία. Έδιναν βέβαια μεγάλη σημασία στο πρώτο αντικείμενο που θα έβγαινε από το αμίλητο νερό, γιατί πίστευαν πως ο κάτοχος του είναι τυχερός και θα αρραβωνιαζόταν μέσα στο χρόνο.
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε μερικά στιχάκια που ακούγονταν:
Πρώτης της καλότυχης,Καλά θα πάνε ούλα Γαμπρός πάει γυρεύοντας Λεβέντης με σακούλα.
Καρδιά μου ήσουν λεύτερη , Ποιος σου ʽπε να ʽγαπήσεις Εκεί που ʽσουν βασίλισσα, Σκλάβα να καταντήσεις.
Ούλοι στραβή σε λένε πια, Μα εσύ αλληθωρίζεις Το βόδι απʼ το γάιδαρο, Δεν το ξεχωρίζεις.
Κάθε λεπτό στον ύπνο μου, Σε σκέφτομαι μικρή μου Και έτσι μου κάνεις όμορφη ,Την ψεύτικη ζωή μου.
Σα φουρτουνιάσει η θάλασσα,Και βγούνε τα χταπόδια Τότε και εσύ θα παντρευτείς Με τα στραβά σου πόδια.
Η μάνα σου έχει κεφαλή Παλιά και σκουριασμένη Μην την ακούς γιατί θα βγεις Μεσʼ στη ζωή χαμένη.
Σʼ άλλη καμιά δε μοιάζουνε Τα μάτια τα δικά σου Και θέλω να τʼ αρνηθώ Μα με τραβούν κοντά σου.
Σα μάθει ο σκύλος γράμματα Κι η γάτα να διαβάζει Τότε και συ θα παντρευτείς Να κάνει ο κόσμος χάζι.
Το αμίλητο νερό μιλάει λοιπόν και λέει το ριζικό, την τύχη του καθενός μέσα από τα στιχάκια. Την ημέρα αυτή, οι κοπέλες συνήθως το μεσημέρι πηγαίνουν στο πηγάδι. Καλύπτουν το κεφάλι με μια πετσέτα και τοποθετούν ένα καθρέφτη σε τέτοια θέση, ώστε να βλέπει το βυθό του πηγαδιού και κοιτάζοντας σε αυτόν αναγνωρίζουν το πρόσωπο εκείνου που θα γίνει το ταίρι τους στη ζωή.
Επίσης τη βραδιά αυτή κι αφού έχουν βγει προηγουμένως όλα τα αντικείμενα από το αμίλητο νερό, οι κοπέλες γεμίζουν το στόμα τους με το νερό του Κλήδονα και προχωρούν στις γειτονιές. Το πρώτο όνομα που θα ακούσουν λέγεται ότι είναι αυτός που θα παντρευτούν.Στο Βασιλικό, 40 χιλιόμετρα στα νότια της Σωζούπολης, ο Κλήδονας ήταν πολύ πειραχτικός. Μια ιδιομορφία του Κλήδονα του Βασιλικού ήταν πως όταν τελείωνε η τελετή, τέσσερα κοριτσάκια κρατώντας από μια ανθοδέσμη μολόχες κι από ένα ραβδί, που στην κορυφή του έδεναν ένα άσπρο σεντόνι, σχημάτιζαν μια ομπρέλα.
Κάτω από την ομπρέλα βρισκόταν ένα άλλο κοριτσάκι που κρατούσε τον Κλήδονα. Έτσι πήγαιναν στα σπίτια του χωριού και τα ράντιζαν ενώ έλεγαν ένα δύο στιχάκια «για το καλό» και έπαιρναν φιλοδωρήματα. παρόμοια εκδήλωση με τα τέσσερα κοριτσάκια γινόταν και στην Αγαθούπολη όπου τον Κλήδονα τον έλεγαν Καλόχρονο.Στη Στενήμαχο, τον Κλήδονα τον έλεγαν Καληνύτσα. Τα κορίτσια διάλεξαν κάποια από τις πιο μικρούλες κοπελιές και τις έντυναν σαν νύφη.
Ενώ την περιέφεραν στην εξοχή την τραγουδούσαν:Καληνύτσα στολισμένη δώδεκα χρονώ,δώδεκα χρονώ την πήρεν ο γιανίτσαρος, να την μάθει το τοξάρι και τον πόλεμο. Συνήθιζαν την πομπή αυτή των κοριτσιών να τη συνοδεύουν δύο νέοι, στενοί συγγενείς τους και να παίζουν το ρόλο του φύλακα. Αφού η συνοδεία με τα κορίτσια επέστρεφε με χορούς και τραγούδια από την εξοχή, η Καληνύτσα θα έβγαζε στο σπίτι της τα ριζικάρια από το δοχείο ύστερα από την εκφώνηση των μαντικών διστίχων.
Λέγεται ότι το έθιμο αυτό προήλθε από τα χρόνια του γιανιτσαρισμού, όταν κάποιος Γενίτσαρος έκλεψε μια Ρωμιοπούλα, άγνωστο αν ήταν με τη θέλησή της ή όχι. Το όνομά της βγήκε Καληνύτσα κατά συγκοπή προφανώς του φι: Καλή – νυφίτσα = Καληνύτσα. Αλλού αναφέρεται ως Καλλινίτσα και ετυμολογικά το όνομά της προέρχεται από το Καλή – Ανίτσα. Η ηρωίδα αυτή ήταν ένα αγριοκόριτσο, που αντί να ασχολείται με κοριτσίστικες δουλειές, πήγαινε να μάθει την τέχνη του πολέμου σε έναν καλό χειριστή του τόξου, τον Γιάννο τον Γιαννίτσαρο. Ο Γιάννος εκτός από τα πολεμικά, καταγινόταν με την αστρολογία και τη μαντική. Καληνύτσα την έλεγαν και στην Αδριανούπολη. Εδώ τρεις γυναίκες πρωτοστέφανες στολίζουν ένα κοριτσάκι 8 – 10 χρόνων, που πρέπει να έχει ζωντανούς τους γονιούς του. Του βάζουν στο κεφάλι στεφάνι από λουλούδια και βασιλικό.
Τραγουδώντας το τραγούδι του Κλήδονα θα περιέλθουν όλα τα πηγάδια της γειτονιάς και αφού αντλήσουν από αυτά νερό, το ρίχνουν σε ένα «μπακιρτσάκι», που η Καληνύτσα θα το χύσει με το πόδι της τρεις φορές.Μόλις γυρίσουν στο σπίτι όπου θα γίνει η τελετή, θα ρίξουν στο δοχείο με το νερό τα σημάδια τους η καθεμία κοπελίτσα. Θα σκεπάσουν το δοχείο με πετσέτα και οι τρεις γυναίκες αφού θα πάρουν μια κλειδωνιά, θα σηκώσουν το μπακίρι και θα το δώσουν στα κορίτσια. Εκείνα στον κήπο θα κλειδώσουν την κλειδωνιά.
Τότε η μία γυναίκα θα ρωτήσει τις άλλες:
-Τι κλειδώνετε;
-Τις τύχες των κοριτσιών, θα απαντήσουν εκείνες
Αυτά θα τα πούνε τρεις φορές και έπειτα θα τα αφήσουν. Την άλλη ημέρα, πριν ανατείλει καλά καλά ο ήλιος, θα μαζευτούν πάλι, θα πάρουν το μπακίρι και θα λένε:
-Τι ξεκλειδώνετε;
-Ξεκλειδώνουμε τις τύχες των κοριτσιών, θα απαντήσουν οι άλλες.
Ύστερα θα πάρει στα χέρια της η Καληνύτσα το δοχείο και θα βγάζει το ένα σημάδι μετά το άλλο, ενώ θα λέει και ένα δίστιχο. Το πρώτο θα ανήκει σε αυτήν:Σήμερα είναι τʼ Αγιαννιού, είναι μεγάλη χάρη όσα σεντούκια κι άνοιξα όλα δικά μου να ʽνι.
Το βράδυ της παραμονής, στην περιοχή της Σωζοαγαθούπολης, κυριαρχούσε ένα άλλο έθιμο. Όλος ο θηλυκόκοσμος έπρεπε να πάει στη θάλασσα να βουτήξει τα πόδια του ή να κολυμπήσει και να αλληλοβρεχτεί. Συνήθιζαν ακόμη να παίρνουν ένα λιθαράκι με βρύο, που το τοποθετούσαν πίσω από την πόρτα του υπνοδωματίου τους για να «ριζώσει» το σπιτικό τους. Με την επιστροφή από τη θάλασσα άναβαν τις φωτιές που τις «πορπηδούσαν τρεις φορές κι έλεγαν «Σέμπα Καλόχρονε – Σέβα Κακόχρονε». Αν έξω από το λιμάνι εκείνη την ημέρα τύχαινε να αρμενίζει υπερπόντιο καράβι που ανήκε σε Αγαθουπολίτες, πάνω στην κουβέρτα άναβαν φωτιά και πηδούσαν όλοι οι ναύτες.
Το άναμμα της φωτιάς γενικότερα είναι κατάλοιπο της πανάρχαιας ηλικιακής μαγείας και διατηρήθηκε στις γιορτές της φωτιάς σε όλο τον κόσμο.
Πηγη:looking-far-away.pblogs.gr / archigenis.gr
Συναγωνίζονται μάλιστα για το ποια γειτονιά θα παρουσιάσει την καλύτερη και μεγαλύτερη φωτιά, φροντίζοντας για αυτό από πριν, ώστε να υπάρχουν συγκεντρωμένα ξύλα και κληματσίδες. Η φωτιά εξαγνίζει και διώχνει το κακό και χαράσσει με την πύρινη φλόγα της μια καινούρια αρχή. Συνδυάζεται βέβαια και με την ελληνική αρχοντιά, αφού οι νέοι πηδώντας τη φωτιά προβάλλουν την παλικαριά τους.
Οι φωτιές τ'; Αϊ - Γιάννη ονομάζονται κατά τόπους αναφωτάριες, λαμπράτσες, φουνταριές και μπουμπούνες. Πρώτα τις πηδούν φυσικά οι πιο τολμηροί μέχρι να κατακαθίσει η φλόγα και ακολουθούν οι υπόλοιποι. Μέσα στη φωτιά ρίχνουν παλαιά σύνεργα της αγροτικής ζωής αλλά και Μαγιάτικα στεφάνια, που ήταν κρεμασμένα στις πόρτες των σπιτιών από το Μάη.
Κάποιοι κρατούν μια πέτρα και την ώρα που πηδούν πάνω από τη φωτιά, την πετούν πίσω, πάνω από το κεφάλι τους λέγοντας: «ας φύγουν όλα τα κακά» ή «σίδερο η μέση μου, πέτρα το κεφάλι μου». Πηδούσαν τη φωτιά τρεις φορές, μια που ο αριθμός τρία είναι συμβολικός και άμεσα συνδεδεμένος με την παράδοση και τη θρησκεία μας.
Ο ΚΛΗΔΟΝΑΣ
Σε όλους τους ανθρώπους είναι κοινή η επιθυμία να ξέρουν τι μπορεί να τους συμβεί στο μέλλον. Οι άνθρωποι ακόμη σήμερα εξακολουθούν να πιστεύουν στην αστρολογία και τα ωροσκόπια, στους μάντηδες και τους προφήτες. Οι αρχαίοι λαοί δεν έκαναν τίποτε στη ζωή τους αν δεν συμβουλεύονταν πρώτα τους ιερείς, τους μάντεις και τα μαντεία.
Ο λαός μας σήμερα πιστεύει πως ο Αϊ – Γιάννης φέρνει τύχες. Ο άγιος φανερώνει το ριζικό του ανθρώπου και για αυτό τον είπαν Ριζικάρη και Κλήδονα. Ο κλήδονας είναι ένα πανάρχαιο λατρευτικό έθιμο, ένα είδος μαντείας με ομαδικό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα, που τελείται στις 24 Ιουνίου, προς τιμήν του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, ημέρα που η εκκλησία μας γιορτάζει το Γενέσιον του αγίου.
Η λέξη κλήδονας είναι ίδια με την αρχαία λέξη «κλήδονα», τη φωνή δηλαδή που τυχόν άκουγε ξαφνικά κάποιος κι από εκείνο το διοσημείο φανταζόταν πως οι θεοί του έστελναν κάποιο μήνυμα – μάντευμα που προσπαθούσε να το εξηγήσει. Έτσι ο σημερινός Κλήδονας είναι καθαρά κληρομαντεία.
Η γιορτή αυτή συνδέεται με τη λαϊκή πίστη και λατρεία και έχει την προέλευσή της στο θερινό ηλιοστάσιο. Το γύρισμα αυτό του χρόνου οι αρχέγονοι λαοί το θεωρούσαν σημαντικό πάντα και επικίνδυνο για τη ζωή τους. Έτσι ζητούσαν να προφυλαχτούν από αυτό με μαγικούς τρόπους, να το κάνουν ακίνδυνο και με την ευκαιρία αυτή να γνωρίσουν την τύχη τους. Ο Κλήδονας είναι γνωστότατη λαϊκή γιορτή σε ολόκληρη την Ελλάδα αλλά και σε όλη τη Θράκη, όπου η τέλεσή του παρουσιάζει αξιόλογες παραλλαγές. Στις 23 Ιουνίου, λοιπόν, το βράδυ στα τρίστρατα των δρόμων, σε κάθε γειτονιά ανάβουν φωτιές, οι γνωστές φωτιές του Αϊ – Γιάννη.
Συναγωνίζονται μάλιστα για το ποια γειτονιά θα παρουσιάσει την καλύτερη και μεγαλύτερη φωτιά, φροντίζοντας για αυτό από πριν, ώστε να υπάρχουν συγκεντρωμένα ξύλα και κληματσίδες. Η φωτιά εξαγνίζει και διώχνει το κακό και χαράσσει με την πύρινη φλόγα της μια καινούρια αρχή. Συνδυάζεται βέβαια και με την ελληνική αρχοντιά, αφού οι νέοι πηδώντας τη φωτιά προβάλλουν την παλικαριά τους.
Οι φωτιές τʼ Αϊ – Γιάννη ονομάζονται κατά τόπους αναφωτάριες, λαμπράτσες, φουνταριές και μπουμπούνες. Πρώτα τις πηδούν φυσικά οι πιο τολμηροί μέχρι να κατακαθίσει η φλόγα και ακολουθούν οι υπόλοιποι. Μέσα στη φωτιά ρίχνουν παλαιά σύνεργα της αγροτικής ζωής αλλά και Μαγιάτικα στεφάνια, που ήταν κρεμασμένα στις πόρτες των σπιτιών από το Μάη. Κάποιοι κρατούν μια πέτρα και την ώρα που πηδούν πάνω από τη φωτιά, την πετούν πίσω, πάνω από το κεφάλι τους λέγοντας: «ας φύγουν όλα τα κακά» ή «σίδερο η μέση μου, πέτρα το κεφάλι μου». Πηδούσαν τη φωτιά τρεις φορές, μια που ο αριθμός τρία είναι συμβολικός και άμεσα συνδεδεμένος με την παράδοση και τη θρησκεία μας. Με το τέλος της φωτιάς, παραμονή πάντα του Αϊ – Γιάννη, αρχίζει η προετοιμασία του Κλήδονα.
Μια κοπέλα, που πρέπει απαραίτητα να έχει ζωντανούς τους γονιούς της, θα πάει να πάρει θαλάσσιο νερό σε «κακκάβι» και πρέπει να είναι «αμίλητο νερό». Δηλαδή θα το φέρει κρυφά και δεν θα μιλήσει σε κανένα σε όλο το δρόμο που θα κάνει έως ότου το αποθέσει στο ορισμένο σπίτι. Εκεί τα νέα κορίτσια και αγόρια θα ρίξουν το «ριζικάρι» τους (δαχτυλίδι, χάντρα, παραμάνα, σκουλαρίκι, κουμπί, κ.τ.λ.). Θα σκεπάσουν έπειτα το δοχείο με κόκκινο μαντήλι και θα το αφήσουν εκτεθειμένο στο ύπαιθρο όλο το βράδυ «για να το δγει τʼ αστρο», να αστριστεί, για να αποκτήσει μαντικές ικανότητες και να πει τα μελλούμενα.
Το πρωί ανήμερα του Αϊ – Γιαννιού συγκεντρώνονται για να ανοίξουν τον Κλήδονα. Το κορίτσι που θα τον ανοίξει ονομάζεται «ριζικάρα» και θα πρέπει να είναι ανύπαντρο, πρωτότοκο και να ζουν οι γονείς του. Σκεπάζεται λοιπόν η ριζικάρα με το κόκκινο πανί που κάλυπτε το αμίλητο νερό και ανακατεύει με το δεξί χέρι τα αντικείμενα μέσα στο δοχείο. Ο Κλήδονας έτσι θα ανοίξει τα χαρούμενα με ένα τραγούδι:Ανοίξατε τον Κλήδονα με του Αϊ – Γιαννιού τη χάρη.Σήμερα φανερώνονται οι καλορριζικάροι.
Στη συνέχεια, το κορίτσι βλέποντας τα αντικείμενα που βγάζει έξω από το αμίλητο νερό ένα – ένα, λέει και το σχετικό στιχάκι, που συνήθως είναι σκωπτικό, χιουμοριστικό, ειρωνικό και αναφέρεται στον έρωτα, στην αγάπη, στο γάμο, τη ζωή, το θάνατο, τον πλούτο, τη φτώχεια, τη δυστυχία ή την ευτυχία. Έδιναν βέβαια μεγάλη σημασία στο πρώτο αντικείμενο που θα έβγαινε από το αμίλητο νερό, γιατί πίστευαν πως ο κάτοχος του είναι τυχερός και θα αρραβωνιαζόταν μέσα στο χρόνο.
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε μερικά στιχάκια που ακούγονταν:
Πρώτης της καλότυχης,Καλά θα πάνε ούλα Γαμπρός πάει γυρεύοντας Λεβέντης με σακούλα.
Καρδιά μου ήσουν λεύτερη , Ποιος σου ʽπε να ʽγαπήσεις Εκεί που ʽσουν βασίλισσα, Σκλάβα να καταντήσεις.
Ούλοι στραβή σε λένε πια, Μα εσύ αλληθωρίζεις Το βόδι απʼ το γάιδαρο, Δεν το ξεχωρίζεις.
Κάθε λεπτό στον ύπνο μου, Σε σκέφτομαι μικρή μου Και έτσι μου κάνεις όμορφη ,Την ψεύτικη ζωή μου.
Σα φουρτουνιάσει η θάλασσα,Και βγούνε τα χταπόδια Τότε και εσύ θα παντρευτείς Με τα στραβά σου πόδια.
Η μάνα σου έχει κεφαλή Παλιά και σκουριασμένη Μην την ακούς γιατί θα βγεις Μεσʼ στη ζωή χαμένη.
Σʼ άλλη καμιά δε μοιάζουνε Τα μάτια τα δικά σου Και θέλω να τʼ αρνηθώ Μα με τραβούν κοντά σου.
Σα μάθει ο σκύλος γράμματα Κι η γάτα να διαβάζει Τότε και συ θα παντρευτείς Να κάνει ο κόσμος χάζι.
Το αμίλητο νερό μιλάει λοιπόν και λέει το ριζικό, την τύχη του καθενός μέσα από τα στιχάκια. Την ημέρα αυτή, οι κοπέλες συνήθως το μεσημέρι πηγαίνουν στο πηγάδι. Καλύπτουν το κεφάλι με μια πετσέτα και τοποθετούν ένα καθρέφτη σε τέτοια θέση, ώστε να βλέπει το βυθό του πηγαδιού και κοιτάζοντας σε αυτόν αναγνωρίζουν το πρόσωπο εκείνου που θα γίνει το ταίρι τους στη ζωή.
Επίσης τη βραδιά αυτή κι αφού έχουν βγει προηγουμένως όλα τα αντικείμενα από το αμίλητο νερό, οι κοπέλες γεμίζουν το στόμα τους με το νερό του Κλήδονα και προχωρούν στις γειτονιές. Το πρώτο όνομα που θα ακούσουν λέγεται ότι είναι αυτός που θα παντρευτούν.Στο Βασιλικό, 40 χιλιόμετρα στα νότια της Σωζούπολης, ο Κλήδονας ήταν πολύ πειραχτικός. Μια ιδιομορφία του Κλήδονα του Βασιλικού ήταν πως όταν τελείωνε η τελετή, τέσσερα κοριτσάκια κρατώντας από μια ανθοδέσμη μολόχες κι από ένα ραβδί, που στην κορυφή του έδεναν ένα άσπρο σεντόνι, σχημάτιζαν μια ομπρέλα.
Κάτω από την ομπρέλα βρισκόταν ένα άλλο κοριτσάκι που κρατούσε τον Κλήδονα. Έτσι πήγαιναν στα σπίτια του χωριού και τα ράντιζαν ενώ έλεγαν ένα δύο στιχάκια «για το καλό» και έπαιρναν φιλοδωρήματα. παρόμοια εκδήλωση με τα τέσσερα κοριτσάκια γινόταν και στην Αγαθούπολη όπου τον Κλήδονα τον έλεγαν Καλόχρονο.Στη Στενήμαχο, τον Κλήδονα τον έλεγαν Καληνύτσα. Τα κορίτσια διάλεξαν κάποια από τις πιο μικρούλες κοπελιές και τις έντυναν σαν νύφη.
Ενώ την περιέφεραν στην εξοχή την τραγουδούσαν:Καληνύτσα στολισμένη δώδεκα χρονώ,δώδεκα χρονώ την πήρεν ο γιανίτσαρος, να την μάθει το τοξάρι και τον πόλεμο. Συνήθιζαν την πομπή αυτή των κοριτσιών να τη συνοδεύουν δύο νέοι, στενοί συγγενείς τους και να παίζουν το ρόλο του φύλακα. Αφού η συνοδεία με τα κορίτσια επέστρεφε με χορούς και τραγούδια από την εξοχή, η Καληνύτσα θα έβγαζε στο σπίτι της τα ριζικάρια από το δοχείο ύστερα από την εκφώνηση των μαντικών διστίχων.
Λέγεται ότι το έθιμο αυτό προήλθε από τα χρόνια του γιανιτσαρισμού, όταν κάποιος Γενίτσαρος έκλεψε μια Ρωμιοπούλα, άγνωστο αν ήταν με τη θέλησή της ή όχι. Το όνομά της βγήκε Καληνύτσα κατά συγκοπή προφανώς του φι: Καλή – νυφίτσα = Καληνύτσα. Αλλού αναφέρεται ως Καλλινίτσα και ετυμολογικά το όνομά της προέρχεται από το Καλή – Ανίτσα. Η ηρωίδα αυτή ήταν ένα αγριοκόριτσο, που αντί να ασχολείται με κοριτσίστικες δουλειές, πήγαινε να μάθει την τέχνη του πολέμου σε έναν καλό χειριστή του τόξου, τον Γιάννο τον Γιαννίτσαρο. Ο Γιάννος εκτός από τα πολεμικά, καταγινόταν με την αστρολογία και τη μαντική. Καληνύτσα την έλεγαν και στην Αδριανούπολη. Εδώ τρεις γυναίκες πρωτοστέφανες στολίζουν ένα κοριτσάκι 8 – 10 χρόνων, που πρέπει να έχει ζωντανούς τους γονιούς του. Του βάζουν στο κεφάλι στεφάνι από λουλούδια και βασιλικό.
Τραγουδώντας το τραγούδι του Κλήδονα θα περιέλθουν όλα τα πηγάδια της γειτονιάς και αφού αντλήσουν από αυτά νερό, το ρίχνουν σε ένα «μπακιρτσάκι», που η Καληνύτσα θα το χύσει με το πόδι της τρεις φορές.Μόλις γυρίσουν στο σπίτι όπου θα γίνει η τελετή, θα ρίξουν στο δοχείο με το νερό τα σημάδια τους η καθεμία κοπελίτσα. Θα σκεπάσουν το δοχείο με πετσέτα και οι τρεις γυναίκες αφού θα πάρουν μια κλειδωνιά, θα σηκώσουν το μπακίρι και θα το δώσουν στα κορίτσια. Εκείνα στον κήπο θα κλειδώσουν την κλειδωνιά.
Τότε η μία γυναίκα θα ρωτήσει τις άλλες:
-Τι κλειδώνετε;
-Τις τύχες των κοριτσιών, θα απαντήσουν εκείνες
Αυτά θα τα πούνε τρεις φορές και έπειτα θα τα αφήσουν. Την άλλη ημέρα, πριν ανατείλει καλά καλά ο ήλιος, θα μαζευτούν πάλι, θα πάρουν το μπακίρι και θα λένε:
-Τι ξεκλειδώνετε;
-Ξεκλειδώνουμε τις τύχες των κοριτσιών, θα απαντήσουν οι άλλες.
Ύστερα θα πάρει στα χέρια της η Καληνύτσα το δοχείο και θα βγάζει το ένα σημάδι μετά το άλλο, ενώ θα λέει και ένα δίστιχο. Το πρώτο θα ανήκει σε αυτήν:Σήμερα είναι τʼ Αγιαννιού, είναι μεγάλη χάρη όσα σεντούκια κι άνοιξα όλα δικά μου να ʽνι.
Το βράδυ της παραμονής, στην περιοχή της Σωζοαγαθούπολης, κυριαρχούσε ένα άλλο έθιμο. Όλος ο θηλυκόκοσμος έπρεπε να πάει στη θάλασσα να βουτήξει τα πόδια του ή να κολυμπήσει και να αλληλοβρεχτεί. Συνήθιζαν ακόμη να παίρνουν ένα λιθαράκι με βρύο, που το τοποθετούσαν πίσω από την πόρτα του υπνοδωματίου τους για να «ριζώσει» το σπιτικό τους. Με την επιστροφή από τη θάλασσα άναβαν τις φωτιές που τις «πορπηδούσαν τρεις φορές κι έλεγαν «Σέμπα Καλόχρονε – Σέβα Κακόχρονε». Αν έξω από το λιμάνι εκείνη την ημέρα τύχαινε να αρμενίζει υπερπόντιο καράβι που ανήκε σε Αγαθουπολίτες, πάνω στην κουβέρτα άναβαν φωτιά και πηδούσαν όλοι οι ναύτες.
Το άναμμα της φωτιάς γενικότερα είναι κατάλοιπο της πανάρχαιας ηλικιακής μαγείας και διατηρήθηκε στις γιορτές της φωτιάς σε όλο τον κόσμο.
Πηγη:looking-far-away.pblogs.gr / archigenis.gr
===========
Η γιορτή της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, στις 24 Ιουνίου, έχει συνδυαστεί με έθιμα τα οποία μεταφέρουν στη χριστιανική εποχή τελετές και δρώμενα προγενέστερων εποχών. Προφανώς, η ημερολογιακή προσέγγιση με το θερινό ηλιοτρόπιο εξηγεί αυτήν τη διαχρονική συνέχιση, αν και με μικρές ή μεγαλύτερες παραλλαγές, εθίμων που έχουν σχέση με ειδωλολατρικές δοξασίες. Λαϊκή μαντική διαδικασία, από τις πιο τελετουργικές όλων των παραδόσεων του τόπου μας, το έθιμο του κλήδονα, σύμφωνα με το οποίο αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου, έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Η αναφορά στην Πυθία είναι έκδηλη, ενώ η ίδια η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου: κληδών ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, και κατ' επέκταση το άκουσμα οιωνισμού ή προφητείας, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων ή πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής, στον οποίο αποδιδόταν προφητική σημασία.
| Ο κλήδονας στο Βυζάντιο |
| Η πρώτη γραπτή περιγραφή του εθίμου ανέρχεται στους βυζαντινούς χρόνους. Ειδικότερα, όπως αναφέρεται στο Βυζαντινών βίος και πολιτισμός του Φ.Κουκουλέ στο κεφάλαιο για το 12ο αιώνα (τόμος Α2, σ. 170, Αθήνα, 1948), την παραμονή του Αγίου Ιωάννη, οι άνθρωποι συναθροίζονταν σε κάποιο σπίτι ή στη γειτονιά, όπου γινόταν τραπέζι σαν να επρόκειτο για γαμήλιο δείπνο. Εκεί παρευρισκόταν κάποιο νεαρό κορίτσι ντυμένο νύφη. Στο τέλος της βραδιάς, ο κάθε παριστάμενος έριχνε ένα αντικείμενο σε ειδικό αγγείο με νερό, από όπου το ανέσυρε στη συνέχεια η 'νύφη' υπό μορφήν κλήρου ως απάντηση στην ερώτηση του καθένα για το τι επιφύλασσε το μέλλον. Το έθιμο αυτό αναφέρει εξάλλου ο Θεόδωρος Βαλσαμών, Πατριάρχης Αντιοχείας κατά το β' μισό του 12ου αιώνα και επιφανέστερος νομικός της εποχής του, στο σχολιασμό των Κανόνων της Πενθέκτης Συνόδου (691-2). Ειδικότερα, αναφερόμενος στον Κανόνα 65 για τις νουμηνίες, τις φωτιές και τον κλήδονα, παραθέτει περιγραφή του εθίμου το οποίο προσομοιάζει με βακχική τελετή συνδεδεμένη με το Σατανά και για το λόγο αυτό θεωρείται καταδικαστέο. 'Κατά την εσπέραν της κγ' του Ιουνίου μηνός, ηθροίζοντο εν ταις ρυμίσι και εν τοις οίκοις άνδρες και γυναίκες, και πρωτότοκον κοράσιον νυμφικώς εστόλιζον μετά γονυ το συμποσιάσαι και βακχικώτερον ορχήσασθαι και χορεύσαι και αλαλάξαι, έβαλλον εν αγγείω συστόμω χαλκώ θαλάττιον ύδωρ, και είδη τινά εκάστω τούτων ανήκοντα - και ώσπερ της παιδός εκείνης λαβούσης Ισχύν εκ τον Σατανά προμηνύειν τα ερωτώμενα, αυτοί μεν περί τούδε τίνος αγαθού ή και αποτροπαίον ανεβοών ερωτηματικώς· το δε κοράσιον από των εν τω αγγείω εμβληθέντων ειδών το παρατυχόν εξαγαγόν υπεδείκνυεν· και λαμβάνων ανόητος τούτον δεσπότης, επληροφορείτο τάχα τα επ' αυτώ συνενεχθήναι μέλλοντα, ευτυχή τε και δυστυχή. Την επαύριον δε μετά τυμπάνων και χορών συν τω κορασίω εις τους αιγιαλούς απερχόμενοι, και ύδωρ θαλάττιον αφθόνως αναλαμβανόμενοι, τας κατοικίας αυτών έρραινον και ου μόνον ταύτα ετελούντο παρά των ασυνετωτέρων, αλλά και δι' όλης της νυκτός από χόρτον πυρκαΐας ανάπτοντες, επήδον υπεράνω αυτών και εκληδονίζοντο, ήτοι εμαντεύοντο περί ευτυχίας και δυστυχίας και άλλων τινών δαιμονιωδώς. Τας δε ένθεν κακείθεν εισόδους αυτών και το δωμάτιον, εν ώ ετελείτο η κληδών, συν τοις παρακειμένοις υπαίθροις, χρυσίζουσι πέπλοις και σηρικοίς κατεκόσμουν υφάσμασι· αλλά μην και φυλλάσι δένδρων κατεστεφάνουν, εις τιμήν και υποδοχήν, ως έοικε, του οικειωσαμένου αυτούς Σατανά'. Ωστόσο, παρ' όλη την αρνητική στάση της Εκκλησίας, το έθιμο του κλήδονα επιβίωσε μέχρι σήμερα -στην ελληνική επαρχία τουλάχιστον, αν όχι στα αστικά κέντρα-, αν και με κάποιες παραλλαγές σε σχέση με τα βυζαντινά δρώμενα. (Συγχρόνως, η έκφραση 'αυτά τα λεν στον κλήδονα', με την έννοια ότι αυτά που λέγονται δεν είναι σοβαρά, πιθανόν να εκφράζει την εκκλησιαστική άποψη ως προς τη μαντική πρακτική, ή απλώς μια λαϊκή δυσπιστία.) Εξάλλου, σε πολλές περιοχές στις οποίες ο ορθολογισμός του Μεταπολέμου και η απελευθέρωση από τις προκαταλήψεις συντέλεσαν στην εξάλειψη του εθίμου, τα τελευταία χρόνια έχει γίνει συνειδητή προσπάθεια αναβίωσής του. Ετσι, ίσως λείπει ο αυθορμητισμός των παλαιότερων χρόνων, όμως τα διάφορα στάδια της ιεροτελεστίας παραμένουν αναλλοίωτα. |
|
|
μ' ένα μικιό κλειδάκι
κι απόη τον αφήνουμε
έξω στο φεγγαράκι
Στο όνομα σου ορκίζομαι
στο κλήδονα επάνω
αν δεν σε κάνω ταίρι μου
καλιά 'χω να πεθάνω
Μήλο 'βαλα στον κλήδονα
κι είναι και μυρωδάτο
κι αν δεν σε πάρω θα γενεί
ο κόσμος άνω κάτω.
Σήμερα που 'ναι τ' Αϊ-Γιαννιού
του Θιού ζητώ μια χάρη
του χρόνου σαν και σήμερα
να γίνουμε ζευγάρι
Ανοίγουμε τον Κλήδονα
με με τ' Αϊ-Γιαννιού τη χάρη
κι όποιος αγάπη έχασε
να έρθει να την πάρει
Βάλε το χέρι κοπελιά,
το πρώτο μήλο πιάσε
που η μοίρα σου χειροκροτεί,
ευτυχισμένη να 'σαι
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου