ΕΝΝΕΑ ΟΔΟΙ (ΑΜΦΙΠΟΛΗ)
Ότι διαβάζω για την Αμφίπολη και την πόλη Εννέα Οδοί μου φέρνουν έντονα στο νου την ιστορία της Μινυακής Λακεδαίμονος, την Σπάρτη και την ανασκαφή του Θεόδωρου Σπυρόπουλου στην Πελλάνα.
ΕΝΝΕΑ ΟΔΟΙ – μία διαφορετική οπτική
Ότι «κρυμμένο» όταν φανερώνεται φωτίζει εκείνα που ενώ είναι φανερά ο νους αδυνατεί ν’ αναγνωρίσει.
Κάθε ανασκαφή είναι ένας κρίκος της ιστορικής αλήθειας κι είναι εν δυνάμει συγκλονιστική, εξαρτάται όμως αποκλειστικά από τον τρόπο που την προσεγγίζεις αν η ομορφιά θα σε οδηγήσει στη μαγεία του φωτός.
ΕΝΝΕΑ ΟΔΟΙ : Ο αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης αποκάλυψε 100 τάφους με ευρήματα από την Νεολιθική εποχή έως και 5ου αι. π.Χ. (οπότε και ιδρύθηκε η Αμφίπολη). Θεωρούσε ότι είναι το αρχαιότερο νεκροταφείο της προϊστορικής πόλης ΕΝΝΕΑ ΟΔΟΙ στην θέση που εικάζεται ότι βρισκόταν η πόλη, δίπλα στον «τύμβο» Καστά.
Η ονομασία του «τύμβου» Καστά παραπέμπει στ’ όνομα Κασταλία της ιερής πηγής των Δελφών. Castalio, castaliu(m) σημαίνει το προσήκον στις Μούσες, στον Απόλλωνα και γενικά στην ποίηση. Casta, castu(m) - φυλή αγνή (razza pura), αυστηρά την με πνευματική έννοια, έτσι η καστεία σημαίνει πνευματική εξάσκηση (ascetic practicing) και συνδέεται με το κάστον – ξύλον (της ζωής), το κάρυον, τις Καρυάτιδες (Καρ-υάς).
Ίσως ο «τύμβος» να είναι η κορυφή – Άκρα – της πόλης του Άρεως, των Εννέα Οδών.
Εννέα οδοί ή Άρεως πόλη ή Άκρα ή Μυρίκη (κέδρος)
Η θέση της λοιπόν αναμφισβήτητα προϊστορική, η πόλη υπήρχε την 3η χιλιετία π.Χ – εποχή του Μινυακού πολιτισμού.
Ανάμεσα στο χρυσοφόρο Παγγαίο (Νύσα ή Καρμάνιο) και το Κερδύλλιο όρος ρέει ο ποταμός Κόνιζος που ένωνε τη θάλασσα με την Κερκινίτιδα λίμνη.Υποθέτω ότι την 3η χιλιετία η γεωλογική διαμόρφωση της περιοχής (λίμνη, ποταμός, πεδιάδα) θα ήταν διαφορετική. Άφθονα νερά θ’ αγκάλιαζαν πόλη, πολίσματα και ιερά που μέσα σε διαυγή ατμόσφαιρα θα καθρεφτιζόταν σ’ αυτά μαζί με την παλαιά εικόνα του ουρανού που τόσο καλά γνώριζαν οι σοφοί μεταλλουργοί Μινύες.
Η πόλη ΕΝΝΕΑ ΟΔΟΙ πρέπει να ήταν σημαντικό επίκεντρο του μητροπολιτικού κέντρου της εποχής και θα την περιέβαλλαν υδάτινοι ΟΔΟΙ - κανάλια, αργότερα διακλαδώσεις του ποταμού. Η Κερκ-ινίτης[1] κάποτε κάλυπτε όλη την νότιο-ανατολική πεδιάδα των Σερρών κι ότι απέμεινε από αυτήν είναι ο ποταμός ο οποίος όταν βασίλευε εκεί ο γιος του Ποσειδώνα Παλαιστίνος ονομαζόταν ήταν Κόνιζος.[2]Το όνομα Παλαιστίνος θα μπορούσε να προέρχεται από τα ονόματα παλ-, πάλος, πάλλω ή πάλη (πυγμή) και ἂϊστός (άϊστί) - αθέατος, αόρατος και να σημαίνει κάτι σαν αόρατη πάλη ή παλμός. Τέτοια είναι η δόνηση της ψυχής. Το όνομα παραπέμπει στον Διόνυσο, το αιώνιο παιδί. Καμία έκπληξη αφού στην περιοχή ο Διόνυσος «Κύριος της υγρασίας λατρευόταν στο Παγγαίο-Καρμάνιο όρος. Θα μπορούσε να είναι πολύ παλαιότερη ονομασία του Διονύσου ή ένα από τα επίθετα του.
Έναν Παλαιστίνο ή Πηλούσιο[3] αναφέρει ο Πλούταρχος,[4] λέει ότι έτσι ονομαζόταν ο μεγάλος γιος του βασιλιά της Βύβλου στη Φοινίκη, ο οποίος συνόδεψε την Ίσιδα/Αθηνά όταν μετέφερε τη λάρνακα του Όσιρι (Απόλλων). Οι Αιγύπτιοι τιμούσαν τον μικρό με τ’ όνομα Μαν-έρως που πρώτος εφηύρε τη μουσική. Το γεγονός ότι ήταν παιδί και εφηύρε τη μουσική είναι απόδειξη θαρρώ ότι πρόκειται για τον Διόνυσο.
Οι Πουλουσάθα ή Purasata ή Purasti ταυτίζονται με τους Φιλισταίους. Οι Παλαιστίνιοι, ονομαζόταν Παλαιστού ή Πιλιστά (Φιλιστά) στην Ασσυριακή και Πελεστέ στις αιγυπτιακές επιγραφές.[5] Από μία παραφθορά, απολύτως κατανοητή, οι Παλαιστίνιοι ονομάζονται και Φιλισταίοι. Οι Φιλισταίοι είναι οι ιερείς των Φοινίκων - Μινυών[6] που κύρια θεότητα τους είχαν τον Ποσειδώνα, πατέρα του Παλαιστίνου!
Η ονομασία και του ποταμού Κόνιζος (κονία, ΙΙΙ τίτανος, άσβεστος τίτανος) και του Παλαιστίνου Πηλούσιος (πηλός, άσβεστος τίτανος) συνδέονται με τον άσβεστο τίτανο, το λευκό που περικλείει το άσβεστο πυρ και συνδέεται με την λατρεία του Διονύσου (όταν οι Τιτάνες παλαιοί θεοί διαμέλισαν τον Διόνυσο η Αθηνά έσωσε την καρδιά (κηρ/καρ) του κι ύστερα την έβαλε μέσα σε μία ψεύτικη μορφή από τίτανο κι ο Διόνυσος αναβίωσε!
Ο Παλαιστίνος έκαμε πόλεμο στους γείτονες του, όμως αρρώστησε κι έστειλε στη θέση του το γιο του Αλιάκμονα. Ο Αλιάκμων σκοτώθηκε κι όταν ο πατέρας του Παλαιστίνος το έμαθε απελπισμένος έπεσε μέσα στον Κόνιζο και πνίγηκε. Από τότε ο ποταμός πήρε τ’ όνομα Παλαιστίνος.Σειρά στη βασιλεία είχε ο Στρυμών, γιος του Άρη και της Ηλίκης. Τούτος έστειλε βοηθό στους Τρώες το γιο του Ρήσο.[7] Όμως σκοτώθηκε κι αυτός και τότε, λες από έθιμο, ο πατέρας του πνίγηκε στο ίδιο ποτάμι όπως ο Παλαιστίνος έτσι ο ποταμός ονομάσθηκε Στρυμών. Τ’ όνομα του φέρει και ένας παραπόταμος του Γρανικού στην Τροία.
Ο Στρυμών μέσα στο νερό του ποταμού μεταμορφώθηκε σε λίθο κι όποιος κατάφερνε να τον έβρει θα κατάφερνε να σταματήσει τη λύπη του.
Με τη βασιλεία του Στρυμόνα γιου του Άρη έχουμε αλλαγή εποχής.
Κοσμογονικά γεγονότα τάραξαν την αρμονία, μεγάλες γεωλογικές και κλιματικές διαταραχές άλλοτε βίαια κι άλλοτε σταδιακά άλλαξαν την εικόνα. Πόλεις βυθίστηκαν στα νερά, στη θάλασσα το Παυλοπέτρι, στη λίμνη Βιστωνίδα η πρωτεύουσα των Βιστώνων Καρτερά, άλλες αφού κατβυθίστηκαν καταχώθηκαν όπως οι πόλεις της Κωπαΐδος κι η Λακεδαίμων μητροπολιτικό κέντρο του Μινυακού πολιτισμού (2.750-1.750 π.Χ), η πρώτη από τις 10 πόλεις της Λακεδαιμονίας (Λελεγίας) με σημαντικά επίκεντρα.[8] Τι συνέβη στην πόλη Εννέα οδοί;
Το εννέα, έμβλημα της ΥΛΗΣ/φανερός κόσμος, οι Πυθαγόριοι τ’ ονόμαζαν Ωκεανό.
Ο Ωκεανός/Σύμπαν είναι η πηγή όλων των υδάτων και τα «ύδατα» είναι η αρχή. Περιρρέει τη γη εννέα φορές (3x3) και είναι φυσικά αρχαιότερος της. Από τον Ωκεανό διακλαδώνονται τα οκτώ (ρόδακας) κοσμικά ρεύματα, 4 ποτάμια της γης και 4 ουράνια. Ο δέκατος είναι ο ποταμός της Στύγας, που περιρρέει εννέα φορές τον Κάτω κόσμο και τον συγκρατεί. Το 9/Θ (εννεάς, εν-άδα) Ωκεανός / Σύμπαν είναι ο υλικός/φανερός κόσμος, το ανυπέρβλητον πέρας, σηματοδοτεί τον θάνατο εν ζωή (Κάτω Κόσμος) και περικλείει το 8/Η (εκ- δυάς, εγ- δυάς, ογδοάς) Μητέρα/Γη -οι δύο κόσμοι πάνω και κάτω, μέσα έξω, αριστερά δεξιά.
Καθώς στη σφαίρα πάνω και κάτω δεν υπάρχει ο Ωκεανός ταυτίζεται με την Στύγα.
Στυξ ή γλαυξ είναι το ιερό πουλί της Αθηνάς με τους γλαυκούς – αστραποβόλους οφθαλμούς. Πρόκειται για την παλαιότατη θεά των υδάτων, κυρίως των υπόγειων (εσωτερικών), Μινέρβα (μιν – ερβός), Άνθεια, Αθεινά, Αθηνά, το άνθος του νου του Δία, ΜΝΗΜΗ, η Μέδουσα, «αυτή που κυριαρχεί», Γοργώ, Γόργυρα, Κόρκυρα, Κέρκ-υρα.
Στην περιοχή που πιθανόν ονομαζόταν Αιθιοπία[9] γεννήθηκε ο Άρης[10] και τότε ονομάσθηκε Αρία ή Αρεία (πριν ονομασθεί Θράκη και μετά Μακεδονία).
– Άρεια – Αρειανή ονομαζόταν και η επαρχία της Καμπούλ του Αφγανιστάν την οποία συμπεριέβαλε η Περσική Αυτοκρατορία. Η Άρια φυλή έζησε και στη μυθική Αριάνα Βαέτζο την εποχή που η γη ήταν παράδεισος - εποχή του Χρυσού γένους κατά Ησίοδο- ενώ τα ασβεστικά κείμενα μας πληροφορούν για την πρώτη ευτυχισμένη και καλοσυνάτη δημιουργία του Άχουρα Μάζδα. Πίστευαν ότι πριν από τη δική μας εποχή είχαν υπάρξει άλλες τρεις. Στην πρώτη οι άνθρωποι ήταν αγνοί (Χρυσή εποχή), προς το τέλος της ο Κάκιστος κήρυξε τον πόλεμο στον κάλλιστο θεό Άχουρα Μάζδα και ο κόσμος καταστράφηκε από έναν ανεξέλεγκτο κατακλυσμό. Την δεύτερη εποχή ο Κάλιστος πέτυχε τον σκοπό του και κυριάρχησε στη γη (Αργυρό γένος). Την τρίτη το καλό και το κακό βρισκόταν σε ισορροπία (Χάλκινο γένος). Την τέταρτη εποχή (Σιδερένιο γένος) το κακό θριάμβευσε και από τότε συνεχίζει να υπερέχει.[11] Στην ελληνική μυθολογία στα τέσσερα γένη υπάρχει εμβόλιμο ανάμεσα στο τρίτο και στο τέταρτο το γένος των Ηρώων.
Ο Αλέξανδρος μέσα από τη χώρα των Παρθυαίων πέρασε τα όρη της Αρείας και προχώρησε για την πόλη Σουσία.[12]
ΑΡΗΣ : - ο θυμός (επιθυμία) οδήγησε την Ήρα – Μεγαλή Μητέρα Ρέα μόνη της να γεννήσει τον Άρη διότι ο Ζευς γέννησε μόνος του την Παλλάδα Αθηνά, πρώτη ανάμεσα στους θεούς ενώ ο δικός της γιος Ήφαιστος ήταν τελευταίος.
Πρώτα χτύπησε με την παλάμη της τη γη και προσευχήθηκε για ένα γιο, ύστερα άγγιξε ένα βοτάνι (άνθος) που της έδωσε η Γαία, μέσω του οποίου κάρπιζε και η πιο στέρφα ύπαρξη, με την οσμή του έγινε η σύλληψη του Άρη.
Ο Άρης (αναγραμματισμός της Ήρας) είναι το άλλο μισό της Αθηνάς (άνθος) του Δία.
Τ’ όνομα του μεταφορικά σημαίνει τον ήπιο/αγνό άνθρωπο, αμνός,[13] σχετίζεται με την άρα - όρκο, προσευχή της Ήρας. Ο Άρης είναι η καθημερινή πάλη (Παλλάς) μεταξύ της ψυχής που έλκεται από το φως και τη μουσική και της ύλης/σάρκα που έλκεται από τις υλικές απολαύσεις και τη λαγνεία. Ο πόλεμος είναι η εξισορρόπηση μεταξύ θετικών και αρνητικών δυνάμεων, μεταξύ των συναισθημάτων της ψυχής και των αισθήσεων της σάρκας. Οι δύο γιοι της Ήρας, Ήφαιστος και Άρης υπήρξαν ο ένας σύζυγος κι άλλος εραστής της Αφροδίτης.[14] Από τη σχέση των εραστών γεννήθηκε η Αρμονία!
Αρχαία κατοικία του Άρη και της Αφροδίτης ήταν ο αστερισμός του Σκορπιού από τους αρχαιότερους γνωστούς αστερισμούς και τους πιο εκτεταμένους. Στην παλαιά εικόνα τ’ ουρανού φαίνεται ότι υπήρχαν μόνο έξη ζώδια και μία διαφορετική αντίληψη του ουρανού. Στο Σκορπιό ανήκε και ο αστερισμός του Ζυγού ή Χηλαί (νύχια του σκορπιού) και ονομαζόταν Scorpio cum Chelis. Ο Σκορπιός θεωρείται τόπος γέννησης του πλανήτη Άρη και ήταν ο αρχαίος οίκος της Αφροδίτης διότι σ’ αυτόν την εποχή της Δημιουργίας εμφανίσθηκε ο πλανήτης Αφροδίτη. Τότε ο ήλιος μας βρισκόταν στον αστερισμό του Ταύρου που θεωρείται η κύρια κατοικία του πλανήτη Αφροδίτη ενώ ο Ζυγός της είναι ούτως ή άλλως αφιερωμένος.
Ο ήλιος για να περάσει ανάμεσα στα δύο μέρη του αρχαίου αστερισμού κάνει 25 ημέρες, εννέα στον Σκορπιό και 16 μέρες προβάλλεται πάνω στον αστερισμό του Οφιούχου.
Το α του Σκορπιού, η καρδιά του, «φωτεινός λίθος», το πιο φωτεινό αστέρι του αστερισμού ονομάζεται Αντάρης (εκείνος που τιμωρεί αντί του Άρη, δηλαδή, ο Δίας) ή Λήσος κι είναι το αγαπημένο εκείνης που γνωρίζει, της Ίσιδας Αθηνάς, που έσωσε την καρδιά του Διονύσου. Ανάμεσα στις πτυχές των πέπλων έκρυβε επτά σκορπιούς, επτά δαίμονες/δυνάμεις κι ο σκορπιός υπήρξε σύμβολο της γύρω στο 3700–3500 π.Χ, ιδιαίτερα ο Λήσος που τον χρησιμοποιούσαν στις τελετουργίες των πυραμίδων και τον επικαλούνταν για προστασία εναντίον της φωτιάς. Ο αστερισμός του Σκορπιού ονομαζόταν και Ισιάς κι ήταν αφιερωμένος στην Ίσιδα Αθηνά Σοφία όπως και ο αστερισμός του Μεγάλου Κυνός.
Το β του Σκορπιού ονομάζεται Γραψαίος δηλαδή κάβουρας.[15] Είναι γνωστό ότι η ιδέα και οι λέξεις κάβουρας και σκορπιός αρχικά εναλλάσσονταν διότι πίστευαν ότι παλαιότερος ο κάβουρας γέννησε τον σκορπιό.[16] Κάβουρας και κύων συμπεριλαμβάνονται στα σύμβολα των νομισμάτων της Αμφίπολης.[17]
Ο Σκορπιός βρίσκεται δίπλα στο κέντρο του Γαλαξία/ποταμός, Γαλακτική οδός και θεωρείται ο αντίστοιχος τόπος γέννησης του Άρη στον Ωκεανό/Ουρανό.
Οι Πέρσες λάτρευαν τον Άρη με την ονομασία Ωρίων[18] ο οποίος συνοδεύεται από τους σκύλους του, τον Μικρό και τον Μεγάλο Κύνα. Γνώριζαν το δέσιμο του Άρη και της Αφροδίτης που αργότερα διαχωρίστηκαν καθώς φαίνεται με την ανάμειξη του Ωρίωνα. Ο κυνηγός Ωρίων Κέφαλος αναζητώντας τον Οινοπίωνα, που κρυβόταν σ’ ένα υπόγειο χάλκινο δωμάτιο, απειλούσε ότι θα εξαφανίσει όλα τα ζώα της γης. Η Γη τον άκουσε ή ήταν η ίδια η Άρτεμις που έστειλε εναντίον του τον Σκορπιό. Ο Σκορπιός τον τσίμπησε κι έτσι ανέβηκαν και οι δύο στον ουρανό όπου εξακολουθούν να κυνηγούν ο ένας τον άλλον. Ο Σκορπιός όχι μόνο τσίπησε/κέντρισε τον Ωρίωνα αλλά τρόμαξε και τ’ άλογα του άρματος του Ήλιου που οδηγούσε ο Φαέθων με αποτέλεσμα ο τελευταίος να πνιγεί στον Ηριδανό.
Οι μύθοι σηματοδοτούν μεγάλες αστρονομικές ανακατατάξεις κατ’ επέκταση και γεωλογικές.
Ο Ηρόδοτος[19] διηγείται ότι μόλις έμαθαν οι Πέρσες ότι μέρος εκείνο (τον χώρον τούτον) λεγόταν Εννέα Οδοί έθαψαν εκεί ζωντανούς 9 νέους και 9 κοπέλες (9+9) από τους ντόπιους, και συνεχίζει είναι περσικό έθιμο να θάβονται άνθρωποι ζωντανοί αφού και η Άμηστρις, η γυναίκα του Ξέρξη, όπως έχω ακούσει, όταν γέρασε έθαψε για λογαριασμό της 14 παιδιά (7 και 7) επιφανών Περσών, για να ευχαριστήσει τον θεό που λένε πως βρίσκεται κάτω από τη γη.
Τα 18 παιδιά αντιστοιχούν στα 14 παιδιά της Μήδειας, τους 14 νέους της Αθήνας που έσωσε ο Θησεύς από τον Μινώταυρο, στα 14 ξόανα-δαιδάλια της Βοιωτίας, στους 14 κορινθιακούς κίονες της Θόλου-Θυμέλης της Επιδαύρου, κλπ. και το πιθανότερο είναι να έχουν σχέση με τις τροχιές αστέρων και πλανητών συνεπώς με τα ημερολόγια των εορτών. Το 18 ίσως αντιστοιχεί σε παλαιότερη εποχή ή διαφορετικό ημερολόγιο.
Ο Άρης σαφώς σχετίζεται με τον ΚΥΚΝΟ που η γλυκιά φωνή του αντιλαλεί στις πηγές του Ωκεανού. Τη μορφή του πήρε ο Ζευς προκειμένου να γεννήσει στη Λακεδαίμονα την Ελένη. Τη σχέση Κύκνου/Δία και Σκορπιού/Άρη επιβεβαιώνει η τροφός του Άρη ΘΗΡΩ (Θήρα), αναφέρεται ως γυναίκα της Θράκης ή μήπως η ίδια η Άρτεμις θεά της θήρας (κυνήγι) και γι’ αυτό οι Λάκωνες τον ονομάζουν Θηρειτάν.
Τ’ όνομα της τροφού συνδέει τον Άρη και την περιοχή του με την περιοχή Θήρα του χρυσοφόρου Ταϋγετου (Ταϋγετη Πλειάς), ανάμεσα στις κορυφές Ταλετόν και Ευόρα. Από εκεί ο Μινύας Θήρας πήγε στην νήσο Καλλίστη και την ονόμασε Θήρα (Σαντορίνη). Όμως Καλλιστώ είναι επίθετο της Αρτέμιδος-Πότνια Θηρών -δέσποινα, Κυρία της Θήρας, δηλαδή, της κίνησης-πορείας των άστρων. Της αντιστοιχεί ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου.
[Θήρα, το κυνήγι άγριων ζώων, θηρίων. Θηρ=ζώο=ζωντανό πλάσμα, το συνδέουν με τον κύνα και το λέοντα! Πρώτη ζωντανή ύπαρξη είναι τ’ άστρα του ουράνιου θόλου, αφού η ψυχή είναι σπίθα από αστρική ουσία. Έτσι παίρνει την ονομασία του ο Ζωδιακός κύκλος. Άρα τα πρώτα θηρία ή ζώα (ζωντανές υπάρξεις) είναι τ’ άστρα (άλλο είδος θεών), έπονται τα ζώα του πλανήτη μας. ]
Μετά από την πτώση του Φαέθωνα στον Ηριδανό και του Μυρτίλου/Κύκνου από το άρμα του Πέλοπα που νίκησε το άρμα του Οινόμαου με τους δύο ίππους που του χάρισε ο πατέρας του Άρης σταθεροποιήθηκαν τα νησιά και γεννήθηκε ο Απόλλων στο κέντρο του Αιγαίου και στο κέντρο τ’ ουρανού έλαμψε ο Σείριος, το α του Μεγάλου Κυνός που αντιστοιχεί στον Απόλλωνα κι είναι αφιερωμένος στην Αθηνά.
Μετά από την πτώση του Φαέθωνα στον Ηριδανό και του Μυρτίλου/Κύκνου από το άρμα του Πέλοπα που νίκησε το άρμα του Οινόμαου με τους δύο ίππους που του χάρισε ο πατέρας του Άρης σταθεροποιήθηκαν τα νησιά και γεννήθηκε ο Απόλλων στο κέντρο του Αιγαίου και στο κέντρο τ’ ουρανού έλαμψε ο Σείριος, το α του Μεγάλου Κυνός που αντιστοιχεί στον Απόλλωνα κι είναι αφιερωμένος στην Αθηνά.
ταυτίζεται με την τέως λίμνη Αχινο
[2] ή Κόνοζος, Μεγάλη ελληνική Εγκυκλοπαιδεία Πυρσού, λήμμα Παλαιστίνος. // Αθ. Σταγειρίτη, Ωγυγία ή αρχαιολογία, τ. Δ’, Βίβλοςστ’, σ. 212, εκδ. ελεύθερη σκέψις, 1994.
[3] Πηλός πέτρωμα ιζηματογενές πλαστικής προελεύσεως, ψαθυρόν, ασβεστούχος πηλός, άσβεστος τίτανος. Οι πηλοί είναι αποθέσεις υδάτινου περιβάλλοντος, το προϊόν τους προέρχεται από αποσάθρωση των πετρωμάτων. Πολλές φορές σχηματίζονται και από το αδιάλυτο αυθιγενές υπόλειμμα κατά τη χημική αποσάθρωση άλλων πετρωμάτων, τα οποία όταν συμβαίνει να είναι ασβεστολιθικά προκαλούν το σχηματισμό της ερυθράς γης (terra rossa).
[5] Bonfante, G…A.J. A 50 (1956), p. 253.
[6] Θ. Σπυρόπουλος, ό.π.
[8] Θ. Σπυρόπουλος, ΛΑΚΕΔΑΙΜΩΝ, εκδ. Καρδαμίτσας, ΑΘΗΝΑ 2013.
[10] Σύμφωνα με τον Στέφανο Βυζάντιο αρχαιότατη ονομασία της Θράκης ήταν Αρία ή Αρεία.
[11] Graham Hancock, Αποτυπώματα των θεών, μτφ. Κ. Διαβολίτσης & Χ. Νονότα, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 1997.
[12] Rufi, Q.C. Rufi, Η ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, 6, μτφ. Χ. Μίκογλου, εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1993, //Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις Γ’, 25, μτφ. φιλολογική ομάδα Κάκτου, εκδ. Κάκτος, 1992..
[13] fαρήν και άρης, άρνον, αιτ. άρνα, αρνάς, αρνί, Greek - English Lexicon Liddell & Scott, Oxford. Πιθανές ετυμολογίες του ονόματος του θεού είναι α. από το αιρείν και αναιρείν (φονεύειν), β. ή από το αρά (βλάβη), γ. ο Max Muller πρότεινε και ο Cox το συνδυασμό της ελληνικής λέξης Άρης και τη λατινική Mars που έχει σχέση με τη σανσκριτική mar από την οποία παράχθηκε στη βεδική μυθολογία το όνομα των Maruts, θεών της θυέλλης. δ. οι ετυμολόγοι της λατινικής θεότητας συσχέτισαν τα’ όνομα Mars με το ουσιαστικό mar – maris, ερμηνεύοντας τ’ όνομα ως την θεότητα που είναι η δημιουργική και ζωογόνος δύναμη της φύσης. Ταύτισαν τη λέξη με την ελληνική άρην ή τη συσχέτισαν με το θέμα mar κοινό και στις δύο γλώσσες, marmor και μαρμαίρω που σημαίνει λάμπω, πιστεύοντας ότι ο πολεμικός θεός ήταν αρχικά ηλιακή θεότητα. ε. όμως αρήν, Fαρήν και άρης, ακόμη άρνον (άρνα, αρνός, αρνί, άρνε, άρνες, άρνας, αρνών, αρνάσι) είναι το αρνί, ο αμνός, ΙΙ. sheep, άνθρωπος ήπιος, πρόβατο, προβιά. Σκυθικά ura ‘πρόβατο’, uranas κριός, κριάρι.
[14] σύμφωνα με την ενωμένη θεωρία του Ομήρου.
[15] Ιταλικά ο σκορπιός ονομάζεται scorpione, η χελώνα tartaruga και ο κάβουρας granchio. Granchio, λατινικά crancu(m) από cancru(m), δηλαδή cancro = καρκίνος. Carcinus είναι η εκλατισμένη μορφή της ελληνικής λέξης όπως αναφέρεται στις Alfonsine Tables. Φαίνεται καθαρά πως ο κάβουρας είναι ο καρκίνος και πιθανώς προέρχεται από την ελληνική λέξη γρα ψαίος ª gra nchio. Ψαίω = rub away, τρίβω και γράω = ροκανίζω, τρώω, δηλαδή, ροκανίζω τρίβοντας την πέτρα ή το χαρτί, με πλάγια φορά όπως πηγαίνει ο κάβουρας, άρα γράφω.
[16] R.H. Allen, Star names, Dover Publications, Inc., New York (first published 1963).
[17] Μεγάλη Ελληνική Εγκυκοπαιδεία Πυρσού, λήμμα Αμφίπολις.
[18] Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία Πυρσού.
[19] Ζ’ 114, μτφ. Αδ. Θεοφίλου, εκδ. Πάπυρος, Αθήναι 1953.
[20] ποτμός (πίπτω) σημαίνει αυτό που συμβαίνει, το πεπρωμένο, μοίρα Μόρος, θάνατος.