Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ

Ο θάνατος του Οδυσσέα - Της Γιόλας Αργυροπούλου-Παπαδοπούλου   

Πρός:

Επισύναψη (Bcc):

Το e-mail σας:

Μήνυμα:

        

                                   

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ

(Από το αρχαιοελληνικό έπος στο νεοελληνικό θέατρο)

Ο θάνατος του ομηρικού Οδυσσέα απoτέλεσε αντικείμενο έρευνας, καθώς και πηγή έμπνευσης πολλών συγγραφέων, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Στην Νέκυια, την ραψωδία λ της ομηρικής Ὀδυσσείας, στην οποία περιγράφεται το ταξίδι του Οδυσσέα στο βασίλειο του Άδη, υπάρχει ένας χρησμός του Τειρεσία για την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη, τη νίκη του εναντίον των μνηστήρων και τον θάνατό του (λ 100 – 137).

Κατ’ αρχάς, στον χρησμό αυτό ο Τειρεσίας αναφέρεται υπαινικτικά στην οργή του Ποσειδώνα, του οποίου ο γιος έχει τυφλωθεί από τον Οδυσσέα. Γι’ αυτό και ο πολυπόθητος νόστος του ήρωα προβλέπεται δύσκολος. Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του θα πρέπει να είναι συγκρατημένοι, μόλις φθάσουν στο νησί της Θρινακίας (παλιό όνομα της Σικελίας), και να μη πειράξουν τα βόδια και τα πρόβατα του Ήλιου που βόσκουν εκεί. Η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη θα είναι αργή και άσχημη, με ξένο καράβι, κι αφού ο ήρωας θα έχει χάσει όλους τους συντρόφους του. Αλλά και στο παλάτι μόλις φθάσει, θα τον περιμένουν κι άλλες συμφορές από τους μνηστήρες, που σπαταλούν την περιουσία του και θέλουν την ισόθεη γυναίκα του δική τους. Μόλις σκοτώσει τους μνηστήρες, είτε με δόλο ή φανερά, ο Οδυσσέας θα πρέπει να φύγει από τον τόπο του, κρατώντας στο χέρι του ένα κουπί, μέχρι να φθάσει σε ανθρώπους που ούτε τη θάλασσα γνωρίζουν, ούτε το φαγητό τους αλατίζουν, ούτε καν τα πλοία και τα κουπιά τούς είναι γνωστά. Κι όταν στον δρόμο του βρεθεί κάποιος οδοιπόρος, που θα του πει πως αυτό που κρατά στον ώμο του είναι λιχνιστήρι (ξύλινο, αγροτικό εργαλείο με το οποίο ξεχωρίζεται ο καρπός των σιτηρών από το άχυρο), τότε ο Οδυσσέας θα πρέπει να μπήξει στο χώμα το κουπί, να προσφέρει θυσίες στον Ποσειδώνα, κριάρι, ταύρο και κάπρο, κι έπειτα να επιστρέψει στην πατρίδα του, κι εκεί να θυσιάσει μία εκατόμβη σε όλους τους θεούς. Ο θάνατός του, ήσυχος και γλυκός, θα τον βρει μακριά από την θάλασσα (ἐξ ἁλὸς), σε βαθιά, μεστά γεράματα· και γύρω του όλοι οι λαοί του θα ζουν ευτυχισμένοι…

Στον χρησμό του Τειρεσία δεν γίνεται λόγος για τον τρόπο θανάτου του Οδυσσέα. Ο Θηβαίος μάντης προφητεύει μόνον ότι ο θάνατος του ήρωα θα επέλθει ανώδυνα, σε μεγάλη ηλικία, και ύστερα από μία ευτυχισμένη βασιλεία.

Στο έπος Τηλεγόνεια (ή Τηλεγονία), που αποδίδεται στον Ευγάμμωνα τον Κυρηναίο και αποτελεί συνέχεια της Ὀδυσσείας, παρακολουθούμε την περιπλάνηση του Οδυσσέα για τον εξευμενισμό του Ποσειδώνα, η οποία συσχετίζεται με τον προαναφερθέντα ομηρικό χρησμό. Στο δεύτερο μέρος της Τηλεγονείας συναντάμε το τραγικό θέμα πατέρα και γιου. Ο Τηλέγονος, γιος του Οδυσσέα από την Κίρκη, αναζητώντας τον πατέρα του αποβιβάζεται στην Ιθάκη, όπου και σκοτώνει τον Οδυσσέα, τον οποίο δεν γνωρίζει, με ένα δόρυ που η αιχμή του απολήγει σε αγκάθι ψαριού.

Από την Χρηστομάθεια του Πρόκλου (Homeri Opera, t. V, Τηλεγονίας β Εὐγάμμωνος, σ. 109) πληροφορούμεθα μεταξύ άλλων και τα εξής: Μετά την ταφή των μνηστήρων, ο Οδυσσέας, αφού θυσίασε στις Νύμφες, ταξίδεψε στην Ήλιδα, για να επιθεωρήσει τα βουκόλιά του. Εκεί φιλοξενήθηκε από τον Πολύξενο, από τον οποίο και έλαβε ως δώρο έναν κρατήρα. Έπειτα επέστρεψε στην Ιθάκη και τέλεσε τὰς ὑπὸ Τειρεσίου ῥηθεῖσας θυσίας. Στην συνέχεια πήγε στην Θεσπρωτία, παντρεύτηκε την βασίλισσα Καλλιδίκη, ηγήθηκε δε των Θεσπρωτών στον πόλεμο που ξέσπασε ανάμεσα σ’ αυτούς και τους Βρύγους. Μετά τον θάνατο της Καλλιδίκης, την εξουσία ανέλαβε ο Πολυποίτης, γιος του Οδυσσέα από την Καλλιδίκη, ο δε Οδυσσέας επέστρεψε στην Ιθάκη. Εν τω μεταξύ ο Τηλέγονος, ο οποίος ταξίδευε αναζητώντας τον πατέρα του, αποβιβάστηκε στην Ιθάκη κι άρχισε να λεηλατεί το νησί. Ο Οδυσσέας έσπευσε να διώξει τον επιδρομέα, ο δε Τηλέγονος, αγνοώντας ποιον είχε μπροστά του, σκότωσε τον πατέρα του, έπειτα δε μετέφερε το σώμα του Οδυσσέα στο νησί της μητέρας του, παίρνοντας μαζί του την Πηνελόπη και τον Τηλέμαχο, στους οποίους η Κίρκη χάρισε την αθανασία. Τέλος, ο Τηλέγονος έζησε μαζί με την Πηνελόπη, και ο Τηλέμαχος μαζί με την Κίρκη.

Ο Απολλόδωρος (Ἐπιτομή, VII, 34 κ.εξ.) αναφέρεται σε πολλά από τα προαναφερθέντα στοιχεία, και προσθέτει ότι η αιχμή του δόρατος, με το οποίο ο Τηλέγονος τραυμάτισε θανάσιμα τον Οδυσσέα, ήταν κατασκευασμένη από το κέντρον τρυγόνος (τρυγών: το σημερινό όνομα είναι «σελάχι» ή «σαλάχι». Πρόκειται για ψάρι με πιεσμένο στη ράχη και την κοιλιά σώμα, πλακοειδή λέπια, μεγάλη ουρά σαν μαστίγιο [που έχει μερικές φορές δηλητηριώδες αγκάθι], το οποίο κολυμπά γρήγορα και συνήθως κινείται σε αμμώδεις και λασπώδεις βυθούς).

Ο Ι. Κακριδής (Ελληνική Μυθολογία. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1987, Τόμος 5 Τρωικός πόλεμος, σσ. 303 – 304), αναφερόμενος στην νεκρομαντεία του Τειρεσία, παρατηρεί ότι «…οι προφητείες είναι πάντα διφορούμενες…» και ότι «πραγματικά, ο θάνατος βρίσκει τον Οδυσσέα από τη θάλασσα, όχι μόνο επειδή ο φονιάς είχε φθάσει στην Ιθάκη με καράβι, αλλά και γιατί το φονικό όπλο ήταν θαλασσινό».

Το επίθ. ἀκανθόπληξ προσδιορίζει τον Οδυσσέα και στο δράμα του Σοφοκλή Ὀδυσσεὺς ἀκανθόπληξ, από το οποίο σώζονται ελάχιστα μόνον αποσπάσματα. Κατά την σοφόκλεια παραλλαγή, ο Οδυσσέας, πριν επιστρέψει στην Ιθάκη, πήγε στην Θεσπρωτία, να ρωτήσει το μαντείο της Δωδώνης για τους κινδύνους που ενδεχομένως τον περίμεναν στην πατρίδα του. Οι ιέρειες του αποκρίθηκαν πως ο θάνατος θα τον έβρισκε από τον γιο του. Ο Οδυσσέας, αγνοώντας την ύπαρξη του γιου του Τηλεγόνου, σκέφθηκε φυσικά τον Τηλέμαχο. Έτσι, γύρισε στην Ιθάκη και πήγε πρώτα σαν άγνωστος ταξιδιώτης στον Εύμαιο, ο οποίος στη συνέχεια τον οδήγησε στο παλάτι. Ο Οδυσσέας, λυτρωμένος για λίγο από τον φόβο του θανάτου, μετά την πληροφορία για την απουσία του Τηλεμάχου, εμφανίστηκε στην Πηνελόπη, κι έπειτα συμφώνησε με τους μνηστήρες να φύγουν από το παλάτι, με τον όρο να τον αποζημιώσουν για όσες ζημιές είχαν προκαλέσει κατά την διάρκεια της απουσίας του. Όταν ο Οδυσσέας έμαθε πως κάποιο καράβι είχε αράξει στην Ιθάκη, και πως οι ναύτες είχαν βγει έξω για λεηλασίες, έτρεξε με τον στρατό του, να τους διώξει. Χτυπήθηκε όμως από τον αρχηγό των επιδρομέων μ’ ένα κοντάρι, που αντί για σιδερένια λόγχη είχε το αγκάθι ενός σαλαχιού. Ετοιμοθάνατος μεταφέρθηκε στο παλάτι, όπου παραπονέθηκε για το μαντείο που τον είχε γελάσει, λέγοντάς του να φυλάγεται από τον γιο του, ενώ τελικά χτυπήθηκε από κάποιον ξένο. Σύντομα όμως φανερώθηκε πως ο φονιάς ήταν ο γιος του Τηλέγονος, που του είχε γεννήσει η Κίρκη.

Η πλοκή του απολεσθέντος δράματος του Σοφοκλή Εὐρύαλος, στο οποίο γίνεται και πάλι λόγος για τον θάνατο του Οδυσσέα, απαντά στα Ἐρωτικὰ παθήματα του Παρθενίου (Γ΄ Περὶ Εὐίππης): Όταν ο Οδυσσέας σκότωσε τους μνηστήρες, πήγε στην Ήπειρο, για να πάρει χρησμό από το μαντείο της Δωδώνης, και φιλοξενήθηκε από τον βασιλιά Τυρίμμα. Η Ευίππη, κόρη του βασιλιά, γέννησε από τον Οδυσσέα τον Ευρύαλο, όταν ο Οδυσσέας βρισκόταν πια στην πατρίδα του. Μετά από χρόνια, η Ευίππη έστειλε τον Ευρύαλο στην Ιθάκη, για να βρει τον πατέρα του και να του παραδώσει ένα γράμμα με μυστικά σημάδια, αποδεικτικά της ταυτότητάς του. Εκείνη την ημέρα ο Οδυσσέας απουσίαζε από το παλάτι, και η Πηνελόπη, κρατώντας το γράμμα στα χέρια της και έχοντας από καιρό πληροφορηθεί την παράνομη σχέση του άντρα της, αποφάσισε να εξοντώσει τον Ευρύαλο. Έτσι, μόλις ο Οδυσσέας επέστρεψε, πείστηκε από την γυναίκα του πως ο νεαρός ξένος είχε έρθει, για να τον δολοφονήσει. Ο Οδυσσέας ξεγελάστηκε και σκότωσε τον Ευρύαλο, πριν ακόμη εκείνος προλάβει να του μιλήσει. Όμως, η τιμωρία δεν άργησε· ο παιδοκτόνος σύντομα βρήκε τον θάνατο από έναν άλλο νόθο γιο του, τον Τηλέγονο.

Ο γραμματικός Σέρβιος (4^ος αι. μ.Χ., επί του αυτοκράτορος Θεοδοσίου), σχολιάζοντας τον στ. 44 του 2^ου βιβλίου της Αἰνειάδος, αναφέρει και αυτός ότι ο Οδυσσέας σκοτώθηκε από τον γιο του Τηλέγονο, στο τέλος δε αυτού του σχολίου, ο Σέρβιος επανέρχεται στο ίδιο θέμα, προσθέτοντας ότι ο Οδυσσέας πέθανε είτε από γεράματα είτε από τον Τηλέγονο, χτυπημένος από το κέντρον θαλάσσιου κήτους.

Ο Οράτιος (Carmina, III, 29, 8), κάνοντας λόγο για την ίδρυση της πόλης Tusculum από τον γιο του Οδυσσέα και της Κίρκης, χαρακτηρίζει τον Τηλέγονο ως πατροκτόνο.

Ο Οβίδιος (Tristia, I, 1, 114) αναφέρει τον Οιδίποδα και τον Τηλέγονο ως χαρακτηριστικά παραδείγματα πατροκτόνων.

Από τον Λατίνο μυθογράφο Υγίνο (Fabulae, 127) αντλούμε διάφορα νέα στοιχεία: 1) ότι ο Τηλέγονος οδηγήθηκε στην Ιθάκη από κάποια τρικυμία, και εξαντλημένος από την πείνα άρχισε να λεηλατεί τους αγρούς, 2) ότι ο Τηλέμαχος συνόδευσε τον Οδυσσέα σ’ αυτή την επίθεση εναντίον των επιδρομέων, 3) ότι ο θάνατος του Οδυσσέα ήταν σύμφωνος μ’ έναν χρησμό, quod ei responsum fuerat ut a filio caveret mortem, και 4) ότι η επιστροφή στο νησί της Κίρκης και οι γάμοι του Τηλεγόνου με την Πηνελόπη και του Τηλεμάχου με την Κίρκη συνέβησαν μετά από διαταγή της θεάς Αθηνάς.

Το θέμα της ακούσιας πατροκτονίας βρίσκεται, ως γνωστόν, και στον μύθο του Οιδίποδα. Γενικά, η σύγκρουση πατέρα και γιου αποτελεί ένα σύνηθες μοτίβο της παγκόσμιας μυθολογίας, και απαντά σε γερμανικές, ιρλανδικές και περσικές παραδόσεις.

Ο Αισχύλος, θέλοντας να αποφύγει την πατροκτονία, παράλλαξε το θέμα. Έτσι, στο υπ’ αριθ. 275 της έκδοσης Radt απόσπασμα του απολεσθέντος δράματος Ψυχαγωγοί, αναφέρεται σε κάποια άλλη προφητεία του Τειρεσία για τον θάνατο του ομηρικού ήρωα. Συγκεκριμένα, ο μάντης, απευθυνόμενος στον Οδυσσέα, προλέγει ότι ο θάνατός του θα προέλθει από το αγκάθι κάποιου ψαριού που θα βρίσκεται μέσα στην κουτσουλιά ενός ερωδιού, ο οποίος κάποτε θα πετάξει πάνω από το κεφάλι του.

Ο ιστορικός Θεόπομπος (Müller FHG, 114, σ. 296) αναφέρει μία άλλη εκδοχή για τον θάνατο του Οδυσσέα: όταν ο ήρωας επέστρεψε στην Ιθάκη, βρήκε την Πηνελόπη να έχει συνάψει ερωτικές σχέσεις με τους μνηστήρες, και γι’ αυτό εγκατέλειψε το νησί του, πήγε στην Τυρρηνία, εγκαταστάθηκε στην Γορτυνία, όπου και πέθανε δολοφονημένος από τους κατοίκους της. Η πληροφορία του ιστορικού για την δολοφονία του Οδυσσέα από τους κατοίκους της Γορτυνίας δεν απαντά σε άλλο κείμενο.

Κατά τον Απολλόδωρο (Ἐπιτομή, VII, 40), ο Νεοπτόλεμος, επιθυμώντας να γίνει κυρίαρχος της Κεφαλληνίας, εξόρισε τον Οδυσσέα, ο οποίος κατέφυγε στην Αιτωλία, όπου παντρεύτηκε την κόρη του Θόαντος, από την οποία και απέκτησε έναν γιο, τον Λεοντοφόνο, και πέθανε εκεί, σε μεγάλη ηλικία.

Από τον Δάντη, τον κορυφαίο ποιητή της Ιταλίας, ο Όμηρος χαρακτηρίζεται ως ο «ποιητής των ποιητών», τοποθετούμενος ακόμη πιο ψηλά και από τους κυριότερους εκφραστές της ρωμαϊκής παράδοσης, τον Οράτιο και τον Οβίδιο. Όμως, οι πρωταγωνιστές των ομηρικών επών, αυτοί στους οποίους η απαράμιλλη τέχνη του Ομήρου χάρισε την αθανασία, περιγράφονται στην Θεία Κωμωδία, ιδιαίτερα στην Κόλαση, ως αρνητικά παραδείγματα. Ειδικά ο Οδυσσέας αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγήν, αφού βαρύνεται για την καταστροφή της Τροίας.

Στο 26^ο άσμα της Κόλασης, ο Δάντης διηγείται μεταξύ άλλων ότι, όταν έφτασαν με οδηγό τον Βιργίλιο στον 8^ο Κύκλο, συνάντησαν εκεί τις ψυχές του Διομήδη και του Οδυσσέα τυλιγμένες στις φλόγες. Ο Δάντης θέλησε να τους μιλήσει, αλλά τον συγκράτησε ο Βιργίλιος, ο οποίος τελικά πήρε ο ίδιος τον λόγο και τους παρακάλεσε να διηγηθούν ποιο τέλος είχε η ζωή τους. Παραθέτω τους 10 τελευταίους στίχους αυτού του άσματος, όπου μιλάει ο Οδυσσέας για τον θάνατό του. Η μετάφραση είναι του Τάκη Παπατσώνη:

…Τότε μπροστά μας

ορθώθηκε ένα όρος. Από το μάκρος

που μας ξεχώριζε φαινόταν σκοτεινό, και όσο για το ύψος,

ποτέ μου δεν θυμόμουν ψηλότερο να ’χω αντικρίσει.

Τρελά χαρήκαμε σαν το είδαμε, μα η αναγάλλια

γρήγορα γύρισε σε θρήνο, γιατί απ’ τη νέα τη γη

ένα μπουρίνι ξέσπασε και χτύπησε σκληρά

την πλώρη μας, τρεις γύρους έκανε στα κύματα

το ξύλο μας, μα η τέταρτη ύψωσε την πρύμη μας,

τότε που η πλώρη βούλιαζε στον σίφουνα. Ήταν βουλή θεού,

το κύμα μάς κουκούλωσε, εκλείστη η θάλασσα από πάνω μας.

Κατά τον Δάντη, ο Οδυσσέας ξανάφυγε από την Ιθάκη, πέρασε το Γιβραλτάρ, ίδρυσε την Λισσαβόνα και πνίγηκε στον Ωκεανό από ανεμοθύελλα.

Ο Άγγλος ποιητής Tennyson, ο κυριότερος εκπρόσωπος της βικτωριανής ποίησης (2^ο μισό του 19^ου αι.), έγραψε ένα ποίημα με τίτλο Οδυσσέας, το οποίο περιέχεται στην συλλογή του Ποιήματα (1842), επηρεασμένη από το κλίμα του ρομαντισμού. Ο ποιητής βασίστηκε στην μεθομηρική παράδοση σχετικά με την ζωή και τον θάνατο του Οδυσσέα, που είχε ακολουθήσει ο Δάντης. Ενδεικτικό το ακόλουθο απόσπασμα του ποιήματος, το οποίο έχει την μορφή ενός μονoλόγου του Οδυσσέα. Η μετάφραση είναι του Μαρίνου Σιγούρου:

…Κι αν δε μας πνίξει η τρικυμία, θα πάμε

στα μακάρια νησιά, τον Αχιλλέα

τον μεγαλόψυχο να ξαναϊδούμε!

Αρκετά κατορθώσαμε, μα πάντα

πολλά μένουν ακόμα, για να γίνουν,

κι αν δυνατοί δεν είμαστε σαν πρώτα

στα παλιά χρόνια, που δικά μας ήταν

γη κι ουρανός, είμαστε ακόμη κάτι,

γιατί καρδιές ανδρείες δε θ’ αλλάξουν

κι αν ο καιρός κι η μοίρα τις κουράσουν…

Ο Νίκος Καζαντζάκης συνέθεσε την Οδύσσεια, ένα πραγματικά τιτάνιο έργο, αποτελούμενο από 33.333 στίχους· το άρχισε το 1924 στο Ηράκλειο, και το ολοκλήρωσε το 1938 στην Αίγινα. Ο συγγραφέας ταυτίστηκε με τον ελεύθερο, αδάμαστο και ασυμβίβαστο Οδυσσέα, που πάντοτε ταξίδευε μέσα του, που εξουσίαζε και περιγελούσε θεούς και ανθρώπους, θάλασσα κι ουρανό. Ο ίδιος ο Καζαντζάκης γράφει για το έργο του: «Η Οδύσσεια συνεχίζει το τεράστιο έπος της άσπρης φυλής – τον Όμηρο. Κλει ένα κύκλο που τόσοι αιώνες τον αφήκαν ανοιχτό…». Και ο Παντελής Πρεβελάκης (Ο ποιητής και το ποίημα της Οδύσσειας, Αθήνα 1958, σσ. 111 – 112) αναφέρει: «Ο πολυπλάνητος έχει γυρίσει στην Ιθάκη, σκότωσε τους μνηστήρες. Η νέα Οδύσσεια αρχίζει μ’ ένα λουτρό καθαρμού, που προμηνά μια νέα ζωή. Ποια θα ’ναι αυτή, θα το μαρτυρήσει το Ποίημα… Οι Μοίρες που τον έχουν μοιράνει – ο Τάνταλος, ο Προμηθέας κι ο Ηρακλής – έχουν φυτέψει στο στήθος του μιαν “άπατη” καρδιά, και στο κρανίο του ένα “σπόρο μεγάλο φως”· στο χέρι του έχουν βάλει το “σιδερό μαχαίρι”. Ο Οδυσσέας δεν είναι καμωμένος για να σαπίσει στην Ιθάκη». Πράγματι, ο Οδυσσέας δεν μπορεί πια να μείνει κοντά στην φρόνιμη ή άφρονη Πηνελόπη. Ένας θεός κι ένας δαίμονας παλεύουν μέσα του. Παίρνει μερικούς εθελοντές, διαλεχτά παλικάρια, αρματώνει το καράβι του, κι αρμενίζει για το Νότιο Πόλο. Η μοναξιά του είναι απόλυτη: «μεγάλη λεύτερη χαρά»! Ο ήλιος πνίγεται ολοένα στην καταχνιά, η μέρα λιγοστεύει, τα ρέματα δυναμώνουν. Πολικό σέλας… Την ίδια νύχτα το καράβι του τσακίζεται στα βράχια… Ο καραβάς πατάει στεριά, φθάνει σε ένα χωριό που σπιθοβολά μες στη νύχτα. Ξεχειμωνιάζει με τους ντόπιους. Παγωνιά, πείνα, κοσμικός τρόμος… Ο καιρός ανοίγει. Ο Οδυσσέας ρίχνει στο νερό την καινούργια πλωτή του… Ο ποιητής παρακαλιέται τον Ήλιο να πάρει στην αγκάλη του τον Οδυσσέα. Ο Ήλιος τον θρηνά, ο Χάρος θρονιάζεται στην πλώρα, αντίκρυ στον καπετάνιο. Ο Οδυσσέας σταυρώνει τα χέρια του, αφήνει το ρέμα να τον πάρει… Αποχαιρετάει και εγκωμιάζει: το χώμα, το νερό, τη φωτιά, τον αγέρα· τέλος, το Νου, το μεγάλο πρωτομάστορα που τα έσμιγε. Ένα παγόβουνο διαβαίνει μπρος στον Οδυσσέα… Πέφτει στο νερό, σκαρφαλώνει στο κρούσταλλο. Ξαρμάτωτος, ολόγυμνος! Ο ήλιος τον θρηνά, η θάλασσα τον μοιρολογιέται. Ο «μέγας αθλητής» ρίχνει, σα λύχνος που σβήνει, μιαν ύστερη αναλαμπή· είναι ένα προσκλητήριο: «Όσοι πιστοί, νεκροί και ζωντανοί, συντρόφοι αγαπημένοι!». Το άκουσμα το άκουσαν οι συντρόφοι του: νεκροί και ζωντανοί… Το καραβάνι των ίσκιων θρονιάζεται πάνω στο παγόβουνο. Κανένας δε λείπει! Ακόμα και τα πράματα που αγάπησε ο Οδυσσέας φτάνουνε σα σύννεφα: πωρικά, λουλούδια, λαλούμενα… Τελευταίοι πατούν… οι τρεις μυθικοί πρόγονοι: ο Τάνταλος, ο Προμηθέας κι ο Ηρακλής. Στήνονται καταμεσίς σαν άλμπουρα… Το παγόβουνο αρμενίζει σαν πάχνη. Ακούγεται ο «λάλος του γυρισμού». Εξαΰλωση! Ο νους του Οδυσσέα πηδάει, λευτερώνεται «κι απ’ το στερνό κλουβί, τη λευτεριά του» (Πρεβελάκης, σσ. 121 – 123).

Η Μαργαρίτα Λυμπεράκη – συγγραφέας των μυθιστορημάτων Τα δέντρα, Τα ψάθινα καπέλα και Ο άλλος Αλέξανδρος, και σεναριογράφος της Μαγικής πόλης του Νίκου Κούνδουρου, και της Φαίδρας του Jules Dassin – έγραψε, το 1967 στα γαλλικά και το 1972 στα ελληνικά, το θεατρικό έργο Το μυστικό κρεβάτι, με θέμα τον θάνατο του Οδυσσέα. Το βιβλίο φέρει τον τίτλο Μυθικό Θέατρο και περιλαμβάνει δύο ακόμη θεατρικά έργα της Λυμπεράκη, την Γυναίκα του Κανδαύλη και τις Δαναΐδες. Εκδόθηκε στην Αθήνα, το 1980, από τις εκδόσεις Ερμής, οι δε θεατρικές παραστάσεις του έργου Το μυστικό κρεβάτι δόθηκαν, το 1995, στο Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Κομοτηνής.

Στην ομηρική νεκρομαντεία του Τειρεσία η Λυμπεράκη προσθέτει ότι ο Οδυσσέας θα χτυπηθεί από κάποιον που του μοιάζει. Έτσι, ο ήρωας περιμένει τον θάνατό του από το χέρι του μονάκριβου γιού του, του Τηλεμάχου. Όμως, ένας άλλος γιός, άγνωστος, ξένος, θα τον σκοτώσει, ο Τηλέγονος. Και η Πηνελόπη θα μεταβιβάσει το μυστικό του κρεβατιού, το ερωτικό μυστικό, από πατέρα σε γιό, από τον Οδυσσέα στον Τηλέγονο.

Τα πρόσωπα του έργου είναι: ο Οδυσσέας, η Πηνελόπη, ο Τηλέμαχος και ο μάντης Θεοκλύμενος (ήρωες ομηρικοί), ο Τηλέγονος και οι δούλες του παλατιού της Ιθάκης, πρόσωπα βουβά, ευκίνητα, ίσως χορεύτριες. Οι 16 σκηνές του έργου διαδραματίζονται είτε στην αυλή του παλατιού της Ιθάκης, με θέα προς τη θάλασσα, είτε στο νυφικό δωμάτιο, είτε σε μια παραλία.

Η Λυμπεράκη ακολουθεί πιστά το ομηρικό κείμενο σε αρκετά σημεία του έργου της. Από την πρώτη κιόλας σκηνή, η προφητεία του Τειρεσία αρχίζει να ξεδιπλώνεται, καθώς ο Οδυσσέας διηγείται στην Πηνελόπη την συνάντησή του με τον άλλο οδοιπόρο, μιμούμενος τα δύο πρόσωπα, μ’ ένα κουπί στον ώμο.

Σε όλο το έργο πλανιέται ο χρησμός του Τειρεσία· μοιάζει με παρουσία παντοδύναμη, που κινεί τα νήματα της δράσης, προκαλεί συναισθήματα, ρυθμίζει τρόπους συμπεριφοράς, υπαγορεύει λόγια και σιωπές. Ο Θηβαίος μάντης ακολουθεί τον Οδυσσέα της Λυμπεράκη σαν σκιά επίμονη, στις σκέψεις, στα λόγια, στα όνειρά του: Νομίζω πως ονειρεύτηκα τον Τειρεσία. Το ταξίδι μου στη χώρα των νεκρών, το ξανάκανα ετούτη τη νύχτα, στον ύπνο μου… Όταν ο ήλιος ανέβει λίγο ακόμη θα κατέβω στην παραλία. Έχω όρεξη να κολυμπήσω, να διαλυθούνε τα όνειρα, και τα καλά και τα κακά. Θα ξαναπάρω τις νεανικές μου συνήθειες, ίσως έτσι ξαναβρώ και τη νεανική μου ρώμη…

Ο χρησμός του Τειρεσία κρατά συνεχώς δέσμιο τον ήρωα: Πηνελόπη, πρέπει να ξαναφύγω. Ξύπνα. Ξύπνα. Γυρίζω απ’ τους νεκρούς. Πλέοντας όλο προς τη δύση, βρέθηκα στη χώρα των νεκρών, ρώτησα το νεκρό Τειρεσία για το γυρισμό μου, κι εκείνος μου ’πε πως μια δοκιμασία ακόμα με περιμένει, μια δοκιμασία φοβερή. Πρέπει να ξαναφύγω μ’ ένα κουπί στον ώμο, να πάω από πόλη σε πόλη, από χώρα σε χώρα, να περπατάω συνέχεια ωσότου συναντήσω ανθρώπους που δε γνωρίζουν τη θάλασσα. Μια μέρα, στο δρόμο μου, θ’ ανταμώσω έναν άλλον οδοιπόρο που θα με ρωτήσει: «Γιατί έχεις ένα δίκρανο στον ώμο;» Την ημέρα αυτή, και στο ίδιο μέρος, θα φυτέψω το κουπί μου στη γη. Και θα γυρίσω στην πατρίδα, στην Ιθάκη. Αργότερα είπε, όταν θα ’μαι πια γέρος, θα ’ρθει προς εμέ ο θάνατος, θα ’ρθει από τη θάλασσα. Από τη θάλασσα; Ή μακριά από τη θάλασσα; Η Πηνελόπη μάταια προσπαθεί να τον καθησυχάσει. Ο Οδυσσέας εξακολουθεί να ανησυχεί, να αναρωτιέται: Από πού θα ’ρθει θάνατος; Από τη θάλασσα ή μακριά απ’ τη θάλασσα; Και ποιος θα με χτυπήσει; Υποψιάζεται τον Τηλέμαχο, τον οποίο και αποφασίζει να εξορίσει στην Κεφαλληνία. Αργότερα, όμως, το μετανιώνει, πείθεται και ηρεμεί. O Τηλέμαχος ανησυχεί, καθώς είναι βέβαιος ότι αυτός, σύμφωνα με τον χρησμό, θα σκοτώσει τον πατέρα του. Αργότερα αποχαιρετά τους γονείς του και φεύγει. Ο Οδυσσέας εκφράζει στην Πηνελόπη την λύπη αλλά και την ανακούφισή του για την φυγή του Τηλεμάχου, το κέφι του να κατέβει στη θάλασσα με τα σκυλιά, και την επιθυμία του να βρεθούν επιτέλους μόνοι το βράδυ.

Στην 12^η σκηνή, όπου πλέον φαίνεται καθαρά η ολοένα και μεγαλύτερη απομάκρυνση της συγγραφέως από τα ομηρικά δεδομένα, και η επίδρασή της από τον Ευγάμμωνα και τον Σοφοκλή, παρακολουθούμε την συνάντηση, στην παραλία, του Τηλεγόνου που μόλις έχει φτάσει και του Τηλεμάχου που είναι έτοιμος να φύγει.

Το κεντρικό γεγονός διαδραματίζεται στην 13^η σκηνή, όπου πραγματοποιείται η μοιραία συνάντηση του Τηλεγόνου με τον Οδυσσέα. Ο Τηλέγονος κραυγάζει: Μ’ ακούς; Τί κάνεις; Τί θες να κάνεις; Να με σκοτώσεις; Μη με σκοτώσεις. Είμαι ο γιός του Οδυσσέα. Κι έρχομαι απ’ τα πέρατα της γης για να τον βρω. Θέλω να δω τον πατέρα μου, θέλω να τον γνωρίσω, είμαι ο γιός του Οδυσσέα, και κρατώ μαζί μου σύμβολα αναγνώρισης, αποδείξεις που μου ’δωσε η μάνα μου. Είμαι ο γιος του βασιλιά αυτού του τόπου. Μη με σκοτώσεις. Κι έπειτα, σκύβει για να γλυτώσει από το βέλος. Παίρνει το τόξο του και σημαδεύει. Το τόξο βρίσκει τον Οδυσσέα, που σωριάζεται νεκρός. Τα σκυλιά του ουρλιάζουν. Ο Τηλέγονος βρίσκεται μπροστά στο πτώμα του Οδυσσέα, και ο Τηλέμαχος, που στην αρχή δεν βλέπει το πτώμα, τρέχει προς αυτόν. Σκύβουν κι οι δύο πάνω από το πτώμα, και ο Τηλέμαχος μονολογεί: Κόκκαλο από ψάρι, από πελώριο σαλάχι που ζει σε μακρινές θερμές θάλασσες. Το φαρμακωμένο βέλος ήρθε λοιπόν από τη θάλασσα. Σαν κι εσένα. Ποιο είναι τ’ όνομά σου; Τα δυο αδέλφια αποκαλύπτουν τα ονόματά τους και δίνουν τα χέρια πάνω από το πτώμα του πατέρα τους. Ο Τηλέμαχος φεύγει για το νησί της Κίρκης, και ο Τηλέγονος πηγαίνει στο παλάτι να αναγγείλει το τραγικό νέο στην Πηνελόπη.

Στην τελευταία σκηνή (νύχτα, μέσα στο νυφικό δωμάτιο), η Πηνελόπη εξομολογείται στον Τηλέγονο: Κοίταξε αυτό το κρεβάτι. Είναι καρφωμένο στη γη. Ριζωμένο στη γη. Είναι κορμός ελιάς. Ο Οδυσσέας δεν θέλησε να κόψει το δέντρο αυτό που φύτρωνε στην αυλή όμορφο και δυνατό. Έτσι έχτισε τους τοίχους της κάμαράς μας γύρω από την ελιά. Έκοψε το φύλλωμά της, τα κλαδιά, ένα μέρος του κορμού και κράτησε το άλλο σα βάση. Ο ίδιος διακόσμησε τη βάση του κρεβατιού με ασήμι και φίλντισι. Κι από την μια άκρη στην άλλη τέντωσε λουρίδες από πετσί κόκκινο χτυπητό. Ήταν το μυστικό μας. Τώρα το ξέρεις. Η περιγραφή αυτή του κρεβατιού από την Λυμπεράκη σχετίζεται άμεσα με την ομηρική περιγραφή, που απαντά στην ραψωδία ψ 184 – 204.

Το Μυστικό κρεβάτι της Μαργαρίτας Λυμπεράκη τελειώνει με τον συναρπαστικό μονόλογο του Τηλεγόνου προς την Πηνελόπη: Όταν η μάνα μου έκλαιγε από ζήλεια για σένα, έπινα τα δάκρυά της, ο πόνος της με πλημμύριζε με ανεξήγητη ευδαιμονία. Μια μέρα αυτή τη γυναίκα θα την δω, θα την συναντήσω, έλεγα στον εαυτό μου. Η μάνα μου έκλαιγε με λυγμούς, έκρυβα τη λαχτάρα μου μέσα στα μουσκεμένα από τα δάκρυα μαλλιά της, μέσα στον κόρφο της που ήταν ωραίος κι αρμυρός σαν τη θάλασσα. (Η Πηνελόπη τον ακούει σαν σε όνειρο. Πλησιάζει ο ένας τον άλλον). Είσαι πιο ψηλή και πιο όμορφη απ’ την Πηνελόπη, αλλά η Πηνελόπη μού λείπει, της είπε ο πατέρας μου την τελευταία μέρα, και πριν χωριστούν κάναν έρωτα μπροστά μου στην αμμουδιά. Τα κορμιά τους πάνω στην άμμο πήραν το χρώμα του ήλιου που έδυε, το κάθε χαλίκι πήρε το χρώμα του ήλιου που έδυε. Η νύχτα όμως έπεσε απότομα. Άκουγα τη θάλασσα ν’ ανασαίνει.

Βάσει των προαναφερθέντων κειμένων, προκύπτει το συμπέρασμα ότι ο θάνατος του Οδυσσέα προήλθε, σύμφωνα με τις περισσότερες παραλλαγές, από το δόρυ του γιου του Τηλεγόνου, που απέληγε σε κέντρον θαλασσίας τρυγόνος. Το βέβαιο είναι ότι όλοι οι συγγραφείς, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, – με εξαίρεση τον Θεόπομπο (Müller FHG, 114, σ. 296) και τον Απολλόδωρο (Ἐπιτομή, VII, 40) – συνδέουν τον θάνατο του ήρωα, όπως άλλωστε και τις κακουχίες ολόκληρης της ζωής του, με τη θάλασσα. Η επικρατέστερη αυτή εκδοχή διατυπώνεται με λιτότητα και σαφήνεια από τον Ευστάθιο (Ὀδ. 1676, 48 – 49): …καὶ οὕτω τῷ κατὰ θάλασσαν ἀεὶ κακῶς πράττοντι ἐκ θαλάττης αὖθις ὁ θάνατος, ὃς ἔπεφνεν αὐτόν…

Σημείωση: Η αρχική μορφή αυτού του άρθρου, η οποία περιέχει περισσότερα στοιχεία, έχει δημοσιευτεί πρόσφατα στην «Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών» (Τόμος ΜΓ΄ [2011 – 2012] Αθήνα 2012, σσ. 379 - 396).

 

*Η κυρία Γιόλα Αργυροπούλου - Παπαδοπούλου είναι επ. καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
 

 Palmografos.com - Ο θάνατος του Οδυσσέα - Της Γιόλας Αργυροπούλου-Παπαδοπούλου*

ΤΕΚΤΟΝΕΣ ΑΝΑΡΧΙΚΟΙ...

Τέκτονες Αναρχικοί

Σύμφωνα με τον ερευνητή ιστορικό Ανδρέα Χρ. Ριζόπουλο (Πρώτη ανακοίνωση Εταιρίας Φιλικών 1988. Πρώτη δημοσίευση Τεκτονικό Δελτίο Πυθαγόρας Τόμος Ζ΄, τ. 29, σσ. 336-347, 1989), αρκετοί αναρχικοί υπήρξαν και τέκτονες (ή ελευθεροτέκτονες):
Μερικές εισαγωγικές διευκρινίσεις είναι ίσως απαραίτητες πριν ξεκινήσει το κυρίως κείμενο. Καταρχάς ο τίτλος δεν είναι ούτε περιοριστικός, ούτε καθοριστικός συγκεκριμένης ιστορικής πορείας. Είναι απλώς περιγραφικός. Το κείμενο δεν αποσκοπεί ούτε στην πλήρη κάλυψη αλλά ούτε και σε αξιολογική εκτίμηση. Απλώς παρουσιάζει ιστορικά στοιχεία.
Σε ορισμένους από τους τέκτονες που θα αναφερθούν η τεκτονική ιδιότητα συνυπήρχε με την πολιτική τους δράση. Σε άλλους προϋπήρχε και σε κάποια φάση της πολιτικής τους δραστηριότητας εγκατέλειψαν τον τεκτονισμό. Τέλος άλλοι έγιναν τέκτονες μετά τη διακοπή της πολιτικής τους δραστηριότητας.
Μία ακόμα διευκρίνιση – και ίσως η πιο καίρια – είναι απαραίτητη. Είμαι βέβαιος ότι ορισμένοι μπορεί να προβάλουν ένσταση για το περιεχόμενο υποστηρίζοντας ότι απαγορεύονται οι πολιτικές συζητήσεις στο πλαίσιο του τεκτονισμού. Ας σταθώ λοιπόν για λίγο στην πιθανή και ευλογοφανή αυτή ένσταση.
Τέκτονες και Πολιτική
Κατά τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν. Εξού ο μη λαμβάνων ενεργητικό μέρος στις υποθέσεις του συνόλου καλείται ‘ιδιώτης’, έχων χαλαρή τη συνείδηση του ‘πολίτη’ και κατ’ επέκταση έχει ελαττωμένη διανοητική ικανότητα. Το δικαίωμα του ανθρώπου να ενδιαφέρεται για τα κοινά το έχει αναγνωρίσει ο Τεκτονισμός. Ο τέκτονας έχει δικαίωμα να έχει ως πολίτης τις προσωπικές του πολιτικές και κοινωνικές ιδέες και να αγωνίζεται για την επικράτησή τους. Δεν δικαιούται, όμως, να ενεργεί ως τέκτονας, ή να τις προπαγανδίζει εντός της Στοάς.
Μάλιστα σύμφωνα με τους Αρχαίους Κανόνες, όπως συγκεντρώθηκαν και δημοσιεύθηκαν από τον αδελφό Άντερσον το 1723 και το 1738, ο τέκτονας παραμένει ατιμώρητος τεκτονικά ακόμα και στην περίπτωση…εξέγερσης. Αναφέρεται σχετικά στον ΙΙ Κανόνα ‘Περί Ανωτέρας και Υφισταμένης Πολιτικής Εξουσίας’: Αν ένας αδελφός στασιάσει εναντίον του κράτους δεν θα πρέπει να υποστηριχτεί σ'αυτή του την πράξη. Αν δεν κατηγορείται για άλλο έγκλημα – παρόλο ότι η πιστή Αδελφότητα οφείλει να αποδοκιμάσει την ανταρσία του για να μη δώσει στην υπάρχουσα Κυβέρνηση αφορμή δυσαρέσκειας και για να αποφύγει τη δυσπιστία – κανείς δεν μπορεί να τον εκδιώξει από τη Στοά και οι σχέσεις του με τη Στοά παραμένουν αδιάρρηκτες. Ενώ, όμως, ο τέκτονας μπορεί να φτάσει ως άτομο μέχρι την επανάσταση, δεν δικαιούται ως μέλος της Στοάς να φθάσει ούτε καν σε απλή συζήτηση των πολιτικών και θρησκευτικών ιδεών του.
Η σκοπιμότητα της απαγόρευσης εξηγείται σε μια αναφορά που υπέβαλε η Μεγάλη Στοά της Αγγλίας το 1793 στο τότε Βασιλέα Γεώργιο. Έλεγε: Καθώς η ημετέρα Αδελφότης απαρτίζεται από άνδρες ποικίλων εθνών οι οποίοι πρεσβεύουν διαφορετικούς κανόνες πίστης και είναι προσηλωμένοι σε αντιτιθέμενα συστήματα διακυβέρνησης, τέτοιες συζητήσεις παροξύνουν το πνεύμα του ανθρώπου κατά του αδελφού του και θα επιδρούσαν προσβλητικά και ανθενωτικά’.
Στην Ελλάδα κατά τη διατύπωση των απαγορευτικών διατάξεων σχετικά με την πολιτική στην εξελικτική μορφή του Τεκτονισμού υπάρχουν παραλλαγές και αντίθετες ερμηνείες. Στον ισχύοντα Καταστατικό Χάρτη στο Άρθρο 1 και στην Πέμπτη Θεμελιώδη Αρχή, ‘αυστηρώς αποκλείεται πάσα συζήτησις επί πολιτικών και θρησκευτικών ζητημάτων και (ο τέκτων) δεν μετέχει των επ’ αυτών αγώνων’. Στο Σύνταγμα του 1898 το άρθρο 8 ανέφερε απλώς ότι οι τέκτονες ‘αποφεύγουσι πάσαν αφορμήν διαιρέσεως απέχοντες των ερεθιστικών συζητήσεων’. Στο Γενικό Κανονισμό του 1909 (άρθρο 174) απαγορευόταν κάθε πολιτική συζήτηση που αφορούσε στα προσωπικά κόμματα.


Το θέμα αναφέρθηκε επανειλημμένα στα τεκτονικά περιοδικά και χαρακτηριστικά το 1924 στο περιοδικό Πυθαγόρας δημοσιεύτηκαν άρθρα των Σπ. Νάγου και Α. Αλεξανδρόπουλου τα οποία διευκρίνιζαν ότι ο τέκτονας έχει καθήκον να μελετά και να ερευνά κοινωνικά και πολιτειολογικά ζητήματα. Αντίστοιχα άρθρα δημοσιεύτηκαν και το 1927 στο ίδιο περιοδικό με αναφορά στις επιτρεπτέες και απαγορευτέες συζητήσεις.
Το 1949 η Μεγάλη Στοά Αλπίνα της Ελβετίας απέστειλε πίνακα προς τη Μεγάλη Στοά της Γαλλίας στον οποίο αναφέρονταν οι όροι αναγνώρισης μιας τεκτονικής δύναμης ως κανονικής. Στην τέταρτη παράγραφο ανέφερε ότι ‘απαγορεύεται και η επί πολιτικών θεμάτων συζήτηση η οποία θα κατέληγε σε ψηφοφορία γιατί κατ’ αυτόν τον τρόπο θίγεται η ανεξαρτησία των απόψεων των μελών’. Τονιζόταν επίσης ότι απαγορεύονται οι αντιλογίες που θίγουν πολιτικά θέματα σε αντιδιαστολή προς τη διατύπωση και ανταλλαγή απόψεων σε τέτοια θέματα με διδακτική μορφή.
Αυτή φαίνεται να είναι και η χρυσή τομή του θέματος. Εξασφαλίζει την ενημέρωση των τεκτόνων σε θέματα επικαιρότητας, ή ιστορικά, όπως στην περίπτωση του παρόντος κειμένου, με τη διασφάλιση της αδελφικής σύμπνοιας. Μια ακόμα προλογική διευκρίνιση είναι απαραίτητη. Υπάρχουν θεσμοί και άτομα που έχουν φορτιστεί με ιδιαίτερο ιστορικό ή ιδεολογικό βάρος. Ελπίζω ότι οι αναγνώστες είναι σε θέση, προκειμένου για μια ιστορική αναφορά, να λησμονήσουν, ή έστω να παραμερίσουν προσωρινά, για λίγο τις εύλογες αυτές φορτίσεις.
Η παρουσία και εξέλιξη του αναρχισμού
Στο πλαίσιο του περιορισμένου χώρου θα πρέπει σε όλα τα σημεία του κειμένου να πραγματοποιήσω άλματα και μερικές γενικεύσεις ίσως ακόμα και σε βάρος της επιθυμητής πληρότητας της παρουσίασης.Ο αναρχισμός με τη σημερινή του πολιτική έννοια είναι γέννημα του 18ου αιώνα, έχει όμως τις ρίζες του στην από την αρχαιότητα ως τις παρυφές των μύθων.
Πρώτος αναρχικός μπορεί να θεωρηθεί ο Προμηθέας που έκλεψε το φως από τον Ουρανό. Ακολουθούν ο ηδονιστής Αρίστιππος, ο αντιδογματικός Γοργίας, ο κυνικός Αντισθένης, ο ατομικιστής Πρωταγόρας, ο Πλάτων με την ιδανική του Πολιτεία, ο Διογένης που απέρριψε τον πλούτο και τις δομές της τότε κοινωνίας, ο Ζήνων ο Κιτιεύς και άλλοι πολλοί.
Με ένα μεγάλο χρονικό άλμα φθάνουμε στο Φρανσουά Ραμπελέ (1494-1553) ο οποίος έγραψε ‘κάνε ό,τι επιθυμείς’. Στον Τόμας Μύντσερ (1490-1525) που έγραφε ‘Στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του και τις δυνατότητές του’ και τον Έρασμο (1469-1536) ο οποίος έγραφε στον πάπα Λέοντα Ι’ ‘Τα ελεύθερα πνεύματα θέλουν εκπαίδευση και όχι δεσμά’. Αναρχική υφή έχει και η φράση του Έρασμου ‘Έχω Καθολική ψυχή αλλά Λουθηρανικό στομάχι’ για να δικαιολογήσει γιατί δεν νήστευε.
Μετά φθάνουμε στους εγκυκλοπαιδιστές. Έγραφε ο Ντιντερό (1713-1784) ‘Ποτέ ένας άνδρας δεν πρέπει να είναι ιδιοκτησία ενός ηγέτη, ένα παιδί ιδιοκτησία ενός γονέα, ή μια γυναίκα ιδιοκτησία ενός συζύγου’. Και ο Ρουσό (1712-1778) ‘Οι καρποί ανήκουν σε όλους και η γη σε κανένα’.
Και φθάνουμε στο 19ο αιώνα όπου θα παραθέσω τροχάδην μερικά ονόματα και θα επανέλθω σε ορισμένους. Στους θεωρητικούς του αναρχισμού περιλαμβάνονται ο Μαξ Στίρνερ, οι αδελφοί τέκτονες Προυντόν, Μπακούνιν και Ρεκλού που υποστήριζαν τον απόλυτο ή αναρχικό σοσιαλισμό. Ο κόμης Τολστόι, απόστολος της μη-βίας και των συνειδησιακών αντιρρησιών. Ο αδελφός Ρίκο Μαλατέστα, συγγραφέας της Αναρχίας. Ο πρίγκιπας Πιότρ Κροπότκιν, συγγραφέας μεταξύ άλλων της Αναρχικής Ηθικής. Ο αδελφός Κάρολος Μαλάτο, συγγραφέας της Φιλοσοφίας της Αναρχίας και Από την Κομούνα στην Αναρχία. Ο αδελφός Κάρολος Αλμπέρ, συγγραφέας του Ελεύθερου Έρωτα. Ο αδελφός Ράινερ Χαν, συγγραφέας του βιβλίου Το έγκλημα της υπακοής. Ο αδελφός Πολ Ρομπέν, πρωτοπόρος του νεομαλθουσιανισμού και της αναρχικής εκπαίδευσης. Ο αδελφός Αύγουστος Μπλανκί, ιδρυτής του σεχταριστιικού αναρχισμού και άλλοι.
Αναρχισμός και Τεκτονισμός
Ο αδελφός Λεό Καμπιόν, γνωστός αναρχικός του περασμένου αιώνα, υποστηρίζει στο βιβλίο του Οι αναρχικοί στον Ελευθεροτεκτονισμό, ή οι αναρχικοί κρίκοι της τεκτονικής αλύσου ότι ο Τεκτονισμός είναι, αν όχι ο μοναδικός, ένας από τους ελάχιστους οργανισμούς όπου ο οπαδός της απόλυτης ελευθερίας και ο αναρχικός μπορούν να ανήκουν χωρίς να εγκαταλείψουν τις πεποιθήσεις τους.
Ο Καμπιόν αναφέρεται στη συνέχεια στους τέκτονες και στους αναρχικούς και τονίζει δύο σημεία: Όπως δεν μπορεί να κρίνει κανείς τον Τεκτονισμό από τη συμπεριφορά ορισμένων τεκτόνων, έτσι δεν πρέπει να κρίνει και τον Αναρχισμό από ορισμένους αναρχικούς.
Επισημαίνει δε ότι δεν γίνεται κανείς αναρχικός χάρη σε μια δήλωση, όπως δεν γίνεται και κάποιος τέκτονας εφόσον απλώς έχει συμμετάσχει σε κάποια τελετή μύησης. Αλλά τί δίνει στον αδελφό Καμπιόν το δικαίωμα να συνδέει τον Τεκτονισμό με την Αναρχία; Οι περισσότεροι αναρχικοί είναι έτοιμοι να συνυπογράψουν τις περισσότερες από τις Θεμελιώδεις Αρχές του τεκτονισμού και ιδιαίτερα τα ακόλουθα σημεία: ΙΙΙ. Εργάζεται αδιαλείπτως υπέρ της προόδου και της ηθικής και πνευματικής ανορθώσεως της ανθρωπότητας δια της ειρηνικής και βαθμιαίας ανυψώσεως του Ατόμου. IV Ως ύπατον αγαθόν ο ελεύθερος τέκτων θεωρεί την ελευθερίαν σκέψεως και συνειδήσεως. VI Οι Ελευθεροτέκτονες πρεσβεύουν ότι οι άνθρωποι, οιαδήποτε και αν χωρίζη αυτούς διαφορά πνευματικών ή υλικών προσόντων, καταγωγής, κοινωνικής θέσεως, εθνικότητος, φυλής, χρώματος, γλώσσης, ή θρησκείας, γεννώνται ελεύθεροι, έχοντας τα αυτά δικαιώματα.
Το μόνο πρόβλημα που μπορεί να έχουν ορισμένοι αναρχικοί στην Ελλάδα θα ήταν η αρχή περί υπάρξεως Θεού και της αθανασίας της ψυχής. Σε ορισμένες άλλες χώρες το πρόβλημα έχει ‘ξεπεραστεί’ από την ερμηνεία που έχει δοθεί στο σχετικό άρθρο των Αρχαίων Καθηκόντων. Συγκεκριμένα τα καθήκοντα αναφέρουν: ‘Ο τέκτων αν κατανοεί την Τέχνην ποτέ δεν θα είναι ένας μωρός αθεϊστής, ούτε ελευθεριάζων άθρησκος’. Η ‘ερμηνεία’ επικεντρώνεται στις λέξεις ‘μωρός’ και ‘ελευθεριάζων’ και άρα δεν αποκλείονται οι μη μωροί και οι μη ελευθεριάζοντες! Βέβαια το σημαντικό σημείο είναι η συνείδηση κάθε υποψήφιου και οι απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο της αίτησης εισδοχής και οι απαντήσεις κατά τη διάρκεια της μύησης. Στη Γαλλία, πάντως, έχει πάψει για παράδειγμα από χρόνια να αποτελεί prima faciae λόγο απόρριψης της αίτησης ενός κομμουνιστή για μύηση καθώς και αντίστροφα ενός τέκτονα από το να γίνει μέλος του κομμουνιστικού κόμματος.
Αλλά ας γυρίσουμε στον Τεκτονισμό. Ένας αναρχικός μπορεί να ολοκληρώσει την πορεία του στο Συμβολικό Τεκτονισμό και στους επιγενόμενους βαθμούς του Σκωτικού Τύπου χωρίς να αντιμετωπίσει πρόβλημα συνείδησης. Μάλιστα σε ορισμένους όρκους θα βρει σημεία που φαίνονται σαν να έχουν γραφτεί από τους μεγάλους αναρχικούς ή σοσιαλιστές συγγραφείς. Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό κείμενο: Ουδέποτε και δια να σώσω την ζωή μου δεν θα συνθηκολογήσω και ουδέποτε θα υποταχθώ εις οιονδήποτε δεσποτισμόν υλικόν, όστις υφαρπάζει και καταχράται την κυβερνητικήν δύναμιν δια να καταθλίβει και υποδουλώνει τους ανθρώπους… ουδέ θα υποταχθώ ποτέ εις οιονδήποτε διανοητικόν δεσποτισμόν όστις δεσμεύει τας συνειδήσεις, προσδένει την ελευθέραν σκέψιν και θεωρεί ως μυσαρόν έγκλήμα τας ευσυνειδήτους πίστεις και τους ειλικρινείς και τιμίους δισταγμούς.
Το 1930 το γαλλικό αναρχικό περιοδικό Revue Anarchiste δημοσίευσε σε σειρά τευχών μια έρευνα για τις σχέσεις αναρχισμού και Τεκτονισμού. Στην έρευνα παρουσιάστηκαν απόψεις τεκτόνων αναρχικών αλλά και αναρχικών που αντιτίθεντο στον Τεκτονισμό. Αποσπώ ορισμένα από όσα δημοσιεύθηκαν. Έγραφε ο αδελφός Ρενέ Βαλφόρ: ‘Παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία των δημοκρατών τεκτόνων δεν πιστεύουν στη δυνατότητα δημιουργίας μιας αναρχικής πόλης αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ασυμβίβαστη η τεκτονική ιδιότητα με τον αναρχισμό. Και οι δύο δίνουν ιδιαίτερο βάρος στην ανθρώπινη προσωπικότητα. Οι δημοκρατικές θεωρίες του Τεκτονισμού είναι αντίθετες προς τους εχθρούς της ελευθερίας και όχι σ’ αυτούς που ωθούν την ιδέα της ελευθερίας στα άκρα… Τα τεκτονικά ιδεώδη δεν αντιτίθενται σε ορισμένες μορφές αναρχισμού, ή στην ιδέα της απόλυτης ελευθερίας’.
Ο αδελφός Μαριούς Λεπάζ έγραφε: ‘Κοινωνιολογικά είμαι αναρχικός. Φιλοσοφικά είμαι τέκτονας’. Και ο ίδιος υπεραμυνόμενος των τεκτόνων έγραφε: ‘Υπάρχουν τρία είδη τεκτόνων οι αριβίστες, οι ανόητοι και οι ειλικρινείς. Ο Τεκτονισμός, όμως, είναι ένας’. Και τέλειωνε: ‘Ο Τεκτονισμός εργάζεται στο ιδεολογικό επίπεδο, η αναρχία εργάζεται στο κοινωνικό και ηθικό επίπεδο’.
Σε ένα άλλο σημείο ο Λεό Καμπιόν γράφει: ‘Ο τσαρισμός, ο φασισμός, ο σταλινισμός, ο χιτλερισμός, ο φρανκισμός, ο πεταινισμός, ο νασερισμός, οι λαϊκές δημοκρατίες, ο αφρικανικός εθνικισμός και συχνά η Εκκλησία έχουν έναν κοινό εχθρό τον Τεκτονισμό. Ο Τεκτονισμός είναι μια οργάνωση ελεύθερης σκέψης και η ελευθερία σκέψης καταδιώκεται από τους φανατικούς, τους μισαλλόδοξους και τους δικτάτορες. Όπου καταδιώκεται ο Τεκτονισμός καταδιώκονται και οι αναρχικοί’.
Ο αδελφός Ανρί Λαφονταίν επισημαίνει ότι στις Στοές προετοιμάστηκαν οι μεγάλες επαναστάσεις. Φυσικά δεν εννοεί μέσα στις Στοές, αλλά ότι εκεί δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε τα συγκεκριμένα άτομα να ηγηθούν επαναστάσεων στην ιδιωτική τους δραστηριότητα.
Πορτρέτα τεκτόνων αναρχικών
Ας δούμε λίγα παραπάνω στοιχεία για ορισμένους αδελφούς που είναι περισσότερο γνωστοί από την αναρχική παρά από την τεκτονική τους ιδιότητα. Πιέρ Ζοζέφ Προυντόν. Μυήθηκε στις 8.1.1847 στη Στοά Sincιritι Parfaite Union et Constant Amitiι Rιunies στην Ανατολή Μπεζανσόν της Γαλλίας. Σε συνεδρίαση της Στοάς το 1926, ο ρήτοράς της αναφερόμενος στον Προυντόν είπε: ‘Δεν γνωρίζουμε τους λόγους που έκαναν κάποιον να πει για τον Προυντόν. «Σεβόταν ιδιαίτερα την προσωπικότητά του ώστε να μη συμμετέχει σε οποιαδήποτε οργάνωση». Μπορούμε να υποθέσουμε λοιπόν ότι ο φίλος των δυστυχούντων, ο υπέρμαχος των ιδανικών και της δικαιοσύνης, ο ερευνητής της αλήθειας και του κάλλους, γνώριζε ότι εισερχόμενος στον Τεκτονισμό δεν απαλλοτρίωνε την προσωπικότητά του και ότι παρέμεινε, όπως όλοι μας ο εαυτός του’.
Σχετικά με τη μύηση του αδελφού Προυντόν αναφέρεται η ακόλουθη λεπτομέρεια καταγραμμένη από τον ίδιο στα απομνημονεύματά του (De la Justice dans la Revolution et dans l’Ιglise). Στο Διασκεπτήριο έδωσε τις ακόλουθες απαντήσεις στα ερωτήματα: Ποίο τοκαθήκον προς τους ομοίους σου; Δικαιοσύνη σε όλους τους ανθρώπους. Ποίο το καθήκον προς την Πατρίδα; Αφοσίωση. Ποίο το καθήκον προς τον Θεόν; Ο πόλεμος!
Ο αδελφός Alec Mellor σχολίασε σχετικά: ‘Αυτό που τόνισε ο αδελφός Προυντόν με τόσο έντονο τρόπο δεν ήταν αθεϊσμός με τη συνήθη έννοια της λέξης, αλλά αντιθεϊσμός σύμφωνα με τη φιλοσοφία του’. Ο Προυντόν μπήκε στη Στοά με το κάλυμμα των ματιών και επακολούθησε έντονη συζήτηση για την απάντησή του. Μετά το τέλος της συζήτησης η Στοά αποφάσισε την αποδοχή του και συνεχίστηκε η μύηση. Την προσφώνηση των νεομύητων έκανε ο εξάδελφός του Μελχιόρ Προυντόν. Ο Προυντόν παρέμεινε μαθητής. Έγραφε σχετικά σε ένα γράμμα του το 1861: ‘Έχω μόνο το βαθμό του μαθητή γιατί οι αναταραχές της ζωής μου (αναφέρεται στις συνεχείς φυλακίσεις και εξορίες του) δεν μου επέτρεψαν να προχωρήσω στη Στοά. Έχω όμως ακόμα την κατήχηση του βαθμού’. Ο αδελφός Προυντόν μετέστη στην Αιώνια Ανατολή στις 19.12.1864.
Μιχαήλ Μπακούνιν. Γεννήθηκε στις 8.5.1814. Ο πατέρας του ήταν τέκτονας και επί πλέον ανέφερε με υπερηφάνεια ότι συμμετείχε στην κατάληψη της Βαστίλης. Ήταν αγωνιστικός αγκιτάτορας και θεωρητικός του αναρχισμού. Η ζωή του κινήθηκε από χαράκωμα σε χαράκωμα και από φυλακή σε εξορία. Μυήθηκε το 1845. Όταν βρισκόταν το 1864 στο Τορίνο και φοιτούσε στη Στοά Il Progresso Sociale κατείχε τον 30ο που του απένειμε ο Γκαριμπάλντι. Στη Στοά είχε κάνει ομιλίες για τον αναρχισμό και είχε γράψει και μία κατήχηση του σύγχρονου Ελευθεροτεκτονισμού.
Πολιτικά ενώ συμμετείχε με τον Μαρξ το 1864 στην Πρώτη Διεθνή, δεν δεχόταν τον αυταρχισμό του μαρξισμού και ίδρυσε τη δική του αναρχική ομοσπονδία τη Federation Jurassienne. Ο αδελφός Μπακούνιν μετέστη στην Αιώνια Ανατολή το 1876.
Ρεκλού. Η οικογένεια Ρεκλού έβγαλε τρία αδέλφια και έναν ανεψιό τέκτονες και αναρχικούς. Αλλά και ο πατέρας τους ήταν τέκτονας χωρίς να είναι αναρχικός. Ο αδελφός Ηλίας Ρεκλού (1827-1904) συνεργάστηκε στο αναρχικό περιοδικό La Revolte και ήταν ακρεοφάγος (έτρωγε κρέας μόνο στα επίσημα γεύματα). Ο αδελφός Ελισαίος Ρεκλού (1830-1905) έγραψε διάφορα αναρχικά βιβλία και πρόλογο σε βιβλίο του Κροπότκιν. Το 1894 έκανε ομιλία περί αναρχισμού στη Στοά Les Amis Philanthropes στις Βρυξέλες.
Οι αδελφοί Ρεκλού ήσαν μέλη της Στοάς Les Elus d’Hiram στο Παρίσι. Σεβαστιανός Φωρ. Ο αδελφός Φωρ γεννήθηκε στις 6.1.1853. Το 1888 έγινε τέκτονας και την ίδια περίοδο εγκατέλειψε τις άλλες του πολιτικές απασχολήσεις και συνταυτίστηκε με το Μπακούνιν και τους αδελφούς Ρεκλού. Νυμφεύθηκε και χώρισε γρήγορα γιατί οι συγγενείς της γυναίκας του είχαν ενοχληθεί που παντρεύτηκε αναρχικό, τέκτονα και ελευθερόφρονα. Η σύζυγός του όμως συνέχισε να τον παρακολουθεί σε όλες του τις μετακινήσεις και τελικά έζησαν μαζί τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Από τον Τεκτονισμό αποχώρησε το 1914 μαζί με άλλους αναρχικούς. Η διαφωνία του συνίστατο στο γεγονός ότι ο γαλλικός Τεκτονισμός είχε πάρει θετική θέση για την συμμετοχή της χώρας στον πόλεμο. Ο αδελφός Φωρ μετέστη στην Αιώνια Ανατολή στις 11.7.1942.
Μπορώ να συνεχίσω σε πολλές σελίδες αναφέροντας αναρχικούς τέκτονες και περιστατικά από την τεκτονική και αναρχική ζωή τους. Θα περιοριστώ σε ένα ενδιαφέρον περιστατικό που αφορά στον αδελφό Βλαδίμηρο Ουλιάνοφ ο οποίος, όμως, δεν ήταν αναρχικός. Ο Ουλιάνοφ ήταν μέλος της Στοάς L’Union de Belleville στο Παρίσι και τα οικονομικά του ήταν πάντα περιορισμένα. Ένα βράδι ζήτησε δανεικά από τον αδελφό Montehus ο οποίος του είπε: ‘Είσαι άτυχος Βλαδίμηρε γιατί μου ζητάς δανεικά το βράδι οπότε σε έχουν προλάβει άλλοι’. Αντιμετωπίζοντας όμως την απογοήτευση του Ουλιάνοφ έβγαλε από την τσέπη το ρολόι του και του το έδωσε λέγοντας: ‘Δώστο στο ενεχυροδανειστήριο και θα βολευτείς’.
Πολλά χρόνια μετά και ενώ είχε ξεχάσει το περιστατικό, ο αδελφός Montehus έλαβε εκ μέρους του Προέδρου του Κ.Σ. της Ε.Σ.Σ.Δ. ένα θαυμάσιο χρυσό ρολόι για να αντικαταστήσει αυτό που είχε παραμείνει στο ενεχυροδανειστήριο. Ο αδελφός Ουλιάνοφ ήταν τότε γνωστότερος με το ψευδώνυμο Λένιν. Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι αν το ρολόι είχε τριγωνικό σχήμα όπως συνηθιζόταν για τα ρολόγια τσέπης των τεκτόνων εκείνην την εποχή.
Στην Ισπανία ιδρύθηκε το 1910 η Confederacion Nacional del Trabajo και το 1927 η Federacion Anarquista Iberica. Και στις δύο αυτές αναρχικές οργανώσεις, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη προ-φρανκική περίοδο, πολλά από τα ιδρυτικά μέλη ήσαν τέκτονες. Δύο μάλιστα από αυτούς οι Vincente Ballester και ο Sanchez Rosa τυφεκίστηκαν από τους φρανκιστές.
Αναρχικοί στην Ελλάδα
Ας έλθουμε τώρα σε λίγο πιο επικίνδυνο έδαφος. Όπως είναι γνωστό οι δονήσεις είναι ισχυρότερες όσο πιο κοντά βρισκόμαστε στο επίκεντρο. Έτσι ως τώρα μπορούσαμε να αντιπαρέλθουμε τους Γάλλους, Ιταλούς, Βρετανούς, Ρώσους, Γερμανούς και Ισπανούς αναρχικούς. Τι γινόταν την ίδια περίπου περίοδο στην Ελλάδα;


Δανείζομαι στοιχεία από βιβλίο του Μιχάλη Δημητρίου. Ο Δημητρίου επισημαίνει ότι σε πολλές περιοχές της Ελλάδας γνώρισαν έξαρση οι αναρχικές ιδέες την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα. Οι βασικές τάσεις ήσαν τέσσερις: αναρχοσυνδικαλισμός, αγροτικός αναρχισμός, χριστιανοαναρχισμός και η ατομική τρομοκρατία. Σε άλλο σημείο επισημαίνει ότι στην περίοδο 1893-95 υπήρχαν δέκα περίπου σοσιαλιστικές, αναρχικές και ουτοπιστικές τάσεις και επισημαίνει δύο που μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα:
Οι σοσιαλπατριώτες που ζητούν την εξέγερση των υπόδουλων Ελλήνων, τους οποίους καταπιέζει και εκμεταλλεύεται ο τούρκος δυνάστης. Εκδίδουν την επίσης βραχύβια εφημερίδα ‘Νέος Σοσιαλισμός’ στην οποία στεγάζονται και αναρχίζοντες όπως ο Σπύρος Νάγος.Οι θεοσοφιστές και ουτοπιστές οπαδοί του Δρακούλη, που όταν αποχωρήσουν από το Σύλλογο θα εκδόσουν μαζί με άλλους αντιηγετικούς αναρχίζοντες την εφημερίδα ‘Σοσιαλιστικός Σύλλογος’.
Στο βιβλίο υπάρχει μια δεκάδα αναφορών και στο βουλευτή και δικηγόρο Ρόκκο Χοϊδά θεωρούμενο ως αναρχοσοσιαλιστή και υποστηρικτή και με τις δύο ιδιότητές του, των διαφόρων διωκόμενων αναρχικών της εποχής. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη έμφαση σε αυτά τα τρία ονόματα. Και οι τρεις ήσαν αδελφοί τέκτονες και μάλιστα προς τιμήν του αδελφού Σπύρου Νάγου λειτουργεί από το 1949 και η
ομώνυμη Στοά στην Αν Αθηνών.
Έρευνα στις ελάχιστες διασωζόμενες πηγές μελών του Τάγματος εκείνης της περιόδου ενδεχομένως να εντοπίσει και άλλα ονόματα τεκτόνων αναρχικών ή σοσιαλιστών. Δυστυχώς τα περισσότερα αρχεία έχουν καταστραφεί στις διάφορες περιπέτειες της χώρας και του τάγματος και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Παράλληλα, όπως αναφέρθηκε και εισαγωγικά, η παρούσα εργασία δεν αποσκοπεί στο να αποτελέσει την πλήρη και οριστική παρουσίαση του θέματος, αλλά να επισημάνει δειγματοληπτικά. Ας δούμε μερικά συνοπτικά βιογραφικά για τους τρεις που αναφέρθηκαν.
Ο αδελφός Πλάτων Δρακούλης γεννήθηκε το 1858 και μετέστη στην Α Α το 1932. Μυήθηκε στη Σ Στ Πυθαγόρας στις 10.12.1883. Ήταν συχνός ομιλητής στη Στοά και δημοσιεύτηκαν και μεταφράσεις του τεκτονικών κειμένων στο περιοδικό Πυθαγόρας, το οποίο ίδρυσε η Στοά, στον τόμο του 1884. Μετέφρασε στα ελληνικά βιβλία του Κροπότκιν και το 1885 εξέδωσε την εφημερίδα Άρδην (Μηνιαίον φύλλον των ανθρωπίνων συμφερόντων). Ηγήθηκε του αναρχοσυνδικαλισμού και είναι γνωστός και από τις υγιεινιστικές του θεωρίες. Είχε στενή σχέση με τη ‘Σοσιαλιστική Αναρχική Επαναστατική Προπαγάνδα’ που λειτουργούσε στο Λονδίνο. Στην Αγγλία πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του ως καθηγητής ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Ο αδελφός Σπύρος Νάγος γεννήθηκε στις 13.8.1869 και μετέστη στην Α Α στις 4.9.1933. Εκτός από το περιοδικό που αναφέρθηκε παραπάνω συνεργάστηκε και με τον Δρακούλη στο Άρδην. Όταν ο Δρακούλης αναχώρησε στην Αγγλία, ο αδ Νάγος εγκατέλειψε το συνδικαλισμό. Το 1904 μυήθηκε στην τότε Στοά Μαραθών. Το 1905, αν και ήταν νέος ακόμα τέκτονας, ηγήθηκε κίνησης αδελφών που αποχώρησαν από τη Στοά Μαραθών γιατί διαφωνούσαν στην εκτίμηση των εθνικών θεμάτων. Οι αποχωρήσαντες ίδρυσαν τη Σ Στ. Προμηθεύς και ο αδ Νάγος ήταν ο πρώτος Σεβάσμιος. Ο αδ Νάγος διατέλεσε μέλος του Συμβουλίου της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος και τακτικό μέλος του Υπάτου Συμβουλίου του 33ο.
Ο αδελφός Ρόκκος Χοϊδάς γεννήθηκε το 1830 και μετέστη στην Α Α το 1890. Δεν μπόρεσα να εντοπίσω πότε και πού ακριβώς μυήθηκε ο αδ Χοϊδάς. Το 1881 ήταν πρόεδρος του παραρτήματος Πατρών του τεκτονογενούς σωματείου ‘Ρήγας Φεραίος’ και όταν ιδρύθηκε η Στοά Πυθαγόρας φέρεται ότι αποτέλεσε μέλος της. Εικάζεται ότι θα πρέπει να είχε μυηθεί στη Στοά Αρχιμήδης η οποία λειτουργούσε στην Πάτρα. Ο αδ Χοϊδάς ήταν οπαδός των θεωριών του Σαιν Σιμόν, σαινσιμονιστής όπως αποκαλούνταν.
Επίλογος και συμπεράσματα Όπως όταν αναφερόμουνα στους αλλοδαπούς αναρχικούς περιέλαβα και ένα ημιάσχετο επεισόδιο με τον Λένιν, έτσι θα κλείσω και αυτό το μέρος με μια αντίστοιχα μη άμεσα συνδεόμενη πληροφορία.
Ένας περίφημος φιλόσοφος και λογοτέχνης είναι ο αδελφός τέκτονας Νίκος Καρβούνης οποίος γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1880 και μετέστη στην Α Α το 1947. Ο αδ Καρβούνης συνδέθηκε στενά με τη Θεοσοφική Εταιρεία Ελλάδος και τη Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος (όπως ονομαζόταν πριν τον Πόλεμο η Μεγάλη Στοά). Σημαντικός γενικά συγγραφέας δημοσίευσε και ανακοίνωσε πολλά σημαντικά κείμενα σχετικά με τη Θεοσοφία και τον Τεκτονισμό. Διετέλεσε μέλος της εκδοτικής ομάδας του επίσημου τεκτονικού περιοδικού και το 1931 ήταν Μεγ Στεγ της Μεγ Αν.
Μετά την έναρξη του Πολέμου έλαβε μέρος στην Αντίσταση στις γραμμές του ΕΑΜ έγραψε μάλιστα και το γνωστό εμβατήριο ‘Βροντάει ο Όλυμπος’. Στα χρόνια του Πολέμου και μετά τη λήξη του είχε διαρρήξει όλους τους δεσμούς του με τον Τεκτονισμό και τη Θεοσοφία.
Απηχώντας το ερώτημα που τέθηκε από έναν αδελφό όταν το παρόν κείμενο εκφωνήθηκε για πρώτη φορά: Άραγε ο Καρβούνης απομακρύνθηκε από τον Τεκτονισμό ή ο Τεκτονισμός απομακρύνθηκε από τον Καρβούνη; Τυχόν προσπάθεια απάντησης του ερωτήματος και κάθε πρόσθετη προσπάθεια για εξαγωγή συμπερασμάτων πραγματικά θα μπορούσε να εκληφθεί ως πρόκληση ερεθιστικής συζήτησης. Θέλω απλώς να ολοκληρώσω με μια ρήση του Τερέντιου και να παραφράσω μια άλλη ρήση του ίδιου. ‘Quod homines tot sentetiae’ (Όσοι οι άνθρωποι τόσες και οι απόψεις). Και η παράφραση: ‘Είμαι τέκτονας και ουδέν το ανθρώπινο θεωρώ ξένο’. (Για την ανακοίνωση αυτή ο Α. Χρ. Ριζόπουλος χρησιμοποίησε την ακόλουθη βιβλιογραφία: Αλεξανδρόπουλος, Α. Π. ‘Ηθική πολιτική’, Πυθαγόρας τ. Β΄, τ. Δ΄, Απρίλιος 1924 σσ. 481-484. Campion, Léo Les anarchistes dans la F M ou les maillons libertaires de la chaîne d’union, Marseille 1969. Δημητρίου, Μιχάλης Το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κίνημα, Πλέθρον Αθήνα 1985. Mellor, Alec Dictionnaire de la Franc-maçonnerie et des Franc-maçons, Paris 1971 σ. 302. Νάγος, Σπυρίδων ‘Η πολιτική της ελευθέρας τεκτονικής’, Πυθαγόρας τ. Β΄, τ. Γ΄, Μάρτιος 1924 σσ. 425-430 και Preston, William Illustrations of Masonry, London 1821 σ. 290. Πυθαγόρας, Στοά Λεύκωμα επί τη πεντηκονταετηρίδι της Σ Στ Πυθαγόρου (1881-1931), Αθήνα 1931.Revue Anarchiste τεύχη 8-11, Ιούλιος-Οκτώβριος 1930).
σημείωση: Το κείμενο δεν έχει υποστεί καμία απόλυτως επεξεργασία ή διόρθωση από τον διαχειριστή του παρόντος ιστολογίου. Αναδημοσιεύεται με την επιφύλαξη κάθε πνευματικού δικαιώματος τρίτου.

Ο ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΥΜΝΟΣ

Πώς ακουγόταν ο αρχαιότερος ελληνικός χριστανικός ύμνος με μουσική συνοδεία

Σὲ πάτερ κόσμων, πάτερ αἰώνων, μέλπωμεν] ὁμοῦ πᾶσαι τε θεοῦ λόγιμοι δε […………

…………. οὐ τὰν δείλαν ο]ὐ τὰν ἠῶ σιγάτω, μήδ’ ἄστρα φαεσφόρα χ[λα]δέ-

[σ]θων, ἐ[κ]λειπ[όντων] ρ[ιπαὶ πνοιῶν, πηγαὶ] ποταμῶν ροθίων πᾶσαι, ὑμνούντων δ’ ἡμῶν

[π]ατέρα χυἰὸν χἄγιον πνεῦμα, πᾶσαι δυνάμεις ἐπιφωνούντων ἀμὴν ἀμήν, κράτος, αἶνος

[ἀεὶ καὶ δόξα θεῷ] δ[ωτ]ῆ[ρι] μόνω[ι] [πάν]των ἀγαθῶν, ἀμὴν ἀμήν.

«Εσένα, πατέρα των κόσμων, πατέρα των αιώνων, ας τραγουδήσουμε μαζί, καθώς και όλες του θεού οι έξοχες (δυνάμεις)… (Τα στοιχεία της φύσης που δεν ηρεμούν ούτε το βράδυ,) ούτε το πρωί ας σιγήσουν, ούτε τα φωτεινά τα άστρα να βγάλουν ήχο,[1] ας πάψουν οι ριπές του ανέμου και όλες οι πηγές των ηχηρών ποταμών, την ώρα που εμείς υμνούμε τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, ενώ όλες οι Δυνάμεις[2] αναφωνούν αμήν, αμήν, κράτος, έπαινος αιώνιος και δόξα στον Θεό, τον μόνο χορηγό όλων των αγαθών,[3] αμήν, αμήν».

Μια από τις πολλές προτεινόμενες εκτελέσεις του ύμνου, που ακολουθεί ένα ελαφρώς διαφορετικό κείμενο για τα κενά του παπύρου:

Ο λεγόμενος «Ύμνος της Οξυρύγχου» αποτελεί το αρχαιότερο γνωστό χειρόγραφο ελληνικού χριστιανικού ύμνου που περιέχει ταυτόχρονα και το κείμενο, αλλά και τη μουσική σήμανση. Το χειρόγραφο έχει τον αριθμό 1786 στη συλλογή των παπύρων της Οξυρύγχου και φυλάσσεται στην Οξφόρδη. Ανακαλύφθηκε το 1918 και εκδόθηκε το 1922. Ο ύμνος γράφτηκε στα τέλη του 3ου αιώνα μετά Χριστόν. Καλεί σε μία τελετουργική σιωπή κατά την παράδοση των αρχαίων ελληνικών ύμνων και προχωρεί στην εξύμνηση της Αγίας Τριάδας. Από ιστορική άποψη αποδεικνύει τη συνέχεια του ελληνικού πολιτισμού, καθώς οι μορφωμένοι Έλληνες χριστιανοί αποδέχτηκαν και χρησιμοποίησαν την κλασική μουσική παράδοση, για να εκφράσουν τις νέες απαιτήσεις της χριστιανικής λατρείας. Γι’ αυτό και ο ύμνος είναι γραμμένος σε ελληνική φωνητική μουσική σήμανση, ενώ ανήκει στο λεγόμενο διατονικό γένος. Αποτελεί το μόνο σωζόμενο παράδειγμα ελληνικής χριστιανικής μουσικής από τους τέσσερις πρώτους αιώνες του χριστιανισμού. Για τον τρόπο έκφρασής του δεν φαίνεται να αντλεί από την Βίβλο, ούτε φαίνεται να έχει ως πρότυπο βιβλικά χωρία.

Τα υπολείμματα του ύμνου ανευρίσκονται στο πίσω μέρος ενός λογαριασμού με ποσότητες δημητριακών, στον οποίο εμφανίζεται ένας ικανός αριθμός ονομάτων από πόλεις του νομού της Οξυρύγχου. Ο ύμνος κλείνει με ένα διπλό αμήν, το οποίο το ακολουθεί κενό, γεγονός που σημαίνει ότι ο ύμνος τελείωνε εκεί. Η αρχή του ύμνου είναι κατεστραμμένη και έτσι δεν ξέρουμε εάν ο πρώτος φθαρμένος στίχος  του χειρογράφου ήταν και ο πρώτος στίχος του ύμνου.

Τα αρχαία ελληνικά μουσικά κείμενα παρουσιάζουν μία σχετικά απλή μέθοδο μουσικής σήμανσης. Γράμματα του ιωνικού αλφαβήτου, συμπληρωμένα με κάποια επιπλέον σύμβολα, σημαδεύουν τη φωνητική μουσική και τοποθετούνται πάνω από το κείμενο με τέτοιο τρόπο, ώστε να αντιστοιχούν σε συλλαβές. Διαφορετικές ομάδες συμβόλων χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν την οργανική μουσική ή την απλή μουσική συνοδεία. Η ερμηνεία των συμβόλων της αρχαίας ελληνικής μουσικής είναι γενικά καλά γνωστή στους ειδικούς χάρη στην ύπαρξη ειδικευμένων πραγματειών που μας σώθηκαν από την αρχαιότητα. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το έργο Μουσική Εισαγωγή του Αλύπιου, ο οποίος έζησε στην ύστερη ρωμαϊκή περίοδο. Στη μορφή που σώζεται το έργο περιέχει πίνακες μουσικών συμβόλων. Ο Αλύπιος ερμηνεύει αυτά τα σύμβολα με κάποια προκαταρκτικά σχόλια. Εκεί αναφέρεται στα σημάδια (σημεῖα) για τους 15 τρόπους ή τόνους και στη συνέχεια τα ομαδοποιεί όλα σε δύο ομάδες μουσικών συμβόλων, από τις οποίες η μία αφορά το κείμενο (λέξις) και η άλλη τη μουσική συνοδεία (κρούσις). Όλα τα χειρόγραφά του Αλυπίου διακόπτονται σ’ αυτό το σημείο, αλλά χάρη στην ύπαρξη άλλων παρόμοιων έργων και των ίδιων των μουσικών δειγμάτων της αρχαίας ελληνικής μουσικής είμαστε σε θέση να σχηματίσουμε μία λίγο-πολύ ολοκληρωμένη εικόνα. Τα μουσικά σύμβολα που μας παρέχει ο Αλύπιος, αλλά και άλλοι συγγραφείς της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου, είναι λογικό ότι ταιριάζουν περισσότερο στη μουσική της εποχής τους, ωστόσο φαίνεται να λειτουργούν και για προηγούμενες περιόδους της ελληνικής μουσικής. Σε κάθε περίπτωση ο Αλύπιος, του οποίου οι πίνακες για το διατονικό γένος διασώζονται ακέραιοι, μπορεί να θεωρηθεί ως αξιόπιστη πηγή για την ερμηνεία των μουσικών συμβόλων που συναντώνται στον πάπυρο μας, ένα χειρόγραφο το οποίο ανήκει στο τέλος της μακραίωνης ελληνικής μουσικής παράδοσης. Ο πάπυρος χρησιμοποιεί τα ακόλουθα σύμβολα:  

Ιδού ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζονται τα μουσικά σημάδια στο ίδιο το χειρόγραφο:

Το έτος 1992  ο Martin West,  ένας από τους σπουδαιότερους φιλολόγους του 20ου αιώνα και ειδικός στην αρχαία ελληνική μουσική, μελέτησε ξανά τον πάπυρό μας και εξέδωσε μία καθοριστική μελέτη που άλλαξε την οπτική γωνία υπό την οποία γινόταν μέχρι τότε  αντιληπτό τόσο το περιεχόμενο, όσο και η μουσική του κειμένου. Ο West έκανε ξεκάθαρο ότι κάθε όψη του ύμνου ταιριάζει απόλυτα στο πλαίσιο της ελληνορωμαϊκής Αιγύπτου του 2ου και 3ου αιώνα μετά Χριστόν. Κατέδειξε επίσης με ποιο τρόπο ο συνθέτης του ύμνου κατάφερε να εντάξει δύσκολες μετρικά χριστιανικές φόρμουλες, αφήνοντας σε άλλα σημεία την μουσική να παρασύρει το μετρό, ενώ σε άλλα σημεία τις προσάρμοσε, ώστε να ταιριάζουν στο μετρό. Το μοτίβο της κοσμικής σιωπής έχει πλήθος ελληνικά παράλληλα που φτάνουν πίσω τουλάχιστον ως την Ελληνιστική Εποχή. O West κατέδειξε επίσης ότι η μουσική του ύμνου ταιριάζει απόλυτα μέσα στο πλαίσιο της ελληνικής μουσικής παράδοσης, ανατρέποντας τη μέχρι τότε καθιερωμένη άποψη ότι ο ύμνος παρουσιάζει στοιχεία και επιδράσεις από την αιγυπτιακή, την συριακή ή την ιουδαϊκή παράδοση. Στην ίδια άποψη κατέληξε και η πλέον  εξαντλητική εξέταση  του ύμνου από τον Charles Cosgrove το 2011 (An Ancient Christian Hymn With Musical Notation). Μετά από αυτές τις δύο μελέτες σήμερα γίνεται γενικά αποδεκτό ότι ο παρών ύμνος στέκει στο τέλος της αρχαίας ελληνικής μουσικής παράδοσης, όπως αυτή μαρτυρείται από τα σωζόμενα δείγματα.

---

[1] Παραπέμπει στην αρχαία παράδοση για την μουσική των σφαιρών.

[2] Πιθανότατα εννοούνται οι άγγελοι ή ίσως όλα τα ουράνια πνευματικά όντα.

[3] Παραπέμπει στην αρχαιοελληνική έκφραση θεοί δωτῆρες ἐάων, που χρησιμοποιεί ήδη η επική παράδοση.
http://heterophoton.blogspot.gr/2016/09/blog-post_19.html

Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΗΛΙΟΣ..

Ο πυθαγόρειος Φιλόλαος ό Κροτωνιάτης δίδασκε κατά τον 5ο αί. προ Χριστού ότι:
«πυρ εν μέσω περί το κέντρον ...
...και πάλιν πυρ έτερον ανωτάτω τό περιέχον...
...περί δε τούτο δέκα σώματα θεία χορεύειν,
τους ε΄ πλανήτας,
μεθ' ους ήλιον, ύφ' ω σελήνην,
ύφ' η την γην, ύφ' η την αντίχθονα,
μεθ' α σύμπαντα
το πυρ εστίας περί τα κέντρα τάξιν επέχον»
(Αέτιος II, 7, 7, Diels-Kranz 44 a 16)
[Μετ.: Υπάρχει φωτιά γύρω από το κέντρο (τού σύμπαντος) ... και πάλι υπάρχει μία άλλη φωτιά που βρίσκεται στην περιφέρεια και τυλίγει ολόκληρο το σύμπαν... Γύρω από το κέντρο χορεύουν δέκα θεία σώματα: πρώτα η σφαίρα των απλανών, έπειτα οι 5 πλανήτες, κατόπιν ο ήλιος, ύστερα η σελήνη, κατόπιν η γη, έπειτα η αντιγή καί τέλος η φωτιά της «εστίας» πού εδρεύει γύρω από το κέντρο.]
Την ίδια περίπου εποχή με τον Φιλόλαο, ο Σοφοκλής στην τελευταία του τραγωδία «Οιδίπους επί Κολωνώ» περιγράφοντας την ΑΠΟΘΕΩΣΗ του Οιδίποδα και την ΜΕΤΑΣΤΑΣΗ του στους Ουρανούς, κάνει λόγο για ένα «φως αφεγγές» (=σκοτεινό φως) που άγγιζε το σώμα του Οιδίποδα και ο τραγικός ήρωας μετέστη στον Άλλο Κόσμο, ενώ ο μοναδικός παρών Θησέας είχε καλύψει τους οφθαλμούς του μη αντέχοντας το απόκοσμο θέαμα (Σοφ. Οιδίπους επί Κολωνώ, στιχ. 1586 κ. έξ.). Στο εν λόγω απόσπασμα ο Οιδίπους παραδίδει ένα Μυστικό στον βασιλιά των Αθηναίων Θησέα ορκίζοντάς τον να μην το πει σε κανένα, παρά μόνο να το ΔΕΙΞΕΙ στο διάδοχό του, για να έχει έτσι η πόλη της Παλλάδας αιώνια ευδαιμονία:
«αυτός αίει σώζε, χώταν εις τέλος του ζην αφικνή, τω προφερτάτω μόνω σήμαιν', ο δ' αιεί τω πιόντι δεικνύτω» (Σοφ. Οίδ. επί Κολωνώ, 1530-1532)
[Μετ.: Πάντα φύλαγε εσύ (Θησέα) το μυστικό· κι όταν φτάσεις στο τέλος της ζωής σου, πες το μόνο σ' αυτόν που θα σε διαδεχθεί. Κι ο καθένας πάντα ας δείχνει (το μυστικό του τόπου της Μεταστάσης του Οιδίποδα) στον διάδοχό του.]
Το Μυστικό βέβαια του Θησέα δεν είναι άλλο από την τοποθεσία της Μεταστάσης του Οιδίποδα και της Εισόδου του στο Αφεγγές Φως, που έλαβε χώρα, κατά την παράδοση στον Ίππιο Κολωνό.
Αρκετούς αιώνες αργότερα, τον 2ο αι. ΜΕΤΑ Χριστόν, περιγράφοντας ο περιηγητής Παυσανίας τα Ιερά της Ελευσίνας, αποφεύγει να εξηγήσει αν το προσωνύμιο «Κυαμίτης» αναφέρεται στη Δήμητρα γράφοντας:
«Όστις ήδη τελετήν Ελευσίνι είδεν ή τα καλούμενα Ορφικά επελέξατο, οίδεν ό λέγω» (Παυσ. Αττικά, 37, 4)
[Μετ.: Όποιος είδε τα Ελευσίνια Μυστήρια ή διάβασε τα λεγόμενα Ορφικά, ξέρει για ποιο πράγμα μιλώ]. Προφανώς, υπαινίσσεται την υπόρρητη διδασκαλία που προϋποθέτουν οι Ορφικοί Ύμνοι ότι δηλ. όλοι οι θεοί αποτελούν όψεις της ιδίας θείας Οντότητας (ΕΝΟΘΕΪΣΜΟΣ):
«Είς Ζευς, είς Άϊδης, είς 'Ήλιος, είς Διόνυσος είς Θεός εν πάντεσσι, τι σοι δίχα ταύτα αγορεύω;» (Orf. Fr. 4, Macrob. Sat. 1, 18)
[Μετ.: Ένας (είναι) ο Ζεύς, ένας ο Άδης, ένας ο Ήλιος, ένας ο Διόνυσος, ένας Θεός σε όλα, γιατί εγώ στα απαγγέλω ξεχωριστά;]
Είναι σαφές από όσα αναφέραμε ενδεικτικά ως εδώ, ότι στην αρχαία Ελλάδα, από τα χρόνια του Ομήρου ως την μεταχριστιανική εποχή, υπήρχε μια Μυστική Παράδοση περί του Θεού και του Σύμπαντος, η οποία συμπεριελάμβανε αστρονομικές θεωρίες και θρησκευτικές αντιλήψεις. Η παράδοση αυτή ήταν Μυστική με την έννοια ότι δεν ήταν ανακοινώσιμη παντού ή σε όλους και επίσης δεν ήταν προσβάσιμη με «αμιγώς ορθολογικά» μέσα. Ο Πλάτων στην 2η Επιστολή του είναι εν προκειμένω σαφής όταν προειδοποιεί τον παραλήπτη Διονύσιο ότι γράφει με υπαινιγμούς, έτσι ώστε αν το γράμμα του χαθεί στη θάλασσα ή την στεριά, όποιος το βρει και το διαβάσει να μην το καταλάβει: «ό αναγνούς μή γνώ».
Ωστόσο, μία -κατά το δυνατόν!- ενιαία εικόνα αυτής της αρχαιοελληνικής Μυστικής Παράδοσης, παρουσιάζεται στα χρόνια της Ύστερης Αρχαιότητας από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ιουλιανό (τον αποκαλούμενο από την Εκκλησία «Αποστάτη») στο σύγγραμμά του «Εις τον Βασιλέα Ήλιον» (362 μ.Χ.), το όποιο αποτελεί το «φιλοσοφικό μανιφέστο» των «Παγανιστών» (νεοπλατωνικών και μιθραϊστών) του 4ου μεταχριστιανικού αιώνα. Εκεί διαφαίνεται καθαρά η «δομή» της υπερχιλιετούς αρχαιοελληνικής μυστικής παράδοσης.
«Έστι μέν ούν, εύ οίδα, χαλεπόν και τό ξυνείναι περί αυτού μόνον οπόσος τις εστιν ο ΑΦΑΝΗΣ (ενν. ΗΛΙΟΣ) έκ του φανερού λογισαμένω...» (Ιουλιανός, Εις τον Βασιλέα Ήλιον, 3, 132 α)
[Μετ: Είναι δύσκολο, το γνωρίζω καλά, ακόμα και να κατανοήσεις το μέγεθος του ΑΟΡΑΤΟΥ ΗΛΙΟΥ, κρίνοντας από τον ορατό...]
Οι αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι, ήδη από την εποχή των Πυθαγορείων, δίδασκαν ότι στο Κέντρο του Σύμπαντος υπάρχει ένας «Σκοτεινός Ήλιος» ο οποίος κυβερνά τον ανώτερο κόσμο των Νοητών. Η ιδέα αυτή περί του «Αφανούς Ηλίου» δεν είχε μόνο αυστηρώς αστρονομικά χαρακτηριστικά, όπως ίσως νομίσει κάποιος διαβάζοντας τα σπαράγματα του Φιλόλαου. Το κύριο χαρακτηριστικό του Αοράτου Ηλίου της αρχαίας ελληνικής μυστικής παράδοσης ήταν φιλοσοφικό-θρησκευτικό και αναφερόταν στην ΑΛΛΗ δομή το σύμπαντος, που ο Ησίοδος αποκαλεί «Χάος», ο Όμηρος «Μοίρα» και οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι «Όν». Ο Αόρατος Ήλιος δηλαδή αναπαριστά την «Πρώτη Αρχή» του Παντός, η οποία ωστόσο δεν είναι αναπαραστάσιμη ούτε κατανοήσιμη από τον άνθρωπο. Οι θνητοί, τον Αόρατο Ήλιο μόνο ως «παρά-λογη τυχαιότητα» μπορούν να τον αντιληφθούν ή να τον βιώσουν ΕΝΟΡΑΤΙΚΑ σαν μία ανεξιχνίαστη, χωρίς λογική, έμπνευση. Γράφει ο Πλάτων για την «επαφή» αυτή με τον Νοητό Ήλιο (που την αποκαλεί «φιλοσοφία»):
«ρητόν γάρ ουδαμώς εστιν...
αλλά εκ πολλής συνουσίας
γιγνομένης περι τό πράγμα αυτό
και τού συζήν ΕΞΑΙΦΝΗΣ,
οίον από πυρός πηδήσαντος εξαφθέν φως,
εν τή ψυχή γενόμενον αυτό εαυτό ήδη τρέφει» (Πλατ., Ζ' Επιστ. 341 d)
[Μετ: Δεν εκφράζεται το περιεχόμενο με λόγια... αλλά είναι αποτέλεσμα της αδιάκοπης επεξεργασίας του θέματος και επικοινωνίας με αυτό ΞΑΦΝΙΚΑ, όπως η φωτιά ξεπηδά και ανάβει από τον σπινθήρα, (έτσι) γεννιέται μέσα στην ψυχή και τρέφει τον ίδιο τον εαυτό του].
Ό Αόρατος Ήλιος ως «Πρώτη Αρχή» του Παντός είναι υπεράνω κάθε ανθρωπίνης Λογικής, δεν μπορεί να προσδιοριστεί ή να αναπαρασταθεί, ούτε είναι κατανοήσιμος παρά μόνο ως «Έτερον» ή ως «Τυχαιότητα».
Στην μυθολογία βέβαια αναπαραστάθηκε αυτή η «Πρώτη Αρχή» με την μορφή των διαφόρων ΤΕΡΑΤΩΝ (Άρπυιες, Σφίγγες, Κήρες κ.λ.π.). Ωστόσο, η «Μοίρα» ποτέ δεν αναπαραστάθηκε σε καμία μορφή, ούτε ανθρώπινη, ούτε «τερατώδη». Κατά παρόμοιο τρόπο και ο Αόρατος Ήλιος δεν απεικονίστηκε ποτέ, ακόμη κι όταν στην Πλατωνική Φιλοσοφία ενδύθηκε τελικά με τον χιτώνα του Ορθού Λόγου (αν και όχι ολοκληρωτικά!).
Μόνο κατά την περίοδο της ανάπτυξης της Στωϊκής Φιλοσοφίας και εντεύθεν, ο Αόρατος Ήλιος, ως το Αγαθόν, ορθολογοποιήθηκε καθ' ολοκληρίαν, αν και σύμπασα η Ελληνική Μυθολογία βοά ότι δεν είναι ο Ορθός Λόγος ο πυρήνας της αρχαίας ελληνικής κοσμοαντίληψης αλλά το ΧΑΟΣ. Ωστόσο, στα θρησκευτικά παγανιστικά κινήματα και τις φιλοσοφικές σχολές της ύστερης αρχαιότητας, ο Αόρατος Ήλιος επανέκτησε την... «σκοτεινή» του αίγλη, μέχρι τα χρόνια τού Χριστιανισμού, όταν κηρύχθηκε urbi et orbi ότι «έν αρχή ήν ό Λόγος» (Ιω. I, Ι). Έκτοτε, ο Αόρατος Ήλιος της αρχαίας Ελληνικής Μυστικής Παράδοσης βρήκε καταφύγιο στους χώρους των Μυστικιστών και της Αλχημείας ως SOL NIGER (=Μαύρος Ήλιος).
Η Αθηνά προειδοποίησε τον Περσέα να μην αντικρύσει το Βλέμμα της Μέδουσας, όχι τόσο επειδή πέτρωνε όποιον το κοιτούσε, όσο διότι όποιος αντικρύζει κατάματα το Σκοτάδι, το Σκοτάδι εισέρχεται μέσα του. Για πάντα.............
Ο Όμηρος και ο Ησίοδος διδάσκουν στα Έπη τους ότι το μη-αναπαραστάσιμο και μη-προσδιορίσιμο ΧΑΟΣ είναι η μήτρα του Παντός.
Λίγους αιώνες αργότερα ο ΦΙΛΟΛΑΟΣ ο Πυθαγόρειος υποστήριξε ότι, πέρα από τον Ορατό Ήλιο, υπάρχει ένας άλλος ΑΟΡΑΤΟΣ, γύρω από τον οποίο κινείται το Σύμπαν (ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΑΟΡΑΤΟ ΠΥΡ).
Ο Πλάτων, θεωρώντας ότι ο Λόγος είναι η Πηγή του Παντός, μετέφερε τον αόρατο ήλιο των Πυθαγορείων στο Κέντρο της Γης. Αυτός ο ΜΑΥΡΟΣ ΗΛΙΟΣ (Sol Niger) που βρίσκεται στο Κέντρο της Γης αποτέλεσε τον πυρήνα του αποκρυφιστικού δόγματος της Ελληνιστικής Αλχημείας.
Ωστόσο στα ΜΥΣΤΗΡΙΑ διατηρήθηκε το Πυθαγόρειο (κι όχι το Πλατωνικό) Κοσμοείδωλο κι έτσι υποστηρίχθηκε ότι η Ψυχή στην Πορεία της μετά θάνατον, περνά τους Πλανήτες για να ανέλθει πέρα από τη Σφαίρα των απλανών στον Αόρατο Ήλιο που «κατοικεί» η θεότητα και οι αγγελικές Δυνάμεις (ΑΦΑΝΗΣ ΗΛΙΟΣ).
Την ίδια εποχή οι Στωικοί μιλούν για τις Περιοδικές Κοσμικές Καταστροφές από Φωτιά (ΕΚΠΥΡΩΣΕΙΣ), μια ιδέα που ο Χριστιανισμός εξανθρώπισε κάνοντας λόγο για Μέλλουσα Κρίση και Συντέλεια του Αιώνος.
Η Μυστική Παράδοση του Αφανούς Ήλιου που διατηρήθηκε για χίλια χρόνια στα Μυστήρια και στην αστρολογία, επιβίωσε και κατά τον Μεσαίωνα, συνδέοντας τον ηλιοκεντρισμό των Ερμητικών Κειμένων που διάβασε ο Κοπέρνικος και ο Γαλιλαίος, με τον ΟΥΡΑΝΙΟ ΔΡΑΚΟΝΤΑ του Μιθραϊσμού, τον ΝΟΗΤΟ ΗΛΙΟ του Νεοπλατωνισμού, το ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΥΡ των Πυθαγορείων και τον Ομηρικό Τάρταρο.
Τώρα πια είναι φανερό γιατί τα ελληνικά κλασσικά αγάλματα ΔΕΝ ΓΕΛΟΥΣΑΝ ΠΟΤΕ, εμπνευσμένα από τα μηνύματα της αρχαίας τραγωδίας.
Σάς παραθέτουμε κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο:
Sub terra est [(Ο Ήλιος) είναι κάτω απο τη γη]:
Ο ΥΠΟΧΘΟΝΙΟΣ ΗΛΙΟΣ ΤΗΣ ΜΥΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Υπάρχει, εδώ και αιώνες, η αντίληψη ότι κατά την Ύστερη Αρχαιότητα και το Μεσαίωνα το μοναδικό κοσμοείδωλο που επικρατούσε στην Επιστήμη, ήταν το πλατωνικό-αριστοτελικό, το όποιο χώριζε το σύμπαν σε δύο βασικές περιοχές: την υποσελήνια όπου κυριαρχούσε η φθορά και η μεταβλητότητα και η υπερσελήνια όπου κυριαρχούσε η αφθαρσία και η αιωνιότητα. Όπως, όμως, δείχνουν διάφορα συγγράμματα της Ύστερης Αρχαιότητας (Ερμητικά Κείμενα, Επιστολές αυτοκράτορα Ιουλιανού, κ.λ.π.) δεν φαίνεται να ήταν ο ΓΕΩΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ το μοναδικό κοσμοείδωλο της ελληνιστικής επιστήμης! Ή πεποίθησή μας ότι ο γεωκεντρισμός του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη (με όλα τα συμπαρομαρτυρούντα) υπήρξε το μοναδικό κοσμοείδωλο του αρχαίου κόσμου βασίζεται στις «αθηνοκεντρικές» και χριστιανικές μας προκαταλήψεις. Επειδή το Χριστιανικό Κοσμοείδωλο στηρίχθηκε πάνω στο γεωκεντρικό μοντέλο των «δύο κόσμων» υποσελήνιου και υπερσελήνιου, θεωρήθηκε ότι η αρχαιότητα δεν γνώριζε άλλο κοσμοείδωλο και ότι ο Ηλιοκεντρισμός του Αριστάρχου του Σάμιου (ή του Ηρακλείδη του Ποντικού) υπήρξαν «περιθωριακές» θεωρητικές κατασκευές. Στην ιστορική αυτή «παρεξήγηση» συνέβαλε και η αθηνοκεντρικότητα της Φιλοσοφικής Σκέψης, δεδομένου ότι δεν σώθηκαν πολλά αποσπάσματα: Πυθαγορείων ή άλλων Προσωκρατικών, ενώ σώθηκαν ΣΧΕΔΟΝ ΟΛΑ τα συγγράμματα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. (Αυτό βέβαια συνέβη ΚΑΙ εξ αιτίας της μεγαλοφυΐας των δύο αυτών σοφών η όποια επεσκίασε κάθε άλλη -διαφορετική- άποψη η θεωρία).
Ωστόσο, τα κείμενα υπάρχουν και βοούν: το «Ποίημα» του Παρμενίδη, το «Περί Φύσεως» του Εμπεδοκλή, τα αποσπάσματα του Φιλολάου και του Βώλου του Μενδήσιου, οι Μαγικοί Πάπυροι, τα Ερμητικά Κείμενα, οι Επιστολές τού Ιουλιανού, τα συγγράμματα των Ελλήνων Αλχημιστών της Αιγύπτου Ζώσιμου και Ολυμπιόδωρου κ.τ.ο. που καλύπτουν μία περίοδο χιλίων περίπου χρόνων, παρουσιάζουν ένα διαφορετικό κοσμοείδωλο από τον γεωκεντρισμό του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Συγκεκριμένα μιλούν για ένα ΕΝΙΑΙΟ σύμπαν με κέντρο έναν ΑΟΡΑΤΟ ΗΛΙΟ. Στα επόμενα κεφάλαια πρόκειται να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη αυτού του κοσμοειδώλου από τον Παρμενίδη (5ος αι. π.Χ.) ως τον Ιουλιανό (4ο αι. μ.Χ.) τον λεγόμενο «Αποστάτη». Θα ξεκινήσουμε από τη θεωρία του Παρμενίδη και κυρίως του Εμπεδοκλή για ένα ΥΠΟΧΘΟΝΙΟ ΗΛΙΟ που βρίσκεται στο κέντρο της γης και θα προχωρήσουμε στη θεωρία του «Αοράτου Ήλιου - Κεντρικού Πυρός» που «συστηματοποίησε» ο Φιλόλαος. Εν συνεχεία θα δούμε πως αυτό το κοσμοείδωλο πέρασε μέσα από τον πλατωνικό μύθο του «Φαίδωνος» στις μεταφυσικές αντιλήψεις των ανθρώπων και πως αυτή η διδασκαλία διατηρήθηκε στα Μυστήρια των Ελληνιστικών χρόνων και στην ελληνοαιγυπτιακή αλχημεία. Ψήγματα αυτής της αρχαίας Ελληνικής Παράδοσης του «Αοράτου Ηλίου» διατηρήθηκαν στην Χριστιανική Εσχατολογία της Κόλασης και της 8ης Ημέρας, ενώ ο κύριος πυρήνας της Παράδοσης του Μαύρου Ηλίου (sol niger) διασώθηκε στους Άραβες Αλχημιστές του Μεσαίωνα μέσω της Αλεξανδρινής Επιστήμης και της Νεοπλατωνικής Φιλοσοφίας.
Η πρώτη καταγραφή, περί Σκοτεινού Ηλίου, με ποιητικό βέβαια και υπαινικτικό τρόπο, υπάρχει στο λεγόμενο «Ποίημα» του Παρμενίδη, όπου αναφέρεται ρητά ότι για να εισέλθει κανείς στο Φως πρέπει να περάσει προηγουμένως από το Σκότος, επειδή, οι θυγατέρες του Ηλίου («Ηλιάδες Κούραι») κατοικούν στα «Δώματα της Νυκτός»....
...Το ταξίδι αυτό του Παρμενίδη μπορούσε να το κάνει ο κάθε άνθρωπος. Ο χώρος που ενδείκνυτο γι' αυτή τη διαδικασία ήταν τα ΥΠΟΓΕΙΑ ΑΔΥΤΑ των Μαντείων και των Θεραπευτηρίων, όπου ελάμβανε χώρα η ΕΓΚΟΙΜΗΣΗ.
[Παρέκβαση: Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως από την Ελέα της Κ. Ιταλίας επιγραφές (π.χ. «Ούλης Αρίστωνος Ιατρός Φώλαρχος το σ'π' έτος») που δείχνουν ότι ο Παρμενίδης, πέραν από πατέρας της Ιδεαλιστικής φιλοσοφίας, υπήρξε αρχηγέτης μιας Αδελφότητας Ιερέων- θεραπευτών του Απόλλωνα, που ασχολείτο με την εγκοίμηση].
Η εγκοίμηση αφορούσε σε κάτι στο όποιο ΔΕΝ μπορούμε σήμερα να έχουμε πρόσβαση (γι' αυτό υποχρεωνόμαστε να παίρνουμε αναισθητικά και φάρμακα).Ο Απόλλων ήταν ο Θεός της Εγκοίμησης αλλά τα σπήλαια λέγονταν «Πλουτώνεια Άντρα». Και όταν αργότερα ο Ασκληπιός έγινε ο πιο γνωστός θεός της εγκοίμησης, εξακολούθησε να μοιράζεται τους ναούς του με τον Απόλλωνα. Τα εγκοιμητήρια ήταν υπόγεια σπήλαια πάνω από τα όποια κτίζονταν τα Μαντεία. Οι τεχνικές της εγκοίμησης ήταν ποικίλες: από πλήρη ακινησία μέχρι χρήση μονότονων ψαλμών και αναπνευστικές τεχνικές. Ο σκοπός ήταν πάντα ο ίδιος: η ΕΚΣΤΑΣΗ, δηλαδή το σπάσιμο των δεσμών των αισθήσεων, για να δημιουργηθεί η πρόσβαση σε μία αντίληψη πέρα από το χώρο και το χρόνο.


Η διαδικασία αυτή της εγκοίμησης πρόσφερε τη ΜΥΣΤΙΚΗ ΓΝΩΣΗ του Αοράτου Ήλιου που «στέκει» Σκοτεινός στο «Κέντρο» του Σύμπαντος. Οι «φώλαρχοι», δηλαδή οι επικεφαλής Ιερείς της εγκοίμησης, εξηγούσαν αυτά που οι πιστοί αποκαλούσαν «όνειρα» και θεράπευαν αρρώστιες ή έλυναν προσωπικά προβλήματα. Οι περιγραφές της εγκοίμησης που έχουν σωθεί αποκαλύπτουν την κατάπληξη των πιστών για τα «όνειρα» που έβλεπαν με ανοιχτά τα μάτια «εν πλήρει εγρηγόρσει». Κάνουν λόγο για μία κατάσταση κατά την οποία είναι σαν να είναι ξύπνιος κανείς, χωρίς να είναι ξύπνιος και σαν να κοιμάται κανείς αλλά χωρίς να κοιμάται... Οι Ιερείς των εγκοιμητηρίων ήταν κύριοι αυτής της κατάστασης των πιστών, που την θεωρούσαν ως την «Τέλεια Συνειδητότητα». Κι όσοι πιστοί του Απόλλωνα βίωναν αυτή τη «συνειδητότητα» στα εγκοιμητήρια των Μαντείων, γνώριζαν πια («ήταν Μύστες») το τι σήμαινε ούτε να είναι ξύπνιος κανείς, ούτε να κοιμάται, ούτε να είναι ζωντανός, ούτε νεκρός, και -το κυριότερο- να νοιώθει κανείς «σαν το σπίτι του» όχι μόνο σ' αυτό τον κόσμο της ύλης αλλά και σ' εκείνην την άλλη «πραγματικότητα» και «διάσταση» του Σκοτεινού Ήλιου που βρίσκεται στον «πυρήνα» της Νύχτας.Για τους αρχαίους Έλληνες ο θεός αυτής της «άλλης» συνειδησιακής κατάστασης ήταν ο Απόλλων - αλλά εμείς οι ορθολογιστές του Διαφωτισμού, το έχουμε λησμονήσει. Ο Απόλλων δεν ήταν μόνο ο θεός του Φωτός και του Λόγου, αλλά ο θεραπευτής της Έκστασης, της Ύπνωσης, της Καταληψίας, όλων δηλαδή των καταστάσεων που οδηγούσαν στην «άλλη όχθη» του κόσμου («Μαύρος Απόλλων»). Η απολλώνια έκσταση διέφερε από την έκσταση του Διονύσου. Δεν ήταν ακραία, ανεξέλεγκτη, ανησυχητική, μαζική. Ήταν, αντίθετα, έντονα προσωπική και συνέβαινε «εν ησυχία και ακινησία».Στο προαναφερθέν ποίημά του ο Παρμενίδης κάνει λόγο (συμφωνώντας με τις αρχαιοελληνικές περιγραφές εγκοίμησης) για ορισμένα χαρακτηριστικά σημάδια που δείχνουν το σημείο εισόδου σ' έναν άλλο κόσμο, σε μία άλλη συνειδησιακή κατάσταση που δεν είναι ούτε εγρήγορση, ούτε ύπνος. Το πρώτο σημάδι είναι η αίσθηση μιας γρήγορης ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ - εξ ου και οι λαβύρινθοι στους θόλους των αδύτων στα εγκοιμητήρια [Παρέκβαση: Τελευταία διαπιστώθηκε από Έλληνες επιστήμονες Β. ΖΑΦΡΑΝΑ και Π. ΚΑΡΑΜΠΑΤΖΑΚΗ ότι τα αρχαιοελληνικά άδυτα πληρούσαν το νόμο SABINE της Ακουστικής -ο λόγος του Όγκου του αδύτου προς την Επιφάνεια είναι μικρότερος από την μονάδα- σύμφωνα με τον όποιο δημιουργείται ανηχοικός χώρος, δηλ. κλειστός χώρος χωρίς αντήχηση]....
... Ωστόσο, η τοποθέτηση του Τάρταρου στο Κέντρο του Παντός, ως «αόρατου ήλιου» είχε μία σημαντική επίπτωση στην αρχαία ελληνική Θεολογία και Φιλοσοφία. Σύμφωνα με την ησιόδεια και ομηρική μυθολογία ο Τάρταρος είναι η ΑΛΛΗ, η ΑΛΛΟΚΟΤΗ και ΧΑΟΤΙΚΗ πλευρά του Είναι, όπου αναιρούνται όλοι οι φυσικοί νόμοι και κάθε «λογική» χάνει την άξια της. Ο Τάρταρος είναι ένα «αχανές» στο όποιο ο Ζεύς, μετά τη νίκη του επί των Τιτάνων και των Γιγάντων (δηλαδή επί του ΑΛΛΟΚΟΤΟΥ, μη ανθρώπινου) έριξε εκεί τους ηττημένους αντιπάλους του («Διός φυλακή»). Στο αχανές του Τάρταρου, που είναι ΑΟΡΑΤΗ ΦΩΤΙΑ, δεν υπάρχουν σημεία του ορίζοντα, ούτε λογική κατανομή διευθύνσεων, αλλά ένας συνεχής στροβιλισμός, που ο Ησίοδος ονομάζει «Χάος». Το «Κεντρικό Πυρ» λοιπόν των Πυθαγορείων, ο Τάρταρος του Ομήρου και το «Χάος» του Ησιόδου, αν και είναι η «ανάποδη» του ορατού σύμπαντος, ωστόσο αποτελούν το Κέντρο του Παντός! «Αυτή την ανάποδη όψη του Είναι δεν την βλέπει κανείς, ο Δίας όμως ξέρει ότι υπάρχει αυτή και ρίχνει εκεί τους νικημένους γίγαντες ... και πολλές φορές στην ελληνική μυθολογία εμφανίζονται μορφές τις όποιες, αναδρομικά, μπορούμε να ερμηνεύσουμε ως μορφές που είναι ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΙ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ. Παραδείγματος χάριν, ασφαλώς η ΚΕΦΑΛΗ ΤΗΣ ΜΕΔΟΥΣΑΣ είναι κάτι τέτοιο...».
Ο Φιλόλαος λοιπόν, τοποθετώντας τον Τάρταρο, δηλαδή το ΧΑΟΣ, στο Κέντρο του Κόσμου απεικόνισε με «αστρονομικό» τρόπο την αρχαία ελληνική αντίληψη ότι στο ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ «ΕΙΝΑΙ» ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΤΟ ΧΑΟΣ. Αναλύοντας στις επόμενες σελίδες το «φιλοσοφικό» περιεχόμενο της έννοιας του «Χάους» (και την ιστορία αυτής της εννοιολογικής εξέλιξης) θα αγγίξουμε τον ιδεολογικό πυρήνα της αρχαίας ελληνικής μυστικής παράδοσης του «Αοράτου Ηλίου» που η φιλοσοφική γλώσσα απέδωσε ως «Χάος»...
... Κατά πρώτον ας κρατήσουμε την αντίληψη ότι ο κόσμος δεν φτιάχτηκε για χάρη κανενός «θεού» ή ανθρώπου και ποτέ ο άνθρωπος δεν κλήθηκε να «κατακυριεύσει την γην» όπως γράφει η Βίβλος (Γεν. 1,28). (Παρεμπιπτόντως αυτή η βιβλική αντίληψη του ανθρώπου ως κυριάρχου της Φύσεως πρέπει να αναθεωρηθεί, γιατί μας οδήγησε στο Οικολογικό Ολοκαύτωμα). Επίσης, το Δωδεκάθεο διδάσκει ότι ο άνθρωπος ως μέρος του σύμπαντος- κόσμου, ελάχιστο και ταπεινό, προέρχεται ΕΚ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ και συνεπώς μέσα στην ουσία του φέρει εγγενώς την ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΑ. Κατόπιν τούτου κανείς ορθολογισμός δεν μπορεί να εξηγήσει ΠΛΗΡΩΣ τον άνθρωπο, την ουσία του και το νόημα της ζωής του. Ο πυρήνας του ανθρώπου θα παραμένει πάντα ανεξιχνίαστος γιατί προέρχεται από το απροσδιόριστο-μη γνωρίσιμο Χάος. Το ίδιο ισχύει βέβαια και με όλα τα άλλα όντα και φυσικά για τον Κόσμο. Καμία ορθολογική επιστήμη δεν θα μπορέσει ποτέ να ερμηνεύσει την ουσία της ύλης ή της ενέργειας. Πάντα ένα... «μέγεθος Planck» θα ορθώνεται εμπόδιο στην ορθολογική γνώση. Αυτό πρέπει πάντα να το έχει υπ' όψη του ο άνθρωπος όταν δημιουργεί ορθολογικές θεωρίες και φαντάζεται ότι με τους διαφόρους -ισμούς έχει κατακτήσει την αλήθεια. Αυτή άλλωστε είναι κι η αιτία που όλοι οι -ισμοί τελικά καταλήγουν στο αίμα και μετατρέπονται σε απάνθρωπα (ορθολογικά!) συστήματα. Αυτό το λάθος έκανε και ο Διαφωτισμός με τον ολοκληρωτικό ορθολογισμό του, που παρέβλεψε ότι ο πυρήνας της αλήθειας (όπως κι ο πυρήνας της ανθρώπινης ουσίας) είναι ΜΗ-ΓΝΩΡΙΣΙΜΟΣ, «ες αεί». Αυτή είναι και η μεγαλύτερη προσφορά του Ελληνικού Πνεύματος η όποια μάλιστα είναι ιδιαίτερα επίκαιρη και χρήσιμη στην σημερινή παραπαίουσα ορθολογικότατη ανθρωπότητα, η όποια μπορεί με λογικά επιχειρήματα να σκοτώνει ανθρώπους, επειδή εδώ και αιώνες έχει λησμονήσει την ελληνική αλήθεια ότι ο Ορθός Λόγος αποτελεί μέρος μόνο του Κόσμου του όποιου ο πυρήνας και ο γεννήτωρ είναι η Άβυσσος που οι Έλληνες ονόμαζαν «Μοίρα» και ποτέ δεν της έδωσαν ανθρώπινη μορφή. Αλλά πόσοι άνθρωποι μπορούν ν' αντέξουν την τρομερή αλήθεια των αρχαίων Ελλήνων: αν τίποτα δεν αξίζει όσο η ζωή, τότε η ζωή δεν αξίζει τίποτα...
... Αποφατικώς θεολογών, ο Ορφεύς δημιούργησε το στέρεον έδαφος του Μυστικισμού. Ο μυστικός άνθρωπος γνωρίζει, ή μάλλον διαισθάνεται, ότι η παρουσία του εντός του κόσμου σημαίνει μια Πτώση, ότι δεν ανήκει εξ ολοκλήρου στη γη, ότι ζει εδώ ως εξόριστος. Από την επίγνωση ότι:
«Γης παις ειμί και ουρανού αστερόεντος, αυτάρ εμοί γένος ουράνιον» [Μετ.: Παιδί είμαι της Γης και του έναστρου ουρανού, γένος ουράνιο] πηγάζει η ακατανίκητη έφεση της απελευθέρωσης από τα υλικά σώματα «ώσπερ δεσμωτηρίων», η οποία στην ορφική ασκητική ονομάστηκε «έκσταση». Ο μυστικός άνθρωπος όταν «εξίσταται», στην ουσία εκμηδενίζει εντός του τον άνθρωπο, παύει να γνωρίζει και να θέλει, δηλαδή να ζει ως Εγώ. Ο μυστικός άνθρωπος όταν Εξίσταται, μεθίσταται στον θεό ταυτιζόμενος μαζί του, όπως οι πρωτόγονοι πιστοί του Ζαγρέως ταυτίζονταν με τον Θεό-ταύρο, κοινωνούντες του σώματος και αίματος κατά την άγρια ωμοφαγική τελετή τους. Η μεταμόρφωση αυτής της πρωτόγονης αιματηρής τελετουργίας σε ορφικά αναίμακτα μυστήρια συνίσταται σε τούτο: ο μύστης γνωρίζει πέρα από κάθε άλλον ότι ο θεός μιλάει όταν ο άνθρωπος σιωπά, γιατί η άρνηση του (τιτανικού) ανθρώπου και η θέωση είναι έννοιες ταυτόσημες.

Είναι πραγματικά κρίμα το ότι δεν έφτασε σε μας σχεδόν τίποτα από την ορφική λογοτεχνία του 6ου αι. π.Χ., εκτός από μερικά ελάχιστα σπαράγματα σε έμμεσες πηγές (πχ. θεογονία στους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη κ.λπ.). Αντίθετα, από τους χρόνους της υστερορωμαϊκής αρχαιότητας έχουν σωθεί εκτενή αποσπάσματα ορφικής (κατ' ακρίβειαν: νεο-ορφικής) ποίησης, όπως τα Αργοναυτικά, τα Λιθικά, οι Ύμνοι κ.λ.π. Η χρήση αυτής της μεταγενέστερης λογοτεχνικής παραγωγής ήταν καθαρά μαγική - θεουργική, όπως έχουμε δείξει αλλού, παρ' όλα αυτά όμως διατηρεί μίαν ιδιαίτερη γοητεία λόγω του ενδεχομένου να αποτελεί το υμνολόγιο των «παγανιστών» της ύστερης αρχαιότητας.
Η αντίληψη ότι ο θεός κατοικεί μέσα μας και ότι μπορούμε να ταυτιστούμε μαζί Του (=μυστικισμός) δείχνει, επίσης, και την επιρροή που είχαν τα δόγματα του Ορφέα στον Χριστιανισμό. Υπάρχουν ορισμένες πραγματικά κραυγαλέες ομοιότητες μεταξύ Ορφισμού και Χριστιανισμού, αλλά και κρίσιμες διαφορές. Κατ' αρχάς και ο Χριστός και ο Διόνυσος ήταν Υιοί Θεού, που και οι δυο υπέφεραν, πέθαναν μαρτυρικά και αναστήθηκαν. Υπάρχει, ωστόσο, μια διαφορά εδώ: ο θάνατος του Ιησού ήταν συνειδητός και εκούσιος, ενώ του Διονύσου όχι. Η δεύτερη ομοιότητα μεταξύ Ορφισμού και Χριστιανισμού έγκειται στο δόγμα του «εν Πτώσει ευρισκομένου ανθρώπου» (λόγω της προέλευσης του από τους Τιτάνες). Ο θεός που πεθαίνει και ανασταίνεται, ο 3ος Διόνυσος, είναι το μέσο της σωτηρίας από το μίασμα που κληρονομήσαμε άθελά μας, αλλά ο Ιησούς προσφέρει σωτηρία σε εκουσίως «πεπτωκότες» και κατόπιν μετανοούντες. Η πιο σημαντική ομοιότητα μεταξύ Ορφισμού και Χριστιανισμού αφορά στην εσχατολογία και συγκεκριμένα στην τοπογραφία του Άδη (Κόλασης).
... Ο Διαμελισμένος Διόνυσος -κι αυτό το ήξεραν όλοι οι μυημένοι- δεν ήταν άλλος από την Anima Mundi (=Ψυχή τού Κόσμου). Αυτό σήμαινε (με όλα τα παρεπόμενά του) ότι ο Άνθρωπος είναι Θεός σε μικρογραφία. Κι αυτή την ιδέα την διατύπωσε για πρώτη φορά ο Ορφεύς (αληθέστερα: οι Ορφικοί) 6 αιώνες πριν ο Χριστός πει: «ούκ έστι γεγραμμένον εν τώ νόμω υμών, εγώ είπα, θεοί έστε;.. .υμείς λέγετε ότι βλασφημείς, ότι είπον, υιός του Θεού ειμί;» (Ιω. Ι', 34 κ.εξ.). Έτσι κι αλλιώς η Ορφική Μεταρρύθμιση του 6ου αι. π.Χ. υπήρξε, αντικειμενικά, η μεγαλύτερη θρησκευτική επανάσταση στην παγκόσμια ιστορία, αληθινό πνευματικό και ιδεολογικό θεμέλιο όλων των Δυτικών θρησκειών -και όχι μόνο- που χώρισε με έναν ριζικό τρόπο την Ψυχή από το Σώμα, θεωρώντας τον θάνατο θύρα της Ζωής. (Mors janua Vitae)...
... Με τον Πλάτωνα υποστηρίζεται για πρώτη φορά απερίφραστα και με πλήρη συνείδηση, η ύπαρξη μιας Άυλης πραγματικότητας, η όποια προέρχεται από την ηθική ανάγκη για μια σίγουρη Γνώση πέρα από τις αυταπάτες των αισθήσεων...
... Στον Τίμαιο, ο Πλάτων αναφέρει ότι η πρώτη δημιουργία του Θεού υπήρξε το «ουράνιον γένος των αστέρων», που τους αποκαλεί ορατούς θεούς.
Οι αστέρες-θεοί διαφέρουν ωστόσο από τον Δημιουργό-Θεό σ' ένα καθοριστικό σημείο: επειδή γεννήθηκαν κάποτε, δεν είναι ούτε αθάνατοι, ούτε άφθαρτοι, αλλά τη θεία βουλήσει θα είναι, χάριτι, αθάνατοι. «Επείπερ γεγένησθε, αθάνατοι μέν ουκ εστέ ουδ' άλυτοι τό πάμπαν, ούτι μέν δή λυθήσεσθέ γε ουδέ τεύξεσθε θανάτου μοίρας, τής εμής βουλήσεως...».

Στο σημείο αυτό εντοπίζουμε την αλλαγή που έφερε στη λαϊκή θρησκευτική σκέψη ο Πλάτων. Δεν είναι τα φυσικά στοιχεία ή τα άστρα κατ' ουσίαν θεοί (δηλ. υπαινικτικώς: το δωδεκάθεο) αλλά χάριτι έλαβαν την αθανασία από τον Αιώνιο-Δημιουργό Θεό που σαφώς αντιδιαστέλλει ο Πλάτων από τους θεούς, που δεν είναι αιώνιοι, εξαιτίας του ότι κάποτε δημιουργήθηκαν. Σ' αυτό το σημείο της «γενέσεως εν χρόνω» έγκειται κατά τον Πλάτωνα και η πηγή της ατελείας τους - θα μπορούσε να πει κανείς, η πηγή του Κακού. Επεκτείνοντας κάποιος την σκέψη αυτή του Πλάτωνα (και το έκαναν αυτό αργότερα οι Πατέρες της Εκκλησίας), θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι τα πάντα μέσα στο σύμπαν έχουν εντός τους δύο αφετηρίες: α) του Αιωνίου Θεού και β) της εν χρόνω Γένεσής τους. Η πρώτη αφετηρία είναι η πηγή της ζωής και η δεύτερη η πηγή της φθοράς, της ατέλειας και του θανάτου· εξαιτίας βέβαια της άτακτης κίνησης της προϋπάρχουσας ύλης του κενού χώρου...
... Στην περιφέρεια του σύμπαντος, το Πρώτον Κινούν Ακίνητον, δηλ. ο Θεός, θέτει σε κίνηση την εξωτερική κρυστάλλινη σφαίρα του «πρώτου ουρανού» προκαλώντας την καθημερινή περιστροφική κίνηση των αστέρων γύρω από τη γη και θέτοντας εμμέσως σε κίνηση και τις εσώτερες, εφαπτόμενες, ομόκεντρες σφαίρες. Πώς όμως μπορεί το Πρώτον Κινούν Ακίνητον να παράγει κίνηση χωρίς να κινείται;

Ο Θεός, το Πρώτον Κινούν Ακίνητον του Αριστοτέλη, παράγει κίνηση ΕΛΚΟΝΤΑΣ, ως αντικείμενο επιθυμίας τις ουράνιες, ομόκεντρες σφαίρες. Αυτό σημαίνει ότι ο «πρώτος ουρανός» (=εξώτατη σφαίρα των Απλανών) έχει ψυχή! Όπως ο Πλάτων, έτσι και ο Αριστοτέλης πρέσβευε ότι τα ουράνια σώματα είναι έμψυχα όντα. (Σ' αυτό το σημείο φαίνεται, για άλλη μια φορά, πόσο ατυχής είναι ο χωρισμός επιστήμης και αποκρυφισμού στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Τα όρια του «επιστημονικού» και του «μαγικού» ακόμα και σ' έναν Πλάτωνα ή Αριστοτέλη, είναι ιδιαζόντως ασαφή και επικαλυπτόμενα και σε κάθε περίπτωση, τέτοιου είδους διαχωρισμοί αδικούν τουλάχιστον το έργο και τη σκέψη των αρχαίων Ελλήνων σοφών.) Κάθε ουράνια σφαίρα, κατά τον Αριστοτέλη, είναι μια ενότητα ψυχής και σώματος που επιθυμεί και αγαπά τον αντίστοιχο ΝΟΥ («Νόες» = ελάσσονες θεοί των ομόκεντρων σφαιρών). Οι «Νόες» είναι για τον κάθε πλανήτη ό,τι και το Πρώτον Κινούν Ακίνητον για ολόκληρο το σύμπαν των ομόκεντρων σφαιρών, δηλ. ο πόλος έλξης που γίνεται η αιτία της κίνησης σε ομαλές κυκλικές τροχιές των ουρανίων σωμάτων...
... Έτσι, κατά τα πρωτοχριστιανικά χρόνια η ελληνορωμαϊκή οικουμένη έχει ενστερνιστεί - μέσω Ελλήνων σοφών!- τις εξής αστρονομικές και μεταφυσικές ιδέες:
α) Γύρω από τη γη περιφέρονται σε τροχιές οι πλανήτες και οι απλανείς μέσω κρυστάλλινων σφαιρών με την ακόλουθη σειρά: σελήνη, ήλιος, πέντε πλανήτες, απλανείς και η 9η σφαίρα του θεού - Πρώτου Κινούντος (Αόρατος Ήλιος).
β) Σε κάθε πλανήτη εδρεύουν «πνευματικά» όντα μεσάζοντες μεταξύ ανθρώπων και θεών.
γ) Κάτω από τη σφαίρα όπου κινείται η Σελήνη, στον υποσελήνιο χώρο, κατοικούν οι χαμηλής «ποιότητας» δαίμονες, ενώ στον υπερσελήνιο χώρο κατοικούν οι υψηλής «ποιότητας» αγαθοδαίμονες (οι μετέπειτα άγγελοι του Χριστιανισμού).
δ) Πέρα από την 8η σφαίρα των Απλανών υπάρχει η 9η σφαίρα, η οποία χωρίς πλανήτη ή άλλο άστρο προσδεδεμένο σ' αυτήν, αλλά ως πρώτο κινούν περιστρέφει (εξ ανατολών προς δυσμάς) όλες τις άλλες σφαίρες γύρω από την (ακίνητη) γη. Σ' αυτήν την 9η σφαίρα κατοικούσε ένα θεϊκό Ον που στη ρωμαϊκή περίοδο αποκαλείτο ΟΥΡΑΝΙΟΣ ΔΡΑΚΩΝ (Draco Caelestis) η -κατά τη γλώσσα των Μυστηρίων- ΗΛΙΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΝΥΚΤΙΟΥ, ΟΥΡΟΒΟΡΟΣ ΟΦΙΣ ή Ανίκητος Ήλιος...
... Έτσι (όπως θα δούμε στα επόμενα κεφάλαια), στα Μυστήρια των Ελληνιστικών Χρόνων και κατ' εξοχήν στο Μιθραϊσμό, παρ' όλα τα γεωκεντρικά συμπαρομαρτυρούντα, η τελική μύηση λαμβάνει χώρα πέρα από την Όγδοη Σφαίρα των Απλανών, εκεί που «βρίσκεται» ο Αόρατος 'Ήλιος, ο Ανίκητος (Invictus Sol).
Αυτόν τον «άλλο», τον 2ο Ήλιο, υμνεί ο Ορφικός 'Ύμνος 8 όταν αναφέρει -ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΠΡΟΣ ΚΑΘΕ ΓΕΩΚΕΝΤΡΙΣΜΟ- ότι ό Ήλιος έλκει τον δρόμο του Κόσμου:
«Κόσμου τόν εναρμόνιον δρόμον έλκων»
Και αυτός ο «Αόρατος Ήλιος», πέρα από τη Σφαίρα των Απλανών, ποτέ δεν συγχεόταν στο νου των Μυημένων με τον ορατό πλανήτη Ήλιο του γεωκεντρικού αστρονομικού μοντέλου της ελληνικής αρχαιότητας....
... [Μετ.: (Ο Μανέθων) χρημάτισε αρχιερεύς των ειδωλολατρικών ναών στην Αίγυπτο επί Πτολεμαίου του Φιλαδέλφου και έγραψε την αιγυπτιακή ιστορία των δυναστειών από τις επιγραφές της ιερής γης του Σειρίου, τις όποιες είχε χαράξει -όπως λέει (ο Μανέθων)- στην ιερή γλώσσα των ιερογλυφικών ο Θωθ, ο πρώτος Ερμής, και μεταφράστηκαν μετά τον κατακλυσμό από την ιερή γλώσσα στα ελληνικά με ιερογλυφικά γράμματα. Όταν αυτή η ιστορία κατεγράφη σε βιβλία από τον Αγαθοδαίμονα, γιο του δεύτερου Ερμή και πατέρα του Τατ, και φυλάχθηκε στα άδυτα των ιερών της Αιγύπτου, (ο Μανέθων) την αφιέρωσε στον βασιλέα Πτολεμαίο τον δεύτερο τον Φιλάδελφο, στο έργο του «Βίβλος του Σειρίου ή Σωθέος», γράφοντας επί λέξει τα εξής: «Επιστολή Μανέθωνος του Σεβεννύτου προς Πτολεμαίο τον Φιλάδελφο, τον μεγάλο και σεβαστό ο Μανέθων ο αρχιερεύς και γραμματεύς των κατ' Αίγυπτον ιερών αδύτων, καταγωγής Σεβεννύτης κατοικών στην Ηλιούπολη, προς τον δεσπότη μου Πτολεμαίο, χαιρετισμούς... όπως με διέταξες να σου φανερώσω αυτά που έμαθα από τα ιερά βιβλία που έγραψε ο προπάτοράς (μας) Ερμής ο Τρισμέγιστος...»]

Από τον Μανέθωνα, λοιπόν, γεννήθηκε η παράδοση περί Ιερών Βιβλίων της Αιγυπτιακής Σοφίας χαραγμένων στις Στήλες (σωστότερα: στους στύλους) των Ναών της Αιγύπτου με αποθηκευμένη ολόκληρη την Προκατακλυσμιαία Ανθρώπινη Γνώση.
Ωστόσο, όπως προαναφέραμε, τα «Ερμητικά Κείμενα» που έχουν σωθεί ως τις μέρες μας είναι μεταγενέστερες «παραφράσεις» αυτών που μετέφρασε ο Μανέθων στα χρόνια των πρώτων Πτολεμαίων. Στη σημερινή μορφή των «Ερμητικών Κειμένων» είναι εμφανής η επιρροή της Παλαιάς Διαθήκης - και σε ορισμένα σημεία και της Καινής. Σε αρκετά μέρη μάλιστα φαίνεται να ακολουθούν την εννοιολογία των Γνωστικών, αν και πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι το Ερμητικό Corpus προηγείται του Γνωστικισμού και αποτελεί πηγή της γραμματείας των Γνωστικών. Η κεντρική ιδέα των Ερμητικών Κειμένων είναι η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να «φτάσει» στο θεό μέσω της ΓΝΩΣΗΣ που παρέχει, όχι η επιστήμη, αλλά η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ του Λόγου του Θεού, δηλ. του Ερμή-Τάτ. Συνεπώς, είναι πασιφανής ο ΜΥΣΤΙΚΙΣΤΙΚΟΣ χαρακτήρας των Ερμητικών Κειμένων, τουλάχιστον στη μορφή που σώζονται σήμερα. Η ερμητική αντίληψη ότι ο Λόγος του Θεού (=Ερμής ο Τρισμέγιστος) αποκαλύπτει στον άνθρωπο ότι μπορεί ο ίδιος να γνωρίσει τον Θεό (με το Νου του) μέσω της ΕΝΟΡΑΣΗΣ είναι πολύ κοντά στη μετέπειτα, γνωστική σκέψη (αλλά και στη θεωρία περί Αποκάλυψης του Λόγου του Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου).
Στον A' Λόγο του Corpus Hermeticum -που είναι και το «ευαγγέλιο» του Ερμητισμού- εμφανίζεται ένα υπερφυσικό πνευματικό ον, ο Ποιμάνδρης, ο «τής αυθεντίας Νούς», και σε έκσταση αποκαλύπτει στον Ερμή τον Τρισμέγιστο, τη δημιουργία, τη φύση και την εσχατολογία του κόσμου και της ιστορίας. Η αποκάλυψη ξεκινάει από το πως δημιουργήθηκε ο κόσμος μέσα στον Πρώτο Νου, τον Πατέρα (§4-8). Πρώτα εμφανίζεται στα ύψη το φως και στο κάτω μέρος το σπειροειδές σκοτάδι. Στη συνέχεια το σκοτάδι παίρνει υγρή μορφή. Και τότε από το φως ξεπηδά ο Λόγος. Πάνω από την υγρή φύση εμφανίζονται τα ανώτερα στοιχεία: το Πυρ και ο Αέρας. Ο Λόγος θέτει σε κίνηση το Νερό και τη Γη. Ο Λόγος είναι ο Υιός του Θεού και το Φως είναι ο Νους, δηλ. ο Θεός Πατέρας. Ύστερα ξεχωρίζει το φως και το πυρ και σταθεροποιούνται σε μια ακίνητη θέση. Ο Πατέρας-Νους, αρσενικο-θήλυκος εκ φύσεως, γεννά τον Δεύτερο Νου, τον Δημιουργό Θεό, ο όποιος δημιουργεί τους 7 Κυβερνήτες, στους 7 πλανητικούς κύκλους (§9-11).
Η όλη εικόνα της δημιουργίας με το οφιοειδές σκότος σε υγρή μορφή («σκότος κατωφερές... σκολιώς εσπειραμένον»), με τον αναδυόμενο καπνό («καπνόν αποδίδουσαν»), με το φοβερό ήχο και την έκρηξη φωτιάς «εκ της υγράς φύσεως», όλα αυτά παραπέμπουν ευθέως σε ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΗ έκρηξη και θυμίζουν την εμπεδόκλεια κοσμολογία, εμπλουτισμένη βεβαίως στα Ερμητικά Κείμενα με το φιλοσοφικό ένδυμα του μυστικισμού (και του χριστιανισμού) της εποχής. Ωστόσο, στα Ερμητικά Κείμενα δεν υπάρχει τελετουργία ούτε ειδικές αποκρυφιστικές πρακτικές. Η ερμητική γνώση αποκτάται με ενδοσκόπηση, σαφούς μυστικιστικού χαρακτήρα. Ο άνθρωπος κατά τα ερμητικά κείμενα δημιουργήθηκε ως Αρχέτυπο και έγινε σαν τους 7 κυβερνήτες των πλανητών. Ερωτεύτηκε όμως τον εαυτό του και θέλησε να κατοικήσει στη γη. Έτσι έλαβε χώρα η πτώση τού ανθρώπου στα δεσμά των πλανητικών τροχιών της ειμαρμένης. Εσχατολογικά, ο νους του ανθρώπου απελευθερωμένος, είτε δια του μυστικισμού είτε δια του θανάτου, θα περάσει από τις 7 σφαίρες των πλανητών για να φτάσει στην Ογδοάδα της θεϊκής Παρουσίας, εισερχόμενος στη θεία φύση. Αυτή είναι η Τελική Γνώση, κατά τα Ερμητικά Κείμενα.
Στο σημείο αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το Κοσμοείδωλο των Ερμητικών Κειμένων (σε αντίθεση με την ευρέως αποδεκτή Κοσμολογία της εποχής) είναι σαφώς ΗΛΙΟΚΕΝΤΡΙΚΟ σε συμφωνία με το αντίστοιχο του Αρίσταρχου του Σάμιου, αλλά και των Μυστηρίων....
... Όπως βλέπουμε από την παραπάνω πηγή, η Μιθραϊκή Θεολογία ήταν θεμελιωμένη πάνω στο ελληνικό αστρονομικό κοσμοείδωλο των Ευδόξου - Αριστοτέλη - Κλαυδίου Πτολεμαίου. Οι ουρανοί διαιρούνταν σε 7 σφαίρες και καθεμιά απ' αυτές συνδεόταν μ' έναν πλανήτη. Η Κλίμαξ μέ τις 7+1 πύλες συμβόλιζε -μέσω των μετάλλων- στους ναούς, το δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσει η Ψυχή του κάθε ανθρώπου για να φτάσει στην ανώτερη περιοχή των Απλανών. Όμως σε κάθε πύλη υπήρχε φρουρός, ένας άγγελος του Άχουρα-Μάζντα. Μόνο οι μυημένοι, στους οποίους είχαν διδαχθεί οι «εισιτήριες λέξεις» στα Μυστήρια, ήξεραν πως να περάσουν τις Ουράνιες Πύλες. Ανεβαίνοντας οι Ψυχές από πύλη σε πύλη και από σφαίρα σε σφαίρα απεκδύονταν τα πάθη (και τις επιδεξιότητες) των αντιστοίχων πλανητών (Αφροδίτη - σέξ, Ερμής - επιθυμίες, Άρης - επιθετικότητα, Ήλιος - νόηση κλπ.). Έτσι εξερχόμενη η κάθε ψυχή στον ΟΓΔΟΟ ΟΥΡΑΝΟ, γυμνή από κάθε πλανητική επιρροή, αντίκριζε το ΑΟΡΑΤΟ ΠΥΡ το ΑΠΕΙΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ (Αιών), τον αληθινό Ανίκητο Ήλιο (Invictus Sol).Ο Μίθρας λειτουργούσε ως μεσολαβητής και οδηγούσε τις Ψυχές από τη γη προς την εμπύρειο σφαίρα των Απλανών.
Ο Μίθρας επίσης θα δεχόταν τις Ψυχές στη Σφαίρα των Απλανών, εκεί που κυβερνά η Πρώτη Αιτία, ο Αληθινός Ήλιος, τον όποιο η μεταγενέστερη Μιθραϊκή θεολογία αποκαλούσε ΑΙΩΝΑ ή ΧΡΟΝΟ και απεικόνιζε με τη μορφή ενός θηρίου με κεφάλι λιονταριού, 4 φτερά και περιτυλιγμένο από ένα φίδι. (Το λιοντάρι συμβόλιζε τον παμφάγο ΧΡΟΝΟ, τα 4 φτερά τις τέσσερις ΕΠΟΧΕΣ του έτους, ενώ το ελικοειδές ερπετό την ΠΟΡΕΙΑ του ΗΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΛΕΙΠΤΙΚΗ)....
... Ωστόσο, παρατηρούμε ότι η Ελληνι(στι)κή ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ -και ο ακολουθών αυτήν Μιθραϊσμός!- δεν θεωρεί τον Ήλιο ως έναν από τους πλανήτες αλλά ως το ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΥΡ των ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΩΝ, έστω κι αν το κάνει ασυνειδήτως και χρησιμοποιεί άλλες ονομασίες (Ανίκητος Ήλιος, Ουράνιος Δράκων, Ουροβόρος Όφις, Αιών/Κρόνος κλπ). Η σύγχυση που δημιουργείται με τη χρήση πολλών ονομάτων δεν μπορεί πάντως να κρύψει ότι ο Ήλιος της 8ης σφαίρας των Απλανών, ο Αόρατος Ήλιος, ο γεννήτωρ του Κόσμου, κωδικοποιεί τη Μυστική Παράδοση των Πυθαγορείων. Έτσι η συνέχεια της Μυστικής Διδασκαλίας του Αόρατου Ήλιου διατηρείται από τον 5ο αι. π.Χ. ως τον 3ο αι. μ.<
ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΚΟΥΤΟΥΛΑΣ
Φιλόλογος
Καλλιθέα 22 ΔΕΚ. 2007
 http://www.tetraktys.gr/el/products-1418/o-aoratos-hlios-h-arxaia-ellhnikh-mustikh-paradosh.htm